БЕШАНКОВІЦКІ РАЁН

БЕЛАРУСКАЯ САВЕЦКАЯ ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ

ПАМЯЦЬ

ГІСТОРЫКА-ДАКУМЕНТАЛЬНАЯ ХРОНІКА БЕШАНКОВЩКАГА РАЁНА

МІНСК «БЕЛАРУСКАЯ САВЕЦКАЯ ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ» ІМЯ ПЕТРУСЯ БРОЎКІ 1991

ББК 63.3(2Б)

И 15

РЭДАКЦЫИНАЯ КАЛЕГІЯ:

I. П. ШАМЯКІН (галоўны рэдактар БелСЭ), Г. К. КІСЯЛЁЎ, Я. В. МАЛА-ШЭВІЧ, А. Л. ПЕТРАШКЕВІЧ, С. II. САМУЭЛЬ, А. А. СІЎЧЫКАЎ, I. II. ХАЎІ’АТОВІЧ

КАМІСІЯ ПА СТВАРЭННК) ГІСТОРЫКА-ДАКУМЕНТАЛЬНАЙ ХРОНІКІ:

А. А. СІЎЧЫКАЎ (старшыня камісіі). К). В. АНДРЭЕЎ, Т. II. БЕРАСЦЕНЬ, У. А. ГАНКОВІЧ, |І. I. ЕРАШО ў ,| У. И, ЖУК, Л. Ф. КАВАЛЕЎСКАЯ, А. В. КРАЧ-КОЎСКІ, А. Г. ЧАБАТАРЭНКА

РЭДАКТАРЫ: А. Л. ПЕТРАШКЕВІЧ (намеснік галоунага рэдактара, куратар выдання), Г. К. КІСЯЛЕЎ (загадчык рэдакцыі гісторыка-дакумен-тальных хронік), Т. М. БУТЭВІЧ, С. Г. ГРЫНКЕВІЧ, Л. М. ДРАБОВIЧ, I. В. КА-МАРОЎ, 3. I. КАРШАКОВА, Ф. I. КІТАЕВА, Е. П. ФЕШЧАНКА, Н. В. ШАЎ-РУ К

Мастак А. М. ХІЛЬКЕВІЧ

0503020903 -008 И-----------------4-91

М 318(03) 91

ISBN 5-85700-053-X

Да чытача

Чарговая кніга з серыі гісторыка-дакументальных хропік «Памяць» прысвечана Бешанковіцкаму раёну Віцебскай вобласці. Як і па-пярэднія пяць кніг гэтай серыі, яна створана на аснове матэрыялаў з дзяржаўных і асабістых архіваў, навуковых даследаванняў, успамінаў удзельнікаў шматлікіх падзей, што адбываліся ў жыцці краіны і народа, розных публікацый у газетах і кнігах, якія раскрываюць багатую гісторыю краю і яго людзей. У пошуку і зборы матэрыялаў прымалі ўдзел нрадстаўнікі грамадскасці Бешанковіцкага раёна, работнікі архіваў, бібліятэк, музеяў, журна-лісты, рэдактары БелСЭ.

Сіламі шырокай грамадскасці раёна складзены адзін з асноўных раздзелаў кнігі — спісы загінуўшых у Вялікую Айчынную вайну воінаў-землякоў, партызан, падпольшчыкаў і мірных жыхароў — ахвяр фашысцкага тэрору, а таксама спісы воінаў Чырвонай Арміі, што загінулі нры абароне і вызваленні раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Змешчаны таксама спісы загінуўшых з тых вёсак, што да 1985 г. знаходзіліся на тэрыторыі Бешанковіцкага раёна, а потым адышлі да суседняга Шумілінскага і не былі ўключаны ў кнігу «Памяць. Шумілінскі раён», якая к таму часу ўжо выйшла ў свет. У кнізе таксама прыведзены звесткі пра землякоў, якія сталі ахвярамі сталінскіх рэпрэсій, загінулі ў савецка-фінляндскую вайну, у Афганістане.

Кніга «Памяць» уключае таксама нямала матэрыялаў па гісторыі і культуры раёна — гістарычныя нарысы, артикулы пра знакамі-тых землякоў, народную творчасць і г. д. •

Раённая камісія па напісанню кнігі «Памяць» і выдавецтва «Бе-ларуская Савецкая Энцыклапедыя» імя Петруся Броўкі вельмі ўдзячны ўстановам, арганізацыям і прыватным асобам, якія аказалі садзеянне ў зборы, падрыхтоўцы і ўдакладненні матэрыялаў гіс-торыка-дакументальнай хроиікі «Памяць. Бешанковіцкі раён», а таксама ў выданні кнігі.

2. Бешанковіцкі рзен.

Бешанковіцкі раён размешчаны ў цэнтры Віцебскай вобласці. Утвораны 17.7.1924 г. Плошча 1,4 тыс. км ² . Населеных пунктаў 252 (1989), у тым ліку гарадскія пасёлкі Бешанковічы і Ула. 10 сельсаветаў: Астровенскі, Бачэйкаўскі, Верхнякрывінскі, Вярхоўскі, Драздоўскі, Пліскі, Рубежскі, Свячанскі, Сокараўскі, Соржыцкі. Па-верхня раёна пераважна раўнінная. Паўночная частка тэрыторыі знаходзіцца ў межах Полацкай нізіны, паўднёвая — на Чашніцкай раўніне, 91 % тэрыторыі раз-мешчаны на вышыні да 150 м, у тым ліку 30 % на вышыні 140—150 м. Карысныя выкапні: торф, пясок, пясчана-гравійны матэрыял, гліна. Сярэдняя тэмпература студзеня —7,5 °С, ліпеня 17,8°С. Ападкаў 630 мм за год. Вегетацыйны перыяд 185 сутак. Па тэрыторыі раёна працякае рака Заходняя Дзвіна (па граніцы з Ві-цебскім і Шумілінскім раёнамі), яе прытокі Ула са Свячанкай і Крывінка з Бярозкай. У раёне 55 азёр. Найбольшае з іх — Саро. Пад лесам 20 % тэрыторыі раёна, пад сельскагаспадарчымі ўгоддзямі 50,7 % тэрыторыі (35,8 % ворных зямель, 14,3 % се-нажацей і пашаў). Асноўныя землекарыстальнікі 14 калгасаў і 5 дзяржгасаў, якія спецыялізуюцца на льнаводстве і мяса-малочнай жывёлагадоўлі, пашыраны пасевы збожжавых і бульбы. Прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасці. Па тэрыто-рыі раёна праходзяць аўтамабільныя дарогі Лепель — Віцебск, Шуміліна — Сянно і іншыя. Выдаецца раённая газета «Зара».

ЗЯМЛЯ НАШЫХ ПРОДКАЎ

Тэрыторыя сучаснага Бешанковіцкага раёна была заселена чалавекам у эпоху мезаліту (9—5-е тысячагоддзі да н. э.). Мезалітычныя стаянкі звычайна раз-мяшчаліся на карэнных берагах рэк, радзей на ўзроўні другой ці першай над-поплаўнай тэрасы. Найбольш зручным месцам для паселішчаў былі мысы пры зліцці рэк або пры ўпадзенні ракі ў возера. Асноўным запяткам насельніцтва было паляванне на дзікіх звяроў, што садзей-нічала пашырэнню лука і стрэл, а таксама рыбалоўства і збіральніцтва.

Стаянка эпохі мезаліту была выяўлена і даследавана ў 1933 г. К. М. Палікар-повічам каля былой в. Крыжы Бешан-ковіцкага раёна, на правым беразе Заход-няй Дзвіны. Тут знойдзены крамяпёвыя сякеры, тронкавы наканечнік стралы, нажы, скрабкі, косці высакароднага аленя.

У 4 — начатку 2-га тысячагоддзя да н. э. працягвалася эпоха неаліту, адметная паяўленнем глінянага ляпнога посуду, пашырэннем шліхтаваных прылад працы, удасканаленнем прыёмаў апрацоўкі крэ-меню, які па-ранейшаму заставаўся асноў-ным матэрыялам для вырабу прылад працы і зброі. У канцы гэтай эпохі пачалося авалоданне навыкамі жывёла-гадоўлі і земляробства. У раннім неаліце клімат быў цёплы і вільготны. У азёрах рос вадзяны арэх і іншыя цеплалюбівыя расліны. Узровень азёр павысіўся. У ме-жах Падзвіння адбылося падняцце зямной кары, што выклікала ўразанне рэк і ўтва-рэнне ўступу другой падпоплаўнай тэрасы Заходняй Дзвіны. У другой палавіне ся-рэдняга галацэну — суббарэальпым пе-рыядзе (3000—1300 ці 500 гг. да н. э.) — адбываліся паступовыя змены клімату. Ен станавіўся больш засушлівы. Для суб-барэальнага перыяду характэрпы так зва-ныя тарфянікавыя паселішчы па берагах старажытных азёр. Значная група такіх паселішчаў выяўлена па Крывінскім тар-фяніку ад в. Асавец Бешанковіцкага раёна да в. Галоўск Сенненскага раёна. Пасе-лішча Асавец-4, за 2 км на паўднёвы ўсход ад в. Асавец, ва ўрочышчы Брускавішча, адносіцца да ранняга неа-літу (4-е тысячагоддзе да н. э.). Тут у пласце галькі над торфам знойдзены косці жывёл, птушак і рыб, касцяныя вырабы, цёслы, сякеры, наканечнікі стрэл, абломкі гарпуноў, гліняны посуд, арнаментаваны ў асноўным адбіткамі грабеньчатага штам-па і дробнымі ямкавымі наколамі. Трапляюцца крамянёвыя прылады працы з рысамі мезаліту. Жыхары паселішча належалі да плямён нарвенскай археала-гічнай культуры, якія засялялі не толькі Беларускае Падзвінне, але і вярхоўі Бярэзіны, усходнюю Прыбалтыку, пры леглыя вобласці РСФСР. У 3-м тысяча-годдзі да н. э. плямёны нарвенскай культуры рассяляліся ва ўсходнім і паў-днёвым напрамках. Да позняга этапа неа-літу (2-я палавіна 3-га тысячагоддзя да н. э.) адносяцца паселішчы Асавец-2 і Асавец-3 (даследавау археолаг М. М. Чарняўскі). Паселішча Асавец-2 знахо-дзіцца за 1,5 км на поўдзень ад вёскі, ва ўрочышчы Дражня, на левым беразе р. Крывінка, Асавец-3 — за 1 км на пау-днёвы ўсход ад вёскі, на пясчаным узгор-ку Аксінаў Груд. Тут выяўлены жытлы шырынёй і даўжынёй каля 5—6 м і з пад-логай, пакрытай яловая ці хваёвай карой. Асноўнымі заняткамі насельніцтва былі паляванне, рыбалоўства і збіральніцтва. У культурным пласце Асавецкіх пасе-лішчаў знойдзены косці аленя, лася, зайца, дзіка, барсука, мядзведзя, ваўка, бабра, тура, зубра, казулі, лісы, куніцы, выдры, гусей, качак, гогаляў, гагар, чыр-коў, вялікая колькасць лускі і касцей рыб, у прыватнасці шчупака, рыбалоўныя кручкі, гарпуны, каменныя і гліняныя грузілы ад сетак, берасцяныя паплаўкі, часткі чаўноў, шкарлупіны лясных і ва-дзяных арэхаў, жалудоў.

Крамянёвыя прылады працы, як і ўсю-ды на поўначы Беларусі, вырабляліся з прывазной сыравіны. На Асавецкіх паселішчах знойдзены кароткія, няпра-вільнай формы крамянёвыя скрабкі з за-кругленымі рабочымі часткамі, нажы, свярдзёлкі, праколкі. Наканечнікі стрэл і коп’яў — лістападобныя і рамбічныя з усечанай асновай, лістападобныя з пера-хватам пасярэдзіне і кароткім дзяржан-нем. Многія прылады — наканечнікі стрэл, гарпуноў, матыкі, цёслы, долаты — зроблены з касцей і рагоў жывёл. У куль-турным пласце паселішчаў выяўлены ўпрыгожанні — падвескі з зубоў жывёл і касцяныя кольцы. Насельніцтва выраб-ляла гліняны посуд вастрадоннай формы, часта з натоўшчанымі і скошанымі ўнутр краямі венчыкаў. Для большай трыва-ласці ў гліну дабаўляліся дамешкі з расліннасці або з тоўчаных ракавін. Па-судзіны арнаментаваліся рэдкімі паскамі з насечак, ямак, неглыбокіх адбіткаў «вусе-невых» узораў, што ўтвараліся наматаным на палачку шнурам, адбіткамі драбна-зубага грабеньчыка. Узоры размяшчаліся рэдкімі гарызаптальнымі паскамі, нярэдка здвоенымі. Шырока былі раснаўсюджаны зоны з насечак ці наразных ліній, па-дзеленыя ці абмежаваныя кароткімі на-сечкамі і наколамі. Больш рэдкімі ма-тывамі былі ромбы з прачэрчаных ліній, якія сутыкаліся вяршынямі, лукаткі з нарэзак, кампазіцыі з выгнутых ліній. Арнамент наносіўся і на венчыкі, зрэз венчыка мог мець і іншы арпамент, чым уся астатняя паверхня пасудзіны.

У 1-й палавіне 2-га тысячагоддзя да н. э. на тэрыторыі Віцебшчыны пачаўся бронзавы век. Характэрным для яго было развіццё жывёлагадоўлі і земляробства, пашырэнне абмену, паступовая замена мацярынска-родавых адносін патрыяр-хальнымі. У гэты перыяд на тэрыторыю паўночнай Беларусі праніклі плямёны культуры шнуравой керамікі, якія сялі-ліся абапал водных шляхоў. У выніку змешвання плямён шнуравой керамікі і нарвенскай культуры склалася своеасаб-лівая паўночнабеларуская культура, што існавала прыблізна з 2000 да 1400 г. да н. э. Ранні этап гэтай культуры адносіцца да пеаліту, позні — да бронза-вага веку. Насельніцтва паўночнабела-рускай культуры займала амаль усё Беларускае Падзвінне, вярхоўі Віліі, Бя-рэзіны, Друці, захад Смаленскай, Калі-піпскай, поўдзень Пскоўскай абласцей.

У Бешанковіцкім раёне да паўночнабела-рускай культуры адносяцца верхні пласт паселішча Асавец-2 і паселішчы Асавец-1, Асавец-3, Асавец-5. Па-ранейшаму на паселішчах асноўнымі заняткамі насель-ніцтва былі паляванне, рыбалоўства, збі-ральніцтва, але трапляюцца сляды пра-нікнення земляробства і жывёлагадоўлі. Тут, акрамя рэшткаў дзікіх звяроў, выяўлены косці свойскіх быка, каня і сабакі. Аб земляробстве сведчаць камен-ныя матыкі. Жытлы — прамавугольныя пабудовы з жэрдак пад двухсхільным дахам, ніжняя частка якога мацавалася на падоўжнай бэльцы, што апіралася на слупы. На паселішчах выяўлепы рэшткі вогнішчаў, складзеных з абпаленых ка-мянёў. Посуд у значнай меры вастра-донны, але трапляецца з закругленым і плоскім дном. Венчыкі разнастайныя па профілю. У гліну дамешваліся тоўча-ныя ракавіны, з-за вымакання якіх за мінулыя тысячагоддзі посуд набыў по-рысты выгляд. Пазней у гліну дамеш-валі пясок або жарству. 3 абодвух бакоў на паверхню посуду наносілі штрыхоўку, звонку большая частка керамікі арнамен-тавана частымі гарызантальнымі паскамі, часта паскі здвойваліся або ў іншых вы-падках утвараліся цэлыя гарызантальныя зоны. 3 элементаў арнаменту найбольш пашыраны насечкі, якія часта ўтваралі ўзор у выглядзе гарызантальнай ялінкі, ромбаў і інш.

На паселішчах Крывінскага тарфяніку выяўлена шмат прылад працы з косці і рогу — наканечнікі стрэл, праколкі, рыба-лоўныя кручкі, гарпуны, кінжалы, сяке-ры, цёслы, шылы, упрыгожанні з бурш-тыну, які дастаўляўся з узбярэжжа Бал-тыйскага мора. На думку некаторых да-следчыкаў, частка бурштыну апрацоўва-лася на мссцы, на паселішчах Асавец.

На паселішчы Асавец-2 выяўлены дзве фігуркі мужчын: касцяная і драўляная. На думку археолага М. М. Чарняўскага, тэта міфічныя героі або духі, надзеленыя найбольш характерным! рысамі сучас-нікаў старажытнага скульптара. Тут жа знойдзены выразаныя з рогу адламаная ножка жаночай статуэткі, фігурка лася, выява чаплі і два вырабы, якія нагадваюць качак, прыгожа зробленая касцяная га-лоўка качкі, статуэтка змяі. У культур-ным пласце трапляюцца і прасвідраваныя зубы жывёл, касцяныя падвескі і пацеркі, выяўлена унікальная знаходка — бронза-вае ці меднае тыла або шпілька з сякера-падобным навершам. Вывучэнне хімічнага складу бронзавых прылад з іншых мясцін Падзвінпя наказала, што яны зроблены з алавяністай бронзы (сплаў медзі і волана), якая хутчэй за ўсё дастаўля-лася з захаду, магчыма з Сілезіі. Адсут-насць на Беларусі сваей сыравіны пера шкаджала шырокаму распаўсюджаппю бронзы. Кераміка паўночнабеларускай культуры на познім этапе выраблялася ў асноўным з гліны з дамешкамі пяску і жарствы. Посуд меў прямыя венчыкі, часам злёгку адагнутыя ў верхний частцы. Штрыхоўка знутры нярэдка загладжапая або ўвогуле адсутнічае. У параўнанні з керамікай ранняга этапу паўночнабела-рускай культуры значка больш фрагмен-таў без арнаменту. Сярод узораў пера-важаюць адбіткі шыраказубага грэбеня, якія ўтвараюць паралельныя гарызан-тальныя ці вертыкальныя палосы, нярэдка ў спалучэнні з наколамі і інніымі элемен-там!. Часта грабеньчатыя адбіткі скам-панаваны ва ўзоры ў выглядзе ялінкі. Шмат фрагментаў арнаментаваны насеч-камі з групаваннямі ў ялінкі, лукаткі, ромбы. Частка керамікі ўпрыгожана ямкамі, наколкамі і прачэрчанымі ліні-ямі. На нокаторых паселішчах Пскоў-пічыны даследаваны пахаванні паўночна-беларускай культуры — скурчаныя тру-напаЛажэнні ў грунтавых ямах. На пом-ніках Крывінскага тарфяніку пахаванні не выяўлены, але ў культурным пласце паселішчаў трапляюцца шматлікія аблом-кі чалавечых чарапоў і касцей побач з касцямі жывёл і керамікай. Мяркуецца, што тэта рэшткі рытуальных дзеянняў, магчыма ахвяранрынашэнняў.

Канец 2-га тысячагоддзя да н. э. ў Бела-рускі.м Падзвінпі даследаваны слаба. На паселішчы Асавец-2 выяўлены фрагменты керамікі з ружанцавым арнаментам, які нагадвае адбіткі калючага дроту. Такі арнамент быў распаўсюджаны ў пасель-ніцтва сосніцкай і тшцінецкай культур, асноўпая тэрыторыя якіх была на поўдні Беларусь

Адсутнасць на Беларусі старажытных цэнтраў металургіі абумовіла выкары-станне тут працяглы час каменных пры-лад працы, апрацоўка якіх дасягнула высокий дасканаласці. Сякеры піліфава-ныя каменныя, свідраваныя і несвідрава-ныя розных тыпаў трапляюцца ў кожным раёне. Са свідраваных самыя распаўсю-джаныя клінападобныя. Адна з такіх сякер выяўлена каля в. Семянцова Бешан-ковіцкага раёна. Рэдкія на Беларусі лодкападобныя сякеры, тым больш каш-тоўная знаходка каля хутара Галяндра ў ваколіцах в. Бачэйкава сякеры гэтага тыпу, якая была апісана ў 1930 г. вядомым фіпскім археолагам А. Еўропеусам. Не-свідраваныя тронкавыя сякеры так зва-нага барысава-лепельскага тыну трапля-юцца каля вёсак Крывое Сяло і Бачэй-кава.

У 8—7 стагоддзях да н. э. на поўначы Беларусі і прылеглых абласцях РСФСР сфарміравалася днепра-дзвінская куль-тура, пачатковы этап якой з 8—7 да 5 ста-годдзя да н. э. адносіцца да бронзавага веку. Першыя жалезныя вырабы датуюц-ца тут сярэдзінай 1-га тысячагоддзя да н.э.

На думку некаторых вучоных, днепра-дзвінская культура вядзе пачатак ад мяс-цовага насельніцтва сярэдняй і ранний бронзы. На некаторых паселішчах Кры-вінскага тарфяніку разам з тыпован для бронзавага веку керамікай трапляюцца фрагменты штрыхаваных пасудзін, фор-мам надобных на днепра-дзвінскія. На шэрагу ранніх гарадзішчаў была выяўле-на штрыхаваная кераміка, характэрная для паселішчаў каля в. Асавец. Тэта дало падставу археолагам А. Р. Мітрафа-наву і В. I. Шадыру меркаваць аб мясцо-вым паходжанні гэтай культуры.

Асноўпым тынам паселішчаў днепра-дзвінскай культуры былі ўмацаваныя па-селішчы — гарадзішчы, большасць з якіх размяшчалася па ледавіковых астанцах — узгорках. У Бешанковіцкім раёне такія гарадзішчы выяўлены каля вёсак Беркава, Бокішава, Рубеж і Сінякова.

На першым этапе існавання днепра-дзвінскан культуры насельніцтва не ўма-цоўвала паселішчаў. Для абароны толькі надсыпалі краі пляцоўкі і рабілі драўляны вастракол. Будавалі падоўжаныя назем-ныя жытлы слупавой канструкцыі паме-рам 2,5—3X7—8 м. Прылады працы і зброю выраблялі з косці, рогу і каменю. Посуд ляпны гладкасценны слоікападоб-ны і слабапрафіляваны. Асноўнымі занят-камі насельніцтва былі жывёлагадоўля, паляванне і рыбалоўства. Земляробства мела дапаможны характар. На сярэднім этапе (4 ст. да н. э.— 1 ст. н. э.) насельніцтва ўмацоўвала паселішчц кальцавымі і дугападобнымі валамі, будавала назем-ныя жытлы слупавой канструкцыі з асоб-нымі памяшканнямі і агнішчамі ў цэнтры. Побач з касцянымі прыладамі працы ўжывалі жалезныя, выраблялі ляпны слоікападобны і слабапрафіляваны посуд з арнаментам пераважна ў выглядзе пракрэсленых косых ліній. Асноўным за-пяткам насельніцтва стала жывёлагадоў-ля. На познім этапе (1 ст. н. э.— пача-так 5 ст. н. э.) пляцоўкі і схілы га-радзішчаў умацоўвалі складанай сістэ-май валоў з драўлянымі канструкцыямі і равоў, будавалі невялікія жытлы чатырохвугольнан формы, пашырыліся жалезныя прылады працы і зброя. Сярод слабапрафіляванага посуду паявіліся

гаршкі з падоўжанай формай венчыка. Вядучымі галіпамі гаспадаркі сталі ляд-нае земляробства і жывёлагадоўля.

Да 4—5 стагоддзяў плямёны днепра-дзвіпскай і пітрыхаванай керамікі культур знаходзіліся на апошняй стадыі развітога натрыярхальна-родавага ладу. Потым па-чаўся распад патрыярхальпа-сельскай абшчыны, зараджалася тэрытарыяльная сельская абшчына. Адным з праяўленняў гэтага працэсу быў пераход ад умаца-ваных паселішчаў (гарадзішчаў) да ад-крытых, і паявіліся невялікія жытлы на сям'ю.

Пераважная большасць даследчыкаў дненра-дзвінскую культуру лічаць балц-кай на этнічнай прыналежнасці, аб чым сведчаць матэрыялы гідранімікі (назвы рэк і азёр на гэтай тэрыторыі). В. В. Сядоў днепра-дзвінскую культуру адносіць да выдзеленай ім дняпроўскай групоўкі балтаў.

Да 5 стагоддзя н. э. на аснове змен у днепра-дзвінскай культуры і суседніх балцкіх, культуры штрыхаванай керамікі (тэрыторыя сярэднян Веларусі) і юхнаў-скай (басейн Дзясны і часткова Пасожжа) нры актыўным удзеле больш паўднёвых культур почапскай і тыну Адаменкі скла лася адзіная культура, якая ў навуковай літаратуры атрымала назву банцараўскай, банцараўска-тушамлянскай або тыпу вер-хняга пласта Тушамлянскага (на Смален-шчыне) і Банцараўскага (над Мінскам) гарадзішчаў. Плямёны гэтай культуры займалі верхние і сярэдняе Падзвінне,

верхнюю частку басейнаў Дня пра і Не-мана. Па этнічпай прыналежнасці тэту культуру адны даследчыкі лічаць сла-вянский, другія — балцкай. Мовазнавец Ф. Д. Клімчук зрабіў цікавае назіранне: усходняя мяжа банцараўскай культуры ў аспоўным супадае з усходняй мяжой рас-паўсюджання беларускай мовы.

Насельніцтва гэтай культуры жыло на неўмацаваных селішчах. На раннім этапе (5—6 стагоддзі) селішчы размяшчаліся асобна ад гарадзінічаў на берагах рэк і азёр на ўзроўні першай надпоплаўнай тэрасы, нярэдка на тых месцах, што і населішчы каменнага і бронзавага вякоў. У Бешанковіцкім раёне такія селішчы видомы каля вёсак Дуброва і Заграддзе, дзе нобач з банцараўскай керамікай знойдзоны прылады працы з крэменю. Банцараўская кераміка выяўлена і на ўсходнім беразе Стрыжаўскага возера.

У 7—8 стаго/щзях банцараўскія сслі-шчы сталі размяшчацца нобач з гарадзі-шчамі, якія выконвалі функцыі ўма-цаваных сховішчаў у выпадку нападу во-рага. У Бешанковіцкім раёне такое се-лішча нобач з гарадзішчам выяўлена каля в. Бокішава. Асноўнымі заняткамі насель-ніцтва былі земляробства і жывёлагадоў-ля, дапаможнымі — паляванне і рыбалоў-ства. Развіты здабыча і апрацоўка жалеза, ганчарства, ткацтва, апрацоўка бронзы, дрэва, косці. Гліняны посуд па-раней-шаму быў ляпны, але формы яго сталі больш разнастайнымі. Жытлы існавалі як наземныя, так і заглыбленыя ў зямлю, плошчай ад 7—9 да 18—20 м ² . Нечы з камянёў размяшчаліся ў процілеглым ад уваходу куце жытла. Нобач з жыт-ламі трапляюцца ямы-скляпы гаспадар-чага прызпачэння.

У 2-й палавіне 1-га тысячагоддзя ў Беларускае Падзвінне праніклі і рассялі-ліся крывічы — прадстаўнікі самай вялі-кай груны ўсходніх славян, якія займалі тэрыторыі верхняга цячэння Дняпра, Заходняй Дзвіны, Волгі, паўднёвую част-ку басейна Чудскага возера, ад Пскова на поўначы да Мінска і Заслаўя на поўдні. На думку некаторых даследчыкаў, пазва «крывічы» азначае «блізкія нахо-джаннем» («па крыві»), на думку іншых вучоныХ) паходзіць ад імя родапачыналь-

ніка Крыва або ад язычніцкага перша-свяшчэнніка Крыва-Крывейтэ. Працэс фарміравання крывічоў пачаўся ў сярэ-дзіпе 1-га тысячагоддзя н. э. і окон-чился прыкладна ў 9 стагоддзі ў выніку асіміляцыі славянскімі плямёнамі мяс-цовых балцкіх і заходніх фінскіх плямён.

Найбольш раннімі пахавальнымі помні-камі крывічоў былі так званыя доўгія курганы, у якіх хавалі па абраду тру-паспалення, пазней — круглыя ў плане курганы з пахаваннямі па абраду трупа-палажэння.

Разам з нябожчыкамі ў курганы клалі гліняныя гаршкі — спачатку ляпныя, по-тым зробленыя на гапчарным крузе, цуглі, шпоры, упрыгожанні: бронзавыя бляшкі-шкарлупінкі, шкляныя і пазалочаныя па-церкі, бранзалетападобныя драцяныя скроневыя кольцы з завязанымі канцамі.

У Бешанковіцкім раёне выяўлепы па аднаму падоўжанаму кургану ў курган-ных трупах каля вёсак Замашэнне і Фролкавічы, круглыя курганы каля вё-сак Бачэйкава, Бортнікі 1-я, Давыдка-вічы, Жарнасекава, Ждаиава, Замашэннс, Зарэчча, Крупеніна, Прыгожае, Узрэчча, Ульянаўка, Фролкавічы. Раскопкі гэтых курганоў не праводзіліся.

Да часоў, калі панавалі язычніцкія вераванні, адносіцца камень-следавік каля в. Астроўна — старажытны культавы пом-нік. Адбітак на камені пагадвае след чалавечай нагі, паводле падания «сляды» на камянях лічыліся адбіткамі нагі нябачнага бажаства, якое крочыць па Сусвету. Мяркуецца, што пакланенне ка-мяням-следавікам узнікла ў бронзаным неку, але яно існавала і пазной.

У 7—9 стагоддзях у сацыяльных адносінах крывічы — саюз плямён, у рам-ках якога фарміраваліся класы, дзяржаў-насць, народнасць. «Аповесць мінулых часоў» называе крывічоў, што жылі на сярэднім цячэнні За ходи я й Дзвіны, пала-чанамі. Яны стварылі адно з ранніх тэры-тарыяльна-палітычных аб’яднанняў з цэн-трам у Полацку. У 10 стагоддзі ўтва-рылася Полацкае княства. Сярод шмат-лікіх гарадоў Полацкага княства ў лета-пісах над 1127 ці 1128 г. упамінаецца Стражаў («Стрежев»). Пад 1159 г. Іпаць-

Гарадзішча каля в. Рубеж.

Гарадзішча каля в. Чарнагосце.

еўскі летаніе паведамляе, што полацкі князь Рагвалод Барысавіч аддаў Стрэжаў князю Усеваладу. Дакладнае месцазнахо-джанне летапіснага Стрэжава невядома. Былі спробы атаясаміць яго з вёскай Стрэжаў у Бешанковіцкім раёне, а так-сама са Стрэшынам на Дняпры.

Переход ад першабытнаабшчыннага ла-ду да феадальнага ў плямён, якія засялялі тэрыторыю Беларусі, адбываўся ў 6 — 9 стагоддзях, з развіццём нрадукцыйных сіл на змену ляднаму нрыйшло ворнае

земляробства. Узнікла адасобленая гасна-дарка малой сям’і і развівалася приват-ная ўласнасць, што прывяло да стварэн-ня сельская тэрытарыяльнай абшчыны, у аснове якой ляжалі эканамічныя сувязі. Узмацнілася маё.маснае рассласнне на-сельніцтва, усталёўвалася феадальная ўласнасць на зямлю. Рамяство аддзяляла-ся ад сельскай гаспадаркі. Познія гара-дзішчы ўяўлялі сабой умацаваныя сядзібы феадалаў.                  Э. М. Зайкоўскі.

Старонкі мінулага

У 2-й налавіне 9 стагоддзя тэрыторыя Віцебшчыны, а разам з ёю і Наддэвінне, увайшла ў склад старажытнарускай дзяр-жавы Кісўскай Русі. У яе межах усход-неславянскія плямёны складваліся ў адзі-ную старажытнарускую народнасць, што было абумоўлена іх адноснымі зканаміч-нымі сувязямі, этнічнай, тэрытарыяльнай, палітычнай і моўнай агульнасцю. Гэ-таму спрыяла і нрыняцце хрысціянства.

У 10 стагоддзі ўтварылася Полацкае княства, якое займала тэрыторыю сучас-ных Віцебскай, паўночнай часткі Мін-скай і Магілёўскай абласцей. Зручнае геаграфічнае становіпіча ў басейнах За-ходняй Дзвіны, Бярэзіны, Нёмана са-дзейнічала развіццю самастойнай экано-мікі і культуры Полацкай зямлі, уста-наўленню яе шырокіх гандлёвых сувя-зей з шэрагам краін Захаду і Усходу і з Паўднёвай Руссю. Гэтаму ў многім снрыяла і тое, што праз Полацкае княства нраходзіў гандлёвы «шлях з варагаў у грэкі», які звязваў Балтыйскае (Вараж-скае) мора з Чорным (Рускім), Паў-ночную Русь з Паўднёвай, Прибалтыку і Скандинавію з Візантыян. Найболынае значэнне гэты пілях меў у 10 — 1-й па-лавіне 11 стагоддзя. Праходзіў ён і на Заходняй Дзвіне, якая цячэ і праз тэрыто-рыю сучаснага Бешанковіцкага раёна. У 11 — 12 стагоддзях у сувязі з феадаль-ным драбленнем Русі, паяўленнем у ніж-нім Падняпроўі полаўцаў, устанаўленнем гандлёвых сувязей Заходняй Еўропы з Блізкім Усходам праз Міжземнае мора шлях страціў значэнне. Але ўжо ў 13— 14 стагоддзях нісьмовыя крыніцы ўпамі-наюць афіцыйныя дагаворы паміж Рыгай, Полацкам і Віцебскам, пазней Улай і Бешанковічамі аб гандлі па Заходняй Дзніне. Штогод на наддзвінскіх прыста-нях грузілі воск, мёд, няньку, іншыя тавары. Каб паспець прайсці найбольш складаныя месцы фарнатэра, судны звы-чайна адпраўляліся ў Рыгу ўслед за крыгаходам.

3 Будзілава, Бешанковіч, Бачэйкава, Астроўна, Улы яны даходзілі да Рыгі прыкладна за 11 — 12 дзён. Іх з’яўленпо там суправаджалася гарматнымі стрэла-мі, якія гучалі і вініпаваннем і сигналам аб начатку навігацыі. Зручнае геа-графічнае становііпча садзейнічала росту і эканамічнаму развіццю наддзвінскіх па-солішчаў, аднак нрыродныя ўмовы, шмат лясоў, азёр, балот, нераважнасць пясча-

ных глеб спрынлі развіццю—пашавага

земляробства на бешанковіцкай зямлі. Таму гаспадарка тут мела больш пра-мысловы характар, была развіта эксплуа-тация лясоў: бортніцтва, паляванне, а таксама рыбалоўства і жывёлагадоўля.

3 сярэдзіпы 13 стагоддзя Полацкая і Віцебская землі знаходзіліся пад уплы-вам Літвы. У 1-й чвэрці 14 стагоддзя яны ўвайшлі ў склад Вялікага княства Літоўскага (Полацк у 1307 г., Віцебск у 1320 г.), дзе захавалі прывілеяванае ў параўнанні з іншымі беларускімі зем-лямі дзяржаўна-прававое становішча. Вярхоўная ўлада ставіла тут сваіх васа-лаў-князёў, але гарантавала тэрытарыяль-ную непадзельнасць, недатыкальпасць уладанняў беларускіх феадалаў і мяшчан, іх правы і прывілеі. У 1390-я гады ўдзельныя кпяствы на беларускіх землях ліквідаваны, у т. л. Полацкае і Віцеб-скае, функцыі цэнтральнай улады пера-дадзены намеснікам вялікага князя. Адна-часова ўстаўныя граматы вялікага князя замацоўвалі пэўную аўтаномію Полацкай і Віцебскай зямель. палітычны, сацыяль-ны і прававы парадак, які склаўся тут раней.

Першыя ўпамінанні пра Бешанковічы знаходзім у А. П. Сапунова: «У 1447 годзе Казімір у памяць выратавання сваёй жопкі ў 20-ы дзень ліпеня ад патаплення загадаў пабудаваць у Веларусі шэсць цэркваў у імя святога Ільі-прарока» (Витебская губерния: Ист.-геогр. и стат, обзор. Витебск, 1890. Вып. 1. С. 32). Тэта ж іпфармацыя паўтараецца ў бела-рускага гісторыка Турчыновіча, але дата заснавання цэркваў называецца іншая: «У памяць выратавапня каралевы Елі-саветы ад утаплення 20 ліпеня ў дзень прарока Ільі Казімір загадаў пабудаваць у Веларусі некалькі цэркваў праваслаў-ных па берагах рэк Дзвіны, Дняпра і Сажа: у Віцебску, Бешанковічах, Магі-лёве, Крычаве, Оршы і Чэрыкаве, і падараваў гэтым храмам у карыстанне перевозы» (Т у р ч и н о в и ч О. В. Обо-зрение истории Белоруссии с древнейших времен. Спб., 1857. С. 115).

Па паданню Бешанковічы иекалі знахо-дзіліся па месцы сучаснай вёскі Міль-кавічы, на левым беразе Заходняй Дзвіны, вышэй упадзення ў яе ракі Крывінкі, пазней паселішча было перанесена на 6 вёрст ніжэй. Даследчыкі тапанімікі лі-чаць, што назву Бешанковічы атрымалі ад слова «бешань» — надзвычай імклі-вая плынь на сярэдзіне ракі.

У 2-й палавіне 15 стагоддзя Бешапко-вічы ўваходзілі ў Крывінскую воласць Полацкага ваяводства, цэнтрам якой быў маёнтак Крывіна. Ім валодаў у той час князь Сямён Фёдаравіч Друцкі-Бабіч, па-чынальнік роду кпязёў Друцкіх-Сакаліп-скіх. У воласць уваходзілі таксама вёскі Мількавічы, Бікложы, Харкавічы. Удзелы ў Крывінскай воласці атрымалі пасля смерці Сямёна (каля 1515 г.) чатыры яго сыны і дачка Данміда — жонка князя Ся-мёна Падбярэзскага (яе ўдзел быў пазней выкуплены братамі). 3 таго часу воласць, у тым ліку і Бешанковічы, належала адначасова некалькім уладальнікам. Удзел Юрыя Сямёнавіча Друцкага-Сака-лінскага атрымалі яго сыны Павел і Цімафей, якім паводле рэвізіі Полацкага замка ў 1552 г. належала адпаведна па 16 і 17 дымоў (сем’яў) сялян у сяле Бешанковічы, апрача таго — Паўлу 6 сем’яў у Мількавічах і 12 у Харкавічах, а Цімафею — 5 сем’яў у Бікложах. Удзел Івана Сямёнавіча перайшоў да яго дачкі Ганны і яе мужа князя Юрыя Цімафееві-ча Масальскага. Ім у 1552 г. належала 21 сям’я ў Крывіне. Сын Васіля Сямёнавіча Міхайла валодаў 16 дымамі ў Крывіне, а ўдава апошняга з Сямёнавічаў, Ап-дрэя,— 28 дварамі ў Мількавічах і 25 дварамі ў Крывіне. На той час у Бешан-ковічах было 34 двары, у Крывіне — 52, у Мількавічах — 34, у Бікложах — 5, у Харкавічах — 12 (цяпер веска Харка-вічы ў Шумілінскім раёне). У 1620— 1630-я гады большасць з гэтых дробных удзелаў была скуплена канцлерам Львом Сапогам.

3 1630 г. Бешанковічы належаць вілен-скаму ваяводзе Льву Казіміру Сапегу. Пры новым уладальніку нны ператвары-ліся ў мястэчка, сталі цэнтрам воласці. У 1634 г. атрымалі магдэбургскае права, было дазволена правядзенне двух кірма-шоў на год і аднаго гапдлёвага дня ў ты дзень.

Па-ранейшаму Бешанковічы стаялі на гандлёвым водным шляху, тут у 1656 г. была вялікая прыстань, да якой з поўдня дастаўлялі збожжа, далей гандлёвы шлях ішоў па Дзвіне ў Рыгу. Бешанковіцкія стырнавыя і весляры былі вопытныя і спрактыкаваныя майстры сваёй справы.

У 1656 г. пасля смерці Казіміра Льва Сапегі Бешанковічы перайшлі ў спад-чыну яго стрыечнай пляменніцы Ганны Сапега і яе мужу Станіславу Нарушэ-вічу, у канцы 17 стагоддзя — іх дачцэ Ганне, жонцы князя Яна Агінскага.

У Паўночную ванну 1700—21 гг. Пётр I тройчы наведваў Бешанковічы, у 1708 г. тут стаялі рускія войскі, адбыўся руска-літоўскі ваенны савет, у гонар чаго К. Агінскі пабудаваў драўляную царкву. (Падрабязна гл. ў артыкуле «Пётр I, Бе-шанковічы і падзеі Паўночнай ванны».) Майстры з Бешанковіч удзельнічалі ў вытворчасці канатаў, якія нрызначаліся для фарсіравання Дзвіпы рускімі вой-скам і.

Разам з Пятром І быў у Бешапко-вічах і яго памочнік генералісімус Аляк-сандр Данілавіч Меншыкаў. У 1709 г. ён набыў у валоданне за 21 тысячу рублёў Улу, Паўазер’е (Паўезер’е). Праз 2 гады Пётр I атрымаў скаргу пасла Рэчы Паспалітай на Меншыкава. Высвет-лілася, што ён набыў гэтыя маёнткі — так званае графства Езерскае, выкары-стаўшы фінансавыя цяжкасці іх гаспадара вялікага гетмана літоўскага Рыгора Агін-скага. Агінскі быў гарачым прыхільнікам Расіі, і цар, каб не страціць сваіх сяброў у Вялікім княстве Літоўскім, загадаў Меншыкаву хутчэй вярнуць графства напічадкам Агінскага.

3 канца 17 стагоддзя і да 1783 г. Бешанковічы знаходзіліся ў валоданні роду Агінскіх, нры якіх аўтарытэт мястэчка ў эканамічным і культурным жыцці значка вырас. Сюды ехалі новыя людзі, сяліліся, будавалі дамы, крамы. У цэнтральнай частцы мястэчка з’яві-ліся нершыя мураваныя будынкі, адкры-валіся новыя арцелі, таварыствы.

У Бешанковічы і наваколле (в. Забор'е

і інш.) у сярэдзіне 18 стагоддзя нры-бывалі стараверы беснаноўшчынскага толку, піліпаўцы, або піліпоны, пасёлкі якіх яшчэ да гзтага часу называюцца «агіншчынай». 3 сярэдзіны 18 стагоддзя Бешанковічы называюцца горадам, тут было 5—6 тысяч жыхароў.

2 лютага 1762 г. князь Міхал Агінскі выдаў бешанковіцкім мяшчанам грамату, паводле якой вызваляў іх ад значнай часткі наншчыны, акрамя згону за млын.

Пасля нерніага падзелу Рэчы Паспалі-тай у 1772 г. ўся задзвінская частка маёнтка Бешанковічы, а таксама землі маёнткаў Ганкавічы і Лушнавічы перан-нілі да Расіі. Граніца праходзіла па За-ходняй Дзвіне, у сувязі з гэтым у Вешан-ковічах была пабудавана галоўная тамож-ня. Пагранічная вёска каля Ганкавіч і да нашага часу называецца Рубяжом. Кацярына П раздавала былыя маёнткі польскіх памешчыкаў сваім саноўнікам і прыхільнікам. Так, граф Остэрман атры-маў маёнтак Сорыцу (Соржыцу) каля Бешанковіч.

Бешанковічы былі падзелены па

2 часткі і знаходзіліся адначасова ў дзвюх дзяржавах — Расіі і Рэчы Паспалітай. У «польскай частцы* быў касцёл, уніяц-кая царква, каля 1000 двароў, у «ру-скай* — праваслаўная царква, каля 500 двароў, два мураваныя будынкі, пастаўле-ныя на сродкі імператарскай казны для рускіх таможнікаў. Праз бешанковіцкую таможню ажыццяўляўся гандаль. Гандля-валі ў асноўным небагатыя купцы, аднак руская таможня ўстанавіла высокія пош-ліны, што спрыяла развіццю кантрабан-ды. У 1783 г. ў Талачыне і Полацку былі ўстаноўлены дзве галоўныя рускія тамож-ні. У сувязі з гэтым гандаль, які спрыяў багатаму бешанковіцкаму кір-машу, і перавоэ тавараў рэзка скараці-ліся.

У 1783 г. Агінскі зрабіў даравальны запіс, на падставе якога Бешанковічы сталі ўласнасцю I. Л. Храптовіча. Іахім Літавор Храптовіч (4.1.1729— 4.3.1812) — прадстаўнік магпацкага роду на Беларусі, маршалак галоўнага трыбу-нала Вялікага княства Літоўскага, з 1773 надканцлер літоўскі. Адзінзстваральнікаў і член Адукацыйнай камісіі, ён загадваў дэпартаментам акадэміі і школ Вялікага княства Літоўскага. 3 1780 г. кіраўнік каралеўскай групоўкі магнатаў і шляхты Вялікага княства Літоўскага, з 1791 г. міністр замежных спраў, з 1793 г. канцлер Вялікага княства Літоўскага. Ён таксама валодаў маёнткамі Шчорсы ў Навагруд-скім і Вішнева ў Ашмянскім наветах, дзе паншчыну замяніў чыншам.

У пісьмах аршанскага падстаросты Ігната Амульскага, які сабраў папярэднія звесткі ира маёнтак для новага ўладаль-ніка, ёсць цікавыя звесткі пра Бешан-ковічы таго часу.

Як сведчыць I. Амульскі, у 1782 г. ўсё Бешанковіцкае графства пры несла валавога даходу больш за 96 тысяч зло-тых. Зямля тут добрая, лесу амаль няма. Город пасля нажару адбудаваны, шмат жыхароў займаецца гандлем. У нісьме ад 25 ліпеня 1785 г. Амульскі паведамляў, што Бешанковічы — адзіп з самых вялікіх гарадоў Беларусі, якія засталіся за Польшчай пасля правядзення кардону. Ён налічваў на польскім баку каля 1750 двароў, размешчаных каля Дзвіны. Дзя-куючы гэтаму Бешанковічы знаходзіліся ў параўнальна лепшым становішчы, чым іншыя пагранічныя гарады. Чатырох-тыднёвы кірмаш у Бешанковічах — першы пасля зэльвенскага. Жыхары горада — галоўным чипам хрысціяне уні-яцкага паходжання.

3 1785 г. пачаўся эканамічны заняпад Бешанковіч, прычынай якога сталі не-калькі пажараў, правядзенне кардону і перавод галоўнай таможні ў Полацк і Талачын. Асноўнан падтрымкай для эка-номікі горада аставалася суднаходная рака Заходняя Дзвіна, а таксама вядомы на ўсю Беларусь бешанковіцкі кірмаш. які звычайна праводзіўся з 29 чэрвеня па 27 ліпеня. З’язджаліся сюды купцы, дзелавыя людзі з Падзвіння і Падня-проўя, Мінска, Брэста, Слуцка, Слоніма, Вільні і іншых гарадоў і мястэчак, а таксама Расіі і замежных дзяржаў. У цэнтры горада на рыначнай плошчы быў пабудаваны вялікі чатырохвугольны каменны двор, на якім роўнымі радамі размяшчаліся 60 гандлёвых крам. Прад-метамі гандлю былі рускія і замежныя тавары: шаўковыя, шарсцяныя, ільняныя тканіны, жалезныя і медныя вырабы, фарфоравы і фаянсавы посуд, жаночыя ўпрыгожанні з золата, серабра, а таксама кнігі, напіткі, тытунь, чай, кава, агарод-ніна. На кірмашы прадаваліся і вырабы мясцовых майстроў: ганчарныя, рукавіцы, канаты, драўляныя бочкі, цабэркі. 3 кожным годам нашыраўся асартымент та-вараў, прывезеных на бешанковіцкі кір-маш. У 1791 г. агульны кошт тавараў склаў каля мільёна рублёў, прададзена іх было на суму звыіп 400 тысяч рублёў. Уладальнік маёнтка Бсшанко-вічы і жыхары мястэчка ад найму крам, скляпоў, дамоў і іншых памяшканняў на час правядзення кірмашоў атрымлі-валі штогод даходу па чатыры і больш тысяч рублёў серабром.

Развіццё знешняга гандлю было звязана з усё большим попытам заходпееўрапей-скіх дзяржаў на прадукты харчавання, сельскагаспадарчую сыравіну і лесаматэ-рыялы. У сувязі з гэтым з Наддзвіння павялічыўся вываз збожжа, ільну, пянькі, кананлянага і льнянога семя, мёду, воску, сырых і вырабленых скур. Асаблівы по-пыт быў на лес. Як і раней, асноўпая маса тавараў з Бешанковіч і наваколь-ных вёсак перапраўлялася па Дзвіне. Каля прыстані, адпой з буйнейших у Ві-цебскай губерні, рабілі прыпынкі плыты, баркі, стругі купцоў і іншых гандлёвых людзей. Тут жа на беразе ажыццяўля-ліся розныя здзелкі, заключался выгад-ныя кантракты. Чакалі гасцей рамеснікі і мяшчане Бешанковіч, Улы, Астроўна, Бачэйкава.

Паводле другога падзелу Рэчы Паспалі-тай у 1793 г. Бешанковічы поўнасцю адышлі да Расіі і ўвайшлі ў склад Лепельскага навета Полацкай, з 1802 г. Віцебскай губерняў, у 1796 — 1802 гг. уваходзілі ў Беларускую губерню.

Вялікае значэнне для эканамічнага раз-віцця Бешанковіч, Улы і іншых насе-леных пунктаў Наддзвіння мела будаў-ніцтва ў 1797—1805 гг. і здача ў эксплуа-тацию Бярэзінскай води ай сістэмы, каб транспартаваць лесаматэрыялы з Мінскай губерні ў Рыгу.

Комплекс збудаванняў Бярэзінскай сі-стэмы агульнай даўжынёю 169 км быў надзвычай складаны. Яна праходзіла праз р. Бярэзіну, Сергуцкі канал, праз азёры Манец і Плаўна, Бярэзінскі канал, пра-кладзепы на водападзеле Бярэзіны і Улы, возера Бярэшча і р. Бярэшча, р. Эса, Лепельскае возера, р. Ула да Заходняй Дзвіпы.

Першае плавание па Бярэзінскай сістэ-ме адбылося ў 1803 г., калі французскі эмігрант Клерман-Тамер правёў у Лепель, а потым ва Улу барк і паўбарк з грузам адпаведпа 58 і 10 тон. Выкарыстоўва-лася сістэма ў асноўным як лесасплаў-ная: карабельны лес, драўняны вугаль, дзёгаць і інш. перапраўляліся да Балтый-скага мора за адзін сезон. Але хадзілі тут і баркі, паўбаркі і лодкі, гружаныя збожжам, гарэлкай, сырымі скурамі, са-лим, салёпым мясам і іншымі таварамі.

На працягу стагоддзя Бярэзіпская вод-ная сістэма была не толькі крыніцай павелічэння капіталу лесапрамыслоўцаў і купцоў, але і важным сродкам іена-вання простата люду. Сяляне наваколь-пых вёсак наймаліея на лясныя про-мыслы і лесасплавы.

У час Айчыннай вайпы 1812 г. И лі-пеня Бешанковічы былі заняты француз-скій! войскамі, якія размясцілі тут свой гарнізон. У той жа дзень на чале кор-пуса сюды прыбыў італьянскі віцэ-кароль Яўгеп Багарнэ, які ў той жа дзень пераправіўся цераз Заходнюю Дзвіну па наведзеным мосце. 12 ліпеня днём у Бе-

шанковічы прыбыў імператар Напалеон Банапарт, а ўвечары неапалітанскі пароль Мюрат. У Бешапковічах некалькі дзён знаходзіўся штаб імператара. Адсюль па правабярэжжы Заходняй Дзвіпы Напа-леон паслаў корпус Манбруна для пра-следавания корпуса Дохтурава, а галоў-ныя сілы накіраваў па левабярэжжы ў бок Віцебска. 13 ліпеня Напалеон з Мюра-там і нрынцам Багарнэ агледзеў наваколле Бешанковіч, пасля чаго паслаў Мюрата з кавалерыяй у Астроўна, а 14 ліпеня і сам адправіўся ў Астроўна, дзе 13—14 (25—26) ліпеня 1812 г. адбыліся баі 20-тысячнага французскага войска з час-цямі 1-й рускай арміі (каля 9 тысяч ча-лавек). 13 ліпеня пяхотны корпус гене-рала А. I. Остэрмана-Талстога і 4 палкі кавалерыі ўвесь дзень стойка трымалі абарону. Падмацаваныя пяхотнай дывізі-яй генерала П. П. Канаўніцына 14 ліпеня рускія войскі працягвалі бой каля вёсак Кукавячына і Дабрэйкі, потым арганіза-вана адышлі. Баі садзейнічалі злучэнню 1-й і 2-й рускіх армій каля Смаленскд.

20.10.1812 г. рускія войскі корпуса П. X. Вітгенштэйна вызвалілі Бешанко-вічы, узялі ў палон 100 французаў, за-хапілі іх абоз і частку аптэкі.

3 Наддзвіннем звязаны лёс дзекабрыс-таў С. Р. Валконскага, М. А. Фанвізіна, М. С. Луніна, А. М. Мураўёва, В. Л. Да-выдава, С. I. Мураўёва-Апостала, якія ўдзельнічалі ў баі пад Астроўнам у 1812, А. А. Бястужава (Марлінскага), які ў 1820—21 гг. жыў у Бешанковічах, Мінску і Полацку. 12 верасня 1821 г. ў Бешан-ковічы для агляду рускай гвардыі, рас-кватараванай у наваколлі мястэчка, прыбыў імператар Аляксандр і. У парад-ным страі 16—19 верасня прайшлі і буду-чыя дзекабрысты, многія з якіх другі раз пабывалі на бешанковіцкай зямлі (глядзі артыкул «Дзекабрысты і Наддз-вінне»).

У 1823 г. ў Бешанковічах адбыўся сялянскі бунт (пра гэтыя і іншыя падзеі сялянскага і рэвалюцыйнага руху ў Наддзвінні глядзі ў артыкуле «За зямлю, за волю»).

У 1830-я гады ў маёнтках Фролка-вічы (1832) і Харакова (1834) з’явілі-ся першыя прамысловыя прадпрыемст-вы — вінакурныя заводы. У 1865 г. тут былі ўстаноўлены паравыя машины, у Фролкавічах предавала 7 чалавек, выраб-лена прадукцыі 2 тысячи вёдзер на суму 4 тысячи рублёў, у Харакове — адпаведна 6 чалавек, 4 тысячи вёдзер на суму 4 тысячы рублёў. У тэты час у навакол-лі Бешанковіч дзейнічала каля 17 вадзя-ных і ветраных млыноў. У 1868 г. ў Бешанковічах дзейпічалі піваварня, 2 гарбарныя заводы, у 1870 г. заснаваны вінакурны завод.

Па-ранейшаму Заходняя Дзвіна была

суднаходнай, у 1843 г. на ёй з'явіліся першыя параходы. У 1855 г. ў Бешан-ковічах, Уле, фальварку Быстры, вёсках Вяжыпіча, Парэчча і іншых існавалі паромы. Бешанковіцкі паром, які належаў памешчыку, меў 8 сажняў у даўжыню і 4 сажні ў шырыню, паднімаў да 300

пудоў. Пераезд Дзвіны займаў 15 мінут. У мястэчку Ула паром быў на канатах, паднімаў грузы да 300 пудоў. Пера-правы на вялікіх лодках, грузападымаль-насцю да 60 пудоў, былі ў фальварку Быстры, у в. Вяжышча, каля вёсак Шарыпіна і Парэчча. Малы паром гру-западымальнасцю да 75 пудоў быў каля в. Вусце, нлыты на канатах ме-ліся каля вёсак Бачэйкава, Міткаўшчына, Пірагоўшчына, пры карчме Жалезіна.

У 1868 г. ў Бешанковічах 3205 жыха-роў, 392 жылыя драўляныя будынкі, 115 крам, народнае вучылішча (з 1864).

У 1881 г. началіся рэгулярпыя зносіны па Заходняй Дзвіне. Паміж Улай, Бешан-ковічамі і Віцебскам хадзіў стальны па-раход «Віцебск» грузападымальнасцю 1800 пудоў, уверх па рацэ са скорасцю 12, упіз — 20 вёрст у гадзіну. У 1892 г. паміж Віцебскам і Улай курсіравалі ўжо 4 параходы.

У пачатку 20 стагоддзя ў Бешанко-вічах — цэнтры воласці Лепельскага на-вета — былі мяшчанскае і валасное праў-ленні, земскі начальнік, суддзя, судовы следчы, прыстаў першага стану, паліцэй-скі ўраднік, 2 акцизныя чыноўнікі, 4 пастаялыя двары, ирацавалі вольна-па-жарнае і пазыка-ашчаднае таварыствы, паштовае аддзяленне, тэлеграфная канто-ра, бальніца (1 урач, 2 фельчары, бабка-павітуха), 127 крам, царкоўна-пры-ходская школа, 3 народныя вучылішчы. У мястэчку жило 3987 чалавек, наліч-валася 7 мураваных і 1243 драўляныя дамы, 3 тысячы сажняў вуліц было за-брукавана каменном. У мястэчку Ула пражывала 2975 чалавек, было 15 мура-ваных і 592 драўляныя пабудовы, 2 царк-вы, касцёл, сінагога, 2 народныя вучы-лішчы. Паводледаных падворнага перапі-су 1912 г., у склад Бешанковіцкай воласці ўваходзіла 61 паселішча з 1077 гаспа-даркамі, з іх 143 хутарскія. У насель-ніцтва воласці было 1076 рабочих коней, 259 жарабят, 49 быкоў, 1864 каровы, 713 цялят, 2327 авечак, 2746 ягнят, 1522 свінні і інш. У маёнтках было 430 рабочих копей, 26 быкоў, 941 каро-ва, 269 цялят, у Бешанковічах гаспадары мелі 97 копей, 63 каровы, 276 свіней і інш.

Паводле даных валаснога праўлення на жнівень 1912 г., прамысловасць воласці мела 3 цагельныя, вінакурны, 5 гарбар-ных заводаў, завод па вытворчасці ванны.

3-за нізкай культуры земляробства па дробных надзелах, слабаразвітай жы-вёлагадоўлі ў сялян воласці ўраджаі сельскагаспадарчых культур былі нізкія. Пай бол ьш пашыраныя сельскагаспадар-чыя прылады — драўляны плуг з жалез-пым лемяшом і драўляная барана. Плугоў у павеце было 13054, што складала 68,2 плуга на 100 гаспадарак. Тэта значна менш, чым у іншых наветах Ві-цебскай губерпі. На 100 гаспадарак при-падала прыблізна 0,1 веялкі, 0,6 мала-тарні, 6 ільнамялак. 45,6 % гаспадароў у павеце, або 8 770 чалавек, наогул не мелі ніякага інвентару.

Рабочих коней у павеце было 22648 галоў, якімі валодалі 15522 гаснадаркі. Без рабочай жывёлы было 13 % гаспа-дарак, амаль 6 % зусім не мелі ніякай жывёлы.

Шмат цяжкасцей было з жывёлагадоў-ляй. Добрых парод буйной рагатай жывё-лы не хапала. Праўда, у маёнтках Сока-рава і Ляхава былі каровы швіцкай пароды, але прыкметнага ўплыву на па-ляпшэнне прадукцыйнасці дойнага статку тэта не зрабіла. Да таго ж становішча пагаршалася яшчэ частымі стыхійнымі бедствамі — пажарамі, градабоямі.

Сучаснік аднаго з такіх стыхійных бедстваў, што мела месца ў Бешанковіц-кай воласці, пісаў, што ў ноч на 29 чэрвепя 1903 г. над мястэчкам пранес-лася страшэнная бура з градам. Велі-зарных памераў град быў вельмі густы, а віхор, з якім ён пранёсся, проста здзіўляючым. Усе войны, ввернутыя на поўдзень і захад, у мястэчку і ваколіцах высыпаліся з моцным звонам і шумам. У дамах пачаўся перапалох. Дзеці, якія спалі над вокнамі, былі паранены шклом і градам. Дарослыя ад перапа-лоху трацілі прытомнасць. Лле самае жудаснае відовішча ўяўлялі палі. Жыта, якое на наступным тыдні ўжо збіраліся жаць, ляжала на зя.млі, калоссе было ўбіта ў зямлю. Такі лёс напаткаў яравую зба-жыну. Лд агародніны засталіся толькі лісткі. Галінкі, сукі і лісце моцна пабіты градам. Плады апалі. Можна падумаць, што наступіла восень: у воинах у ста ў лены двайныя рамы, на вуліцах ляжыць апалае лісце, палі і агароды быццам убраны. Моцныя навальніцы, якія прайшлі ў тыя ж суткі, сталі прычынай шэрагу йажараў у вёсках воласці.

Сярод іншых старажытных населеных пунктаў Наддзвіння видомы вёскі Бачэй-кава, Астроўна, Ула.

Першыя звесткі пра Бачэйкава адно-сяцца да сярэдзіны 15 стагоддзя, калі ім валодаў князь Якаў Міхайлавіч Яман-товіч-Падбярэзскі. Яго сын, імя якога ў крыніцах не захавалася, пакінуў сына Сямёна і дачку Ульяну. Князь Сямён Ямаптовіч-Падбярэзскі, уладальнік Ба-чэйкава, а таксама (па лініі жонкі) Крывіна і Бешанковіч, памер без патом-ства ў 1540 г. Яго маёнткі перайшлі да сястры Ульяны, якая да таго набивала замужам за полацкім баярынам Міхайлам Сенкавічам, потым за яго родным братам Яцкам. Апоіпні шлюб быў признаны царкоўнікамі незаконным, і пазнен Улья-на зноў выйшла замуж — паводле ўскос-ных звестак — за Нікадзіма Янавіча Цеха-навецкага. Бачэйкава з воласцю дасталося яе сынам ад двух шлюбаў — Рыгору Яцка-вічу з братам Iванам Яцкавічам і Андрэю Нікадзімавічу Цеханавецкаму. У той час, паводле дакумента 1542 г., Бачэйкаўская воласць складалася з двара (маёнтка) з насадам (мястэчкам) Бачэйкава, а такса-ми вёсак Сялец, Давыдкавічы, Пяцігорск, Саўрасы, Стрыжава (Стрэжава) і Плеску-нова. У выніку надзелу паміж братамІ Яц-кавічамі Рыгор атрымаў Бачэйкава, а Іван — Стрыжава з навакольнымі вёснам і, ад я нога пачаў пісацца панам Стрыжэўскім. У 1552 г., па звестках По-лацкай рэвізіі, Івану Стрыжэўскаму нале-жалі Стрыжава, Давыдкавічы, Плеску-нова, Чаўнышкі, Доўгае, Латыгава, Селяд-цова, Саўрасы — усяго 66 дымоў. Рыгору Падбярэзскаму ў той жа час належалі двор Бачэйкава з сялом Заполле — 33 дымы. Стрыжава і Плескунова пасля Iва-на Стрыжэўскага і я го сына Мікалая перайшлі ў іншыя рукі, потым, у пачатку 17 стагоддзя,— Ягору Прысецкаму, а ў 1634 г. пан Яўстафі Курч перадаў іх сыну Ягора, а свайму пасынку Ула-дзіславу Прысецкаму.

У час Лівонскай вайны 1558—83 гг. у 1564, 1566, 1568, 1579 і 1580 гг. праз тэрыторыю маёнтка Бачэйкава рухаліся арміі Стэфана Баторыя і Івана Гроз-нага. У выніку «бачэйкаўскі двор» апус-цеў. Пасля заканчэння баявых дзеянняў у маёнтку не засталося ніводнай набудо-вы — іх спалілі стральцы, якія курсіра-валі паміж замкамі Суша, Ула, Лепель, Тураўля, Чашнікі.

Межы маёнткаў мяняліся. Падчаўныш-кі і Доўгае адышлі да Бачэйкава, да якога далучыўся і суседні маёнтак Свяча (у 1530-х гадах належаў Андрэю Свец-каму, а ў 1552 г.— Пятру Свецкаму). Паводле дакумента 1605 г. маёнтак Бачэй-кава здаваўся ў арэнду новым уладаль-нікам — Цеханавецкі.м. Пасля смерці Ры-гора Падбярэзскага Бачэйкава толькі часткова засталося ў яго сына Стапіслава. Галоўным яго ўладальнікам стаў Андрэй Цеханавецкі, нашчадкі якога валодалі Бачэйкавам да пачатку 20 стагоддзя.

Каля 1594 г. памёр Андрэй Цехана-вецкі і маёнтак перайшоў у спадчыну яго сыну Станіславу. Але ні той ні другі не жылі ў Бачэйкаве, а здавалі яго ў арэнду. Інвентар 1626 г. ўказвае, што тут жыло 79 душ мужчынскага полу, было 60 населеных і пустуючых пляцаў. Інвентар маёнтка 1635 г. сцвярджае, што ў Бачэйкаўскі ключ уваходзіла сем вёсак: Клешчына (з насельніцтвам у 28 душ), Жарнасекі, або Жарнасекава (6 душ), Высакагара (17 душ), Астраў-ляны (9 душ), Загацце (5 душ), Жаркі (7 душ), Забелле Баярскае (10 душ). Панскі дом быў вялікі, накрыты гонтавым дахам. У 1635 г. арапдатарам Бачэйка-ва быў Эмануіл Кантакузен, грэк па на-цыянальнасці. Ён цалкам перабудаваў маёнтак. У доме былі каміны ў італьян-скім стылі, кухня, пякарня. Побач з до-мам стайня на 50 коней, дубовы склеп, сырніца, дзве бані. Кантакузен увёў у гаспадарку азімае жыта і сачавіцу, пабудаваў лепшую ў Наддзвінні аран-жарэю.

У час руска-польскай вайны 1654 — 67 гг. Бачэйкава некалькі разоў разбура-лася, але з канца 17 да пачатку 19 ста-годдзя адбудавалася і афіцыйна стала называцца горадам. У сярэдзіне 18 ста-годдзя Бачэйкава належала Восіпу Цеха-павецкаму, генерал-ад’ютанту, сакратару польскага пасольства ў Пецярбургу. Ён адбудаваў палац па праекту італьянскага архітэктара, аднак, калі пазной восенню ўладальнік прыехаў прымаць работу, яго чакала непрыемнасць — у вялікім прыго-жым будынку но аказалася нечаў, прыйшлося іх тэрміпова будаваць. У той жа час вакол палаца быў закладзены вялікі парк на узор французскіх. У 1773 г. ў Бачэйкаве працавалі фабрыка суконных вырабаў, чарапічны, ганчарны і піва-варны заводы, шматлікія майстэрні.

Пасля трэцяга надзелу Рэчы Паспалі-тай у 1795 г. Бачэйкаўская воласць адышла да Расіі, увайшла ў склад Сенненскага навета Беларускай губерні, а з 1801 г.— у Лепельскі навет Віцеб-скай губерні. У той час праз Бачэй-кава і прайшоў паштовы тракт, які звязаў павятовы горад Лепель з губерн-скім Віцебскам. Пачатак 19 стагоддзя для Бачэйкава быў адзначаны спусташаль-нымі эпідэміямі: з 616 душ мужчынскага полу ў мястэчку засталося 125. У маёнтку спынілі нытворчасць майстэрні, суконная фабрыка, зніклі вёскі Дамашкава і Маро-зава.

У час Айчыннай вайны 1812 г., 10 ліпеня, на шляху ў Бешанковічы, у Ба-чэйкаўскім палацы правёў ноч Папалеон Банапарт. У палацы засталіся толькі акапом і лакей з хлопчикам. Імператар быў здзіўлены і пезадаволены. Буйных сіл у Бачэйкаве французы не пакінулі, засталіся тут некалькі італьянскіх салдат, а таксами па раненыя.

Зноў наведалі французы мястэчка ў кастрычніку 1812 г., калі накіроўваліся а Полацка ў Чашнікі. 14—18 кастрычніка ў Бачэйкаве размяшчалася дывізія Легра-на. За чатыры дні французы разрабавалі маёнтак, за брал і коней, муку, хлеб.

У 1838 г. ўпершыню ў гісторыі Віцеб-скай губерні адбылася выстаўка, дзе былі прадстаўлены лепшыя на тым часе ўзоры гончарных і скураиых вырабаў, ботаў, чаравікаў і інш. У пераліку прадметаў ёсць такія запісы: «Машынка з жоўтай слюды, нрызначаная для наладкі пісто-наў і зараджвання ружжа. Работа ка-валя з маёнтка Бачэйкава Пятрова, які не вучыўся, а сам па сабе з уласнай ахвоты да рамяства зрабіў». «Ружжо. Так-сама майстра Пятрова. Ствалы француз-скія, а за.мкі і ўсякая аддзелка ўласная яго».

3 1847 г. ўладальнікам Бачэйкава быў Павел Цеханавецкі, які да гэтага больш дзесяці гадоў жыў за мяжой. Прыехаўшы ў мястэчка, ён пасылаў мясцовых сялян вучыцца рамяству ў Пецярбург, Маскву, Тулу. Праз некаторы час слава пра бачэй-каўскіх шаўцоў, ганчароў выйшла за межы воласці. У 1847 — 50 гг. маёнтак Бачэйкава складаўся з шасці фальваркаў: Бачэйкава з хутарам Галяндрыя, Свяча з хутарам Заиолле, Сялец, Давыдкавічы, Стрыжава, Касарэўшчыпа і 51 вёскі. Тут было 2035 жыхароў мужчынскага і 2117 жаночага полу. У концы 1850-х гадоў у Бачэйкаве было 160 хат, у валоданні жыхароў — 59 кароў і 51 конь. У 1886 г. ў мястэчку меліся валасная ў права, прыходская царква, яўрэйскі малітоўны дом, начатковае народнае вучылішча, во-енная ўстанова, бальніца, в страны млын, віпакурны і піваварны заводы, рады крам.

Землі маёнтка Астроўна займалі ўсход-нюю частку сучасных Бешанковіцкага і прылеглыя тэрыторыі Сенненскага раё-наў. Замок Лстроўпа быў заснаваны ў 1520-х гадах ніцебскім ваяводам 1 ванам Багданавічам Сапегам на землях, што засталіся яму і яго брату Янушу ў спадчыну па лініі маці княгіпі Фядоры Фёдараўны Друцкай-Сакаліпскай. Раней гэтыя землі належалі да буйнога маёнтка Палонна, што знаходзіўся на тэрыторыі сучаснага Сенненскага раёпа. У 1-й пала-віне 15 стагоддзя ўвесь гэты абшар на-лежаў князю Андрэю, сыну Уладзіміра Альгердавіча Кіеўскага. Частка яго тра-піла пазней да княжны Фядоры ад бабкі, якая была сваячкай князя Андрэя.

Астроўна ўпамінаецца ў 1546 г. як снад-чына дзяцей Івана Багданавіча Сапегі. Паводле каралеўскага прывілея ў гэты час Астроўна атрымала статус мястэчка. У 1591 г. пры падзеле маёнткаў Івана Івапавіча Сапегі паміж яго сынамі одному з іх, Рыгору, дасталіся Астроўна з вёскамі Мелехава, Берашова, Цеплакі, Застарынне, Бесцвіна, Машчоны, Кукавя-чына, Ходцы, Замашэнне, Задоры, Бікава, Добрына (большасць з іх цяпер у Сен-ненскім раёне). У 1600—1633 гг. гэтым абніарам валодаў адзіны сын Рыгора, Аляксандр-Дажбог Сапега. Адначасова частка Астроўна належала ўнукам Януша Багданавіча Сапегі — Мікалаю і Льву Міхайлавічам (абодва памерлі ў 1611 г.), а потым сыну Мікалая Міхайлавіча — Фёдору, ваяводзе мсціслаўскаму. Аляк-сандр-Дажбог Сапега ў 1622 г. заснаваў у Астроўне дамініканскі манастыр.

Аляксандр-Дажбог і Фёдар былі апош-німІ Сапегамі ў сваіх галінах. Пасля смерці Аляксандра ў 1633 г. яго ўдзел адышоў да дачкі Ганны і яе мужа Ста-ніслава Нарушэвіча. Удзел Фёдара ў 1650 г. быў падзелены паміж сынамі яго сясцёр: Валовічамі, Трызпамі, Камароў-скімі.

Пасля першаго падзелу Рэчы Паспа-літай у 1772 г. Астроўна ў складзе Расіі, з 1773 г. ў складзе Сенненскага павета Магілёўскай губерні.

У «Эканамічных заўвагах» да планаў генерального межавання Сенненскага па-вета Магілёўскай губерні даецца падра-бязнае апісанне мястэчка Астроўна на конец 18 стагоддзя. Тут адзначана, што яно размешчана ў вусці рэчкі Блудаўкі, якая ўпадае ў возера Астроўна, мае

19 двароў, душ мужчынскага полу — 44, жаночага — 52. Ненадалёк ад вялікай дарогі з горада Віцебска ў горад Сяпно — драўляная упіяцкая царква. Крам мураваных 48, зробленых накшталт невялікага замка, а аднаго боку вежа мураваная добрая архітэктуры і на ёй гадзіннік, кірмаш тут бывае з 1 кастрыч-ніка да 12 лістапада. З’язджаюцца на яго купцы з шаўковымі тканінамі, сярэбра-нымі рэчамі з гарадоў Москвы, Віцеб-ска, Полацка Магілёва, Оршы, Та ранца. Штогод ад крам памешчык меў доход 500 рублёў, а з млына і пера возу па Заходняй Дзвіне каля в. Дарагакупава 1730 рублёў. 3 сярэдзіны 19 ст. Астроўна належала памешчыку Чугуеву, з 1897 г.-генералу Разгонаву.

У 1888 г. тут было 70 дамоў, 219 жыха-роў мужчынскага і 257 жаночага полу, 2 царквы, малітоўны дом, на начатой

20 стагоддзя — валасная ўправа, пачатко-вае народнае вучылішча.

На левым беразе Заходняй Дзвіны, пры ўпадзенні ў яе р. Ула, размешчаны сучасны гарадскі пасёлак Ула — адно са старажытнейшых населен ых месцаў По-лацкай зямлі. Упершыню землі па р. Ула ўпамінаюцца каля 1399 г. ў дарчай грамаце полацкага князя Ануфрыя Прад-цечанскаму майастыру.

Ула нагадваецца сярод падараванняў карали Казіміра ў 1465 г., калі ён па-цвердзіў валоданне маёнткам удаве пана Станкі Саковіча. Пры гэтым адзначаецца, што яе муж атрымаў Улу яшчэ пры Жыгімонце Кейстутавічу (1432—1440). Потым Ула не раз пераходзіла ад аднаго ўладальніка да другога. У 1552 г. паводле Полацкай рэвізіі 38 дымоў у маёнтку Ула належалі Сямёну Фёдаравічу Ульска-му, 19 дымоў — удаве Аляксандра Багда-навіча Ульскага, 8 дымоў — пейкаму Iва-ну Ісаевічу і иго жоицы (ина таксама бы-ла, відаць, з роду Ульскіх). Адначасова частка Улы належала Радзівілам, у 1553 г. яны здавалі яе ў арэнду Васілю Тыш-кевічу. Ганна Янаўна Радзівіл, удава віцебскага ваяводы Станислава Кішкі, згадана як уладальніца Улы ў «Попісе войска літоўскага» ў 1567 г.

У час Лівонскай вайны рускія войскі заваявалі Полацкае княства і ў 1563 г. авалодалі «ключом Літвы і Лівоніі» Полацкам. Ііа загаду Івана Грознага ў Полацкім кнйстве быў пабудаваны шэраг крэпасцей, у тым ліку і ў 1563 г. ў Уле — на паўвостраве, утвораным рэкамі Заход-или Дзвіна і Ула, паўстаў замак — крэпасць з тоўстымі драўлянымі сценамі, моцнымі вежамі, землянымі валамі, глы-бокімі равамі. Гэтыя ўмацаванні рабілі крэпасць цяжка даступнай для ворага. Ульская крэпасць была апорным пунктам Полацкай зямлі ў барацьбе супраць польскіх і літоўскіх феадалаў.

У начатку 1568 г. польскі кароль Сігізмунд ІІ Аўгуст пачаў падрыхтоўку да вайны з Расіяй. Скапцэнтраваўшы буйныя сілы (каля 100 тысяч чалавек), ён пачаў вайну. Частка гэтага войска пад камаидаваннем Яна Іерапіма Хадке-віча спрабавала захапіць крэпасць Улу, але гарнізои яе выстаяў, і польские войска вымушана было адступіць.

На гэтым ваенныя дзеяниі супраць крэ-пасці не спыніліся. У верасні 1568 г. польскі гетман Раман Сангушка загадаў казакам ноччу дабрацца на лодках па р. Ула да крэпасці, а ияхоце падысці са штурмавымі лесвіцамі да яе сцен. Яны ўварваліся на тэрыторыю замка. Гарнізои мужна абараняўся, але пада-спеўшыя гетман Сангушка з атрадамі Войны, Тышкевіча і Лукомскага заха-пілі і спалілі крэпасць (пазпей была адноўлена Стэфанам Баторыем). У налои трапіла 300 знатных абаронцаў, 800 стральцоў.

Пасля ўзяцця Ульскага замка ён лока-торы час быў каралеўскім уладаннем. За праяўленую пры штурме замка муж-насць кароль прызначыў памеснікам у Уле князя Канстанціна Міхайлавіча Лу-комскага. Прыкладна ў тэты ж час мястэчка Ула трапіла ў рукі шляхціца Юрыя Сямёнавіча Жабы, а потым да яго сыноў Васіля-Вацлава (памёр каля 1577 г.) і Рыгора. У 1593 г. сыны Васіля Жабы Яраш і Мікалай падзялілі Улу з дзядзькам Рыгорам. Яны ж згад-ваюцца як яе ўласнікі ў 1603 г.

У 1577 г. Ула атрымала магдэбургскае права. У руска-польскую вайну 1654 — 67 гг. Ульская крэпасць зноў была раз-бурава.

Пасля другога падзелу Рэчы Наспал і-тай у 1793 г. Ула ўвайшла ў склад Расіі — цэнтр воласці Лепельскага навета, гандлёвае мястэчка. Тут былі прыстань,

2 гарбарныя і півавариы заводы, млын, школа.

Таможныя кнігі Дынабурга ўпамінаюць шматлікія населены я пункты, у тым ліку Бешанковічы і Улу, купцы з якіх імкнуліся да га н длю з Рыгай. У 1855 г. ў Уле, дзе жыло каля 1000 чалавек, была буйная на той час прыстань, значим транзітны пункт у гандлі з Прыбалтыкай. Галоўным у гандлі быў лес. У 1867 г.

3 Улы было адпраўлена 2,5 тысячы кубаметраў сасновага лесу на суму 700 ты-сяч рублёў. У 1889 г. па рацэ Дзвіне праз Улу было адпраўлена 70 суднаў і 186 плытоў, па прыстані мястэчка разгружала 15 суднаў і 26 йлытоў.

3 даўніх часоў Ула славілася сваімі лоцманамі. Баркі і плыты, якія плылі па Бярэзінскай воднай сістэме, спыняліся тут для найму рабочай сілы. За правод адной баркі ад Улы да Рыгі «опытны лоцман зарабляў ад 20 да 25 рублёў серабром, рабочы — 8—15 рублёў. На лоцманаў уляне вучыліся ў Смаленскай губерні.

3 1883 г. Ула перайшла да памешчыка Рэута. У 1884 г. тут было адкрыта першае народнае вучылішча, на ўтрыман-не якога казна адпускала 127 рублёў, валасное праўленне 46 рублёў у год. У тэ-ты час насельніцтва мястэчка складала 1805 чалавек — 878 мужчын і 926 жан-чын. 30 чэрвеня 1889 г. ў Уле адбыўся пажар, у выніку якога згарэла 287 жылых дамоў, 2 праваслаўныя царквы і тэлефон-ная станцыя. У 1894 г. ў Уле працавала прыватная аптека двараніна Стэнцаля, па 467 рэцэнтах аптэкай было выдадзена ля-карстваў на суму 250 рублёў, у 1895 г. па 1330 рэцэптах — на 631 рубель, былі фельчар і бабка-павітуха.

Акрамя дробнага гандлю, сплаву лесу, насельніцтва Улы займалася вы рабам скур, ганчарнай справай, будаўніцтвам і збыткам лодак. Вясной тут адбываліся конныя кірмашы, куды прывозілі коней нават з Магілёўскай губерні. Пашыралася земляробства. У 1893 г. ў Ульскай во-ласці было насеяна 917 дзесяцін азімага жыта, 20 — пшаніцы, 355 — аўса, 329 — ячменю, 200 — гароху, 219 — бульбы. Са-браны ўраджай склаў: жыта — 3668, пшаніцы — 60, аўса — 2130, ячменю — 1479, гароху — 450, бульбы — 8760 чвэр-цяў. Расла колькасць сялянскіх двароў у 1906 г. іх было 800. У 62 населеных пунктах воласці жыло 4530 чалавек (2310 мужчын і 2220 жанчын), у Уле — 2975 чалавек. Тут было 30 цагляных

і 200 драўляных будынкаў, адміністра-цыйныя будынкі валаснога праўлення, мяшчанскай управы, 2 кватэры земскага начальніка і ўрадпіка, 2 праваслаўныя царквы, 2 капліцы, касцёл, сінагога,

2 яўрэйскія малітоўныя школы, 3 народ-ныя вучылішчы, 2 школы граматы, 3 гар-барныя заводы, вадзяны млын, 6 скупая-ных крам, 2 вінныя крамы, паштова-тэлеграфнае аддзяленне, якім у 1887 г. было аднраўлена 784, прынята 874, пера-дадзена телеграфам 12 222 карэспан-дэнцыі, а ў 1893 г. адпаведпа 1089, 1283 і 16 620 карэспандэнцый. 31 ліпеня 1893 г. пры Ульскім паштова-тэлеграф-ным аддзяленні начала працаваць першая ашчадная каса. Крыху ніжэй Бешанковіч, на левым беразе Дзвіны ляжыць вёска Быстры (ранейшая Быстрая). Тэты насе-лены пункт упомнены ў адным з прыві-леяў карали Кааіміра каля 1440—1443 гг., калі Быстрая разам з Мількавічамі была падаравана Яцку Палачаніпу. Мількавічы потым увайшлі ў Крывінскую воласць. Быстрая ж належала ў 1508 г. Ба г да ну, пану Быстрэйскаму, нагаданаму разам з сынам Яцкам (магчыма, тэты Багдан быў тым самым Багданам Сенкавічам, што ўпамінаецца як брат Міхайлы і Яцкі Сенкавічаў — двух мужоў Ульяны Падбя-рэзскай, уладальніцы Бачэйкава). Яго сын Яцка Багданавіч Быстрэйскі быў га-раднічым полацкім і памёр каля 1570 г., перажыушы адзінага сына Дзмітрыя. Яго спадчына адышла да дачок, мужамі якіх былі шляхціц Зиновія і пан Рыгор Маркавіч Валовіч.

3 іншых старажытных мясцін Бешан-ковіцкага равна можна нагадаць вёску Сорыца (Соржыца), якая з 15 стагоддзя належала праваслаўнай царкве ў Віцеб-ску, а потым каталіцкай Вілепскай капі-туле. Вёска Дабрыгоры пад назвай Дабрыгоўшчына, Дабрыгораўшчына ці Добры Гарадзішча ўпамінаецца ў шэра ту дакументаў сярэдзіны 16 стагоддзя, калі яна належала князям Лукомскім. У 1628 г. в. Дабрыгоры перайшла да мужа князёў-ны Хрысціны Л у коме кай Вос і на Ра бея. Вёска Саннікі ў начатку 1500-х гадоў была падаравана каралём Аляксандрам князю Фёдару Іванавічу Глінскаму, а ў 1508 г. пры падзеле адышла да яго сына Дзміт-рыя. У той час там было 5 двароў.

У розныя часы праз Наддзвінне праля-галі шляхі іншаземных падарожнікаў. Нільным вокам углядаліея япы ў над-дзвінскія мястечкі і вёскі. Іх нататкі, выдадзеныя за мяжой, даюць магчымаець глянуць на тагачасны край вачыма розных вандроўнікаў. Сярод іх італьянец А. Гва-ньіні, немец Р. Гендэнштэйн.

А. Гваньіні правёў на беларускай зямлі 18 гадоў, шмат вандраваў па Падзвінню і апісаў яго ў кнізе «Хроніка Бўрапейскай Сарматыі» (1578). Другое апісанне Падзвіння належыць апаляча-наму немцу Р. Гейдэнштэйну, аўтару «Запісак пра Маскоўскую вайну (1578 — 1582)» (1584), дзе апавядаецца пра паход нольскага карали Стэфана Баторыя на Полацк, Віцебск і Пскоў, шлях яго пралягаў праз Бешапковічы і Улу.

У начатку 19 стагоддзя на Наддзвінне прыехаў выдатны рускі даследчык пры-роды, акадамік В. М. Севяргін, чые «Запіскі падарожжа па заходніх нравін-цыях Расійскай дзяржавы» выдадзены ў Пецярбургу ў 1803 г. Яго маршрут пра-ходзіў праз Курылаўшчыну, Гняздзілаві-чы, Паўлавічы. Рускі чыноўнік М. II. Жда-паў зрабіў апісанне месца пад Астроўпам, дзе ў 1812 г. адбылася кровапралітная бітва, у якой рускія войскі доўга стрым-лівалі пераважныя сілы французаў, але мусілі адступіць на Віцебск. У 2-й пала-віне 18 — 1-й палавіпе 19 стагоддзя на Падзвінні пачалі праводзіць меліяра-цыйныя работы. Вучоны-батанік Башняк пісаў: «Тут болей займаюцца асушэннем балот, чым у нас» бо заўважана, што на нізкіх і глеістых землях збожжа і трава растуць непараўнана леней, чым на вы-сокіх і пясчаных палях». М. Жданава здзівіла тая акалічнасць, што ў буйным маёнтку Бешанковічы, які належаў Храп-товічам, ужывалася шасціпольная сістэма севазвароту, у той час, калі на Беларусі было пашырана двух- і трохполле. Бульбу ў маёнтку Бешанковічы садзілі над шнур (цяпер такую насадку называюць квад-ратней). Падарожнік Цэлінскі пісаў, што на апрацаваным полі тут сахой рабілі барозны ўдоўж і ўпонерак поля і ў месцах іх перасячэння садзілі бульбу. Яе можна было абворваць барознікам з чатырох бакоў. Гэта не заўсёды давала прыбаўку ўраджаю, але снрашчала апрацоўку гле-бы. Палетак ачышчаўся ад пустазелля, быў лепш падрыхтаваны да наступных па-севаў, пры дажджах адводзіўся лішак вільгаці, а пры сухім надвор’і яна,наад-варот,заставалася ў глебе. Цэлінскі звяр-нуў увагу на вельмі нізкія ўраджаі цук-ровых буракоў. На яго думку, менавіта па гэтай прычыне недабудаваным застаў-ся цукровы завод у Бешанковічах. Дзя-куючы развіццю сельскай гаспадаркі, мануфактур і рамесніцтва на Беларусі ў 1-й палавіне 19 стагоддзя ажывіўся гандаль, замежныя купцы сталі частымі гасцямі ў беларускіх гарадах і мястэчках. Польскага пісьменніка Ю. Крашэўскага вельмі ўразіў вялікі кірмаш у Бешанко-вічах, які праходзіў з 12 ліпепя і пра-цягваўся два тыдні. Севяргін сцвярджаў, што на ім прадаваліся нераважна за-межныя тавары: шаўкі, палотны, батысты і розныя галантарэйныя рэчы. Народу з’язджалася шмат.

Не толькі падарожнікі вандравалі па бешанковіцкай зямлі. Сюды ехалі архео-лагі, гісторыкі, краязнаўцы. У 1883 г. выйшаў 1-ы том зборніка «Віцебская даўніна». Складальнікам яго і аўтарам некаторых артыкулаў быў 32-гадовы на-стаўнік віцебскай гімназіі А. П. Сапуноў. У шматтомнай нрацы (выйшлі 4 кнігі) змешчаны цікавыя звесткі пра бешанко-віцкі край. Буйнейшым даследчыкам Над-дзвіння быў I. С. Рабінін, аўтар гісто-рыка-эканамічнага нарыса «Мястэчка Бешанковічы (Віц. губ.)», змешчанага ў калектыўным зборніку « Полацка-Віцеб-ская даўніна» (1912). Нарыс ахоплівае гісторыю краю з 1447 на 1795 г.

У 1898 г. члены Віцебскага археа-лагічнага таварыства М. Я. Нікіфароўскі і Дз. I. Даўгяла н а веда л і Бешанковічы. Краязнаўцаў хваливала становішча з за-хаваннем некаторых помнікаў архітэк-туры: палаца Агінскага і Нікольскай царквы. У 1899 г. імі была выдадзена кніга «Нікольская царква ў Задзвін-скай слабодцы м. Бешанковічы Лепель-скага навета», дзе нямала звестак пра гістарычпае мінулае Бешанковіч і Над-дзвіння.

У былым Лепельскім павеце працяглы час знаходзіліся видом ыя даследчыкі гісторыі Віцебшчыны I. Д. Гарбачэўскі і Б. Брэжго. Нарысы «Лепельскі павет Віцебскай губерні» Гарбачэўскага (1895) і «Замкі Віцебшчыны» Брэжго (1933) маюць выключную гістарычную каштоў-насць. Шмат цікавых звестак пра бе-шанковіцкі край у кнізе А. М. Семян-тоўскага «Беларускія старажытнасці» (1890): апісанне археалагічных помні-каў, крэпасцей, замкаў у Стрэжаве і Уле і інш. Гісторыю Наддзвіння, быт яго жы-хароў вывучалі вядомыя вучоныя В. Я. Данілевіч, М. В. Без-Карніловіч, В. П. Ся-мёнаў-Цянь-Шанскі і інш.

А. В. Крачкоўскі, В. Л. Насевіч.

Давыдкаўскі ірмалой

У невялікім зборы Прыдворнай капэлы, што захоўваецца ў Аддзеле рукапісаў Дзяржаўнай Публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына ў Ленін-градзе, ёсць 4 музычныя рукапісы 17 — 18 ст. з беларускіх зямель. Асабліва прыцягвае да сябе ўвагу ірмалой, ство-раны ў сярэдзіне 18 ст. Прыпіскі пера-пісчыка і гаспадароў кнігі даюць маг-чымасць даволі дакладна прасачыць яе лес. На тытульным лісце падрабязны загаловак: «Пеніе красное, сіе есть іермо-лой. Списана книга сія при благополучной державе короля Августа третяго, за благо-словеніемъ вилебного отца ніцет Андрее-вича, пресвитера церкви давыдковской, стараніемъ і коштом его, за которую за-платили з швагром своим таляровъ три. Року 1769 месяца октомбря дня 11». Адсюль вынікае, што месца стварэння кнігі — веска Давыдкава ¹ . Праз некаторы час ірмалой трапіў у Бачэйкава, гаспа-дар кнігі пакінуў на пярэднім шмуц-тытуле ўладальніцкія запіси па-руску — «Сія кпіга належыць Пятру Карасевіча Бачэйкаў» і на заднім шмуцтытуле па-пол ьску — «Вяльможны пан Карасевіч Бачэйкаў». Прыпіска, датаваная 1843 го-дам, «Бочейков Полоцкой епархіі» свед-чыць, што кніга ў той час знаходзілася яшчэ на Беларусі. Такім чинам, у При-дворную капэлу яна трапіла не раней сярэдзіны 19 ст., найбольш верагодна — пасля 1863 г.

Давыдкаўскі ірмалой перапісаны на 202 лістах камерам 34X21 см, з акрэс-ленымі налямі. Папера датуецца паводле філіграняў 1765 — 77 гадамі. Пераплст — дзве столкі палатка, абцягнутыя ціснёнай скурай. Захаваліся скураныя завязкі. На-тацыя пяцілейная, квадратная. Тэкст і ноты напісаны аднолькавим карычневим чарнілам, тып пісьма — паўустаў. Пу-мары старонак пастаўлены ў правым верхнім рагу кірылічнымі літарамі-лічбамі, на адвароце нумар ліста наўта-раецца ў левым верхнім рагу арабскімі лічбамі.

Ірмалоі 18 ст.— пасутнасці хрэстаматыі найбольш пашыранага спеўнага матэрыя-лу і называюцца ірмалоямі толькі таму, што жанр ірмасаў у іх пераважае. Гэта цалкам пацвярджае і склад Давыдкаў-скага ірмалоя. Ён пачынаецца песнямі з Абіходу, потым ідзе Ірмалой беларуска-ўкраінскай рэдакцыі з дадаткова ўклю-чанымі Дагматыкамі, Седаленамі, Ступе-намі, Свяцільнамі, Прападобнай на 8 гала-соў і ў канцы — Стыхіры да святаў. Сярод вялікага спеўнага матэрыялу — стыхіры «Іосіфу, царэвічу Індыйскаму», «Казьме і Даміяну» і іншыя папуляр-ныя на той час музычныя творы. Для пробы пяра, а таксама для навукі, па начатку ірмалоя (на адвароце тытульнага ліста) і ў канцы (на адвароце апош-няга ліста) перапісчык намаляваў нотную лінейку з сольмізацыйным гукарадам. Музыказнаўчы аналіз Давыдкаўскага ір-малоя можа даць каштоўны матэрыял для высвятлення музычных сувязей роз-ных славянскіх народаў — тут зафікса-ваны напевы дзвюх рэдакцый: кіеўскі і балгарскі.

Створаны «ў глыбінцы», далёка ад кіііжных цэптраў, Давыдкаўскі ірмалой аздоблены прымітыўнымі паводле малюн-ка, хоць і складанымі паводле задумы ініцыяламі; асноўныя колеры — чырвоны (для загалоўкаў, малюнкаў) і карычневы (ноты, тэкст, некаторыя малюнкі). Ра-зам з тым бачны высокі прафесіяналізм перапісчыка. Дакладна разлічаны месцы заставай ініцыялаў, выдатна вырашана прастора тытульнага ліста, надпісы-даведкі на палях дапамагаюць легка адшукаць патрэбнае месца.

Аздоба кнігі складаецца з кінаварных, напісаных вяззю загалоўкаў, 10 заставак, 12 нялікіх ініцыялаў і тытульнага ліста, які ўяўляе сабой цэласную кампазіцыю і раскрывае мастацкае вырашэнне ўсёй кнігі. Аснова пабудовы кампазіцыі ты-тула — двухколерная архітэктурная кан-струкцйя з калонамі справа і злева і франтонам наверсе. На капітэлях калон стаяць вазон и з фантастычным! квет-камі, франтон завяршаецца трохвуголь-ным сцяжком з крыжыкам. У сярэдзіне фрактона, сярод аблокаў, вымалявана

манаграма IHS, якая часта сустракаецца на выданнях віленскай акадэмічнай дру-карні (не выключана, што мастак перамаляваў яе з якой-небудзь віленскай кніжкі). Наяўнасць каталіцкай мана-грамы ў кірылічнай, стараславякскай па мове кнізе — выразнае сведчанне упіяц-кага характару ірмалоя.

Загаловак напісаны чырвонай фарбай, месяц і дзень у канцы прыпісаны ла-зней (відаць, пасля заканчэння) карыч-невым чарнілам. У ніжняй чвэрці тытуль-нага ліста выява барадатага чалавека, які ляжыць, падпёршы галаву рукой, побач з ім — адмысловай формы пасудзіна на ножцы. Над галавой чалавека — месяц і зоркі, у нагах — дрэвы. Верагодна, тэта Адам, што пацвярджае і подпіс: «Сей единъ сотворень на земли».

На працягу 16—17 стст. многія друка-ваныя кнігі змяшчалі гравюру з сімваламі Адама — чэрап і скрыжаваныя косці (сімвалы марнасці, смяротнасці чала-века). Тэту эмблему часта выкарыстоў-валі і залатары, у т. л. і беларускія. Мастак Давыдкаўскага ірмалоя на тутыль-ным лісце падаў выяву самога Перша-чалавека, ды яшчэ ў позе філосафа-эпікурэйца. Да гэтага сімвала марнасці аўтар аздобы звяртаецца двойчы — на адвароце 96-га ліста, калі замест чэрапа малюе знак — спалучэнне чатырох сонцаў і побач выслоўе, якое традыцыйпа пісалі каля «галавы Адама»: «Сей знак зри всяк, и ты будешь так»; на адвароце 106-га ліста чэрап і скрыжаваныя косці нака-заны вельмі ўмоўна, таму не выклі-каюць пачуцця безвыходпасці перад лесам.

Своеасабліва ставіцца стваральнік ірма-лоя да рэлігійнага зместу песень. Тэта яскрава відаць з заключнай фразы ў канцы кнігі: «Конец, богу слава і намъ нехай будзеть забава» (напісана вялікім паўуставам чырвонай фарбай).

У кнізе на палях скрозь выпісаны назвы або нумары песень. Для іх зроб-лены чырвоныя рамкі, што найчасцей заканчваюцца выявамі людзей або геамет-рычнымі фігурамі. Некаторыя з выяў фантастычныя, некаторыя нагадваюць шаржы. Разам узятыя піматлікія кары натурныя выявы на палях і застаўках даюць падставу меркаваць, што аўтар не ведаў, што такое духоўная цэнзура. Не быў ён асабліва заклапочаны і даклад-насцю сваіх малюнкаў: у застаўцы на лісце 97 анёл трымае аголеную шаблю проста за лязо; кветкі, з якіх складаецца ініцыял, і птушкі, што сядзяць на гэтых кветках, самыя фантастычныя. На ад-вароце 124-га ліста ў прымітыўнай манеры зроблены малюнак чалавека а лукам, які палюе на вялікую рагатую жывёліну. Цяжка сказаць, намаляваў тэту сцэну нерапісчык ірмалоя ці хто-небудзь з чы-тачоў, аднак не выклікае сумнення, што невядомы мастак не толькі добра ведаў сімвалы знакаў задыяка, але і пака-рыстаўся сугучнасцю іх назваў — «цялец і стралец». Трэба заэначыць, што прымі-тывізм у малюнку ўвогуле ўласцівы бе-ларускай кніжнай аздобе 18 ст., иават у специальных выданнях для самых ба-гатых мецэнатаў, якімі былі Сапегі, Радзівілы.

А таму можна сцвярджаць, што Да-выдкаўскі ірмалой мае адну крыніцу кніжнага аздаблення 18 ст. з кнігай друкаванай, але зберагае поруч з тым усю непаўторнасць народная кнігатвор-часці.                           Л/. Нікалаеу.

3 ІНВЕНТАРА г. УЛЫ І МІКАЛАЕЎСКАЙ ВОЛАСЦІ ПОЛАЦКАГА ВАЯ-ВОДСТВА-АБ ПАВІННАСЦЯХ СЯЛЯН ВОЛАСЦІ 1764 г.

Повинности Николаевской вол. регулируются старинными обычаями, устава-ми и инвентарями, а именно: тяглые, т. е. барщинные Николаевской вол., должны платить с каждой тяглой, т. е. барщинной волоки, чинша по 15 зл., подымного по 8 зл. старой польской монетой, считая каждый злотый по 2 шестака, согласно распределению в этом же инвентаре. Они должны также отработать на барщине: по 1 дню в неделю — мужчина и по 1 дню — женщина. Кроме барщины, 4 сгона в год: на пахоту 1, на боронование 2-й, на уборку ржи 3-й, на уборку яровых 4-й. Гвалтов 2:1 на уборку господских урочищ, 2-й для насыпки плотин у мельниц, если в этом будет необходимость. По старому обычаю они обязаны поочередно выходить на молотьбу и нести сторожевую охрану.

Они должны вносить оброк с каждой тяглой волоки: 1 гуся, 4 каплунов,

1 копу яиц, 1/2 солянки хмеля, 100 боровиков, ягоды всех видов в урожайные годы и орехи, а также должны сдавать 2 копы дранок, 10 больших кусков лубка для покрытия стругов, 1 копу шолговья, 10 жердей, 4 веревки из лыка,

2 отесанных бревна или шестисаженный брус, 4 сажени рыболовных сетей, 20 саженей рыболовного каната, медовщипы — половину сбора; все это они обязаны будут сдавать по старому порядку и обычаю. Пану эконому должны будут уплатить записное по 12 гр. от каждых 10 зл. своего чинша. С каждой куничной волоки крестьяне Николаевской вол. обязаны уплатить, согласно настоящему инвентарю, чинша по 48 зл. и подымного в 2 срока по 10 зл. (освобождаются от еженедельной барщины), а также отработать в год 8 сгонов и

2 гвалта для насыпки плотин и уборки сенокосных урочищ, кроме того, давать подводы в поле за разными товарами, как исстари, куда прикажут. Обязаны выходить на молотьбу и нести сторожевую охрану наравне с барщин-ными, а также поочередно возить разное зерно для помола и обратно с мельницы во двор. Осенью каждый обязан отработать 3 дня на ремонте строений. С каждой куничной волоки — спрясть моток ниток из господ-ского льна. Записные обязаны платить наравне с другими. Оброк и повинности с куничной волоки в пользу Николаевского двора такие же, как и с барщинной волоки. Больше никакие повинности как на далеком, так и на близком расстоянии не должны измышляться и вменяться им в обязанность.

С глухой куничной волоки крестьяне Николаевской вол. обязаны вносить чинш по 90 зл. сполна, подымное по 12 ал., записное, как прежде, наравне с другими по 12 гр. от каждых 10 зл. Оброк вносить также наравне с другими: гусей, кур, яйца, каплунов, грибы, боровики. Кроме этого, должны отработать

2 гвалта в год; 1 для пасынки плотин у мельниц, 2-й для уборки сена на господских урочищах. Давать подводы в дорогу, с письмом или грузом, куда прикажут. Барщины не отбывать. Больше никакие повинности не должны измышляться и вменяться им в обязанность.

Белоруссия в эпоху феодализма. Мн., 1960. Т. 2. С. 258—259.

3 КНІГІ РУБЕЖСКАЙ ТАМОЖНАЙ ЗАСТАВЫ - АБ ПРАВОЗЕ ТАВА-РАЎ 3 БЕШАНКОВІЧ У МАГІЛЁЎ

18 лютага 1776 г.

Я, ниже подписавшийся, объявляю, что везу из-за польской границы в Бело-руссию покупнаго в м. Бешенковичах товару: 60 кож бараних сырых неделаных по 1 руб. по 50 коп. десяток, 60 кож казловых сырых неделаных ценою 1 руб по 50 коп. десяток, 50 кож телячих сырых неделаных ценою по 1 руб десяток.

При Рубежской таможенной заставе февраля 18-го дня 1776 г. К сему объявлению могилевской мещанин Федор Монка подписался... ¹

По сему объявлению сочтено 60 кож сырых бораних, 60 кож казловых сырых, 50 кож телячих сырых. Досмотрщик Аврам Храмцовский. При досмотре был ундер цолнер Гаврила Булгаков.

По оному ж объявлению означенный товар пропущен по тарифу без пошлин.

За неуказаной герб 8 коп. Оныя денги ундер цолнер Гаврила Булгаков принял.

ЦДГА БССР, ф. 3267, воп. 1, спр. 15, л. 27.

¹ Подпис на польскай мове

3 архітэктурнай спадчыны

У 2-й палавіне 18 стагоддзя, калі Бе-шанковічамі валодаў граф Храптовіч, адбыўся значны зрух у горадабудаўнічым развіцці мястэчка. Тут працягвалася забу-дова буйнога палацава-паркавага ком-плексу, які пачаў стварацца ў канцы 17 стагоддзя. Мястэчка пераўтварылася ў гандлёвы цэнтр з 2 кірмашамі штогод. Широкую гандлёвую плошчу абкружалі дамы рамеснікаў, крамы. У 1775 г. пера-важала драўляная забудова, якая склада-ла 396 дамоў.

Чарговым этапам горадабудаўнічага фарміраваппя Бешанковіч было 19 стагод-дзе. Пасля значнага зруйнавання фран-цузскім нашэсцем у 1812 г., калі ўсе жыхары збеглі і дамы былі абсалютна пустыя» мястэчка адбудоўвалася, раз-вівалася широкая сетка вуліц з гандлёвай плошчай у цэптры, якую фарміравалі манументальныя гмахі ратушы, касцёла і царквы. Тут пабудаваны 60 крам, склад-скія памяшканні. Асноўная частка жылой забудовы размяшчалася ва ўсходняй част-цы ад плошчы, уздоўж дарогі Віцебск — Лепель (сучасная вул. Камуністычная). Центральныя вуліцы і плошча былі за-брукаваны.

На паўночнай ускраіне Бешанковіч, на левым беразе Заходняй Дзвіны, размсшчаны палацава-паркавы ансамбль. Першыя звесткі аб сядзібе звязапы з імем Пятра I, калі ён спыняўся тут у 1708 г. ў час Паўночнай найны. Канчаткова рэгулярна сплапаваны палацава-паркавы ансамбль сфарміраваўся ў 2-й палавіне 19 стагоддзя і ўключаў мураваны палац, гаспадарчыя пабудовы, парк з сажалкамі.

Палац пабудавапы ў 1770-я гады ў стылі ранняга класіцызму па ўзор гарад-скога асабняка, павернутага ад вуліцы ў парк. П-падобны ў плане будыпак фармі-руе центральны двухпавярховы кор-пус, высунуты наперад і фланкіраваны аднапавярховымі флігелямі. Галоўны ву-лічны фасад вырашаны плоскасна з цэн-тральным двухступеньчатым рызалітам, апрацаваным рустам на першым паверсе і завершаным трохнугольным франтонам. Над парадным уваходам балкон з ажур-най агароджай (чыгуннае ліццё 1-й пала-віны 19 стагоддзя) у стылі ампір: іанічныя калонкі, гнутыя кранштэйны, маскароны, меандравы пояс, акантавы ліст. Першы наверх мае прамавугольныя аконныя праёмы, дэкарыраваныя класіч-нымі сандрыкамі і карнізамі. На перымет-ры будынка праходзіць філёнгавы фрыз, які разам з міжпавярховай цягай узмац-

няе выразнасць гарызантальнай накірава-насці фасада. Нлоскасныя тарцовыя фаса-ды галоўнага корпуса і бакавыя флігелі маюць лаканічнае архітэктурна-дэкара-тыўнае афармленне, абмежавапае рустоў-кай вуглоў. Першапачаткова палац меў анфіладную парадную планіроўку, асноў-ныя памяшканні былі на другім паверсе. Памяшканні першага паверха выкарыс- А тоўваліся над жыллё, склепы — пад гаспадарчыя патрэбы.

Сядзібны парк (плошча каля 20 га) спачатку быў спланаваны ў регулярным стылі з тэрасамі, якія спускаліся да ракі і разам з ручаём абмяжоўвалі парадны партэр з паўночнага і ўсходпяга бакоў. «3 поўдня і захаду ён быў абсаджаны шпалерамі і апяразаны алеямі. У канцы цэнтральнай алеі выкапана эліптычная па абрысу сажалка з бетанаваным дном і невялікім паўвостравам, дзе стаяла альтанка. Другая круглая ў плане сажал-ка мела ў центры востраў. У канцы 18 — 1-й палавіне 19 стагоддзя парк пераплана-ваны ў пейзажны. Новыя насадкі скан-цэнтраваны на ўсход ад палаца. У 1821 г. ў час наведвання Бешанковіч імператарам Аляксандрам I парк узбагаціўся малымі архітэктурнымі формамі. Побач з палацам уладальніка сярод парку была збудавана з древа, саломы і ельніку «пацешная» зала на 1500 персон, дэкарыраваная збро-яй, кветкамі. У парку імператару быў пастаўлены помнік.

Сядзібна-паркавы ансамбль у Бачэйка-ве закладзены пасля 1769 г. за 500 м на паўночны ўсход ад вёскі, на правым беразе р. Ула. Феадальная сядзіба існава-ла тут яшчэ ў 1626 г. і ўключала панскі двор з невялікім драўляпым домам і шара-гам гаспадарчых пабудоў (кухня, чатыры сушні з такамі, пякарня, стайня, бровар). У 1641 г. аканомам Э. Кантакузенам была пабудавана аранжарэя. У 1708 г. сядзіба згарэла, але зноў адноўлена ўжо як пап-ская рззідэнцыя з паркам і садам, канчат-кова аформілася ў 1770-я гады. У 1812 г. разбурана напалеонаўскім нашэсцем, потым зноў адноўлена.. Уключала палац (разбураны ў гады Вялікай Айчыннай вайны), флігель, аранжарэю, прыдарож-ную капліцу (не захавалася) і навакольны парк з шэр а гам сажалак.

Кампазіцыйным цзнтрам сядзібы быў пабудаваны з цзглы ў 1769 — 80 гг. італь-янскім архітэктарам аднапавярховы дом, прамавугольны ў плане, накрыты вальма-вым дахам. Пастаўлены на перападзе рэльефу мясцовасці, ён з дваровага фасада адкрываўся высокім цокальным паверхам і купальнай ратондай з акруглай тэрасай і каскадам дзвюх бакавых лесвіц. Гэта быў класічны стэрэатып «заможнай шляхец-кай сядзібы ў стылі класіцызму — галоўны фасад вылучаны 4-калонным порцікам, строгі рытм высокіх прамаву-гольных аконных праёмаў і пілястраў у прасценках, руст, ляпныя гірлянды. На дваровым фасадзе выступаў а круглы эркер параднай бальная залы-ратонды. Яго купал і модны каскад двухбаковай лесвіцы стваралі значны акцэнт у цэнтры фасада. Інтэр’ер палаца быў аформлены мастаком Ніграм у стылі ракако. Сядзіба належала Цеханавецкім. Наіпчадак былых уладальнікаў Бачэйкава — польскі да-следчык Ан джэй Цеханавецкі, цяпер жыве ў Вялікабрытаніі. У 1988 г. ён наведаў Беларусь на запрашэнню тава-рыства «Радзіма» і Беларускага фонду культуры. Для госця была арганізавана паездка па яго родных мясцінах. На разві-танне А. Цеханавецкі сказаў, что хоча садзейнічаць таму, каб «будаваць маеты наміж вамі і намі». У верасні 1989 г. А. Цеханавецкі праз беларускага вучона-га, старшыню каміеіі «Вяртанне» Бела-рускага фонду культуры, пісьменніка Адама Мальдзіса, які наведаў Лондан, са словамі: «Для маёй роднан Беларуси перадаў упікальны па прыгажосці і каш-тоўнасці слуцкі пояс, а таксами рэдкую кнігу, выдадзеную ў 1785 г. ў Гродно,— «Кніга аб веры адзінай праўдзівай пра-васлаўнан» — для Полацкага музея гіето-рыі беларускага кнігадрукавання.

Тэрыторыя вакол палаца засаджана паркам рэгулярнага французскага тыпу з строга сіметрычна-восевай планіроўкай (адзіны ўцалелы ў рэспубліцы). Нерад палацам размяшчаўся авальны партэр, у цэнтры якога ўзвышаўся гранёны востра-канечны абеліек. Сюды сыходзіліся дзве ўзаемаперпендыкулярныя алеі. Адна з іх па восі ўсход — захад (па фронту будын-ка) надзяляе тэрыторыю сядзібы на 2 зоны. Перад палацам масіў ліп, таполяў і клёнаў, пасаджаных па рамбічнай плані-ровачнай сетцы. Заходняя частка парку за палацам аформлена на 3 паралельных тэрасах (перанад 2 м) з геаметрычнай

сеткай алей, сцежак, шпалерных і бас-кетных пасадак, газонаў. Тут былі фанта-ны і лабірынт. Складаная камбінацыя дарожак і кветніка ўтварала манаграму ўладальніка маёнтка і яго фамільны герб. Галоўная восевая паркавая перспектыва адкрывалася з верхний тэрасы і пабудава-на на змене паркавых курцін, газонаў і бакавых шпалер, падстрыжаных яшчэ ў пачатку 20 стагоддзя над шары, пірамі-ды і аркі. Дэкаратыўна аформленыя па-садкі пераходзілі ў вялікую паляну, абмс-жаваную ракой і каналам, злучаным з ракой. Завяршалася перспектыва маляў-нічым ландшафтам процілеглага берагаво-га схілу. Тут раслі ліпа, бэз персідскі, гартэнзія мяцёлчатая, кедры, паўпочна-амерыканскія елкі. Некалькі штучных сажалак, размешчаных у вугланых част-ках парку, маюць правільную геаметрыч-ную форму (квадрат, прамавугольнік, авал). 3 заходняга боку да парку пры-мыкаў пладовы сад з алеямі па перы-метры.

На паўночны ўсход ад палаца на 2 невялікіх тэрасах узвышаецца працяглы

мураваны будынак аранжарзі ў стылі класіцызму — прамавугольны ў плане аб’ём сіметрычна-восевай кампазіцыі. Цзнтральны кубападобны 2-павярховы аб’ём з вальмавым дахам фланкіраваны аднапавярховымі флігелямі пад двух-схільнымі дахамі. Архітэктурнай пласты-ка й аздоблены франтальныя фасады цэнтральнага аб’ёму: руст, ліштвы луч-ковых аконных праёмаў, трохвугольныя франтоны.

Службовы флігель размешчаны на асобным участку, абнесеным мураванай агароджай з брамай і пасадкамі таполі пірамідальнай. Прамавугольны ў плане аднапавярховы мураваны будынак накры-ты высокім вальмавым дахам і ў цэнтры вылучаны прыземістым чатырохкалонным ампірным порцікам, пакаты трохвугольны франтон якога прарэзаны плоскай акруг-лай люкарнай.

Сядзіба, маляўніча размешчаная па паў-днёвай ускраіне в. Двор Нізгалава, на беразе р. Ула, адлюстроўвае наступны этап развіцця сядзібна-паркавай архітэк-туры Беларусі — позні класіцызм. Я на закладзена ў 2-й палавіне 19 стагоддзя. 3 1905 г. належала адвакату Мядзведска-му. Комплекс уключае сядзібны дом, флігель, вяндлярню, капліцу (пе захава-лася), шэраг гаспадарчых пабудоў, парк.

Сядзібны дом — абагульнены вобраз старадаўняй шляхецкай сядзібы, кам-пактнай і ўтульнай;. з традыцыйным порцікам і тэрасай у парк. Тэта прамаву-гольны ў плане працяглы аднанавярховы мураваны будынак пад вальмавым дахам. Галоўны фасад вылучаны неглыбокім рызалітам з руставанымі вуглавымі лапат-камі /порцік страчаны/, регулярным рит-мам прамавугольних аконных праёмаў,

дэкарыраваных прафіляванымі сандрыка-мі і падаконнымі нііпамі. У пласты цы фасадаў выкарыстаны элементы класіцыз-му з характэрнай для 2-й палавіны 19 стагоддзя адвольнай іх трактоўкай. У цэнтры дома размяшчалася парадная зала, якая выходзіла на плоскасны тыльны фасад трыма аконнымі праёмамі і была звязана з пакоямі доўгім калідорам.

Ад сядзібнага дома да поймы ракі спус-каюцца 4 паралельныя тэрасы рэгулярнай часткі парку, абсаджаныя шпалерамі з елкі звычайнай. Рэгулярны парк складаў-ся з 9 аднолькавых баскетаў, падзеленых 4 падоўжнымі і 4 папярочнымі алеямі, з круглымі пляцоўкамі на перакрыжа-ваннях. Пейзажны паркавы масіў займае паўночна-ўсходпюю частку сядзібнай тэ-рыторыі. Праз яго густыя пасадкі цяніс-тая кальцавая алея выходзіць на паўноч-на-ўсходняй ускраіне да рэштак фаміль-най капліцы-пахавальні, пабудаванай у 2-й палавіне 19 стагоддзя з чырвонай цэглы ў рэтраспектыўных формах готыкі. Невялікія курціны аформлены пасадкамі з елкі, сасны, клёна. У дэндраскладзе піхта бальзамічная, лістоўнік еўрапейскі, ліпа буйналістая, бяроза далекарлійская (лепшы ў рэспубліцы экземпляр, вышыня 17 м, дыяметр ствала 58 см), клён сера-брысты Віера, вольха піэрая рассечаналіс-тая, аксаміт амурскі. У цэнтры паляны, да якой ад паўночпа-ўсходняга фасада сядзібнага дома вядзе ліпавая алея, высаджаны рэдкі ў рэспубліцы кедр еўра-пейскі калопападобны (вышыня 12 м, дыяметр ствала 48 см). Масівы дэкара-тыўных кустоў (цярноўнік, язмін, бэз) служаць фонам для бяроз і елак, што ўзвышаюцца над імі. Пры ўездзе ў парк 3 хвоі веймутавы, кедры еўрапейскія.

Круглы, абсаджаны дрэвамі партэр перед домам фланкіраваны з паўночна-ўсходняга боку аднанавярховым прамаву-гольным у плане пад двухсхільным дахам флігелем, пабудаваным у стылі неаготыкі ў 2-й палавіне 19 стагоддзя. На адкрытай цаглянай муроўцы плоскасных сцен вылучаюцца высокія стральчатыя икон-ныя і дзвярныя праймы. У процілеглым баку ад флігеля ўзвышаецца цэнтрычная круглая ў сячэнні цагляная пабудова вяндлярні, другі драўляны ярус якой накрыты пакатым гонтавым шатром.

На мяжы 19 — 20 стагоддзяў паме-шчыцкае сядзібпае будаўніцтва змяншае свае маштабы, становіцца ў адпаведнасці з нрагматычнымі ідэаламі часу больш сціплым, утылітарным. Прыкладам такой дробнаіпляхецкай сядзібы таго часу з’яў-ляецца папскі дом у в. Астроўна, маляў-ніча размеіпчаны на ўсходнім беразе воз. Астроўна. За домам — раўніпная і прас-торная тэраса-газон, абсаджаная па пери-метры роўнымі таполевымі шпалерамі. Мураваны дом пабудавапы ў капцы 19 — начатку 20 стагоддзя ў сціплых формах так званай мураванай архітэктуры. Прамавугольны ў плане 3-павярховы будынак пад вальмавым даха.м мае магут-ныя неатынкаваныя сцены (таўшчыня 1 м). Галоўны паўночны фасад вылучаны ў цэнтры рызалітам з высокім ганкам і двума вузкімі вокнамі. Рэгулярны рытм фасадаў ствараецца лучковымі аконнымі праёмамі, а архітэктурны дэкор — за кошт па-майстэрску выкладзеных цэглай філён-гавага міжпавярховага пояса, прафілява-нага завяршальнага карніза, кліпападоб-ных перамычак акон, крапоўкі. Дваровы фасад вылучапы двума бакавымі рызалі-тамі. Апартаменты двух верхніх паверхаў аформлены па баках калідора і аб’яднаны цэнтральнай лесвіцай. Парадныя залы размешчаны па тарцах калідора. Нізкі цокальны паверх (урэзаны ў рэльеф) прызначаўся для гаспадарчых мэт і мае анфіладную планіроўку.

У в. Дабрыгоры на правым беразе р. Крывінка высаджаны парк «Дабрыгоры», ці «Саломінка», які быў закладзены ў

1906 г. ваенным урачом Н. М. Красавіцкім на плошчы 10 га з дапамогай мясцовага садоўніка-селяніна Я. К. Мароза з Бачэй-кава. З’яўляецца помнікам садова-парка-вага мастацтва эканамічнага тыпу. Тэры-торыя парку па перыметры абсаджана экзотамі, якія ўтвараюць ахоўныя пасадкі і невялікія паркавыя курціны. Сярод пасадак праходзіла прагулачная дарожка, уздоўж якой высаджаны экзатычныя дрэ-вы: бук лясны, таполі Нятроўскага, ліс-тоўніца еўрапейская, ліпа буйналістая і інш. Ад параднай часткі (газон перад ся-дзібным домам, не захаваўся) адыходзяць тры алеі. Алея, што ў заходняй частцы парку, стварае пейзажны дрэвавы масіў з экзотаў — піхты сібірскай, субальпійский, белай і бальзамічнай, хвоі горнай, жорст-кай і чорнай, арэху шэрага, лістоўніцы японскай і еўрапейскай і інш. Адну з алей фарміруе паласа рэдка пасаджаных бяроз. белыя ствалы якіх вылучаюцца на фоне нізкарослых акацый, другую (вядзе ад бы лога дома да ракі) — хвоі кедравыя сібірскія, завезеныя сюды ў 1906 —

1907 гг. з гадавальпікаў у Падзамчы (Польша). Чатырохвугольны ўчастак пла-довага сада, высаджаны ўздоўж ліпавай алеі, складае асноўную частку парку. У дэндраскладзе каля 30 відаў і форм дэка-ратыўных расліп: кедр сібірскі, елкі звы-чайная, белая, Энгельмана і серабрыстая, хвоі звычайная, веймутава, сібірская і японская, таполя серабрыстая, дуб карлі-кавы і чырвоны, вольха чорная і белая, ясень звычайны, рабіна, вярба, асіна, арэх маньчжурскі, клён вастралісты і татарскі і інш.

Гісторыя развіцця культавай архітэкту-ры Беларусі прадстаўлена па Наддзвінні шэра гам манументальных помпікаў. Най-больш ранні з іх касцёл у в. Астроўна — буйнамаштабнае збудаванне 17 стагоддзя ў стылі барока. Гэта трохнефавая базі-ліка са званіцай без вылучэння апсіды ў самастойны аб’ём. Прамавугольны ў плане будынак накрыты двухсхільным дахам з тонкапрафіляваным карнізам. 3 заходняга боку да храма далучана 3-ярус-ная званіца — 1-ы ярус акруглы ў сячэн-ні, 2-гі — цыліндр, 3-і — васьмярык. Апо-шні ярус надбудаваны ў 19 стагоддзі, калі касцёл быў пераўтвораны ў права-слаўную царкву. Архітэктура лаканічная, масіўнасць плоскасных сцен (таўшчыня 1 м) падкрэслена высока ўзнятымі арач-нымі вокнамі і шырокімі лапаткамі ў пра-сценках. Унутрапая прастора падзелена 4 магутнымі слупамі на тры нефы, пера-крытыя крыжовымі скляпеннямі на пад-пружных арках. Інтэр’ер быў дэкарырава-ны аб’ёмнай скульптурай, арачныя нііпы для якой зроблены ў міжнефавых слупах. Галерэя хораў пры ўваходзе ў храм рас-крыта ў залу шырокім арачным прасветам. Лесвіцы на хорах размешчаны ў тоўшчы бакавых сцен нартэкса. Вінтавая лесвіца на званіцу таксама ўбудавана ў тоўшчу сцяны.

У 2-й палавіне 19 стагоддзя архітэктары звяртаюцца да дойлідства патрыярхаль-най Русі. Аднак праз гэты нацыянальна-рамантычны рэтраспектыўны кірунак архітэктуры рэалізаваліся і нацыянальна-патрыятычныя ідэі прагрэсіўных сіл грамадства, дэмакратычнай грамадскай думкі. Доўгі час гэта з’ява ў мастацт-ве мела пегатыўную адзнаку, што ў значнай меры абумовіла няшчаднае раз-бурэнне храмаў гэтага тыпу.

Адным з помнікаў рэтраспектыўна-рускага стылю з’яўляецца Ільіпская царква, пабудаваная ў Бешанковічах у 1870 г. У архітэктуры мураванага бу-дынка адчуваецца імкненне да памнезнай манументальнасці, буйнамаштабнасці. Збудаванне цэнтрычнай крыжова-купаль-най пяцігалоўкавай кампазіцыі, узнятай на высокі цокаль. Два перпендикулярна скрыжаваныя нефы завершаны магутным 8-гранным светлавым барабанам з шатром і макаўкай. Аналагічныя меншыя па ма-штабу завяршэнні маюць квадратныя ў сячэнні вуглавыя вежы-званіцы. Гэта надае сілуэту храма стракатасць, піра-

мідальнасць, раўнаважкасць агульнай масы і частак будыпка. У інтэр’еры кры-жовыя скляпенні перакрыцця падтрым-ліваюцца чатырма слупамі.

У 2-й палавіне 19 стагоддзя ў в. Дабры-горы ў рэтраспектыўнарускім стылі пабудавана драўляная Мікалаеўская царква. Крыжападобная ў плане. Да цэнтральнага кубічнага аб’ёму прымыка-юць прамавугольныя ў плане апсіда і бабінец. Цэнтральны аб’ём над чатырох-схільным дахам, які завяршае «сляпы» васьмігранны барабан, накрыты шатром з макаўкай. Бабінец і апсіда накрыты двухсхільнымі дахамі з франтонамі на тарцах. Надбабінцам — двух’ярусная зва-ніца (васьмярык на чацверыку) з шатром і цыбулепадобнай галоўкай у завяршэнні. Будынак на высокій мураваным фупда-менце, зроблены з брусоў, гарызантальна ашаляваны дошкамі. Сцены цэнтральнага аб’ёму прарэзаны выцягнутымі паўцыр-кульнымі вокнамі з ліштвамі, бабінца і апсіды — вялікімі прамавугольнымі вок-намі з ліштвамі. Усе аб'ёмы апяразапы падкарнізнымі цягамі аднолькавай шыры-ні. Перад цэнтральным уваходам — вялікі ганак.

У рэтраспектыўнарускім стылі ў канцы 19 — пачатку 20 стагоддзя пабудавана ў в. Слабодка цагляная крыжова-купальная Мікалаеўская царква. У аб’ёмна-прастора-вай кампазіцыі дамінуе шмат’ярусная шатровая званіца з галоўкай. Над сярод-крыжжам гранёны барабан з шатром, завершаны цыбулепадобнай галоўкай. Фасады дэкарыраваны рустам, згрупава-нымі і адзіночнымі паўкалонамі, шматпро-фільнымі карнізамі і паяскамі, какошніка-мі, кілепадобнымі ліштвамі арачных икон-ных праёмаў. Інтэр’ер вырашаны ў спро-шчаных архітэктурных формах.

Храм, надобны да Мікалаеўскай царк-вы, пабудаваны ў в. Свяча. Лаканічная і строгая па формах царква вырашана па падоўжна-восевай 4-часткавай кампазі-цыі: званіца, трапезная, храм і апсіда. Выкарыстанне невялікага асартыменту архітэктурных дэталей (вуглавыя калоны, крыжы, руставаныя ліштвы) спрашчала не толькі праектаванне храмаў, але і пас-карала будаўніцтва, надавала ім агульнае стылявое адзінства.

Лрхітэктурнай дамінантай забудовы г. п. Ула з’яўляецца манументальная царква, размешчаная ў цэнтры пасёлка. Пабудавана ў 2-й палавіне 19 стагоддзя з цэглы ў рэтраспектыўна-рускім стылі. Крыжова-купальны храм сіметрычнай падоўжна-восевай кампазіцыі: узнятыя на высокі цокаль званіца над прытворам, прамавугольная трапезная, кубападобная зала з бакавымі крыламі, паўкруглая апсіда з бакавымі трохграннымі прыдзела-мі. У сілуэце пануе цыбулепадобная галоўка Шатрова» званіцы (васьмярык на чацверыку). Чатырохсхільны дах асноў-нага кубападобнага аб’ёму ўзняты на два ярусы кілепадобных какошнікаў і завер-шаны цэнтральнай і чатырма вуглавымі

цыбуленадобнымі галоўкамі па цыліпд-рычных барабанах (часткова разбураны). Атынкаваныя фасады завершаны філён-гавымі фрызамі і прафілявапымі карні-замі і насычаны архітэктурнай пластыкай: квадратныя шырынкі па цокалі і вуглавых лапатках,вуглавыя бочкападобныя калоп-кі, нішы, філёнгі і шматлікія крапоўкі, пазычаныя са старажытнарускай храма-вай архітэктуры. Арачныя галоўкі і бака-выя ўваходныя і аконныя нраёмы аздоб-лены кілепадобнымі ліштвамі. Знаходзіц-ца ў запяпадзе.

Кампазіцыя інтэр’ера мае дынамічны характер: скрыжаванне перакрытых цы-ліндрычнымі скляпеннямі галоўнага і па-пярочных нефаў раскрываецца ў скля-пенне сяродкрыжжа з адчыненым у яго цыліндрычным светлавым барабанам. Па-мяіпканні царквы расчынены адно ў адно шырокімі арачнымі прасветамі. У прытво-ры вылучаны дзве вузкія бакавыя дзя-коўскія, у левай з якіх была драўляная лесвіца на званіцу.

Надзвычай пашыраны ў манументаль-ным культавым будаўніцтве «рускі» стыль знайшоў своеасаблівае ўвасабленне і ў драўляным культавым будаўніцтве, якое па сваёй пераважнай кансерватыў-насці найбольш станоўча захавала свое-асаблівасць і непаўторнасць. Помнікі гэта-га тыну зберагліся ў вёсках Дарагакупава і Марцінава.

Мікалаеўская царква, размешчаная ў цэнтры в. Дворнікі, пабудавана ў 2-й пала-віне 19 стагоддзя з сасновага бруса ў рэт-распектыўнарускім стылі па кананічнай падоўжна-восевай чатырохчасткавай кам-пазіцыі. Да цэнтральнага кубападобнага аб’ёму далучаны прамавугольныя ў пла-не апсіда і 2-ярусная (васьмярык на чац-верыку) званіца. Чатырохсхільны дах цэнтральнага аб’ёму завершаны «сляпым» васьмігранны.м барабанам, накрытым вы-сокім шатром. Прытвор і апсіда — пад двухсхільнымі дахамі з франтонамі па тарцах. Шатры барабана і званіцы завер-шаны цыбуленадобнымі галоўкамі. Царк-ва стаіць на мураваным фупдаменце. Гарызантальна ашаляваныя сцены цэнт-ральнага аб’ёму прарэзаны паўцыркуль-нымі аконнымі праёмамі ў ліштвах, прытвор і апсіда — вялікімі прамавуголь-нымі. Па перыметры храм апяразаны пад-карнізнымі цягамі. Перед галоўным ува-ходам — шырокі гапак-цвіптар.

У в. Дарагакупава ў 1902 г. з сасно-вага бруса зрублена царква Казанский Ма-ці Вос кай. Храм чатырохчасткавай аб’ём-на-прасторавай падоўжна-восевай сімет-рычнай кампазіцыі: званіца, прамавуголь-ны ў плане бабінец, кубападобная зала,

пяціграпная апсіда. Пластычная ўсклад-ненасць і шматпланавасць будынка ўзмац-няецца далучанымі да асноўнага аб’-ёму нізкімі прыдзеламі і бакавымі рыз-ніцамі апсіды. Прытвор з надбудаванай над ім звапіцай аб’яднаны з бабінцам у агульны аб’ём. Дамінантай храма з’яўля-ецца чацнерыковая аднаярусная званіца з цыбулепадобнай галоўкай. Складаная сілуэтнасць завяршэння званіцы дасяга-ецца спалучэннем чатырохграннага шатра з крыжовым двухсхільным дахам, карнізы якога ствараюць зігзагападобнае абрам-ленне. Гарызантальна ашаляваныя сцены прарэзаны высокімі прамавугольнымі аконнымі праёмамі з густой геаметрыч-най сеткай перанлётаў. Перед уваходам ганак з 2 калонкамі, накрыты двухсхіль-ным дахам. Унутраную прастору склада-юць кубападобная зала, у якую іпырокімі прасветамі расчыняюцца бабінец, апсіда і вузкія крылы прыдзелаў. Прытвор двума прасценкамі расчлянёны на тамбур, дзя-коўскую з трохмарніавай лесвіцай на зва-ніцу.

На паўночна-заходняй ускраіне г. п. Ула, на левым беразе Заходняй Дзвіны пры ўпадзенні ў яе р. Ула, маляўніча раз-мешчаны касцёл, пабудавапы на мяжы 19—20 стагоддзяў з цэглы ў стылі неа-класіцызму. Узпікненне гэтай стылявой з’явы ў архітэктуры Беларусі ў начатку 20 стагоддзя звязана з тымі рэвалюцый-нымі падзеямі, якія ўскалыхнулі грамад-ства. Няўстойлівасці грамадскага жыцця супрацьпастаўлялася мастацтва антыч-насці, з якім звязвалі вечный законы не толькі прыгажосці, але і дэмакратычнага ўладкавання грамадства, яго стабільнасці. Таму і касцёл мае строгую сі метры ю, рэгулярнасць рытму, падкрэсленую ману-ментальнасць, пазбаўлены ўсяго лішняга, акрамя асацыяцый з канонамі класіцыз-му. Пошук новай інтэрпрэтацыі класікі выявіўся ў гэтым адносна певялікім бу-дынку ў дакладным аб’ёме, лапідарпым дэ-коры, спакойнай гладзі сцен, чысціні і дакладнасці плана. Прамавугольны ў пла-не будынак храма быў накрыты двухсхіль-ным дахам з трохвугольным франтонам на галоўпым фасадзе, які атрымаў плас-касную трактоўку, крапаваны лапаткамі і па восі сіметрыі вылучаны шырокім арачным уваходным нраёмам. Плоскасна трактаваны і бакавыя фасады, рытмічпа расчлянёныя высокімі арачнымі аконнымі праёмамі ў прафіляваных ліштвах і шы-рокімі лапаткамі з высокімі арачнымі нішамі па баках. Сіметрычна-восевую агульную кампазіцыю парушае прыдзел у паўночна-ўсходнім баку апсіды. Цэнт-ральны неф быў перакрыты цыліндрыч-ным скляпеннем, бакавыя — крыжовымі.

Не шмат архітэктурных помнікаў заха-валася на Наддзвінні. Ало і тыя каш-тоўныя крупінкі архітэктурнай спадчыны, што засталіся нашчадкам, дастаткова яскрава ілюструюць творчы патэнцыял беларускіх майстроў, народных дойлідаў, мастакоў. Знаёмства са старадаўнімі архітэктурнымі творамі далучае нас да вечных катэгорый прыгожага, дае жывое адчуванне гістарычнага развіцця Бела-русі і яе народа, выхоўвае і ўзмацняе павагу да роднага краю. А. М. Кулагін.

Пётр I, Бешанковічы і падзеі Паўночнай вайны

У час Паўночнай вайны 1700—21 гг. Пётр I некалькі разоў паведваў Бешан-ковічы: 8 і 9 лютага 1701 г. па шляху ў Дынабург на спатканне з польскім кара-лём Аўгустам П, 11 чэрвепя 1705 г., калі ехаў з Віцебска ў Полацк, дзе ў той час знаходзіліся рускія войскі над каманда-ваннем генералаў Г. Агільві і А. I. Рап-

ніна. У 1708 г. ў час другога перыяду ван-ны са шведамі Пётр I лета і восень пра-вёў на Віцебшчыне, у тым ліку паўме-сяца ў Бешанковічах. Трэцяму приезду Пятра I у Бешанковічы папярэднічалі наступныя абставіны.

Студзень 1708 года. Карл XII, імкну-чыся разгра.міць рускую армію, накіраваў-ся ў Беларусь. У падрыхтоўчых тэкстах да «Гісторыі Пятра» Л. С. Пушкін ад-значаў: «1708 год... Уся наша няхота прыйшла ў Бешанковічы...». На чале пяхоты стаяў генерал-фельдмаршал Ба-рыс Пятровіч Шарамецеў. Праз некато-ры час для паскарэння арганізацыі паходу супраць шведаў сюды прыехаў і Лляксандр Данілавіч Меншыкаў, дру-гая ў Расіі асоба пасля Пятра I.

Напярэдадні гэтай падзеі Б. II. Шара-мецеў паведамляў яму: «Дома для при-бытия вашей светлости отведены которых лучше нет, и я свой двор очистил».

У Бешанковічах руская пяхота апыну-лася невыпадкова. Мястэчка было цэнт-рам маёнткаў тагачаснага іх уладаль-ніка гетмана літоўскага Рыгора Антонія Агінскага, саюзніка рускага цара ў вайне са шведамі: сюды Пётр I прыбыў 25 люта га 1708 г. Перад тым ён даў загад па магчымасці ашчаджаць маёнткі саюзніка ад разарэнпя і вилікіх пабораў. Яшчэ 30 студзеня ў пісьме з Вільні Пётр I папя-рэджваў камандуючага войскамі Б. П. Ша-рамецева: «Господин фельдмаршал. С ма-етностей Агинского, старосты Гордовско-го, с местечек Кругла, Цецершин, Белы нич, Славосил, Бешенкович, Лукинович, Собола, лишних поборов никаких брать не вели, кроме провианту положенного» (Письма и бумаги императора Петра Великого. Пг. 1918. Т. 7, вып. 1. № 2221. С. 50).

У другім пісьме Пётр I зноў напамінаў Б. II. Шарамецеву: «В маетности гетмана Агинского, где живёт жена ево, пошли на залогу ¹ унтер-офицера и вели ему там быть... И с тех маетностей поборов ни-кому брать не вели» (Там жа. № 2220. С. 50).

У Бешанковічах Пётр I шмат зрабіў па арганізацыі абароны ад шведаў, але армія ўсё ж была не настолькі моцнай, каб даць ім дастойны адпор. Тым не менш, адступаючы, яна ўцягвала шведаў у чужую для іх краіну, разладжвала іх сі-лы, наносила асобныя ўдары і ўдаклад-няла перамяшчэнне непрыяцеля. 1 сака-віка 1708 г. Пётр I з Бешанковіч пісаў Меншыкаву: «...Ежели до десятого марта неприятель не тронется, то уже

нерал-фельдмаршал загадаў сваім дывізі-ям рухацца з Віцебска ў Чашнікі, вой-скам Л. І. Рапніна — у Лукомль, Алар-та — у Улу, артылерыі — у Бачэйкава.

На некаторы час міжрэчча Дзвіны, Бя-рэзіны і Дняпра перестала быць цэнтрам наемных дзеяппяў, летам 1708 г. рускія войскі спынілі армію Карла XII, якая ру-халася на Маскву, пад Магілёвам. Швед-скія войскі нанеслі беларускаму народу вялікія страты. 12 верасня 1708 г. ў да-пясенпі шляхціца Шулборскага генерал-маёру саюзнага рускім літоўскага войска Б. С. Корсаку аб корпусе Левенгаўпта адзпачалася: «...По сторонам контрибуции великие берут и костёлам не спускают; уже прибегают и в наше воеводство Витепское: в Бешенковичах, в Островин и в Витенску были и уже несколько раз мещане витепские и островенские оным откупались...» (Труды имп. Русского военно-исторического общества. Спб., 1909. Т. 1. С. 252).

Гісторыя прыдзвінскага краю занатава-ла яіпчэ некалькі цікавых падзей, звяза-ных з імем Пятра І. Успомнім радкі пуш-кінскай «Палтавы».

Казак на север держит путь, Казак не хочет отдохнуть Ни в чистом поле, ни в дубраве, Ни при опасной переправе... Зачем он шапкой дорожит?

Затем, что в ней донос зашит,

Донос на гетмана злодея Царю Петру от Кочубея.

За гэтымі радкамі Л. С. Пушкіна — са праўдны гістарычны факт. У кнізе «Пада-рожная Аляксандра Пушкіна» Давыда Сімапоніча (1977) сведчыцца: непадалёку ад Віцебска, у Бешанковічах, Пётр I пры-няў казака Пятра Яцэнку, паслапага Ка-чубеем. Л потым Качубей разам з пал-коўнікам Іскрай прыбылі сюды восенпю 1708 г. з данясеннем цару аб здрадзе Мазепы. Яны спыніліся ў Лукішках, дзе размяшчаўся Геперальны штаб рускай ар-міі ў час Паўночпай ванны. Але Пятра ў штабе не засталі. Данос трапіў да сяб-роў Мазепы, якія арыштавалі Качубея і Іскру.

Пятнаццаць дзен, праведзеиых Пят-ром I у Бешанковічах, цесна звязалі назву гэтага невялікага мястэчка з вялікай гісторыяй. Дачыпенне Бешанковіч да ра-шаючых падзей Паўночнай ванны, ад-люстраваных у працах ваенных гісторы-каў і ў бессмяротнай «Палтаве» А. С. Пушкіна, несумненнае і азарае мінулае гарпасёлка водблескам тых падзей.

У памяць аб знаходжанні Пятра І у Бешанковічах віленскі на я вода Йазімір Агіпскі пабудаваў праваслаўную Петра-паўлаўскую царкву (на жаль, не збераг-лася).                   Л. В. Крачкоўскі.

Дзекабрысты і Наддзвінне

Бешанковіцкая зямля — адно з нямпо-гіх у на іи ай краіне месцаў, жыхары якіх могуць ганарыцца тым, што тут адначасо-ва пабывала шмат актыўных дзеячаў дзе-кабрысцкага руху.

13—14(25 — 26) ліпеня 1812 года ля вёсак Астроўпа, Дарагакупава і Кукавя-чына вяліся короткія баі паміж рускімі войскамі і французскімі захопнікамі. У гэтых баях прымалі ўдзел бу-дучыя дзекабрысты С. Р. Валконскі, М. А. Фанвізін, М. С. Лунін, А. М. Му-раўёў, В. Л. Давыдаў, С. I. Мураўёў-Апостал і іншыя.

Сяргею Мураўёву не было яшчэ і сем-наццаці, калі ён удзельнічаў у бітве над Астроўнам. Аднак гэта не нерашкодзіла яму атрымаць шпагу з надпісам «За храб-расць».

У верасні 1821 года тыя, каго потым назвалі дзекабрыстамі, яшчэ раз сустрэлі-ся на бешапковіцкай зямлі з наддзвінскім краем. Гэтаму папярэднічалі наступныя абставіны.

Значнае месца ў агульнай карціне на-родней барацьбы сунраць прыгонніцтва займае выступление салдат лейбгвардыі Сямёнаўскага палка ў кастрычніку 1820 года. Пасля яго задушэння полк быў рас-фарміраваны, астатнія гвардзейскія палкі Аляксандр I вырашыў вывесці са ста-ліцы. Акрамя гэтага імператар, як свед-чыць афіцыйпы гістарыёграф Аляксанд-ра І Н. К. Шыльдэр, меў на ўвазе наблізіць іх да заходніх граніц імпе-рыі.

Вясной 1821 года руская гвардыя, пакі-нуўшы сталіцу, рушыла на Віцёбск. Ішла верхам, на иадводах, у пешым страі. 60 ты-сяч салдат крочылі па расійскіх дарогах на захад ад сталіцы.

Нарэшце было вызначана месца пры-пынку — мястэчка Бешанковічы. 12 ве-расня з балкона пабудаванага ў канцы 18 стагоддзя будынка, які належаў графу Ірынею Храптовічу, імператар, вядомыя военачальнікі, сярод якіх былі каман-дуючы арміяй генерал Сакен, камандуючы гвардзейскім корпусам генерал Васіль-чыкаў і іншйя, віталі рускую гвардию, што ўваходзіла ў Бешанковічи. Тут гвар-дий загадалі спыніцца і рихтавацца да агляду.

Тыя далёкія падзеі апісаны ў кнізе штабс-капітана Мікалая Лорэра «Запіскі дзекабрыста» (2 выд. Іркуцк, 1984): «Пас-ля ўжо многім з нас стала зразумела, што ў нашим паходзе таілася задняя думка, як я ўжо казаў, праветрйць гвардзейскі душок і не даць паўтарыцца сямёнаўскай гісторыі...

Так ми ішлі на Вільню, але не дахо-дзячы да яе, у маёнтку графа Храптові-ча, у Бешанковічах, корпус спыніўся...

Дом стаяў па тары, акружани садам, аранжарэямі і ўсімі магчымймі забавамі багатага памешчйка. Велізарпая раўніна раскінулася на неагляднай прасторы... У адзін дзепь назначаны бйў парад, і не-злічония палкі йакрйлі стройнймі радамі палі Бешанковіч. Гасудар стаў аб’язджаць фронт і пад’ехаў да зпоў сфарміра-ванага Сямёнаўскага палка. Усім прыкметна било, што яму цяжка і сумма не бачиць у радах яго тых салдат, якіх ёп амаль усіх ведаў асабіста. Надвор’е би-ло сирое, узводи нейк нудна прайшлі міма гасудара, і я не памятаю ніколі та-кога неажйўленага агляду» (С. 54—55).

Не ведаў імператар Расіі, што ў дзень бешанковіцкага агляду перед ім маршыра-вала цзлае Тайнае тавариства на чале са сваімі кіраўнікамі. Тэта С. П. Трубяц-кой, М. М. Мураўёў, I. Дз. Якушкін, Я. П. Абаленскі, М. М. Нарышкін, М. П. Бястужаў-Румін, I. I. Пушчин, А. В. Поджиа, А. Я. Розен, Ф. М. Глінка, Ф. Вадкоўскі, А. І. Адоеўскі, М. I. Му-раўёў-Апостал, А. М. Мураўёў, С. I. Му-раўёў-Аностал, М. А. Фанвізін, видавец альманаха «Палярная зорка», аўтар ра-мантычных аповесцей А. А. Бястужаў (Марлінскі). Апошні, дарэчи, непрацяглы час (1820—21 гг.) жйў у Бешанковічах, Мінску і Нолацку.

Аляксандр І застаўся незадаволени па-радам. Дзекабрист Івап Якушкін пад-крэсліваў у сваіх успамінах, што паход гвардиі меў зусім іншия винікі, чим ча-каў імператар. Афіцэри ўсіх палкоў, больш свабодния ад служби, чим у Пе-цярбургу, без такога строгага нагляду, як у сталіцы, часта падтримлівалі паміж сабой сувязі. I многа нових членаў пасту-піла ў Тайнае тавариства.

Сакен і Васільчйкаў, улічваючи тое, што агляд не спадабаўся імператару, ви-рашилі арганізаваць вялікае свята. За паўвярстй ад палаца Храптовіча, дзе спйніўся Аляксандр I, закіпела работа.

3. Бешанковіцкі раен.

Часопіс «Русский инвалид» ад 6 каст-рычніка 1821 года змясціў пісьмо аднаго з відавочцаў і ўдзельнікаў тых падзей: «...19 [верасня] бйў зроблени манеўр, які ва ўсіх адносінах заслужйў асаблівую ласку гасудара імператара. Пасля закан-чэпня яго вялікасць удастоіў приняць... запрашэнне ад цэлага корпуса генералаў, штаб- і обер-афіцэраў да абедзеннага ста-ла, пригатаванага ў специальна пабудава-ним вялікім біваку на беразе Дзвіни».

Зроблени з саломи і ельніку бівак гатоў бйў ужо приняць паўтары тысячи чалавек. Убраннем яго займаліся афі-цэри са світы Аляксандра I. Кур’еры паскакалі ў Ригу за віном, у Пецяр-бург — за капельмайстрам. Зала ўпрй-гожвалася зброяй, кветкамі. ваеннымі даспехамі, сцягамі. Пасярэдзіне бівака бйў пригатавани стол для гасудара ім-ператара. Астатнія стали размеркава-ны так, што ўсе, хто сядзеў, билі наверну-ты тварам да Аляксандра I. У канци ле-вай галерэі знаходзіўся аркестр з 400 му-зикантау. 3 месца, пригатаванага імпера-тару, било бачна ўсё ўнутранае ўбран-ства памяшкання. Звонку, при ўваходзе, стаялі дзве гарматы.

На свята імператар прйбйў верхам. Пад руку з генералам Сакенам накіра-ваўся да збудавання.

Аляксандр міласціва размаўляў з многі-мі, пра мінулае ж не сказаў ні слова. Потым гримнула музика, паляцелі коркі. Аляксандр I пад раскаты гарматних стрэ-лаў абвясціў тост за здароўе храбрай рус-кай гвардиі.

Так било інсцэніравана «примірэнне» з гвардияй пасля «сямёнаўскай гісторыі» і грамавое «ўра» ўскаланула наваколле...

Спектакль, трэба думаць, атрймаўся. Але ўсе адчулі, што ён не засланіў «сямёнаўскіх падзей» і не зрабіў адчу-вальнага ўплыву на развіццё «вольнага духу» ў радах членаў тайных таварыст-ваў. Відаць, менавіта па гэтай причине ім-ператар Расіі спешна пакінуў Бешанкові-чи і гвардию ў неўразуменні адносна далейших дзеянняў. Неўзабаве яна атры-мала загад зімаваць у Беларуси У Пецяр-бург удзельнікі бешанковіцкага агляду вярнуліся толькі ў наступнйм годзе.

Аляксандр I не памйляўся ў сваіх падазрэннях — паход у Беларусь не змя-ніў настрою гвардиі.

14 снежня 1825 года ў Пецярбургу дзе-кабрысты ўзнялі паўстанне. Янй вйвелі на Сенацкую плошчу некаторйя вайско-выя часці і з іх дапамогай хацелі скі-нуць царизм. Але паўстанне, якое не апі-ралася на падтримку народных мае, било хутка заду шана. Далей ши лёс

удзельнікаў бітвы пад Астроўнам і парада на бешанковіцкім полі быў трагічным. Іх арыштавалі, разжалавалі і саслалі ў Сібір або на Каўказ. Сяргей Мураўёў-Апостал і Міхаіл Бястужаў-Румін былі навешаны.

Выключную мужнасць праявіў у ссыл-цы герой бітвы пад Астроўнам і ўдзельнік парада ў Бешанковічах Міхаіл Лунін. Ен і на катарзе працягваў змагацца за свае ідэі. Пад выглядам пісем да сястры Лунін разгарнуў смелую і рызыкоўную супрацьурадавую прапаганду, дзе кляйміў царызм, яго злачынствы. Пісьмы Луні-на перапісваліся і распаўсюджваліся па Расіі ў копіях, за што ён быў яшчэ раз арыштаваны і сасланы ў Акатуеўскую турму. Там былі створаны такія ўмовы, якіх чалавек ужо вытрымаць не мог. М. С. Лунін загінуў у 1845 годзе.

Удзельнік бешанковіцкага парада Аляксандр Адоеўскі ў сваім адказе на пасланне дзекабрыстам у Сібір А. С. Пуш-кіна пісаў: «...Цепями, своей судьбой гор-димся мы...»

А. В. Крачкоўскі.

ЗВЕСТКІ ПРА БЕШАНКОВІЧЫ 3 КНІГІ М. Я. НІКІФАРОЎСКАГА I ДЗ. I. ДАЎГЯЛЫ «МІКОЛЬСКАЯ ЦАРКВА Ў ЗАДЗВІНСКАЙ СЛАБОДЦЫ м. БЕШАНКОВІЧЫ ЛЕПЕЛЬСКАГА НАВЕТА»

М. Бешенковичи в историческом прошлом до 1-го раздела Польши.

Задвинская Бешенковичская слободка жила тесною с местечком жизнью,— к чему, прежде всего, призывала вековая на здешнем торном пути нереправа через Двину. Сейчас слободка эта имеет слишком скромное число домов (около десятка), в большинстве — еврейских; но близ лежащее (в 3/4 версты) кладбище с площадью более полдесятины, со множеством типичных, далеко не новых могильников,— многое может порассказать о былой величине сло-бодки. Забытые ныне древненасельники слободки, за неимением достаточного места на церковном погосте, погребались на указанном кладбище. Об этом свидетельствует живое местное предание, будто, в виду военных действий, французы в 1812 выжгли слободу, имевшую тогда свыше 120 дворов, после чего разоренные жители частию переселились в местечко, на левую сторону р. Двины, частью разбрелись в иные места. Жизнь «слободы» воскресла значительно позже и оформилась в бытии лишь скромной «слободки».

М. Бешенковичи находится иод 55° 3" сев. шир. и 47° 47" вост. д. и рас-положено на живописных высотах левого берега р. Западной Двины, там, где последняя делает крутой загиб в сев.-вост, направлении и образует так называемую «луку». Отстоя от Витебска в 60 вер., от Лепеля в 52, от Сенна в 45 вер., Бешенковичи с давних пор служили естественною станцией сте-кающихся тут грунтовых дорог и водного пути и не могли служить заурядным пустырём. В одном документе от 4 октября 1630 г. Бешенковичи встре-чаются с местным для них описанием: «miasto portowe», что в переводе на русский язык может означать: «портовый город». Очень естественно, что здесь рано образовалось местечко, которое носило название Бешенковичи или Адрианово, Адрианополь. Исследователь Витебской старины А. П. Сапунов полагает, что в половине XV века здесь был уже значительный поселок: король Казимир (1440—1492) построил здесь церковь во имя св. пр. Ильи. Как бы там ни было, это местечко находилось в частных руках. К XVII веку мы застаем его во владении Друцких-Соколинских.

В качестве приданого за дочерью Ивана Друцкого-Соколинского Елеонорой Бешенковичи перешли к Николаю Георгиевичу Хлевинскому. Последний в 1630 году от 6 ноября продал это имение, вместе с им. Сен но, знамени-тому канцлеру вел. кн. Литовского Льву Сапеге. Через два года, по духов-ному завещанию Льва Санеги от 14 июли 1632 г. Бешенковичи достаются младшему его сыну Казимиру Львовичу, подканцлеру вел. кн. Литовского. Со времени этого магната жизнь Бешенкович начинает особенно проявляться. 4 октября 1634 г. король польский Владислав IV дал «привилегию» на введение магдебургского права и учреждение ярмарок в трёх вотчинных местечках — Бешенковичах, Белыничах и Толочине. Если с именем Казимира Сапеги связано введение в Бешенковичах городового устройства и знамени-той Бешенковичской ярмарки, то несомненно также, что он же начал и окато-личивать это местечко. В 1637 г. Казимир Сапега построил униатскую церковь, а спустя 13 лет, в 1650 г.— костёл.

В конце XVII — начале XVIII в. Бешенковичи принадлежали князьям Огинским, из коих известный воевода Виленский, Казимир Огинский, при-нимал здесь Петра Великого, в начале марта 1708 г. прибывшего на русско-польский совет и раздававшего здесь инструкции корпусным начальникам, как поступить против шведов. Петр Великий отбыл отсюда в СПб 12 марта 1708 г. В честь пребывания высокого гостя Казимир Огинский существовав-шую ярмарку наименовал «петровскою», установив сроки ее с 29 июня по 27 июля и быть может по его настоянию заложил и соорудил православную церковь во имя пророка Ильи. О судьбе этой церкви-памятника известно, что в 1723 г. иезуит, ксендз Гинторф, выгнал из нее иеромонаха, отнял у пего все пожитки, а самую церковь обратил в униатскую,— на что православные мещане местечка подавали жалобу Петру Великому. Каков был исход мещан-ской жалобы — неизвестно: нужно полагать, что за скорою кончиною Великого Покровителя и неустойчивостью тогдашнего русского правления, жалобщики испили глубокую чашу мести и злобы тех, на кого жаловались...

Появление церкви в Бешенковичской слободке и очерк прошлой жизни Бепіенкович с 1-го раздела Польши до настоящего времени.

Со времени первого раздела Польши Задвинская слобода в Бешенковичах призывается к новой жизни — русско-православной. Так как установившиеся традиции все белорусское население приучили к ярмарке Бешенковичской, то естественно, что в русской части м. Бешенкович учреждается русская таможня. По прибывшее сюда русское чиновничество в первые годы имело лишь домовую церковь, помещавшуюся в здании управления; однако сразу же оно возбудило ходатайство о построении отдельной церкви. Русское прави-тельство в Задвинской слободе в 1778 г. воздвигло благолепную деревянную церковь во имя св. Николая, которая стала самостоятельною приходскою. На этот именно срок построения слободской церкви указывает дата, помещен-ная на железном кресте купола — «КОК 1778».

Нетрудно понять, что наполняло душу тех из местечковых обывателей, в сердцах которых еще не успела заглохнуть преданность исконной вере православной. А таких было, вероятно, значительное число, если принять в соображение, что со времени отнятия православной церкви прошло полвека, как появилась настоящая св. Никольская церковь.

Естественно, что православно-религиозное чувство, придавленное ограничи-тельными мерами, даже стесняемое естественною преградою в виде реки, не могло удовлетворяться немым созерцанием слободского храма: это чувство влекло к самому храму, внутрь его, для отправления религиозных треб влекло к православным пастырям — и с этим непобедимым влечением не могли совладать могучие владыки полонизированного местечка, а пошли на уступки: от И ноября 1789 г. владелец Бешенкович Хрептович дал дозволение на по-стройку в самом местечке православного храма с наделом его землею. Для православных жителей м. Бешенкович была построена деревянная церковь во имя св. Михаила, существующая и поныне. В свою очередь, нетрудно понять религиозное умиление современников, когда они получили возмож-ность пользоваться новоотстроенным в слободе храмом во имя св. и чуд. Ни-колая, который и теперь, дойдя до конечных руин, все еще не уступает лучшим православным храмам древнего сооружения. С трудом верится, что эта чудесная иконопись на трехъярусном почти иконостасе, как и степных иконах, что этот расписанный яркими и благолепными изображениями купол с круговым ходом у подножия его, несомненно, доступным отдельным бого-мольцам, были сделаны не ныне, а много-много лет назад и пережили грозные события в местной жизни.

Из политических событий, имевших влияние на судьбы православного при-хода и самой церкви Св. Николая в Задвинской слободе, остается припомнить роковой 1812 год, который здесь, как и в м. Бешенковичах, ознаменовался следующими эпизодами:

1) И июля в 6 час. утра сюда прибыл итальянский вице-король Евгений Богарне со своим корпусом, который в 10-м часу начал переправляться через Двину по наведенному понтонному мосту.

2) 12 июля, во втором часу пополудни, прибыл в Бешенковичи Наполеон I, а вечером — неаполитанский король Мюрат.

3) 13 июля Наполеон, Мюрат и принц Евг. Богарне верхами осматривали окрестности Бешенкович, причем личная рекогносцировка Наполеона о по-ложении русских отрядов на правой стороне Двины продолжалась на восемь верст по Витебской дороге.

4) В тот же день, по приказанию Наполеона, остальное войско принца Евгения, во главе с последним, отправилось в Витебск, по правой стороне Двины.

5) 14 июля Наполеон выехал из Бешенкович в м. Островну, и первый ночлег его был в палатке на кургане, близ д. Куковач, в 18 вер. от Бешенкович по дороге в Сенно.

6) Французы хозяйничали в Бешенковичах по 20 окт. 1812 года: ъ этот день от гр. Витгенштейна, из м. Чашник, прибыл русский отряд, немедленно и без сопротивления занявший Бешенковичи.

Французское хозяйничанье в Бешенковичах отразилось па судьбе Задвинской слободы и приходской церкви роковыми событиями: а) все слободские дома выжжены французами; б) в разных направлениях по слободским усадьбам построены батареи, из коих явственно уцелела поныне одна по направлению с запада к востоку, вплоть до Двины, а другая — с сев.-вост, па юго-зап. до низовья ее здесь; в) церковь св. Николая, единственное уцелевшее от пожара здание, была разграблена и обращена в ночлежный притон для людей, соору-жавших батареи. За неимением каких бы то ни было данных относительно пощады церкви, остается предполагать, что она не столько нужна была как притон для рабочего люда, сколько подспорная к батареям защита и прикрытие от российских орудий, быть может, рассчитанная на то, что в такое прикрытие не станут стрелять религиозные россияне. Как бы то ни было, но уже при вступлении французов в Бешенковичи слободский приход de facto прекратил свое существование.

По некотором успокоении от погрома, усердием б, прихожан, местечковых обывателей и других неизвестных благотворителей Никольская церковь была возобновлена. Так говорит летопись бешенковичской церкви. Но едва ли этот ремонт выходил за пределы необходимого благолепия. И только около 1820 г. храм сей был в куполе расписан и доведен до изящества в отделке. Для возоб-новленной церкви дан был антиминс из белой шелковой материи, освещен-ной в 1822 г. Иосафом, архиепископом Могилевским и Витебским. Истинные, хотя упомянутым Бешенковичским летописцем не записанные причины указан-ного внимания к древнерусскому храму кроются в следующем: 16 сентября 1822 г. император Александр I производил в Бешенковичах смотр гвардей-скому корпусу, на пространной, открытой тогда равнине левого берега Двины, приходящейся, скажем от себя, как раз против Никольской церкви, кото-рой-увы! — невозможно было укрыть от взоров государя. Дальновидная тактика могла преследовать две цели: казовое почитание православно-русской ста-рины и рассчитанное впечатление на мягкую душу посетителя, который в куполе его древнего’храма мог узреть эффектно исполненную во всю вели-чину купола икону коронования Богоматери. Как известно, такие иконы во множестве и в видных храмах бывали размещаемы по Витебской губернии вплоть до 1863 г. Для нас остается неведомым, посетил ли государь возобнов-ленную церковь. Но, смотря из текущей дали на два великия посещения м. Бешенкович — Наполеоном I и Александром I,— разделенный одно от дру-гого одним лишь десятилетием, мы видим: а) что во владельческой усадьбе до сих пор сохранилась комната, в которой он (Наполеон) жил, в том виде, в каком была в 1812 г., сохранились утварь и мебель, временно служивший «воинственному гостю»; б) что признательные гр. Хрептовичи пожелали увековечить напомин о «мирном госте» (Александре), поставив на месте царской стоянки каменный трехъярусный памятник. Впрочем последний давно уже лишился надлежащей ограды, вероятно, утилизированной на хозяй-ственные надобности усадьбы. Этот оголенный памятник не имеет даже указаний, когда и для чего он поставлен, и только местечковые завсег-датаи этой уединенной местности могут указать посетителю на цель постановки памятника.

Так как возобновление храма св. Николая имело предвзятую цель, не состоящую в связи с делом восстановления разоренного прихода, то он и остался в несколько странном положении: по внешнему и, особенно, внут-реннему украшению храм затмевал окрестные; но всегда закрытый, бес-приходный, он мог служить лишь попутным надобностям немногих ярма-рочных посетителей, а в редкие годовые праздники здесь совершалась православная служба местечковым причтом, отпевались перед погребением покойники Задвинской стороны.

Церковь св. Николая в Бешенковичской слободке никогда не была униат-скою, и католико-полонического в ней только и осталось — купольное изо-бражение коронующейся Богоматери.

Как совершенно неожиданно, и скажем, незаметно Никольская церковь стала бесприходною, точно так же незаметно она сделалась приписною к Михайло-Архангельской церкви местечка. С построением в местечке нового каменного храма во имя св. прор. Ильи, Михайло-арханг. церковь со своею приписною Никольскою сделались приписными к главной местечковой. Это произошло в 1868 г.

Никольская церковь стала еще более незаметною,— что шло параллельно с падением Бешенковичской ярмарки, по сообщению хроникера, призвавшей в 1897 г. лишь одного купца с товаром, а в истекшем 1898 г. на ярмарке уже не было прежних купцов...

Никифорове/* и й Н. Я., Д о в г я л л о Д. И. Никольская церковь в Задвинской слободке м. Беіиенковичи Лепельского уезда. Витебск, 1899. С 2—10.

За зямлю, за волю

У 1-й палавіне 19 стагоддзя ў Беларусі, як і ў Расіі, пачаліея працэсы распаду феадальна-прыгонніцкіх адносін. Наве-лічэнне папшчыны прывяло да рэзкага збядпеппя еялян. Нізкая агратэхніка была прычынай частых неўраджаяў, раслі ня-доімкі еялян. Усё тэта выклікала іпмат-лікія паўстанні еялян, якія закранулі і Наддзвінне. Адным са значных сялянскіх выступленняў быў бунт у 1822 г. ў мя-стэчку Бешанковічы, што належала графу Іахіму Храптовічу. Не вытрымаўшы пры-гнёту з боку яго аканома і старасты, рамеснікі Бешанковіч і прылеглых вёсак падалі цару петыцыю, дзе скардзіліся на ўмовы жыцця і працы. Насля беспа-спяховай скаргі віцебскаму і беларускаму губернатарам на цара ускладалася апош-няя надзея на вызваленне ад прыгнёту.

Даведаўшыся аб петыцыі еялян, граф Храптовіч таксама звярнуўся да мапарха са скаргай: яго вотчынныя еяляне выйшлі з падпарадкавання, праяўляюць буянства, дзёрзкаець, адмовіліея ад усіх павіннасцей панскаму двару.

Ліст аднаго з буйнейшых памешчыкаў Беларусі не застаўся без увагі. Праз некаторы час віцебскі губернатар даслаў прадпісанне лепельскаму земскаму суду: мястэчка бунтаўшчыкоў прывесці ў поў-нае падпарадкаванне графу, зачыншчы-каў арыштаваць і аддаць над суд.

Для раселедавання справы ў Бешан-ковічы прыбыла каміеіч на чале з судо-вым спраўнікам Рылевічам, якая заклі-кала жыхароў мястэчка спыніць свае дзёрзкія дзеянні. Аднак жыхары Бешан-ковіч рашуча адмовіліея выконваць усе павіннасці панскаму двару і нават пад-парадкавацца членам каміеіі і земскай паліцыі.

Актыўных удзельнікаў выступления — адстаўнога паручніка Восіпа Ступіна, ме-стачкоўцаў Ігната Гілевіча, Сідара Сака-дынскага, Аляксея Какорку, Якіма Кі-севіча, Марка Духовіча, Рыгора Яцко, Абрама Бурду, Кірылу Трубецкага — арыштавалі. Дом, дзе трымалі смельча-коў, акружылі больш за 200 еялян, якімі камандаваў мешчанін Кузьма Станкевіч. Пад націскам ваяўніча настроеных сялян і баючыся фізічнай расправы, паліцыя адпусціла арыштаваных.

На дапамогу павятовай камісіі з Лепеля прыбыла ваенная каманда і арыштавала чатырох найбольш актыўных удзельнікаў хваляванняў і пад наглядам паліцыі ад-нравіла ў Лепельскі павятовы суд. За імі рушыў натоўп сялян, больш за 200 чалавек. Аднак па да розе колькасць лю-дзей зменшылася і да Лепеля дайпіло каля сотні жыхароў Бешанковіч. У го-радзе натоўп дагнаў салдат, якія вялі арыштаваных таварышаў. Усе разам яны апынуліся ў двары турмы. Наміж сяля-намі і салдатамі адбылася сутычка. Арыштаваных адбілі. Гараднічы з каман-да й салдат паспрабавалі зноў арыштаваць «зачыншчыкаў бунту», але сяляне, узяўшыся за рукі, сілком уціснуліся ў турэмны двор. Ніякія ўгаворы прадстаў-нікоў мясцовай улады на ўдзельнікаў хваляванняў не дзейнічалі. На данамогу ўладам прыбыла яшчэ адна каманда сал-дат і калежскі асэсар Мазурын са спе-цыяльным заданием віцебскага губер-натара. Пад пагрозай зброі 23 чалавекі былі арыштаваны і кінуты ў турму.

На судзе, які неўзабаве адбыўся, высту-пілі многія сяляне. Стырнавыя Ануфрый Сцежка, Кірыла Трубецкі, Ян Сівуха. ка-валь Васіль Януцкевіч, шавец Васіль Бельскі, цясляр Якім Загавола і іншыя гаварылі аб тым, што граф I. Храптовіч абыходзіцца з імі вельмі жорстка: адабраў урадлівыя землі, абклаў хаты непамерным падаткам, рознымі павіннасцямі, увёў у практыку штодзённыя прыгоны, катуе розгамі і бізунамі...

Члены павятовага суда аднесліся абыя-кава да фактаў, што прыводзілі надсуд-ныя. Суд вынес рашэнне: Сцяпана Кіся-ля, Фёдара Кісяля, Арцёма Галько, Паўла Журко, Васіля Радзюка, Рыгора Яцко, Барыса Радзюка — усяго 18 чала-век — накараць розгамі, самых актыўных удзельнікаў хваляванняў Ігната Гілевіча, Якіма Кісевіча, Лявона Берасценя і Герасіма Журко суд прыгаварыў да па-жыццёвай катаргі з высылкай у горад Табольск.

Бунт местачкоўцаў з Бешанковіч, як і хваляванні сялян наддзвінскага краю су-праць графа, быў задушаны. Але, ня-гледзячы на тэта, дружнае выступление жыхароў Бешанковіч супраць панскага пры гнёту паказала сілу і згуртаванасць сялянства ў барацьбе за лепшую долю.

У пачатку 30-х гадоў 19 стагоддзя, не вытрымаўшы здзекаў, узбунтаваліся сяляне маёнтка Соржыца. Памешчыца Казановіч, уладальніца маёнтка, аддала падрадчыку купцу Кацялянскаму на сем месяцаў 200 сялян за 6600 рублёў сере-бром. Усе сем месяцаў сяляне заставаліся ў той вопратцы, што прыйшлі з дому, не маючы зменпай бялізны і абутку. Яны абнасіліся, на работу выходзілі ў лахманах і босыя. Падрадчык не даваў выхадных дзен, прадугледжаных кантрак там, і прымушаў іх працаваць нават у святочныя дні. Бунт быў задушаны, най-больш актыўныя ўдзельнікі хвалявання арыштаваны.

Да сярэдзіны 19 стагоддзя ў Расіі, у т. л. на Беларусі, выявіўся крызіс феадальна-прыгонніцкай сістэмы, якая стрымлівала развіццё прадукцыйных сіл краіны. Абвастрыліся класавыя супярэч-насці, расла колькасць антыпрыгонніцкіх сялянскіх выступленняў, начаўся ўздым нацыянальна-вызваленчага руху. На мя-жы 1850—60-х гадоў у Расіі скла-лася рэвалірцыйная сітуацыя, што вы-мусіла царызм адмяніць прыгоннае права.

Наводле сялянскай реформы 1861 г., сяляне атрымалі асабістую свабоду, нрава распараджацца сваёй маёмасцю, выкупіць сядзібу і,са згоды памешчыка, зямельны надзел. Зямля аставалася ўласнасцю па-мешчыкаў. Яны аддавалі сядзібы і наля-выя надзелы за павіннасці (паншчыну або аброк) у карыстанне сялянам, якія да пераходу на выкуп лічыліся часова-абавязанымі. Выкупныя плацяжы, гра-беж зямель, мізэрныя надзелы ставілі сялян у цяжкую эканамічную залежнасць ад памешчыкаў. У адказ на рабаўніцкую реформу на ўсёй Беларусі пачаліся ся-лянскія выступлений Не абмінулі яны і Наддзвінне. Летам 1861 г. ўзбунтаваліся сяляне в. Будзілава памешчыцы Буйніц-кай, маёнткаў памешчыкаў Спасоўскай і Шчыта каля Астроўна. У 1862 г. ся-ляне маёнтка Соржыца адмовіліся пад-пісваць устаўныя граматы і аб’явілі, што «ні грамат, ні аброку, ні выкупу не жадаюць, а пойдуць прама да цара». Сенненскі земскі спраўнік Шостак, каб не дапусціць распаўсюджання хвалявання на іншыя маёнткі навета, аднравіў дзпешу начальніку віцебскага гарнізона, у якога прасіў тэрмінова прыслаць у Соржыцу салдат.

Праз некалькі гадзіи дзве роты салдат ужо былі на месцы. Капітан корпуса жандараў разам з паліцыяй пачаў рас-тлумачваць сялянам «выгаду» ад прыняц-ця ўстаўной граматы. Аднак тыя разу-мелі, што, адбываючы натуральную павін-насць або плацячы аброк памешчыку, яны ніколі не змогуць дабіцца, каб памешчыцкая зямля перайшла ў іх асабістае карыстанне, а таму патрабавалі выкупіць яе пры дапамозе ўрада.

Не вельмі задаволены ўвядзеннем ўстаўной граматы ў сваім маёнтку быў і сам памешчык Глушаноўскі. Ііотым ён і зусім адмовіўся ад яе. Сваё рашзнне ён матываваў тым, што канчатковае ўвядзен-не грамат зацягнецца на тры-чатыры месяцы, а за тэты час панская экано-міка страціць каля шасці тысяч чала-века-дзён, яшчэ большыя страты чакаюць яго ў грашовым выражэпні.

Памешчыка мясцовыя ўлады хутка паставілі на месца, а вось з сялянамі было цяжэй. Супраць іх наладзілі папя-рэдняе следства, у ходзе я ко іа сталі вядомы некаторыя падрабязнасці гэтага выступления: сяляне сілай адабралі ў ста-раст штэмпелі, каб тыя не прыклалі іх да грамат; станавы прыстаў ледзь вырваўся ад сялян у час сутычкі з імі, адзін селянін, які згадзіўся падпісаць устаўную грамату, быў моцна збіты адна-вяскоўцамі і закапаны ў кайдапы.

У ходзе следства ўдалося ўстанавіць, што яшчэ раней ад імя соржыцкіх сялян у Пецярбург адправіўся давераны Пі-ліп Мацвееў, якому сход даручыў дабіцца аўдыенцыі ў цара і даведацца ад яго праўду пра ўстаўныя граматы.

3 боку паліцыі і салдат былі приняты больш рашучыя меры. Двух арганізатараў выступления арыпітавалі, астатніх строга папярэдзілі. Усіх жыхароў Чарнагасцян-скай воласці сабралі на агульны сход, сяляп пераконвалі, прасілі, папярэджвалі і нават пагражалі зброяй, калі тыя не будуць падпарадкоўвацца царскім уладам і не падпішуць устаўныя граматы. Адпак сяляне, хоць і сталі на калені, не вы-казалі раскаяния, не назвалі ініцыятараў выступления.

За соржыцкі бунт было арыштавана 8 чалавек, столькі ж падвергнута цялес-наму пакаранню. Неўзабаве арыпітавалі яшчэ некалькі чалавек і сярод іх дыякана соржыцкай царквы Баўтовіча, якога абві-навацілі ў падбухторванні сяляп да бунту і збору грошай на паездку прасіцеля ў Пецярбург. Галоўнаму агітатару і кі-раўніку бунту адстаўному унтэр-афіцэру Герасіму Івапову ўдалося ўцячы. Для пошуку яго паліцыя приняла самыя энергічныя меры. Да канчатковага ўста-лявапня парадку ў маёнтку Соржыца была пакінута рота салдат.

25 студзеня 1863 г. магілёўскі губер-натар Беклямішаў пісаў міністру ўну-траных спраў: «Энергічныя меры, прыпя-тыя намі, пачалі адчувацца. Сяляне сталі ўсведамляць свае памылкі і раскай-вацца... Парадак адноўлены поўнасцю... Устаўныя граматы падііісваюцца». Ся-лянскі бунт у маёнтку Соржыца быў задушаны.

Памешчыкі часта абразалі ў сялян абшчынныя зе.млі. Так, упаўнаважаныя ад часоваабавязаных сялян Стрыжаўскай воласці скардзіліся віцебскаму губерна-тару, што мясцовы памешчык пры адводзе надзелу сяляпам вёскі Заручча адрэзаў ворныя землі з сенажацямі, а ўзамен даў лес і непрыдатныя для апрацоўкі палі. Ва ўстаўную грамату для в. Быстры былі ўключаны 14 дзесяцін балота і пяску, якія сяляне катэгарычна адмо-віліся ўключыць у свой надзел.

Летам 1861 г. адбыліся выступленіи сялян в. Будзілава, што належала па-мешчыцы Буйніцкай, у маёитках Спа-саўскай і Шчыта каля Астроўна, дзе пра-жывала каля 500 рэвізскіх душ.

Нягледзячы на размах і інтэнсіўнасць, выступленні сялян Лепельскага навета, у тым ліку і на Наддзвінні, як і ўсюды на Беларуси былі разрозненымі і неар-ганізаванымі. Бунтары не маглі скінуць уладу памешчыкаў-прыгоннікаў. У выні-ку рэформы 1861 г. паскорыўся распад феадальна-прыгонніцкага ладу, разара-ліся мільёны сялян, што садзейнічала хут-каму росту арміі пралетарыяту, развіццю капіталізму ва ўсіх кутках Расійскай імперыі.

Над уплывам рэвалюцыйнага руху рус-кага пралетарыяту ў капцы 19 — начатку 20 стагоддзя ўзмацняўся і рабіўся ўсё больш арганізаваиым рабочы рух на Бела-русь Актыўнымі былі і выступленні працоўных Наддзвіння. На ибо л мп паіпы-ранай іх формай з’яўляліся эканаміч-ныя стачкі.

У 1899 г. пры дапамозе віцебскага сацыял-дэмакратычнага камітэта ў Бе-шанковічах была створана падпольная бібліятэка, дзе для чытання нелегальней літаратуры сістэматычна праводзіліся сходкі рабочых, была арганізаваиа ста-чечная каса. У тым жа годзе пад кі-раўніцтвам сацыял-дэмакратаў адбыліся забастоўкі купцоў і краўцоў. Яны патрабавалі 12-гадзіннага рабочага дня і павышэння зарплаты. Рабочыя дзвюх змеи кравецкіх майстэрань баста вал і і ў наступпым годзе.

Толькі за 1895—1900 гг. ў Бешанко-вічах адбыліся 4 эканамічныя стачкі, у якіх прынялі ўдзел 48 чалавек. Адиа-часова з эканамічнымі патрабаваииямі ўсё мацней гучала патрабаванне палі-тычных свабод. 3 1901 г. пачаліся і палітычныя выступленні.

Буйнейшей палітычнай кампанія» на Беларусі ў 1903 г. была падрыхтоўка і арганізацыя першамайскіх выступ-ленняў. У сярэдзіне красавіка ў шэрагу гарадоў і мястэчак Віцебскай губерні шырока распаўсюджваўся агульнапар-тыйны зварот «Да ўсіх рабочих і ра-ботніц Расіі», падрыхтаваны рэдакцыяй газеты «Искра». У адказ на тэты зварот былі праведзены маёўкі і маніфестацыі рабочих і на тэрыторыі раёна ў мястэчках Бешанковічы і Ула.

Выкарыстоўваючы сялянскае малазя-мелле, памешчыкі вялі свае гаспадаркі ў многіх выпадках пры дапамозе адра-ботачнай сістэмы, жорстка эксплуатуючы сялян. Многія вёскі не мелі выганаў, вадапояў і ўсе ўгоддзі павінны былі на кабальных умовах арандаваць у паме-шчыкаў.

Вялікі ўплыў на развіццё сялянскага руху ў Лепельскім павеце зрабілі забас-тоўкі рабочих Мінска, Віцебска і іншых гарадоў. Многія сяляне навета працавалі там як адыходнікі (у Лепельскім па-веце было больш за 112 тысяч ады-ходнікаў, навет дзяліўся на 4 станы, 18 валасцей). Многія сяляне-адыходнікі неслі ў свае вёскі рэвалюцыйны настрой. Рэвалюцыйны ўплыў на сялян рабілі таксама і рабочыя. якія ў гады рэакцыі вярнуліся ў вёску з прамысловых цэнтраў, пазбаўленыя работы ў час дэпрэсіі або высланыя на радзіму за ўдзел у заба-стоўках.

Першая расійская рэвалюцыя 1905— 07 гг. пачалася масавымі выступлениям! пратэсту супраць расстрэлу 9(22).!. 1905 г. рабочых у Пецярбургу. Адным з галоўных яе пытанняў было аграрнае, ся-ляне пакутавалі ад беззямелля і малазя-мелля. У начатку 20 стагоддзя ў Лепель-скім павеце на адзін дваранскі маёнтак у сярэднім припадала больш за 650 дзесяцін лепшай зямлі, а на адзін сялянскі двор — 8—9 дзесяцін горшай зямлі, некаторыя былі ўвогуле беззямельныя. 23 снежня

1905  г. ў тэлеграме кіраўніка міпі-стэрства ўнутраных спраў камандуючаму войскамі Віленскай ваеннай акругі паве-дамлялася: «Віцебскай губерні Лепель-скага навета маёнтак генерала Хвастова Аўгусберг, паблізу мястэчка Ула і сусед-няга маёнтка Тэкленвіль фон Вальціна сялянамі робяцца масавыя парубкі, спальваюцца пабудовы, войска няма. Зрабіце ласку аказаць садзейнічанне падаўленню беспарадкаў войскамі».

У пастанове віцебскага губернатара па справе аб рэвалюцыйнай агітацыі сярод сялян Лепельскага павета ад 8 лютага

1906 г. гаворыцца пра селяніна з в. Янаў-шчына Стрыжаўскай воласці Івана Балот-нікава, які з’яўляецца адным з галоўных рэвалюцыйных агітатараў і падбухторвае сялян Лепельскага павета да непакор-насці законным уладам, да захопу па-мешчыцкіх лясоў і знішчэння ўладаль-ніцкіх сядзіб, да няплаты павіннасцей.

30 мая ў мястэчку Ула забаставалі 80 работпікаў з сялян, якія сплаўлялі лес у Рыгу. Яны патрабавалі павелі-чэння зарплаты. Агітатарам быў паранены радавы Сямён Казлоўскі, ураджэнец Ульскай воласці, які вярнуўся з Далёкага Усходу.

Асаблівы размах сялянскі рух набыў у Наддзвінні ў 1-й палавіне 1906 г. У Стрыжаўскай, Бешанковіцкай, Варо-нецкай валасцях сяляне адмовіліся выбі-раць соцкіх і дзесяцкіх на 1906 г. У студзепі 1906 г. сяляне в. Пяцігорск Стрыжаўскай воласці на чале з Фядо-там Лабанавым, Фёдарам Шчарбялём, Еўдакімам Кісялём разбурылі дом, дзве пуні, ёўню, свіран памешчыка Цехана-вецкага, сяляне в. Крывое Сяло патра-бавалі ад уладальніка мястэчка Бешанко-вічы графа Храптовіча-Буценева лесу, інакш пагражалі спаліць яго маёнтак. Мясцовыя агітатары — сяляне Васіль Гайсёнак з в. Слабодка, Міхаіл Крэйда з в. Бачэйкава — пераканалі сялян не пла-ціць ніякіх падаткаў, запэўнівалі, піто зямля і лес павінны належаць сялянам. Вялікі ўплыў на сялянскі рух краю зрабіла дзейнасць рэвалюцыйных гурткоў у Лепелі і Чашніках. Так, у Чашніках быў арыштаваны студэнт Пецярбургскага універсітэта, сын пскоўскага купца Фаіль-сон, які прымаў актыўны ўдзел у рэва-люцыйнай дзейнасці і распаўсюджваў рэвалюцыйныя выданні ў Бешанковічах і навакольных вёсках. Адна з лісто-вак Паўночна-Заходняга саюза РСДРП, якая распаўсюджвалася на тэрыторыі Наддзвіння, заклікала сялян «не плаціць ніякіх павіннасцей, земскіх збораў, вы-купных плацяжоў, не адбываць ніякіх павіннасцей», рэкамендавала адбіраць зброю ў стражнікаў, станавых прыставаў, ляснічых, памепічыкаў, узбройвацца і абараняць свае справядлівыя патра-баванні. Вясной 1906 г. бальшавіцкія аргапізацыі Віцебскай губерні значка актывізавалі агітацыйна-прапагандысц-кую работу. Напярэдадні 1 Мая яны распаўсюдзілі ў Лепельскім павеце пра-кламацыі, лістоўкі і адозвы РСДРП з заклікам да працоўных адзначыць гэты дзень усеагульнай палітычнай стачкай.

У поч на 1 Мая, як паведамляў ле-пельскі павятовы спраўнік віцебскаму губернатару, у многіх месцах павета былі выяўлены першамайскія лістоўкі і адозвы сацыял-дэмакратаў. У адной з іх, зной-дзенай у Бешанковічах, гаварылася: «Узыдзе сопца ў дзень 1 Мая і асвеціць яно пакуты паднявольнага народа, які стаміўся ад непатрэбнай яму вайны... Яно асвеціць рускія, польскія, каўказскія, прыбалтыйскія гарады і вёскі. Я но асве-ціць зямлю, дзе царскія дранежнікі раздзіраюць народнае цела, дзе дзесяткі тысяч братоў ляжаць у зямлі, аддаўшы сваё жыццё за свабоду народа, дзе рабо-чий вядуць барацьбу з усім капіталіс-тычным светам над чырвоным сцягам сацыял-дэмакратыі. Л на ім напісана: «Нралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!». У ліпені 1906 г. і пазней у раёне Бешанковічы — Ула бальшавіцкімі агіта-тарамі распаўсюджвалася літаратура, ви-да дзе на я РСДРП: «Статут валаснога ся-лянскага саюза», «Таварышам сялянам», «Новы закон», «Аб самакіраванні», «Вайна і Дума», Инструкция валасному камітэту». Па інтэнсіўнасці сялянскага руху Лепельскі навет лічыўся адным з перших у губерні. У 1905 г. тут адбы-лося 51, у ‘1906 - 13, у 1907 - 12 ся лянскіх хваляванняў. Як бачна з пры-ведзепых лічбаў, у 1906—07 гадах сялян-скі рух меў спад. Сяляне і наогул рэва-люцыя адступалі павольна, з баямі...

У фондах Вешанковіцкага гісторыка-краязнаўчага музея захоўваецца выпіска з пастановы № 214 віцебскага губерна-тара «Аб арышце сялян I. Гаўрылава, П. Фёдарава і іншых за падбухторванне супраць існуючага ладу», якая сведчыць аб глыбокім пранікпенні ідэй першай расійскай рэвалюцыі ў масы сялянства.

«...27 лютага 1907 года пасля закан-чэння сходу Клешчынскай і Бачэйкаў-скай сельскіх абшчын, які праходзіў у Бачэйкаўскім валасным праўленні, з натоўпу сялян, што сабраліся на сход, вызначыліся сяляне вёскі Жарнасекава — Іван Гаўрылаў і Пётр Фёдараў, вёскі Сенькаўшчына — Антон Сямёнаў, вёскі Валькаўшчына — Максім Сідараў і Сямён Ісакаў. Падаўшы валасному пісару раней складзеную заяву з патрабаваннямі, прад'яўленымі ад імя сялян у Дзяржаў-ную думу, яны прасілі прачытаць заяву сходу і потым засведчыць ва ўстаноў-леным парадку. Калі ж пісар і валасны старшыня адмовіліся выканаць іх патра-баванні, названыя асобы сказалі словы, якія падбухторвалі сабраўшыхся сялян супраць існуючага ладу і парадку».

У канцы 1906 — пачатку 1907 г. стано-вішча сялян Бачэйкаўскай воласці было асабліва цяжкім. Памешчыкі ўжылі да іх складаную і суровую сістэму штрафаў, патрабавалі вялікіх працэнтаў за збож-жавыя пазыкі.

Шматкі сялянскіх падзелаў паўсюдна межаваліся з вялікімі палямі, якія нале-жалі памешчыкам. Не мелі сяляне ўлас-ных сенажацяў, выганаў для жывёлы. Нават за самае нязначнае парушэппе па-меіпчыцкіх уладанняў сялян жорстка каралі.

Неяк коні жарнасекаўскіх сялян пару-шылі мяжу ўладанняў мясцовага паме-шчыка Станіслава Цеханавецкага. Цеха-навецкі ўзбудзіў крыміпальную справу і дамогся таго, што сяляне в. Жарнасекава дзень працавалі на яго.

У патрабаваннях сялян, якія яны спа-дзяваліся давесці да ведама Думы, выказ-ваўся пратэст супраць памешчыцкага прыгнёту. Адказам губернатара было зня-воленне на месяц у лепельскую турму трупы сялян. Дзяржава паклапацілася толькі аб ахове нязняў, выставіўшы каля турмы вартавых. ПІто ж датычыць харчу, лазні, іншых бытавых патрэб, то на задавальненне іх кожнаму арышта-ванаму выдавалася ў суткі па сем капеек.

У першыя ж дні адбыцця тэрміну пакарання адпаму з жарнасекаўцаў — Івану Гаўрылаву — удалося ўцячы. Ен накіраваўся ў Пецярбург і хаваўся там каля дваццаці дзён. Жандары знайшлі ўцекача, зноў арыштавалі, даставілі ў Лепель і пасадзілі ў турму ўжо на два месяцы.

Пасля паражэння рэвалюцыі, нягле-дзячы на тэрор і рэпрэсіі, бальшавікі працягвалі весці рэвалюцыйпую работу, выкарыстоўваючы легальныя і нелегаль-ныя сродкі, У 1907—10 гг, у Бешанко-вічах дзейпічала трупа Віцебскай арга-нізацыі РСДРП. Члены трупы пры дапа-мозе віцебскіх бальшавікоў широка рас-паўсюджвалі сярод насельніцтва неле-гальную літаратуру. Так, у 1907 г., як сведчыць пастанова віцебскага губерна-тара, па дарозе ў мястэчка Ула быў за-трыманы Станіслаў Якаўлевіч Юркевіч, жыхар Улы, які каля маёнтка Тэклен-віль перадаў Юзэфе Восіпаўне У шал 42 экземпляры забароненай літаратуры, што належала Бешанковіцкай і Полацкай арганізацыям РСДРП.

3 1910 г. Расія ўступіла ў паласу новага рэвалюцыйнага ўздыму. Паско-рылася развіццё капіталізму ў пра-мысловасці і сельский гаспадарцы, узмац-ніўся рэвалюцыйны рух у гарадах і вёсках.

На Віцебшчыне ў 1910 г. больш ак-тыўны сялянскі рух быў у Лепельскім павеце, дзе адбылося 23 выступленні. Мелі месца і забастоўкі сялян-плыта-гопаў, накіраваныя супраць капіталістау-лесапрамыслоўцаў, якія займаліся высеч-кай і сплавам лесу па Заходняй Дзвіне ў Ригу. Летам 1910 г. ў забастоўках удзельнічалі і сяляне Бешанковіцкай воласці.

Цяжкія ўмовы працы і нізкая за-работная плата вымуіпалі плытагонаў ад-маўляцца ад выканання работ па дата-воры і вяртацца ў свае вёскі. У чэрвені 1910 г. лепельскі земскі спраўнік паве-даміў аб тым, што да я го звярнуліся шэсць лесапрамыслоўцаў з просьбай задушыць забастоўку плытагонаў. У да-нясенні адзначалася, што сяляне, заклю-чыўшы каптракты на сплаў лесу, сама-вольна пакідаюць гоны цзлымі карава-памі, прычым без усялякага нагляду, па ўсёй Заходняй Дзвіне.

Сялянскія гаспадаркі раза раліся. Мно-гія сяляне ішлі з вёскі на заработкі. У 1911 г. на будаўнічыя і дарожныя работы ў розныя раёны Расіі з Віцеб-скай губерні пайшло 54 тысячи чалавек, больш тысячи з іх з населеных пунктаў сучаснага Бешанковіцкага раёна.

У першую сусветную ванну тэрыторыя Беларусі з жніўня 1915 г. стала арэнай банных дзеянняў. Вайна прывяла да раз-валу прамысловасці, транспарту, сельская гаспадаркі, абвастрыла да крайнасці кла-савыя супярэчнасці. Барацьба рабочага класа станавілася ўсё больш арганіза-ванай і наступальнай, да яе далучылася сялянства, салдацкія масы. У краіне складвалася рэвалюцыйная сітуацыя.

А. В. Крачкоўскі.

3 ПАВЕДАМЛЕННЯ 1-ГА ДЭПАРТАМЕНТА ВІЦЕБСКАГА ГАЛОЎНАГА СУДА У ВІЦЕБСКАЕ ГУБЕРНСКАЕ ПРАЎЛЕННЕ АБ ХВАЛЯВАННЯХ СЯЛЯН МЯСТЭЧКА БЕШАНКОВІЧЫ ЛЕПЕЛЬСКАГА ПАВЕТА

16 лютага 1823 г.

Сей департамент, обревизовав представленное Лепельским поветовым зем-ским судом дело о крестьянах владения двора е. и. в. гофмейстера и кавалера гр. Прения Хрептовича мест. Бешенковичи и застенковых или деревенских, сужденных за неповиновение и ослушание не только ему, гр. Хрептовичу, в отбывании повинностей и работ, но и чиновникам, производившим им, крестьянам, увещевание о повиновении, равно об отставном поручике Иосифе Ступине, преданном суду за возмущение тех крестьян к неповиновению и о прочем, решением 30 ноября 1822 г. заключил из обстоятельств дела сего, открывается следующее:

1. Владения помещика двора е. и. в. гофмейстера и кавалера Хрептовича, мест. Бешенковичи, крестьяне в сентябре месяце 1821 г. всеподданнейше жаловались е. и. в. на притеснение, якобы терпимое ими от гр. Хрептовича, и что они по привилегии польского короля Владислава IV, жалованной мест. Бешенковичи 1634 г. октября 18-го дня, во крестьянство ему, гр. Хрептовичу, не принадлежат, после сего принесли они о том жалобу его королевскому вы-сочеству, бывшему белорусскому военному губернатору герцогу Александру Вюртембергскому и г-ну гражданскому губернатору и кавалеру, взаимно и гр. Хрептович вошел с жалобою его королевскому высочеству и г-ну граж-данскому губернатору, что вотчинные его мест. Бешенковичи крестьяне, выйдя вовсе из повиновения, оказав буйства и дерзости и пригласив в свою шайку из деревень 27 или 28 хат, отказались от всех повинностей господ-скому двору.

По каковым жалобам от государственной комиссии прошений объявлено крестьянам, чтобы они просили о том местное начальство, а со стороны губерн-ского начальства предписано Лепельскому нижнему земскому суду объявить крестьянам, дабы они о независимости своей гр. Хрептовичу начали дело по порядку, сперва в нижней инстанции принадлежащего присутственного места и в опой доказывали свое происхождение, причём исследовать о доносимом и виновных предать суду. Между же тем крестьян, воздержав от буйства, привести в полное повиновение гр. Хрептовичу.

Во исполнении какового предписания Лепельского нижнего земского суда исправник Рыллевич, заседатель Лапицкий и Полоцкого нижнего земского суда заседатель Реутт вообще с лепельским уездным стряпчим Сварацким, съехав в мест. Бешенковичи, внушали крестьянам, чтобы они о независимости своей гр. Хрептовичу починали дела по узаконенному порядку в подлежащем присутственном месте и до окончания оного по силе указа 1797 г. декабря 3-го дня, повиновались бы по-прежнему гр. Хрептовичу и отбывали должен-ствующие повинности. Но крестьяне мест. Бешенковичи и застенковые или деревенские из 27 или 28 хат, именуя себя первые — мещанами, а послед-ние — предмещанами, всего 730 мужского пола душ, имея у себя для напи-сания бумаг поверенного отставного поручика Ступина, а между себя своих предводителей, учинив напред условие, может быть и присягу, об учине-нии коей по делу открылось подозрение, один другого не отступать, на-звав себя общество и не внимая никаким внушениям вышеупомянутого земского исправника, заседателей и стряпчего, отобрав из господского двора мастеровых, сторожей и сторожевой, а от лазарета водовоза и прочих при-служников, решительно отложились от всех повинностей господскому двору и даже в повиновении оном исследователям и земской полиции, ибо обязав на земского исправника Рыллевича подозрение, не заслуживающее уважения, яко без изложения законных причин, когда такое было устранено, а пове-ренный их Ступин за подобное исследователям неповиновение и неприступ-ление к ответам против жалобы на него от поверенного управителя гр. Хреп-товича, дворянина Любомирского, отослан был в гор. Лепель для содержа-ния под стражей, то мест. Бешенковичи крестьяне по требованию исследо-вателей и даже за понуждением экзекуции к отобранию от них показаний в ослушании и об обидах или притеснениях со стороны гр. Хрептовича, якобы нм причиненных, не приступили и резолюций исследователей, внушающих повиновения, объявленных им, чтобы в ослушании их подписались, не под-писали, говоря, что при допросах и при всем производстве должен быть поверенный их Ступин, который один только им верен, и других на место избрать не хотят; притом, по всем внушениям и убеждениям не дали кормщиков и работников для сплава из Белой закупленного экономией гр. Хрептовича хлеба на продовольствие и обсевы крестьян, застенковые или деревенские крестьяне из 27 хат хозяева, хотя собраны были исследователями, но они вместо приступления к допросам поодиночке все разом 27 человек, взяв один другого за руки, предстали к исследователям, на спрос коих, не объявляя своих имен, показали, что приказано им от поверенного Ступина и бешенко-ничских жителей Игнатия Гилевича, Алексея Кокорки, Казимира Станкевича, Сидора Сакадинского, Якима Касевича и прочих не ходить в господский двор для пригону, для того, что есть привилегия, которую толковал Ступин, твердя, что бешенковичские и деревенские жители не должны по опой при-надлежать Хрептовичу и малейших служить повинностей, коих они 27 человек отбывать, ниже слушать господского двора не будут, пока не увидят бешен-ковичских жителей повинующимися, от коих приказано им, дабы поодиночке на допросы в суде не ходили, но шли бы все разом толпою и без Ступина и бешенковичских жителей ничего не говорили, таковое показание оные 27 чело-век учинив, к подписи оного не приступили.

Засим по донесению исследователей в таковом возволении и неповиновении крестьян не только владельцу своему гр. Хрептовичу, но и им, исследова-телям, и земской полиции, и что они, исследователи, с одними полицейскими служителями привести их в первобытное послушание владельцу и восстано-вить тишину и спокойствие не в силах, командирован для исследования и приведения крестьян в повиновения Витебского губернского правления асессор г-на кол. сов. и кавалер Мазурин, по прибытии коего на место крестьяне, приступив к допросам, решительно в оных отозвались, что господскому двору повиноваться не будут и никаких повинностей исполнять не станут, и за всеми внушениями и объяснениями строгости законов неповинующихся, остались они твердыми в своем предположении, даже не приступили для учинения списка для раздачи из магазина хлеба па продовольствие их гарнцами, требуя, чтобы им было выдано из оного гуртом или оптом, по их распоряжению и не согласились брать от экономим гр. Хрептовича свидетельств для получения нуждающимися по их промыслам покормежным паспортов, прося таковые выдавать им от какого-либо чиновника или присутственного места и, словом, от всякого повиновения до окончания дела о независимости гр. Хрептовичу, не начиная, однако, оного по принадлежности, отказались, а 13 человек из деревенских крестьян и допросов своих подписать не согласились и таким образом, составив свою раду или общество, приняли на себя управление и распоряжение местечком и своими собратиями, в числе, как выше сказано, 730 мужского пола душ, таковому ослушанию и расстройству крестьян по показанию самих же их и по местному удостоверению исследователей от-казались, из них главнейшие виновными Игнатий Гилевич, Кузьма Стан-кевич, Сидор Сакадынский, Алексей Рыбачонок Какорка, Яким Кисевич, Марко Духович, Григорий Яцко, Абрам Бурда и Карилла ¹ Трубецкий, коих 9 человек исследователи, хотя предполагали, взяв под стражу, отослать к суду, потом прочих стараться привести в повиновение и устройство, но слыша от крестьян отзывы, что они готовых к защите друг друга от 200 до 300 человек и один от другого не отстанут, к исполнению такового предложения при-ступить с одними полицейскими служителями не находили возможности, опасаясь дерзновеннейших иногда от них поступков и чрез то неприятных по-следствий, а когда губернское правление, по представлению исследователей указы, предписало г-ну асессору Мазурину внушить бешенковичским жите-лям строгость закопа и в особенности высочайший указ 1797 г. декабря 3-го дня и тем привести в должное повиновение, а оказавшихся виновными в рас-стройстве, посредством земского исправника и земской полиции, стараться взять под караул и отправить в Лепельский поветовый земский суд для поступ-ления с ними по строгости законов, то асессор Мазурин и земский исправ-ник Рыллевич, приступив к исполнению сего указа, из показанных оказавшихся главнейше виновными 9 человек, за отлучкою 5, отыскали к себе 4 — Игнатия Гилевича, Кузьму Станкевича, Сидора Сакадынского и Якима Кацевича, но за ними явилось до 200 человек, втиснулись в дом, в коем исследователи при-сутствие свое имели, и окружили оной, и хотя им читаны были высочайшие узаконения и указ 1797 г. декабря 3-го дня и внушаемо было повиновение с объяснением, что до окончания дела о независимости крестьянства не будут они со стороны гр. Хрептовича без ведома земской полиции наказаны, но крестьяне ничего в уважение не приняли, крича как предводители, так и все прочие — это указы из губернии старые, требовали нового повеления о свободе и что они один от другого не отстанут, и первейшие, сверх того, отзывались, что нас не возьмете и более не увидите, крича к толпе быть готовой не вы-ходить ни одному, пока они не пойдут, и при сем случае более прочих командовал и дерзостями отличался Кузьма Станкевич.

Видя таковое буйство и невозможность виновных взять под стражу, земский исправник Рыллевич вытребовал военную команду, в мест. Бешенковичах на-ходившуюся, которую увидя, начальники буйства 4 человека позволили себя арестовать, крича, однако, к своим собратьям их не отступать, и когда сии 4 человека при земском исправнике посредством земской полиции и под над-зором военной команды отправлены были в Лепельский поветовый земский суд для суждения их и содержания в Лепеле под стражею, то за ними вся толпа до 200 человек по воззванию первых пришла, как равно и не поспевшие в ту толпу пустились вслед догонять оную, однако в пути уменьшилась толпа и пришло в гор. Лепель только более 100 человек, от коих лепельский город-ничий с инвалидною командою, хотя старался отделить показанных 4 человек, оказавшихся главнейшие виновными, и посадить сих последних в тюрьму, но крестьяне, держась один за другого так крепко, что инвалидные солдаты разнять никак не могли и все вместе с преступниками втиснулись насильно в тюремный дом, говоря, что никого из себя не выдадим и не отступим, и, не слагая вины один на другого, всем обществом своим единогласно твердили, что общество наше так делать согласилось и мы в нем па все готовы, сих оказавшихся виновными и добровольно втиснувшихся в тюремный дом за уменьшением оставшихся в одном налицо Лепельский поветовый земский суд, призвав в присутствие свое по состоявшейся резолюции, хотя увещевал, внушал о повиновении гр. Хрептовичу по-прежнему до окончания ими дела о независимости своей с тем, чтобы только исполняли работы по возможности каждого, какие нижним земским судом по местному усмотрению хозяйственным образом установлены будут, прочитывал и толковал им строгость законов добро-вольно ими на себя влекущую, уговаривал, чтобы они возвратились сами добровольно в жительства свои, и что при исполнении ими повинностей своих не будут они экономиею гр. Хрептовича наказываться без ведома земской полиции, но крестьяне единогласно отозвались, что, повинуясь законам,

Далее также Кирилл. начальству и суду, гр. Хрептовичу работ никаких служить до окончания дела о свободе своей не станут, говоря, что если бы с ними противно сему ноступлено было, если над ними станут производиться наказания, то они себе смерть сделают, и хотя их расстреляют, повешают, в рекруты сдадут, в Сибирь или в Нерчинск сошлют, не будут до окончания дела пригонных работ отбывать, один от другого не отстанут, ибо они на то всем обществом решились и согласились и, объявив на резолюцию поветового суда неудовольствие, требуе-мой подписки не дали, объявляя, что они будут платить только чинш за пляцы и государственные подати с земскими повинностями, для чего между себя установят выборный и с таковым своим предположением обратились в тюрем-ный дом для выведения из оного насильно втиснувшихся и водворения на прежнее жилище: когда по предписанию г-на гражданского губернатора и кавалера прибыл в гор. Лепель г-н асессор и кавалер Мазурин, то, кроме 4 ока-завшихся виновными, нашел ещё 53 человека на подворья и огороде тюремного дома, сидящих и лежащих, а посреди их означенньк» 4 человека, хотя чинил им увещевание, объявляя силу законов и ответственность, в который они сами себя подвергают непослушанию закону и власти, но они по-прежнему отве-чали, что один другого всем обществом не отступят, никаких повинностей гр. Хрептовичу служить не обязаны и не будут, и когда из них Сакадынский сказал, что при понуждении к повиновению владельцу сами себе смерть сде-лают, а гр. Хрептовича слушать не будут, тогда и все прочие тоже закричали и остались по-прежнему в тюремном доме, из коего выведены и отправлены в мест. Бешенковнчи посредством воинской команды с полицией, лепель-ских городничего и земского исправника, но тут оказывали дерзости и упрямство, а в особенности Марко Гаврилов, Яцко Степан и Гришков Кисель, Василий Николаев Сырца, Павел Иванов Силионска и Гилияш или Илья Степанов Овсянников ¹ , кои за таковые дерзости и оставлены под стражею; между же тем по предписанию губернского правления, чтобы дойти по инвентарям, какие именно крестьяне обязаны отправлять гр. Хрептовичу повинности и о непременном исполнении оных строго им подтвердить и управ-ляющим имением обязать подпискою, дабы он, сверх инвентарей, крестьян не обременял повинностями и исполнял бы в том непременно высочайшее по-веление, изъясненное в указе 23 марта 1818 г., предоставя притом крестьянам в случае невыполнений того обращаться с прошениями к поветовому маршалу или в нижний земский суд. Г-н асессор Мазурин, вытребовав от управителя Любомирского инвентари о повинностях, составленные для живущих в мест. Бе-шенковичи в 1819 г., а для деревенских или застенковых в 1817 г., и полагая, что их нельзя чрезмерно назвать отяготительными, читал оные крестьянам, подтверждал и внушал им исполнение по оным инвентарям повин-ностей. Но они единогласно от всех повинностей отказались и остались в своем упорном заблуждении и предположении.

Е. и. в. высочайше повелеть соизволил витебскому г-ну гражданскому губернатору отправить в мест. Бешенковнчи для принятия всевозможных и скорых мер к немедленному восстановлению порядка, спокойствия и пови-новения между крестьянами оного, сначала благоразумными увещеваниями и внушениями, при малейшей же безутешности самыми деятельными и реши-тельными мерами строгости.

Во исполнение сего высочайшего повелении г-н гражданский губернатор, съехав в мест. Бешенковнчи, и хотя во всей точности исполнил высочайшее повеление, однако крестьяне не все к повиновению владельцу своему гр. Хреп-товичу приступили, ибо Михайло Михайловский, Малашка Киотер, Борис Падюк, Федор Кисель, Степан Радзюк, Андрей Жолнеронок, Леон Берстень, Малашка Авчинник, Артем Галько, Павел Журко, Герасим Журко и Васи-лий Радзюк за всеми внушениями и, наконец, за употребленною над ними строгостию от повиновения решительно отказались и остались в своем упор-стве, почему г-н гражданский губернатор и кавалер предложил Лепельскому поветовому суду оных поименованных 12 человек судить по всей строгости закона, равно Игнатия Гилевича, яко первого начинщика и поверенного Илью Овсянкова, Василия Сырца, Марку Яцко, Павла Силионского и Сте-

Далее также Овсянков. пана Киселя за то, что при выводе насильно втиснувшихся в Лепельскую тюрьму оказали дерзости и упрямство; Георгия Яцка и Абрама Бурду, яко признанных по исследованию в числе 9 человек начинщиками ослушания и бунта, также судить и бежавших из тюрьмы признанных по исследованию начинщиками в числе тех 9 человек Кузьму Станкевича, Сидора Сакадын-ского и Якима Кисевича. После чего г-н гражданский губернатор, донося г-ну управляющему Министерством внутренних дел о восстановлении в мест. Бешенковичи порядка, и что оказывается подлежащим к наказанию 23 человека, спрашивал разрешения, можно ли приступить к наказанию их без представления приговора о них Правительствующему сенату на основании изображенного в указе оного от 19 февраля 1818 г. высочайшего повеления, по докладу о сем е. и. в. угодно было высочайше повелеть, чтоб приговор судеб-ный исполнен был немедленно, несмотря на число виновных, кои к наказанию присуждены будут.

2. Оказавшие неповиновение и ослушание вышепоказанные крестьяне, пред-ставляя копию привилегии, полученной ими из архива Витебского городового магистрата, жалованную королем польским Владиславом IV 1634 г. октября 16-го дня, и ссылаясь на другие сделки, в жалобах своих объясняют, что по таковой привилегии и другим сделкам местечковые жители, яко мещане, а застенковые — предмещане не должны быть в крестьянстве гр. Хрептовича и никаких повинностей ему выполнять, коих они как за прежних владельцев мест. Бешенковичи, так и за владения отца по 1812 г. не выполняли, внося только владельцам за землю чиншевой, умеренный платеж, а пред нашествием неприятеля в 1812 г. нынешний владелец гр. Хрептович, отобрав от них под-линную привилегию, начал поступать с ними жестоко и немилосердно, отнял хлебопашные земли, обложил дома их неумеренным оброком, отяготил еже-дневными пригонами, изнурил жестокими телесными наказаниями, изрыл для собственных выгод 100 домов, отдал мест. Бешенковичи евреям на откуп и тем лишил их всех способов к дальнейшему прожитию, так что ни купить и продать, ни употребить к пропитанию себя из собственного скота, ни за-платить наперед евреям положенного от них налога никак не могут. В допол-нение чего в допросах объявили живущие в мест. Бешенковичах, что пови-новению со стороны владельца без всякой от него помощи, перенося дома свои по одному, по 2 и по 3 раза с места на место, потерпели убытки, неко-торые от 100 до 500 руб., что до 1812 г. пригону и никаких служб господскому двору не служили, платя только чинш за пляцы в местечке и за пахотные земли с сенокосами, что с 1813 г. пахотные земли и сенокосы от них отобраны, за пляцы возвышен чинш и принуждены были все повеленные службы и повин-ности двору исполнять более, нежели в читанном им следователями инвентаре 1819 г. июня 1-го дня, и написаны что многие годы, не имея пахоты, покупая хлеб, ссыпали в магазин от всякой ревизской мужского пола души по 10 гарнцев в год хлеба, а из магазина не брали, что иной сроду несколько лет, а другие разновременно ходили в Ригу кормщиками, получая только по 2 руб. 50 коп. серебром и несколько провизии, тогда как прочие по вольному найму у посто-ронних получали за сплав несколько сот рублей. Мастеровые, портные, что работают по несколько недель на своем хлебе, и из них Ян Сивуха посылай был кормщиком за малую цепу, Кирила Трубецким нанимал работника и работницу к господскому двору, канатники или рычажники, что некоторые с 1813 г. работали из господской пеньки канаты и употреблялись в другие места на работы и службы, каменщики и кирпичники, что лет по 4 и по 9, а Онуфри Снежко 14 лет сряду на работе господской с получением только провизии и в малом числе денег находились, сверх того, от домов их требовались и исполнялись другие работы и послуги, и были наказаваны ткачи, что сряду по 9 лет были на работе господской на своем содержании, и что из них Карп Кизиль нанимал сторожовку и сторожа на панщину, кузнец Василий Пра-пуза Януцкович, что господскую работу в кузнице исполнял лет 9 сряду, почти беспрерывно, нанимал работников и работницу на пригон к фабрике, да и сам ходил кормщиком, за все то от господского двора ничего не получал. Столяр Яким Заговола, что он от самой войны беспрерывно и в праздничные дни был на господской работе, только на хлебе господском без платежа. Сапож-ник Василий Бельский, что по 4 месяца всякий год бывает па господской работе, кожевники, что сверх платежа откупщику местечка еврею в год от всего цеха по 400 руб., из коего числа, как Леон Кобакевич показал, доводилось платить с его дома 25 руб. в год, нанимали для господской разной работы работников и сами употреблялись в работе кормщиками и в прочие послуги с весьма малою платою и провизиею. Другие объявляют, что по малому семей-ству принуждены нанимать на господские работы пригонников по 9 лет сряду, кроме того, сами хозяева употреблялись в разные работы и посылки, упуская время и случай для своих заработков, а работники, нанимаемые, стоили им каждый год по 150 руб., когда повеленного сверх силы исполнять не могли, тоже и неумеренно наказываемы были плетьми и розгами. Застенковые или деревенские жители из 28 хат показали, что они прежде, до 1812 г., были на умеренном платеже за землю, ими владеемую, чиншевых денег сдачею, притом на некоторые поездки лошадей, а с 1812 г. вместо платежа чиншу обращены в пригон, который безрасчетно всею семьей с понедельника до субботы служили владельцу, а в воскресные и праздничные дни собирали и возили каменья к заводам и убирали сено, которые же из них не могли исполнять таковой неснос-ной повинности, за то были наказываны...

По сему делу последовали высочайшие повеления и приговариваются к телесному наказанию 18 человек, то сие решение, не приводя в исполнение, надлежало бы представить на рассмотрение в Правительствующий сенат, но поелику е. и. в., как выше объяснено, высочайше повелеть соизволил, чтоб приговор судебный по сему делу был немедленно, несмотря на число виновных, кои к наказанию присуждены будут, но во исполнение сего высочайшего повеления, не представляя сего в Правительствующий сенат, привести в испол-нение, с каковым решением согласился е. п. витебский г-н гражданский губер-натор и кавалер, почему таковое решение в сем департаменте при открытых дверях присутствия содержащемуся в здешнем остроге подсудимому поручику Ступину объявлено, который по выслушании довольствовался оным решением и дал определенную сим решением подписку, а потому оставлен свободным с воз-вращением аттестата его с надписью о сем решении. А для распубликования повсеместно о нем, Ступине, и для объявления решения подсудимым крестья-нам Игнатию Гилевичу, Якиму Касевичу, Абраму Вурде, Василию Сырце, Павлу Силионскому, Степану Киселю, Михайле Михайловскому, Малашке Клиотеру, Федору Киселю, Андрею Жовнеронку, Леону Берестеню, Малашке Овчинникову, Артему Гильке, Павлу и Герасиму Журкам, Василию Радзюку, Илье Овсянникову, Борису Радзюку, потом о использовании над ними пригово-ренного наказания и об откомандировании на место благонадежных чи-новников, равно об учинении Лепельскому и Полоцкому нижним земским судам предписания в относящихся к ним по сему решению обстоятельствах, сим в оное губернское правление сообщается с уведомлением, что об отсылке в Сибирь из них Игнатия Лаврентьева Гилевича, Якима Иванова Киссевича, Леона Григорьева Берестеня и Герасима Тимофеева Журка в Тобольский приказ послано уведомление с. ч. за № 14. Все вышеозначенные подсудимые крестьяне содержатся под стражею в гор. Лепеле, относительно обстоятельств греко-российского исповедания священника Отрашкевича в Могилёвскую греко-российскую консисторию сообщено, объявление ж, впрочем, такового решения, кому следует и дальнейшего поступления по законам, предписано указом Лепельскому поветовому земскому суду.

Заседатель Шалькевич Секретарь Осмалович Белоруссия в эпоху феодализма. Мн., 1979. Т. 4. С. 199—208.

ПАСТАНОВА СЯЛЯН МІТКАЎСКАГА СЕЛЬСКАГА СХОДУ ПОЛАЦКАГА НАВЕТА ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ АБ АДМОВЕ СЯЛЯН ПАДШСАЦЬ УСТАВНУЮ ГРАМАТУ

17 лістапада 1862 г.

Мы, нижеподписавшиеся, сельский староста и временнообязанные крестьяне Митковского сельского общества имения помещицы Марии Спасовской Полоцкого у. 1-го стана д. Кривого Села, Синяково, Закаменцы, Колесников, Старинников, Литвяников и Ковляков, имели рассуждение по предмету на-дела нашему обществу па 150 ревизских душ отмежеванной нанятым помещи-цею вольным землемером 750 дес. земли и на счет составления вышесказан-ною помещицею уставной грамоты без нашего в том участия, за неизъявлением обществом согласия на подпись сказанной грамоты по случаю нарезки в надел земли неудобной, заключающейся в непроходимых топях с лозовыми и крушин-ными зарослями и частию в болотных местах, покрытых красным мохом, и отрезки в селении Закаменцах сенокосных пожней к полевым угодьям помещицы. Каковая уставная грамота мировым посредником 2-го участка Полоцкого у. штабс-ротмистром Михаилом Гласко прошлого сентября месяца 2-го числа введена и перед ним, г-ном посредником, личное объяснение наше о несогласии на прием неудобное земли, в числе которой находятся 6 наделов, назначенных для крестьян, что и до издания Положения они таковыми не пользовались, во уважение не принято. А потому настоящим приговором, избрав четырех домохозяев нашего общества, а именно: д. Синяково — Сели-вея Алексеева, Закамепцы — Федора Андреева, Колесники — Ивана Осипова и Кривого Села — Ивана Наумова, уполномочиваем их подать о вышепропи-санном обстоятельстве к председателю Витебского губернского по крестьянским делам присутствия, е. п. г-ну начальнику губернии просьбу на милостивое благоуважение об оказании нашему обществу законной защиты и чтобы для проверки на местах учиненного земляного надела командирован был казенный землемер и оказавшаяся неудобная земля из 750 дес. была отрезана в число 6 излишних наделов, которые сельское общество на свою ответственность не соглашается принять и производить за таковые согласно Положению установ-ленной издельной повинности.

Приговор этот подписал сельский староста Андрей Кирилов и домохозяева деревень в количестве 23 человек.

ЦДГА БССР у Мінску, ф. 2642, воп. 1; спр. 124, л. 403—404. Арыгінал, рукапіс.

РАПАРТ КАШТАНА КОРПУСА ЖАНДАРАЎ ШТАБ-АФІЦЭРУ КОРПУСА ЖАНДАРАЎ У МАГІЛЁЎСКАЙ ГУБЕРНІ АБ МЕРАХ ЗАДУШЭННЯ ХВАЛЯВАННЯ СЯЛЯН ВЁСКІ СОРЖЫЦЫ СЕННЕНСКАГА ПАВЕТА

1 лістапада 1862 г.

Во исполнение предписания в. в. б. от 20 октября за № 281 я съезжал в дер. Соржицы Сенненского у. имения помещиков Глушановских, где, по донесению посредника Шостака начальнику губернии, крестьяне отказались принять уставную грамоту для исполнения издельной повинности, не желают также быть на оброке или освобожденными от обязательных отношений к помещику посредством выкупа, будучи убеждены, что землю им отдадут даром, и потому ожидают новой царской воли, не верят в возможность существования закона наделять землею стариков, умерших и малолетних, требуя за это повинности в пользу помещика.

Прибыв в им. Соржицы, я нашел уже там роту Витебского гарнизонного батальона, посланную для усмирения непокорных крестьян, не видя надоб-ности прибегать к строгости и наказанию, я при собрании крестьян, разъяс-нил им высочайше утвержденное Положение о них 19 февраля 1861 г., привел к сознанию в ложном понимании означенного Положения и что собственная их выгода заключается в скорейшем введении в действие уставной грамоты, потому что через это уменьшается число дней барщины и вместо ныне отбывае-мых 3 дней им придется служить помещику менее чем полных 2 дня в неделю, крестьяне, сообразив, что отбывая натуральную повинность или платя оброк помещику, они никогда не приобретут этим земли в свою собственность, изъявили желание на выкуп при содействии правительства, дабы тем способом, хотя через долгое время, по иметь возможность наделяемую им землю приоб-рести в свою собственность.

Имея в виду, что введение уставных грамот в имении Глушановских произ-ведет влияние и на окрестные имения, я распорядился, чтобы во время пре-бывания моего в дер. Соржицы кандидат посредника Корженевский поверил грамоты и ввел бы оные в действие, чтобы я мог свидетелем, как, наконец, крестьяне, испытав на опыте выгоды для них нового положения, будут благо-дарить г. и. за дарованные им льготы, но попечитель имения с. сов. Глуша-новский на введение грамот не согласился на том основании, что проверка гра-мот и окончательное их введение продолжается 3 или 4 месяца, а это время крестьяне помещику отбывают барщину в прежнем размере, если же немедлен-но ввести грамоты в действие, то господская экономия потеряет через это около 6000 рабочих дней.

При словесном объявлении моем всех этих обстоятельств г-ну начальнику губернии, е. п., находя мои действия и предположения в этом случае основа-тельными, тотчас же послал по эстафете к кандидату Корженевскому пред-ложение не стесняться соблюдением форм, а чтобы немедленно ввел в дей-ствие уставные грамоты на имения Глушановских, в особенности в дер. Сор-жицы, т. к. мера эта необходима для успокоения несколько взволнованных крестьян и служит также прекращением всех ложных толкований, распускае-мых иногда неблагонамеренными людьми. Причем имею честь присовокупить, что, не видя более надобности пребывания воинской команды в имении Глушановских, я распорядился на другой день моего приезду роту Витебского гарнизонного батальона отправить обратно.

Капитан Вечеслов ЦДГАМ, 3 аддз., 4 экспл., спр. 209, л. 4—5. Арыгінал, рукапіс.

ДАНЯСЕННЕ МАГІЛЁЎСКАГА ГУБЕРНАТАРА МІНІСТРУ ЎНУТРАНЫХ СПРАЎ АБ ПРАЦЯГВАННІ ХВАЛЯВАННЯЎ СЯЛЯН МАЁНТКА СОР-ЖЫЦЫ СЕННЕНСКАГА ПАВЕТА

22 снежня 1862 г.

Из донесений моих в. в. п. известно, что в Соржицком имении помещика Глушановского Сенненского у. в последнее время обнаружилось неповиновение крестьян. Хотя командирование военной команды водворило, казалось, там спокойствие, по вскоре но выходе ее оказалось, что покорность крестьян была только временной, вызвана моральным влиянием военной команды и беспорядок затем возобновился: крестьяне стали вновь уклоняться от испол-нения повинностей и противиться введению уставных грамот. Вследствие поданной по этому делу помещиком Глушановским записки в губернское присутствие, оно нашло необходимым командировать особого чиновника для более серьёзных распоряжений и окончательного водворения порядка в име-нии. Я пригласил поэтому съехать в им. Соржицы г-на вице-губернатора с капитаном Корпуса жандармов Вечесловым. Ныне д. с. сов. Буцковский уведомил меня, что меры кротости не имеют влияния на соржицких крестьян, что они решительно отказываются от принятия уставных грамот, отказались выслать по требованию г-на Буцковского поверенных от обществ для разъяс-нения им правил Положения из одного опасения, что им будут говорить про грамоты, отняли у старост штемпеля, чтобы на случай они не приложили их к грамотам, становому приставу, пытавшемуся собрать крестьян, наделали дерзости, забили в кандалы одного из крестьян, изъявившего желание принять грамоту, и объявили, что они (ждут) от царя милости через посланного в Петербург просителя (Филиппа Матвеева), который еще не возвратился,— предписание в. в. и. 12 декабря № 10703, и что у них есть своя грамота, как оказалось,— копия проповеди архимандрита Александро-Невской лавры.

Д. с. сов. Буцковский просил поэтому моего распоряжения о высылке в Соржицы 2 рот гарнизонного батальона. Принимая во внимание, что беспорядки в Соржицком имении, по значительности его, имеют влияние на соседние имения, что в имении этом не раз и в прежние годы была военная команда и что поэтому без нее нельзя надеяться на водворение прочного порядка, я просил по телеграфу г-на начальника Витебской губ. сделать распоряжение о командировании в Соржицы 2 рот Витебского гарнизонного батальона (Витебск от Соржицы 40 верст, а Могилев до 175), командиру же Могилевского батальона внутренней стражи предложили командировать туда 1 роту, которая, по прибытии, сменит витебских и во всяком случае должна будет остаться на некоторое время на квартирах в Соржицах.

О последующем буду иметь честь донести в. в. п.

Гражданский губернатор Беклемишев ЦДГАЛ, ф. 1291, воп. 52, спр. 72, л. 20—21. Рукапіс, арыгінал.

ДАНЯСЕННЕ МАГІЛЕЎСКАГА ГУБЕРНАТАРА МІНІСТРУ ЎНУТРАНЫХ СПРАЎ АБ ЗАДУШЭННІ ХВАЛЯВАННЯЎ СЯЛЯН МАЁНТКА СОРЖЫЦЫ СЕННЕНСКАГА НАВЕТА

24 студзеня 1863 г.

В дополнение к донесению моему от 22 декабря № 7567 имею честь донести в. в. п., что по прибытии 23 декабря в Соржицкое имение 2 рот из Витебска и но арестовании при помощи солдат 2 главных виновных в возбуждении крестьян к беспорядкам и неповиновению 24 числа собраны были в с. Соржицу все наличные крестьяне Черногостянской вол., и когда д. с. сов. Буцковский разъяснил им их права и обязанности по Положению и ответственность, какой они подвергают себя за сопротивление распоряжениям начальства, а также прочел им слова, сказанные г. и. в Москве 25 ноября крестьянам, то хотя собранные крестьяне стали на колени с видом покорности, но не выказали никакого раскаяния, не хотели назвать главных зачинщиков, крича, что все они одинаково виноваты, и с дерзостью отзывались против помещиков.

При таких обстоятельствах, когда меры убеждения и кротости не оказывали никакого успеха, г-н Буцковский вынужден был снять знаки с 3 старост, огова-риваемых в действии заодно с крестьянами и отдавших им добровольно свои штемпеля, и отдать под суд арестованных зачинщиков. Затем, дав крестьянам 2 дня одуматься и раскаяться, с предварением, что если они и после того останутся при том же упорстве, то будут приняты более строгие меры к вразум-лению их, вынужден был подвергнуть легкому телесному наказанию 8 чел. крестьян как за ослушание его распоряжениям, так и обнаруженную дерзость при разговоре его с крестьянами, тем более, что между крестьянами суще-ствовало твердое убеждение, что наказывать их никто не смеет. В продол-жение этого времени задержаны и другие укрывавшиеся виновные, а также дьячок Соржицкой церкви и мещанин мест. Островно Балтович, обвиняемый в подстрекательстве крестьян и сборе денег, и затем сделано распоряжение о производстве по этому возмущению формального следствия в присутствии капитана Корпуса жандармов Вечеслова.

Последствия всех этих мер сказались 26 числа утром благодетельными: крестьяне начали сознавать свои заблуждения и раскаиваться.

При такой благоприятной перемене в настроении умов крестьян 2 роты Витебского батальона 27 числа отправлены в Витебск, а место их заняла прибыв-шая 26 числа рота Могилевского батальона впредь до окончательного восстановления в Соржицком имении спокойствия и порядка. Затем, по вве-дении в действие уставных грамот в остальных деревнях Соржицкого имения, крестьяне, собравшись 31 декабря в Черногостянск в волостное правление, дали обещание, что между ними не произойдет уже более беспорядков и что они будут беспрекословно исполнять приказания начальства, вследствие чеГо рота Могилевского батальона отправлена 2 января в Могилев, и поря-док и спокойствие с того времени не нарушались.

К сему долгом считаю присовокупить: 1) что главные виновники возмуще-ния 5 крестьян подвергнуты судебным следователем тюремному заключению, главнейший же агитатор — отставной унтер-офицер Герасим Иванов — успел скрыться, но к отысканию его приняты самые деятельные меры и 2) что по выходе из Соржицкого имения солдат и по выезде г-на Буцковскогр крестьяне вошли с владельцем в соглашение о выкупе, и составленный о том договор 16 января представлен в губернское по крестьянским делам присутствие.

Обращаясь затем к причинам возникших в Соржицком имении беспорядков, не могу умолчать, что первоначальным поводом к неудовольствиям крестьян к владельцу были неблагоразумные распоряжения экономии как в отношении поздней подачи условных грамот в цели продолжать 3-дневную барщину, так и в разграничении угодий, последствием коих некоторые из пахотных крестьян-ских земель предложено было отрезать в пользу владельца, а крестьянам предоставить в надел заросли. Это обстоятельство при 3-дневной барщине и вообще худом качестве почвы земли, а также при несправедливых стеснениях крестьян относительно топлива, возбудило явное неудовольствие и недоверие их к действиям экономии.

При таком положении дела явились подстрекатели. Один из них начал обрисовывать крестьянам 40-дневную барщину самыми ужасными красками. угрожая бесконечной послугой, непосильными урочными трудами, невыноси-мыми расчетами и пр., другие под предлогом избавить их от такого тяжелого по-ложения не замедлили указать им путь к бессмысленным затеям. Так, унтер офицер Герасим Иванов принес им из Петербурга печатную проповедь архимандрита Алексадро-Невской лавры, называя ее царской грамотой, кото-рую будто бы дал ему кн. Суворов. В этой мнимой грамоте крестьяне не нашли ничего о 40-дневной барщине и еще более утвердились в намерении не при нимать более никаких грамот и не слушать властей, действия которых, по их мнению, были противны воле государя. Руководимые такими убеждениями, крестьяне бессознательно решились жертвовать последним достоянием и сна-рядили несколько человек в Петербург, чтобы тем лично от государя услы-шать истинную его высочайшую волю.

Много нужно было опытности и благоразумия, чтобы, не принимая строгих мер, разубедить крестьян в их твердо сложившихся и окреннувших заблуж-дениях и восстановить нарушенный порядок, и в этом отношении я приятной обязанностью считаю заявить пред в. в. п. как об усердии и распоряди-тельности д. с. сов. Буцковского, который с таким успехом окончил это дело, так и полезном содействии в этом деле члена от правительства в миро-вых съездах Лешко, который, будучи хорошо знаком с крестьянским делом, много способствовал к мирному окончанию соржицкого дела.

Гражданский губернатор Беклемишев ЦДГАЛ, ф. 1291, воп. 52, спр. 72, д. 26—28а. Арыгінал, рукапіс.

3 ПРАДСТАЎЛЕННЯ ПРАКУРОРА ВІЦЕБСКАГА АКРУГОВАГА СУДА ПРАКУРОРУ С.-ПЕЦЯРБУРГСКАЙ СУДОВАЙ ПАЛАТЫ АБ РАСПАЎСЮ-ДЖВАННІ ПРАКЛАМАЦЫЙ ПОЛАЦКАЙ АРГАШЗАЦЫІ РСДРП У ПОЛАЦКІМ I ЛЕПЕЛЬСКІМ НАВЕТАХ ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ

26 красавіка 1905 г.

...15 апреля в притворе Ильинской церкви в мест. Бешенковичах Лепель-ского у. во время стечения народа по случаю выноса плащаницы какая-то богомолка нашла на полу церкви одну такую же прокламацию, которую предста-вила жене церковного старосты, а последним прокламация представлена приставу, и 18 апреля в дер. Пятигорск и Яновщине Стрижевской вол. Лепельского у. и дер. Мамойка Бешенковичской вол. были найдены 4 таких же прокламации...

Прокурор Витебского окружного суда (подпись неразборчива) Революционное движение в Белоруссии 1905—1907 гг.: Документы и материалы. Мн., 1955. С. 105.

3 РАПАРТА ЛЕПЕЛЬСКАГА ПАВЯТОВАГА СПРАЎНІКА ВІЦЕБСКАМУ ГУБЕРНАТАРУ АБ ЗАБАСТОЎЦЫ НЛЫТАГОНАЎ У МЯСТЭЧКУ УЛА

4 чэрвеня 1905 г.

30 мая в мест. Улле работники, в числе 80 чел., из крестьян и мещан-евреев, сплавлявшие лес по р. Улльянке в гор. Ригу, сговорились не работать, пока подрядчик не добавит им больше платы, но когда последний надбавил по 10 руб. на каждый гонок, то работники приступили к работе. За это время среди них никаких беспорядков не было. Агитатором сговора был вернувшийся из Дальнего Востока, раненый рядовой Семён Козловский из крестьян Улльской вол.

Уездный исправник Гпездовский Документы и материалы по истории Белоруссии (1900 — 1917 гг.). Мн., 1953. Т. 3. С. 502.

ТЭЛЕГРАМА ЎПРАЎЛЯЮЧАГА МІНІСТЭРСТВАМ УНУТРАНЫХ СПРАЎ КАМАНДУЮЧАМУ ВОЙСКАМІ ВІЛЕНСКАЙ ВАЕННАЙ АКРУГІ

23 снежи я 1905 г.

Витебской губ. Лепельского у. имениях генерала Хвостова Августберг, близ мест. Улла и соседнем им. Теклепвиль фон Фальтина, крестьянами производятся массовые порубки, жгутся постройки, войска пет. Благоволите оказать содействие подавлению беспорядков войсками.

Управляющий министерством (подпись) Документы и материалы по истории Белоруссии (1900 — 1917 гг.). Мн., 1953. Т. 3. С. 538.

3 ПАСТАНОВЫ ВЩЕБСКАГЛ ГУБЕРНАТАРА ПА СПРАВЕ АБ РАЗ-БУ РЭННІ ПАМЕШЧЫЦКІХ ПАБУДОЎ СЯЛЯНАМІ ВЁСКІ ПЯЦІГОРСК ЛЕПЕЛЬСКАГА ПАВЕТА

1 лютага 1906 г.

...Крестьяне дер. Пятигорск Стрижевской вол. по подстрекательству своих однодеревенцев Федота Лобанова, Фёдора Щербеля и Евдокима Киселёва разрушили дом, 2 сарая, овин и амбар, расположенные при дер. Пятигорск и принадлежащие помещику Цехановецкому. Названные лица задержаны 13 января и заключены в арестантскую при Лепельском уездном полицейском управлении...

Витебский губернатор Гершау-Флотов Революционное движение в Белоруссии 1905—1907 гг.: Документы и материалы. Мн., 1955. С. 510.

3 ПАСТАНОВЫ ВЩЕБСКАГА ГУБЕРНАТАРА ПА СПРАВЕ АБ РЭВ АЛ Ю-ЦЫЙНАЙ АГІТАЦЬП СЯРОД СЯЛЯН ЛЕПЕЛЬСКАГА ПАВЕТА

8 лютага 1906 г.

... Крестьяне Лепельского у. Стрижевской вол. дер. Яновщина Иван Тимофе-ев Болотников и Станиславской вол. дер. Комки Василий Карпов Лиотко, возвратившийся в конце декабря 1905 г. из мест. Юзовки Таганрогского у., где он работал на литейно-прокатном заводе и участвовал в разгроме местечка и помещичьих усадеб в той местности, являются главными революционными агитаторами, подстрекают крестьян Лепельского у. к неповиновению законным властям, к захвату помещичьих земель, лесов и уничтожению владельческих усадеб, к снятию экономических рабочих и к неплатежу повинностей...

Витебский губернатор Гершау-Флотов Революционное движение в Белоруссии 1905—1907 гг.: Документы и материалы. Мн., 1955. С. 513.

ІВАН ФАМІЧ ХРУЦКІ

У гісторыі выяўленчага мастацтва I. Ф. Хруцкі вядомы як заснавальнік кла-січпага нацюрморта, майстар партрэта. Нарадзіўся ён 8 лютага 1810 г. ў г. п. Ула Бешанковіцкага раёна ў сям’і уніяцкага свяшчэнніка. Бацька прарочыў сыну бу-дучыню на ніве духавенства, але лёс рас-нарадзіўся інакш. Першапачатковую ма-стацкую адукацыю I. Ф. Хруцкі атрымаў на факультэце вольных мастацтваў По-лацкага калегіума (1827). Потым паехаў у Пецярбург, дзе да 1829 г. браў приват-ныя ўрокі ў партрэтыста Дж. Доу, аўтара галерэі партрэтаў герояў Айчыннай вайны 1812 г. ў Зімнім палацы, вучыўся ў жыва-пісца А. Варнека (з 1828), скончыў Ака-дэмію мастацтваў (1836).

У Пецярбургу малады мастак знаёміўся з тагачаснымі класічнымі творамі жыва-пісу, якіх багата было сабрапа ў Эрмі-тажы, прыватных калекцыях сталічнай знаці. У Акадэмію мастацтваў I. Хруцкі прыйшоў ужо даволі падрыхтаваным вуч-нем. Ён быў залічаны вольным слухачом па класу партрэтнага і ландшафтнага жы-вапісу. У 1836 г. ў савет Акадэміі мастац-тваў I. Ф. Хруцкі падаў прашэнне выдаць атэстат на званне вольпага мастака. У 1838 г. Іван Фаміч намаляваў карціну «Старая, якая вяжа панчоху» і атрымаў першае грамадскае признание на чарго-вай мастацкай выстаўцы ў Пецярбургу. Тэта работа была адзначана залатым меда-лём Акадэміі мастацтваў. Адпачасова ма-лым залатым медалём была адзначана яшчэ адна яго карціна — нацюрморт «Кветкі і садавіна».

Пасля смерці бацькі ў 1838 г. I. Ф. Хру-цкі перавёз усю сям'ю (маці, трох сясцёр і двух братоў) у Захарнічы, паблізу По-лацка, дзе паводле свайго праекта пабуда-ваў дом і пасадзіў сад. Новая сядзіба размясцілася ў ціхім паэтычным кутку непадалёку ад ляснога возера. Афіцыйная яго назва невядома, але мясцовыя жыхары называюць яго «Хруцкім возерам». У 1839 г. мастак прадставіў савету Акадэміі невялікі нацюрморт на атрыманне пачэс-нага звання акадэміка жывапісу. Ен быў высока ацэнены, і было прынята рашэнне: «Мастака Івана Хруцкага, вядомага ака-дэміі выдатнымі працамі ў партрэтным, пейзажным і асабліва ў жывапісе садавіны і гародніны, удастоіць звання акадэміка» (1839).

Звесткі пра I. Ф. Хруцкага ў мастацтва-знаўчай і даведачнай літаратуры надзвы-чай бедныя, а часам вельмі скупыя. Так, доўгі час яго называлі па бацьку Трафі-мавічам, указваліся розныя гады нара-джэння і смерці. Выяўленыя ў апошні час архіўныя дакументы выправілі недаклад-насці, пашырылі біяграфічныя звесткі пра мастака, яго сям’ю, спадчыну, наогул пра жыццёвы і творчы шлях. Стала вядома, што I. Ф. Хруцкі ў 1845 годзе ажаніўся на Ганне Ксавер’еўне Бубноўскай, дачцы капітана паўстапцкай арміі Тадэвуша Ка-стюшкі, фальварак якога быў па сусед-ству з Захарнічамі. Даследчыца яго твор-часці з Польшчы I. Мілабендская знайшла шэраг дакументаў, якія таксама ўзнаў-ляюць некаторыя невядомыя дагэтуль штрыхі біяграфіі I. Ф. Хруцкага. Яна апублікавала біяграфічныя матэрыялы, атрыманыя ёю ад унука мастака I. В. Хруцкага, які жыў у Польшчы. Сярод іх дыпломы і пісьмы мастака,атаксамаўспа-міны Івана Восіпавіча пра дзеда.

Апошнія 30 гадоў жыцця I. Ф. Хруцка-га прайшлі ў Захарнічах, аднак нра гэты перыяд жыцця захавалася мала звестак, невядома і яго магіла на могілках у Захар-нічах, дзе ён пахаваны. Памёр мастак у студзені 1885 г. Творчасць I. Ф. Хруцкага была звязана з мастацкім жыццём Расіі і Беларусі, карціны яго прасякнуты паэ-тычным успрыняццем быту, вызначаюцца дакладнасцю ў перадачы натуры.

Нацюрморты I. Ф. Хруцкага адметныя вялікім майстэрствам у перадачы формы, колеру, аб’ёму, фактуры прадметаў, ма-юць ураўнаважаную кампазіцыю, вылу-чаюцца маляўнічасцю і дэкаратыўнасцю: «Кветкі і садавіпа», «Нацюрморт», «Гры-бы і агуркі», «Садавіна і птушка», ♦ На-цюрморт з грыбамі», «Бітая дзічына, ага-родніна і грыбы» і іншыя.

Партрэтная творчасць развівалася ад дэкаратыўных, крыху абагульнена-ўмоў-ных кампазіцый, дзе мастак звярнуў увагу на гарманічную сувязь чалавека з прыро-дай, да ўвасаблення адметнасці канкрэт-нага чалавека, выяўлення яго светаадчу-вання, лёсу: «Партрэт невядомай», «Хлоп-чык з кошыкам і грыбамі», «Партрэт маладой жанчыны з кошыкам», «Партрэт невядомай а кветкамі і садавінай», пар трэты I. Булгака, мітрапаліта I. Сямашкі, К. Бубноўскага і А. Бубноўскай, «Сямей-ны партрэт», «Нартрэт I. I. Хруцкага, сына мастака ў дзяцінстве», «Аўтапар-трэт», інтэр'еры «Хлопчыкі разглядаюць альбом з малюнкамі», «У пакоях сядзібы мастака», пейзажы «Від на Елангіным востраве ў Пецярбургу», «Від у маёнтку», выкананыя ў светлай каларыстычнай га-ме, вылучаюцца лірызмам. Размалёўваў іканастасы ў цэрквах і саборах Вільні і Коўна (1845—55). Засталася багатая спадчына I. Ф. Хруцкага. Работы беларус-кага жывапісца знаходзяцца ў Дзяржаў-пай Траццякоўскай галерэі, Дзяржаўным Рускім музеі, Дзяржаўпым мастацкім му-зеі БССР, Кіеўскім музеі рускага мастац-тва, мастацкіх музеях Рыгі, Вільнюса, Харкава, Таганрога, у Нацыянальным му-зеі Варшавы, прыватных зборах.

Экскурсія ў Бешанковічы

14 мая 1911 г. адбылася экскурсія членаў Віцебскай вучонай архіўнай камісіі ў мястэч-ка Бешанковічы. Свае ўражанні пра тэта и ада рожжа апісаў правадзейны член камісіі М. В. Анцаў у брашуры «Экскурсія Віцебскай вучонай архіўнай камісіі 14 мая 1911 г. ў мяс-тэчка Бешанковічы», якая выйшла ў Віцебску ў 1911 г. Тэкст гэтай брашуры прыводзіцца ніжэй.

История родного края, «преданья ста-рины глубокой», «пыль веков» в послед-нее время, особенно накануне столетия Отечественной войны, стали интересовать почти все слои общества. Желание загля-нуть в далекое прошлое наших предков, желание познать «земли родной минув-шую судьбу» сделалось теперь насущной потребностью. Наша ученая архивная ко-миссия год от года привлекает к себе все больше и больше членов. Ознакомле-ние с историческими местами и памятни-ками нашего края, благодаря неутомимой деятельности председателя комиссии В. А. Кадыгробова, ведется все шире и разнообразнее. Так, с наступлением вес-ны, на Фоминой неделе, членами архивной комиссии под руководством почетного чле-на ее А. П. Сапунова, была предпринята попытка пешеходной экскурсии для ос-мотра достопримечательностей Витебска, недели две тому назад была организована железнодорожная поездка в г. Полоцк, где давал объяснения и знакомил экскур-сантов с историей древнего города член архивной комиссии И. И. Долгов, нако-нец, 14 мая состоялась поездка на паро-ходе «Атлет» в м-ко Бешенковичи, руко-водить которой согласился почетный член комиссии П. М. Красовицкий.

Эта экскурсия, помимо ознакомления с историческими достопримечательностя-ми, имела своей целью усиление средств библиотеки ученой архивной комиссии: пароход «Атлет», на котором была совер-шена поездка, был любезно предоставлен управляющим пароходством 3. В. Струн-ским в безвозмездное пользование комис-сией.

Записалось в экскурсию свыше (И) чле-нов и гостей. Интерес к ней был особен-ный. Чудный майский день, безоблачное небо, живописные берега ЗД (За ходи я іі Дзніны — рэд.), аромат лесов, ширь по-лей, пароход, музыка, знакомство с места-ми «старины глубокой»,— словом, пер-спектива соединения приятного с полез-ным при наличности свободного времени (дна праздника кряду) рисовались во всей красе, и воспользоваться этим пожела-ли многие лица. Всем хотелось отдохнуть от повседневного труда и, хотя на время, освободиться от уличной сутолоки и го-родской ныли; всем хотелось полюбовать-ся красотами природы и подышать чистым речным воздухом.

К двум часам пополудни почти все участники экскурсии были уже на парохо-де. В это же время прибыл проводить членов экскурсии и. д. Вице-Губернатора II. Ф. Ошанин. Вскоре пароход, убранный зеленью и флагами, при звуках народного гимна, отшвартовал от пристани. Руково-дитель экскурсии II. М. Красовицкий, со-брав на верхней палубе любителей стари-ны, давал им объяснения и знакомил с историей тех мест, которые встречались ио берегам ЗД. Эти сведения, любезно доставленные нам руководителем экскур-сии, послужили главным материалом для написания ее.

Верстах в 15 от Витебска на левом бере-гу ЗД расположено имение Куковячино. Вблизи этого имения, в деревне того же названия, недалеко от Островенского тракта Наполеон имел ночлег с 13 на 14 июля 1812 года. В этом месте 14 июля русские войска, отступившие от местечка Островно к Витебску, сражались с фран-цузами. В Куковячинском лесу, идущем параллельно Островенскому тракту, име-ется много могильных курганов, относя-щихся именно к этому времени.

На левом берегу ЗД, верстах в 20 от Витебска, расположено село Дорогокупово Сенненского уезда Могилёвской губернии. В этом селе обращает на себя внимание старинная, характерной крестового типа архитектуры церковь, построенная в 18-м столетии. В настоящее время она так об-ветшала, что грозит полным разрушением: крыша на ней продырявилась, заросла мхом и травой,— стекла в оконных пере-плетах разбиты, купол и крест покоси-лись. От недосмотра и равнодушия так иногда гибнут наши многочисленные па-мятники старины!..

В 4 часа пополудни наш пароход при ближался к Старому Селу, находящемуся в 28 верстах от Витебска, на правом берегу реки. Здесь,— сообщил II. М. Красовиц-кий,— есть местность «Городище», кото-рая окружена рвом, поросшим лесом. В этой местности много могильных курга-нов, где находятся каменные орудия.

За Старым Селом, на левом берегу ЗД, в 44 верстах от Витебска, находится де-ревня Будилово. Здесь пароходная прис-тань, о существовании которой упоминает-ся еще в конце 18-го столетия. За этой деревней, тоже на левом берегу, располо-жено село Вяжиіце Ленельского уезда, о котором, как о пристани, также упоми-нается в середине 17-го столетия.

Миновав эти старинные пристани, после почти двухчасовой езды, перед глазами экскурсантов стала обрисовываться и ко-нечная цель поездки — местечко Бешен-ковичи Лепельского уезда, находящееся в 65 верстах от Витебска.

Появление экскурсантов на разубран-ном пароходе при звуках военного оркест-ра, разумеется, всполошило все местное население. Еще издали можно было заме-тить, как по всему склону высокого берега толпились люди в ожидании парохода. О прибытии членов ученой комиссии жи-тели, несомненно, были оповещены зара-нее, ибо пароходная пристань была убрана зеленью и флагами, везде царил порядок. Ни толкотни, ни давки среди зрителей не замечалось. Внимание всех было обра-щено на прибывших. Одни кланялись, посылали приветствия, другие блуждали взорами, отыскивая среди экскурсантов знакомых.

Около 7 часов вечера пароход причалил к берегу. Инициатор поездки В. А. Кадыг-робов сошел на пристань и приветствовал представителей местечка, пригласил их на пароход с тем, чтобы, переправившись на другую сторону реки, пойти вместе осматривать французские окопы. На про-тивоноложном правом берегу Двины все участники поездки и представители мес-течка были сфотографированы. (Кстати сказать, многие из экскурсантов запаслись фотографическими аппаратами и в тече-ние пути производили съемки). Эта ма-ленькая пешеходная прогулка для осмотра окопов заняла не более получаса времени.

На дороге, ведущей к Старому Селу (Старосельский тракт), вблизи самых око-пов, В. А. Кадыгробов вкратце познако-мил экскурсантов с историей данной мест-ности. Волее подробные сведения, кото-рыми мы пользовались, давал П. М. Кра-совицкий.

Когда и кем,— говорил последний, основано местечко Вешенковичи — неиз-вестно, но уже в 15 столетии здесь король Казимир в память спасения от утопления своей супруги, 20 июля, в день пророка Ильи, велел построить церковь во имя пророка Ильи. Вешенковичи в 17 столетии принадлежали Сапегам. В 1634 году Кази-мир-Лев Сапего построил здесь костёл. В конце 17-го века и в начале 18-го Вешенковичи принадлежали князьям Огинским. В 1708 году Вешенковичи посе-тил император Петр Первый. В память его посещения Казимир Огинский постро-ил деревянную церковь в честь пророка Ильи для православных. Последняя была отнята униатами в 1723 году. Правосла-вие, однако, никогда не умирало. По крайней мере в деле о захвате Маркова монастыря униатами (1751—52 гг.) фигу-рирует в качестве защитников интересов православных один из бешенковичских купцов, «ктитор монастыря». В 18 столе-тии Вешенковичи уже находились в руках графской фамилии Хрептовичей.

В 1772 году, когда правая сторона ЗД отошла к России, здесь была учреждена русская таможня и образовался довольно большой посёлок, а в 1778 году была по-строена православная церковь во имя св. Николая. Последняя по постановлению епархиального начальства уничтожена в 1899 году к великому прискорбию бешен-ковичских прихожан, тщетно ходатайст-вовавших о сохранении ее. С целью спасе-ния этого памятника православной стари-ны в 1899 году И. Я. Никифоровский и Д. И. Довгялло издали описание церкви с фотографией, сделанной И. К). Сабин-Гусом. В настоящее время о церкви напо-минают лишь крест на месте престола и жертвенника да остатки фундамента, вблизи которых находятся французские окопы с полузаплывшим рвом. Один из углов этих окопов местными жителями, как заметили экскурсанты, использован для хозяйственных целей. Одни говорили, что здесь устроен погреб, а другие высказы-вали предположение о примитивной дере-венской бане.

Пройдут еще века,и на месте этих око-пов, быть может, будут произрастать ка-пуста, бураки и другие овощи.

Задвинская слободка сравнительно мно-голюдная (120 дворов), в 1812 году была выжжена французами и с тех пор захи-рела. 12 июля того же года здесь происхо-дила переправа корпуса Монбрюна, пос-ланного Наполеоном преследовать корпус Дохтурова. Для перехода был наведен понтонный мост. Легкая кавалерия была пущена вплавь.

В местечке обращает на себя внимание древлеп разосланная Ми хайло-Архангель-ская церковь, построенная в 1789 году, судя по фундушевой записи от 11 ноября. По клировым записям церковь эта зна-чится построенной раньше — в 1786 году. Архитектура этого храма простая — в ви-де корабля с колокольней при входе и маленькой главкой в центре здания. Как главка, так и глава колокольни — западного стиля. Обшивка сделана вер-тикально поставленными досками. Вну-три церкви обращает на себя вни-мание висячая сень над престолом и икона Николая Чудотворца, относящая-ся по характеру письма и отделки к копцу 17-го или началу 18-го столетия. Из дру-гих храмов, но уже позднейшего времени, в самом центре местечка красуется Ильин-ская каменная церковь, построенная на месте старой деревянной в 60-х годах прошлого столетия на казенные средства. В архитектурном отношении опа ничего характерного не представляет: типичный памятник архитектуры 40-х—60-х годов 19-го столетия, т. е. того периода, когда с легкой руки академика Тона у нас насаждался якобы русский стиль. В этой церкви сохранились старинные иконы пророка Ильи и Божьей матери, относя-щиеся приблизительно к началу 18-го сто-летия или к концу 17-го (вернее, к перво-му, ибо деревянная церковь была постро-ена в 1708 году, к какову должны относиться и иконы).

Вешенковичи в былое время славились своею ярмаркою — от 29 июня по 24 ию-ля. Имели 4 приходских храма: Ильин-ский и Петропавловский (против косте-ла) — униатские и два православных — Михайловский и Никольский (за рекой). Вот и все достопримечательности, находя-щиеся в самом местечке.

За местечком, на левом берегу ЗД, на том месте, где 16 сентября 1821 года император Александр Первый Благосло-венный производил смотр гвардейским войскам, возвышается небольшой, в виде обелиска, памятник. Сюда после осмотра французских окопов, прибыли все участ-ники экскурсии. У памятника, убранного зеленью и украшенного флагами, ожидало местное духовенство. Здесь торжественно была отслужена лития с провозглашением вечной памяти Императору Александру I и убиенным в 1812 году воинам. Перед началом литии одним из священников было произнесено приветственное слово членам ученой архивной комиссии с поже-ланиями им дальнейшего успеха в их деятельности, а также охарактеризовано историческое значение данной местности.

Среди ароматного луга, при заходящем на безоблачном небе солнце, последние лу-чи которого, лаская, посылали на землю приятную прохладу, под беспрерывное со всех сторон щелканье соловьев, сменяемое временами однообразным «ку-ку», нес-лись церковные песнопения об упокоении тех, которые живот свой положили на по-ле брани, о тех, которые кровью своей оросили родную землю, боролись за Веру, Царя и Отечество, о тех, к которым не-вольно переносились мысли молящихся.

От памятника экскурсанты направи-лись во дворец графа Хрептовича-Буте-нева, в котором, как гласит надпись на мраморной доске, в 1708 году имел пребы-вание Император Петр 1 Великий, в 1812 году Император Наполеон I и в 1821 году Император Александр I Благословен-ный. Комната, служившая спальней На-полеону, с постелью и всей обстановкой сохранилась в неприкосновенности до настоящего времени. Возможно, что мно-гое здесь уцелело и сохранилось от того времени, но слишком новая обивка на мебели, образцовый всюду порядок и опрятность, чистенькие, недавно вымытые занавески в спальне над кроватью до некоторой степени вызывают сомнение к объяснениям, которые давали экскурсан-там любезные временные хозяева этого дворца, живущие в имении графа около 50 лет. Кстати, сам владелец бывает здесь довольно редко. Проживает он большею частью за границей. Относительно посе-щения Императора Александра I, кроме упомянутой надписи и портретов Великих Князей, его сопровождавших, никаких следов в доме не осталось.

С балкона этого старинного дворца от-крывается великолепный вид на реку, ко-торая узенькой полоской едва заметно сверкает вдали на горизонте. Перед домом раскинулась широкая площадь, обсажен-ная исполинскими кустами цветущей си-рени. А дальше, с одной и с другой сторо-ны, тянутся вековые деревья. Экскурсан-ты, слушая соловьев и жадно впивая чуд-ный ароматный воздух, долго любовались этой картиной. Местоположение здесь так красиво, природа так очаровательна, воз-дух так свеж и упоителен, что положи-тельно никому не хотелось покинуть балкона.

Поздним вечером, когда уже совершен-но стемнело, экскурсантов пригласили обедать. Столы были сервированы в парке, возле самой веранды дворца. Первый тост за драгоценное здоровье Государя Импе-ратора и Государыни Императрицы, по случаю Высокоторжественного дня Свя-щенного Коронования Их Императорских Величеств был провозглашен членом уче-ной Архивной комиссии, прокурором Ви-тебского окружного суда С. М. Констан-тиновичем. Шумное «Ура» огласило парк. Музыка заиграла гимн, который по требо-ванию всех присутствовавших был повто-рен три раза. Второй тост, провозгла-шенный за здоровье Наследника Цесаре-вича, представлен уч. арх. комиссии В. А. Кадыгробовым, был также шумно принят экскурсантами и покрыт звуками Атаманского марша. Затем полились речи. Тосты сменялись один за другим. Было много сказано и выслушано теплых слов и приветствий как по адресу прибывших гостей, так и радушных хозяев, распоря-дителей и представителей местечка, благо-даря любезности и вниманию которых экскурсанты с пользою и удовольствием провели время в Бешенковичах.

От имени отсутствующего владельца графа Хрептовича-Бутенева приветство-вал экскурсантов его товарищ генерал Хвостов. Председатель комиссии В. А. Ка-дыгробов, провозгласив тост за здоровье любезного хозяина, предложил экскур-сантам приветствовать графа телеграм-мой. Предложение это было принято единогласно.

В исходе 11-го часа были поданы экипа-жи, любезно предоставленные экономией графа Хрептовича-Бутенева гостям для следования на спектакль. К этому време-ни у подъезда дворца выстроилась с факе-лами для приветствия экскурсантов мест-ная вольно-пожарная дружина, которая обращала на себя внимание молодцеватой выправкой. Спектакль этот был организо-ван госпожой В. В. Еленевской. Сбор от него предназначался на усиление фонда на памятник Отечественной войны в г. Ви-тебске, сооружаемый по инициативе Ви-тебской ученой архивной комиссии. Мест-ные любители драматического искусства ставили для этого случая пьесу Е. Чирико-ва «На дворе во флигиле». Сцена и зри-тельный зал были приспособлены в по-жарком депо. Бедность обстановки и убранства искупалась необыкновенным усердием и старанием любителей, желав-ших доставить прибывшим гостям развле-чение. Для избалованных зрителей, имев-ших возможность видеть исполнение за-правских артистов, такие спектакли худо-жественного значения, конечно, иметь не могут. Но если принять во внимание, как люди иногда из ничего создают что-то и сколько тем самым они доставляют при-ятных минут бедным, отрезанным от куль-турного мира, жителям, которых посе-щают, да и то изредка, разве только стран-ствующие акробаты да шарманщик с канарейкой-гадалкой, если — повторя-ем — принять во внимание и взвесить все это, то станет понятным, сколь велика заслуга таких любительских организа-ций.

Хотя необычная публика на исполните-лей всегда действует подавляюще, но в данном случае этого не замечалось. Все играли спокойно и уверенно. Роли свои знали твердо. Даже суфлера не было слы-шно. Особенно не дурна была в роли Дуни госпожа Иоффе. Удачно справился с ролью Платона Ильича г. Гликман.

Прослушав первый акт пьесы и награ-див исполнителей шумными аплодисмен-тами, экскурсанты отправились на паро-ход, отошедший из Бешенкович около часу ночи. Громкое «Ура» было прощальным приветствием жителей, собравшихся на берегу проводить экскурсантов.

Масса разнообразных впечатлений, радушный прием бешенковичского насе-ления, приподнятое настроение — все это совершенно заставило забыть о тех неу-добствах, которые, хотя-нехотя, при об-ратном возвращении в Витебск, должны были испытать экскурсанты, особенно те, которые привыкли рабски подчиняться условиям обыденной жизни. Возвращение домой — это тот маленький минус, кото-рый, вероятно, удержал от этой интерес-ной поездки не один десяток лиц. Однако жажда знаний, любовь к родной старине столь сильны, што устройство подобных экскурсий как можно чаще — весьма и весьма желательно для многих.

ТЭЛЕГРАМА НАЧАЛЬНІКА ШТАБА І-Й АРМИ ВІЦЕБСКАМУ ГУБЕРН-СКАМУ КАМІСАРУ АБ КАМАНДЗІРАВАННІ У ГАРАДЫ ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ ВАЙСКОВЫХ ЧАСЦЕЙ ДЛЯ ЗАДУШЭННЯ РЭВАЛЮЦЫЙНЫХ ХВАЛЯВАННЯЎ

24 сакавіка 1917 г.

Сообщаю для сведения, что для содействия гражданским властям командиро-ваны нижеследующие части: по 1 эскадрону или сотне в Городок, Велиж, Себеж, Люцин, 3/4 эскадрона в Полоцк, по полэскадрона на стн. Сушево, в Лепель и Бешенковичи и 1 взвод в Дриссу. Командарм просит вас долго не задерживать командированных частей и тотчас же вернуть, как только минует острая в них необходимость, дабы не ослабить боевой состав армии. О последующем не отка-жите уведомить, указав приблизительно время, когда можно ожидать возвра-щения [в] армию командированных [в] ваше распоряжение частей.

Наштарм I ген.-майор Довбор-Мусницкий

Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии: Документы и мате-риалы. Мн., 1957. Т. 1. С. 145.

ПАВЕДАМЛЕННЕ ГАЗЕТЫ «ИЗВЕСТИЯ ВИТЕБСКОГО СОВЕТА» АБ ПА-СЯДЖЭННІ ВІЦЕБСКАГА ПАВЯТОВАГА ХАРЧОВАГА КАМІТЭТА

23 жніўня 1917 г.

23 августа состоялось заседание Витебского уездного продовольственного комитета. На заседании были заслушаны доклады с мест: по вопросу об обсеменении озимых полей, по вопросу об удовлетворении острой нужды в про-довольствии и по вопросу о реквизиции излишков зернового хлеба в экономи-чески сильных хозяйствах. Доклады представителей с мест о состоянии озимого посева:

Верховская вол. Урожай плохой; волость 2 раза пострадала от градобития; крупных хозяйств в пределах волости 3, из которых 2 занимаются травосеянием; озимых хлебов не сеют. На получение излишков зернового хлеба в пределах волости рассчитывать нельзя. Недосев небольшой, т. к. получили семена из Городокского у. ...

Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии: Документы и мате-риалы. Мн., 1957. Т. 1. С. 598—600.

1917-•1920

ЗА ЎЛАДУ САВЕТАЎ

26 кастрычніка (8 лістапада па н. ст.) 1917 года на Наддзвінне прыйшла вестка аб перамозе ўзброенага паўстання ў г. Петраградзе. У архіўных дакументах таго часу занатавана, што Савецкая ўлада ў Бешанковічах устаноўлена 26 лістапада (па н. стылю), у Бачэйкаўскай і Бешанко-віцкай валасцях — 1 снежня. У гэты дзень былі створаны валасныя рэвалюцыйныя камітэты, якія ўзначальвалі: у Бешанкові-чах У. А. Матусевіч, у Бачэйкаве А. М. Ко-рань, у Астроўне А. С. Саланікін, у Уле I. К. Цяцерын. На сходах сялян, што прайшлі ў вёсках і мястэчках Лепельскага навета, рэвалюцыйпая ўлада атрымала ўсебаковую падтрымку.

Рэвалюцыя знайшла падтрымку і у ас-татніх валасцях і мястэчках Наддзвіння. Аднак у павеце працягвалі заставацца органы ўлады, прызначаныя Часовым урадам, у прыватнасці павятовыя каміса-ры. Рашэннем надзвычайнага з’езда Саве-таў Віцебскай губерні, які праходзіў з 10 па 19 снежня, яны былі ліквідаваны. Разгарпулася дзейнасць па стварэнню апарата Савецкай улады ў валасцях — валасных Саветаў сялянскіх дэпутатаў.

У Бешанковічах, Уле, Стрыжаве, Аст-роўне, Бачэйкаве актыўнымі барацьбітамі за ўладу Саветаў сталі бальшавікі А. X. Лабсвірс, I. Пестуноў, В. Берднік, Э. Фельдманіе, А. X. Гейнэ.

18.2.1918 г. войскі кайзераўскай Герма-ніі, парушыўшы ўмовы перамір’я, пачалі наступление і захапілі большую частку Віцебшчыны. Бешанковічы апынуліея ў прыфраптавой паласе. 15 сакавіка 1918 г. нямецкія войскі знаходзіліея за шэець вёрст ад Бачэйкава. Неўзабаве яны акупі-равалі і гэты населены пункт, а потым дайшлі да Свячы. У сувязі з акупацыяй большай часткі Лепельскага навета яго

выканком часова пераведзены ў Бешан-ковічы.

18 красавіка 1918 г. ў Бешанковічах быў створаны валасны Савет, а 23—24 красавіка тут адбыўся першы з’езд валас-ных Саветаў, на якім галоўным пытанием была арганізацыя павятовага Савета. На дапамогу арганізатарам Савецкай улады ў Бешанковічы прыбылі нрадстаўнікі Ві-цебскага губернскага Савета. Сярод іх член калегіі ваеннага аддзела Мікалай Бондар і прадстаўнік губернскага зямель-нага аддзела Міхаіл Някрасаў. Ад бешан-ковіцкага местачковага Савета на з’езд прыбылі М. Сялява, М. Сапіра, В. Парфя-новіч, I. Майзаль, Т. Лабсвірс. Сярод „рад-стаўнікоў Ульскага валаснога Савета былі П. Барадзюля, С. Сцефанец, С. Дымаў, К. Чытвілаў, Б. Шатабелка і іншыя. Усяго на з’ездзе прысутнічала 47 дэле-гатаў.

З’езд адкрыў прадстаўнік губвыканкома М. Някрасаў. Пасля кароткай характарыс-тыкі становішча ён прапанаваў з неакупі-раваных немцамі валасцей Лепельскага і Полацкага паветаў, а таксама часткі Уль-скай воласці стварыць Бешанковіцкі павя-товы Савет. Старшынёй з’езда быў вы-браны Тэадор Лабсвірс, яго памочнікамі

Песту поў і Высоцкі, сакратарамі — М. Ся-лява і М. Сапіра. На парадак дня былі пастаўлены праблемы забеспячэння на-сельніцтва інвентаром і пасенным матэры ялам, зямелыіае пытанне. На з’ездзе выступіў арганізатар Чырвонай Арміі Мі-калай Бондар, на дакладу якога дэлегаты нрынялі рашэнне пры навятовым Савеце стварыць ваенны аддзел і вярбовачны пункт для запісу добраахвотнікаў у рады Чырвонай Арміі. Часова былі створаны тры аддзелы — харчовы, зямельны і мяс-цовага самакіравання. Выбраны: старшы-нёй выканаўчага камітэта і павятовага Савета Т. Лабсвірс, яго намеспікамі — Пестуноў і Высоцкі, сакратаром — М. Са-піра, яго намеснікам — В. Берднік. У зя-мельны аддзел выбраны Мацюшэнка, Ба-радзюля і Саўчанка, у харчовы — Парфя-новіч, Маліноўскі і Брыль, мясцовага кіравання — Высоцкі, Салоха і Літоўка.

16 мая на пасяджэнні выканкома павятовага Савета было прынята рашэнне аб утварэнні аддзела народнай адукацыі, куды ўвайшло пяць чалавек, потым аддзе-ла сацыяльнага забеспячэння. У ліпені 1918 г. створана міліцыя. Яе начальнікам зацверджаны Дабравольскі,, памочні-кам — Пазник. Была таксама створана ка-місія наркхарчпрома на чале з Перагудам.

Матэрыяльнае становішча насельніцтва было надзвычай цяжкім, таму адразу пас-ля з’езда старшыня павятовага Савета адправіўся ў Віцебск, каб раздабыць там неабходныя сельскагаспадарчыя прылады і інвентар, а таксама насенне і прадукты харчавання — хлеб, соль, мыла, газу. У хуткім часе на адрас павятовага Савета ў Бешанковічы з Віцебска дастаўлены 391 пуд аўса, 163 пуды пшаніцы, адбы-лося пасяджэнне выканкома, на якім вырашалася пытанне аб размеркаванні атрыманага збожжа.

Нягледзячы на цяжкасці першых меся-цаў Савецкай улады ў Наддзвінні, пра-яўляліся клопаты аб дзяржаўных інтарэ-сах, аб чым сведчаць дакументы. Асаб-ліва характэрным у гэтых адносінах з’яў-ляецца хадайніцтва павятовага выканкома ў Маскву ў аддзел мясцовай гаспадаркі Народнага камісарыята ўнутраных спраў, у якім адзначалася, што ў склад Бешан-ковіцкага павета ўваходзяць воласці і па-селішчы былога Лепельскага павета: Бе-шанковіцкая, Станіславоўская, Стрыжаў-ская, мястэчка Бешанковічы, рэпіткі Ульскай воласці — Фролкавічы, Кавалі, Гайдукі, Каменка, Зорнікі, Вусце, Броды, Дубіпіча, Узрэчча, Паніззе і рэпіткі Сма-лянецкай воласці — Баяры, Лелюкі, Вяд-рэнь. Апрача таго Бешанковіцкім павято-вым Саветам узбуджана хадайніцтва пе-рад Віцебскім губсаветам аб далучэнні да Бешанковіцкага павета валасцей По-лацкага павета — Петрапаўлаўскай, Ан-дрэеўскай, Лаўжанскай і Міхайлоўшчын-скай, якія засталіся адарванымі пасли захопу немцамі горада Полацка і большая часткі павета.

Гэтыя воласці часова далучаны да Ві-цебскага павета, але ў яго састаў увахо-дзіць шмат валасцей, якія размешчаны на большай адлегласці да Віцебска, чым ад мястэчка Бешанковічы. Таму Бе-шанковіцкі павятовы Савет просіць ка-місара ўнутраных спраў даць указанно аб далучэнні Петрапаўлаўскай, Андрэеў-скай, Лаўжанскай, Міхайлоўшчынскай валасцей Полацкага павета да толькі што створанага Бешанковіцкага павета.

Тэта просьба была задаволена. Неўза-баве ў павеце былі створаны камісарыят па ваенных справах і надзвычайная камі-сія па барацьбе з контррэвалюцыяй. 12 чэрвеня 1918 г. на пасяджэнні выкан-кома павятовага Савета ў Бешанковічах абмяркоўвалася пытанне абстварэнні пар-тызанскіх атрадаў для барацьбы з нямец-кімі акупантамі. Становішча з кожным днём ускладнялася. Патрабаваліся рады-кальныя меры. Была прынята пастанова выканкома, якая даручала павятоваму камісарыяту па ваенных справах у тэрмі-новым парадку прыступіць да арганізацыі партызанскіх і сялянскіх атрадаў, пры-пяць самыя энергічныя меры па збору зброі для іх.

Праблема адзінства і згуртаванасці ўсіх арганізацый і ўстаноў Наддзвіння была ў цэнтры работы 2-га павятовага з’езда Саветаў, які адбыўся ў Бешанковічах 15— 16 чэрвеня 1918 г. У рабоце з’езда прыпяў удзел старшыня выканкома Віцебскага губернскага Савета Іван Антонавіч Мя-ніцкі. 3 дакладам аб бягучым моманце выступіў прадстаўнік губвыканкома Мар-голін.

Прадстаўнікі валасных Саветаў гавары-лі аб цяжкасцях і першых пазітыўных кроках у станаўленчым перыядзе. Так, дэлегат ад Стрыжаўскай воласці Фядот Гаранін адзначыў, што ў выніку наступ-ления нямецкіх акупантаў зімой быў ліквідаваны валасны Савет, узняліся і контррэвалюцыйныя элементы. Нягле-дзячы на выключныя цяжкасці, 18 кра-савіка 1918 г. работа валаснога Савета аднавілася.

Прадстаўнік Бешанковіцкага валаснога Савета Яфім Пяхота кіпуў папрок у адрас кіраўніцтва павятовага Савета за дапу-шчаную безгаспадарчасць, якая прывяла да частых высечак дзяржаўнага лесу. Па сланнік Стрыжаўскага валаснога Савета Марк Карпенка ў сваей справаздачы наве-даміў, што ў выніку частковага заняцця немцамі воласці выканном Савета з трох чалавек быў створаны ў начатку красавіка і павялічаны да сямі чалавек пасля таго, як да Савета была далучана частка Уль-скай воласці. Пры валасным выканкоме функцыяніруюць тры аддзелы — зямель-ны, харчовы і адміністрацыйны.

Прамоўцы гаварылі аб цяжкім матэры-яльным і фінансавым становішчы органаў Савецкай улады. Звярталася ўвага на тое, што работнікі савецкага апарату па тры месяцы не атрымліваюць зарплаты, а прадукты харчавання размяркоўваюцца па картках. У сувязі з гэтым яшчэ да з’езда старіпыня выканкома накіраваў прэзідыуму губвыканкома такую тэлегра-му: «Служачыя Савета иастойліва патра-буюць выданы жалавання згодпа ставак, выпрацаваных Віцебскім губернскім вы-канкомам 4 чэрвеня 1918 года. Бешанко-віцкі павятовы Савет просіць у тэрміно-вым парадку растлумачэння. Дарагавізна ў Бешанковічах надзвычайная».

У рабоце з’езда ўпершыню прынялі ўдзел делегаты ад вайсковага гарнізона, часці якога размяіпчаліся ў мястэчку Бе-шанковічы, яго прадстаўнікамі былі Анд-рэеў і Лесін.

У рашэннях з’езда падкрэслівалася, што органы Савецкай улады павінны праца-ваць у цеснай садружнасці з арміяй. Па-зней выканном павятовага Савета абмер-каваў пытанне аб забеспячэнні харчаван-нем чырвонаармейцаў, размешчаных у павеце.

Падтрымліваючы Савецкую ўладу, на-сел ьніцтва наддзвіпскага краю ўсё актыв-ней уключалася ў грамадскае жыццё. У ліпені 1918 г. праходзіў V Усерасійскі з’езд Саветаў, на які з прыфрантавога мястэчка Бешанковічы былі дэлегаваны члены мясцовай ячэйкі РКП (б) Пазник і Фішман. У прыфрантавых вёсках ажыц-цяўляліся культурна-асветныя мерапры-емствы. 27 ліпеия 1918 г. ў Бе-шанковічы прыбылі дзве бібліятэкі палі-тычнай літаратуры — 90 кніг для распаў-сюджання іх сярод насельніцтва мястэчка.

3 першых крокаў усталявапня Савецкай улады ў розных месцах стыхійна пачалі аргапізоўвацца эемляробчыя камуны і ар-целі. Саветы адкрыта абвясцілі задачу паступовага и ера ходу да сацыялістычнага земляробства.

У красавіку 1918 г. ў в. Буй Стрыжаў-скай воласці была створана першая ў краі і адна з першых у Віцебскай губерні таварысцкая камуна «Буй». У ліпені таго ж года панскі маёнтак занялі 37 бяд-пейшых сялян вёсак Бараўцы і Крывіпа і аб’ядналіся ў камуну. У 1918 г. сяляне в. Быстры Стрыжаўскай воласці стварылі камуну, якая першая ў Віцебскай губер-ні выпрацавала свой арцельны статут.

3 1919 г. Народны камісарыят земляроб-ства пачаў выдзяляць грошы па развіццё камун, з іх частка наступала на паветы, а частка самім камунам. 3 ліпеня 1918 г. да сакавіка 1919 г. камунам «Буй», «Ба-раўцы-Крывіна» і «Быстры» было адпу-шчана па 10 тысяч рублёў.

Арганізацыя саўгасаў, якая пачалася ў краіне ў 1918 г. па ініцыятыве У. I. Ле-ніна, была адным з важнейших і перша-чарговых мерапрыемстваў сацыялістыч-най перабудовы вёскі. Першыя саўгасы стварыліся на базе памешчыцкіх маёнткаў ужо ў снежні 1917 — лютым 1918 г. У тэты час на зямлі маёнтка «Дзягілева», што належала памешчыку Гусеву-Цяр-ліцкаму, была створана культурная гаспа-дарка «Дзягілева» (цяпер брыгада экспе-рыментальнай базы «Астроўпа»). Небага-тая спадчына дасталася першым рабочим саўгаса ў 1918 г.: 200 дзесяцін лесу, 160 дзесяцін зямлі, з іх ворнай 98, лугоў 42 дзесяціны. Для параўнання: кулакам-братам Івану і Міхаілу Селязнёвым з в. Га-родна належала 104 дзесяціны ворыва і лугоў, а братам Ерафею і Кірылу Карэлі-ным з вёскі Александрова — 429 дзесяцін.

У гаспадарцы былі 4 жылыя пабудовы, канюшня на 8 галоў, два двары на 60 галоў жывёлы, свінарнік на 35 галоў, некалькі іншых гаспадарчых пабудоў. Цяжка было і з сельскагаспадарчым інвентаром. Новы саўгас меў 14 плугоў, 10 барон (жалезных і драўляных), культыватар, 2 акучнікі, 3 сеялкі, жняярку, снопавязалку, 2 мала-тарні, веялку, касілку, 2 конных грабель, 6 саней. Многае з пералічанага было ў нерабочим стане. У саўгасе нрацавалі 23 чалавекі — беднякі і былыя батракі.

На акупіраванай тэрыторыі бешанко-віцкага краю кайзераўскія захопнікі адна-вілі прыватную ўласнасць, жорстка рас-праўляліся з усімі, хто сімпатызаваў Савецкай уладзе ці аказваў акупантам супраціўленне. Так, кайзераўцы расстра-лялі сельскіх актывістаў з Ульскай волас-ці А. А. Скорына, Ф. А. Шан, I. I. Бумага, М. С. Фамічонка. Сялян абавязвалі зда-ваць акупацыйным уладам збожжа, жывёлѵ на выназ у Германію.

3 восені 1918 г. нямецкія акупанты над ударамі Чырвонай Арміі пачалі част-кова адводзіць свае войскі з тэрыторыі Лепельскага і Сенненскага паветаў. Вёскі Бешанковіцкай воласці вызваляліся ў два этапы: з 26 верасня і з 20 лістапада. 26—27 верасня на тэрыторыю Бешанко-віцкай воласці ўстуніла Чырвоная Армія, якую мясцовыя жыхары сустракалі з чыр-вонымі сцягамі. У кастрычніку 1918 г. нямецкія акупанты вывелі свае войскі з Лепеля.

Праз паўтара месяца пасля адступлен-ня кайзераўскіх войск з Бачэйкава, у 2-й палавіне 1918 г., у вёсцы размясціліся штаб 149-га інтэрнацыянальнага палка, узвод конных разведчыкаў і рота чырво-наармейцаў. Камандаваў палком чаркес-камуніст Пітомель. Астатнія падраздзя-ленні знаходзіліся ў населеных пунктах па лініі, якую займаў полк у межах 40 кі-ламетраў.

Байцы-інтэрнацыяналісты наладзілі з мясцовым насельніцтвам цесную сувязь. Людна было па вечарах у вялікай зале бачэйкаўскай школы, дзе размяшчаўся Народны дом, ставіліся спектаклі, на-ладжваліся танцы.

Пад кантролем палка была вялікая лінія абароны. На ўсім яе працягу даводзілася неаднойчы адбіваць наскокі польскіх ле-гіянераў, якія прарываліся з дыверсійны-мі і разведвальнымі мэтамі. У час узброе-ных сутычак байцы-інтэрнацыяналісты паказвалі узоры мужнасці і гераізму.

Незадоўга да поўнага вызвалення краю ад варожага нашэсця трагічна абарвалася жыццё 22 чырвонаармейцаў з інтэрнацы-янальнага палка. Вось як тэта было. У мястэчка Камень, што за 16 кіламетраў ад Бачэйкава, выехаў узвод чырвонаар-мейцаў з абозам. Каб скараціць шлях, ка-лона звярнула за в. Баброўшчына з баль-шака на Астровенскае возера і па лёдзе накіравалася да месца прызначэння... У тэты дзень быў моцны мароз. Байцы пак-лалі свае вінтоўкі і ішлі без зброі. Зда-рылася непрадбачанае. Чырвонаармейцаў нечакана атакаваў эскадрон польскіх ула-наў, якія прарваліся з-за вёскі Астроўна. Няроўнай была сутычка, 22 байцы-інтэр-нацыяналісты былі пасечаны шаблямі.

Праводзілі ў апошні шлях забітых чыр-вонаармейцаў усе жыхары Бачэйкава.

Цяжкую спадчыну пакінулі кайзераў-цы. Масавыя мабілізацыі найбольш пра-цаздольнай часткі насельніцтва ў армію і на работы па стварэнню абарончых збудаванняў, частыя рэквізіцыі жывёлы, асабліва коней,— усё тэта прывяло да ра-зарэння сялянскіх гаспадарак, да скара-чэння сольскагаспадарчай вытворчасці. За час нямецкай акупацыі пасяўныя плошчы ў павеце скараціліся на 47 %, ураджай-насць знізілася на 25—30 %. Аб цяжкім становішчы насельніцтва пасля акупацыі гаварылася ў адозве Віцебскага губпрад-кома да ўсіх павятовых прадкомаў губер-ні: «Лятучае абследаванне паветаў пасля акупацыі падняло заслону над трагедыяй мільённага насельніцтва Віцебскай губер-ні. Беднякам гарадоў і вёсак нямецкія разбойнікі ў літаральным сэнсе пакінулі вочы, каб бачыць сваіх дзяцей, бацькоў і маці, паміраючых галоднай смерцю».

Органы Савецкай улады прымалі тэрмі-новыя меры па арганізацыі лячэння хво-рых, папярэджванню захворванняў. Было зразумела, што галоўная прычына іх узні-кнення — харчовыя цяжкасці.

Вясной і летам 1918 г. ў Бешанковічах дзейнічалі валасны і павятовы Саветы. Аб мэтазгоднасці аб’яднапня іх ў адзін орган гаварылі і раней. Але ажыццявілася тэта прапанова толькі пасля 3-га з'езда Саветаў павета, які адбыўся 1 і 2 верасня 1918 г. Паводле рашэння з'езда Бешанко-віцкі валасны і местачковы Саветы зліва-ліся з павятовым. Новы аб'яднаны орган Савецкай улады атрымаў назву раённага Савета. У Бешанковічах па-ранейшаму захоўвалася ваеннае становішча. Уезд у мястэчка і выезд з яго катэгарычна забара-няліся. 1 толькі 30 верасня абмежаванні былі зняты.

У сувязі з вызваленнем Лепельскага павета ад кайзераўскіх акупантаў змены адбыліся і ў адміністрацыйным падзеле. 19 верасня 1918 г. на пасяджэнні выканко-ма раённага Савета ўпершыню ўзнімалася пытанне аб далейшым месцы знаходжання органа Савецкай улады. Але пакуль вяліся спрэчкі, вызваленаму Лепелю патрабава-лася тэрміновая дапамога. 3 гэтай мэтай Бешанковіцкі выканаўчы камітэт накіра-ваў туды камуністаў Кузьмініча, Гейнэ і Саліна. Потым у Лепель быў камандзіра-ваны і чацвёрты член выканкома — Ма-цюшэнка.

26 верасня прынята канчатковае ра-шэнне аб перайменаванні Бешанковіцкага раённага Савета ў Лепельскі павятовы выканком і пераводзе яго ў горад Лепель. У Бешанковічах вырашана было стварыць толькі валасны выканаўчы камітэт.

Першае пасяджэнне выканкома Лепель-скага павятовага Савета сумесна з Ле-пельскім ваенным Саветам у горадзе Лепелі адбылося 8 кастрычніка 1918 г. У рабоце арганізацыйнага пасяджэння прынялі ўдзел старшыня выканкома Ле-пельскага павятовага Савета Матусевіч, члены выканкома Гейнэ, Кузьмініч, Пера-гуд, Жыгун, Плавінскі, Тарасевіч, Ліпко і сакратар Панко. Ад Лепельскага ваенна-га Савета прысутнічалі Адамовіч, Ціханаў і Лаўрэнцьеў. На пасяджэнне выканкома прыбылі таксама сакратар Бешанковіцкай надзвычайнай пагранічнай камісіі па ба-рацьбе з контррэвалюцыяй, сабатажам і спекуляцыяй Шадхан, часова выконваю-чы абавязкі начальніка Лепельскай павя-товай міліцыі Дабравольскі і сакратар Віцебскага губвыканкома Левітан.

Галоўным пытаннем на парадку дня была перадача ўлады Лепельскім ваенны м Саветам выканному Лепельскага павято-вага Савета. Ад ваенсавета выступіў Ада-мовіч. Ен расказаў пра складанасць ваен-нага становішча, растлумачыў той факт, што да поўнай разрадкі напружанасці Ле-пельскі ваенны Савет не можа перадаць уладу павятоваму выканному. Усе дэлега-ты пагадзіліся, што пакуль захоўваецца ваеннае становішча ў Лепельскім павеце, вышэйшым органам улады павінен быць ваенны Савет, які ажыццяўляе сваю ўладу праз Лепельскі павятовы Савет.

На пасяджэнпі разглядаліся печарговыя пытанні аб узаемадзеяннях Сенненскай і Бешанковіцкай надзвычайных паграніч-ных камісій, пераведзеных у Лепель у су-вязі з ады ходам нямецкіх акупаптаў. Было прынята рашэнне аб перайменаван-ні Бешанковіцкай надзвычайнай пагра-нічнай камісіі ў Лепельскую, якая ажыц-цяўляла сваю дзейнасць пад кіраўніцтвам Лепельскага павятовага Савета.

Усе пытанні, звязаныя з устанаўленнем Савецнай улады ў Лепельскім павеце, вырашалі на з’езде Саветаў 21 кастрычні-ка 1918 г., у рабоце якога прынялі ўдзел дэлегаты і ад Бешанковіцкай, Стрыжаў-скай, Бачэйкаўскай валасцей.

У час работы з’езда яго арганізатары і кіраўнікі пачалі запісваць у партыю дэлегатаў. Прозвішчы спачуваючых баль-шавінам заносілі ў спісы кандыдатаў у члены партыі. 3 13 чалавек, што ўступілі ў рады ленінскай партыі ў той дзень, чатыры дэлегаты з вёсак: Макар Надзёжна

3 в. Асінаўка Бешанковіцкай воласці, Марк Васілевіч Карненка з в. Слабодка Стрыжаўскай воласці, Уладзімір Антона-віч Буевіч з в. Бачэйкава, Сямён Харыто-навіч Скубановіч з в. Займішча Бачэйкаў-скай воласці.

У адпаведнасці з дэкрэтам СНК РСФСР, зацверджаным ВЦВК И чэрвеня 1918 г.,

4 жніўня 1918 г. ў Бешанковічах адбыўся сход, дзе быў створаны Бешанковіцкі ва-ласны камітэт вясковай беднаты. У яго ўвайшлі У. Матусевіч ад Вяжышчанскага, I. Драздова ад Новачаўнышанскага, М. Надзёжка ад Асінаўскага, Н. Скрабло ад Бешанковіцкага сялянскіх таварыст-ваў. На сходзе прысутнічала каля 500 ча-лавек.

У канцы жніўня 1918 г. ў Наддзвінні прайшоў з’езд прадстаўнікоў Саветаў і камбедаў Лепельскага (з цэнтрам у Бе-шанковічах) і Полацкага паветаў. 3 яго матэрыялаў вынікае, што ў кароткі тэрмін былі арганізаваны камітэты беднаты ў кожнай воласці. Пры іх ствараліся камі-сіі, якія бралі на ўлік запасы збожжа, намалоты яго з новага ўраджаю, размяр-коўвалі зямлю на спажывецкай норме з улікам колькасці едакоў у сялянскай сн-м’і. Камітэты беднаты выступалі ініцыята-рамі стварэння першых камун, сялянскіх кааператываў па сумеснай апрацоўцы зямлі.

Архіўныя дакументы данеслі нямногія прозвішчы актыўных дзеячаў камітэтаў беднаты, камісій пры іх. Адна з такіх камісій па ўліку збожжа ўраджаю 1918 г. была створана ў Бешанковічах. У яе ўвай-шлі Драздоў, члены зямельнага аддзела Сцяпанаў, харчовага Далгаполаў, участ-ковы аграном Корбап, землямер Япкоў-скі і павятовы ваенны камісар Берднік. Узначаліў камітэт беднаты ў Бешанко-вічах член РКП (б) Уладзімір Матусевіч. Арганізатарамі камбедаў у Бачэйкаўскай воласці быў Макун, у Ульскай — Князеў.

Усяго ў Бешанковіцкім павеце было арганізавана 15 валасных і 151 вясковы камітэт беднаты. У выніку іх дзейнасці з восені 1918 г. рэзка зменшыўся ўплыў кулакоў на жыццё наддзвінскай вёскі. Але нярэдка кулакі ўчынялі расправу над ак-тыўнымі дзеячамі камітэтаў беднаты. 3 лістапада 1918 г. кулакамі быў забіты сакратар Бешанковіцкага валаснога камі-тэта беднаты Сцяпук.

3 ростам партыйных радоў ствараліся ў валасцях ячэйкі РКП (б). У лістападзе 1919 г. такія ячэйкі былі ў Бешанковічах, Уле, Бачэйкаве, Стрыжаве.

У арганізацыйпых адносінах валасныя ячэйкі членаў РКП (б) надпарадкоўваліся Віцебскаму губкому. У павеце склікаліся і агульныя сходы членаў і кандыдатаў у члены РКП (б). Адзін з першых агуль-ных сходаў балынавікоў навета адбыўся ў Бешанковічах 4 снежня 1919 г. Прысут-нічала на ім 25 чалавек. Абмяркоўваліся пытанні дзейнасці партячэек. Важнейшы-мі з гэтых пытанняў былі: выкананне заданняў харчразвёрсткі валасцямі навета, мабілізацыя сродкаў на дапамогу Чырво-най Арміі, часці якой размяшчаліся ў мно-гіх населеных пунктах павета ў сувязі з абаронай заходніх рубяжоў Савецкай Рэспублікі.

20 красавіка 1919 г. ў Лепелі адбыўся павятовы сход членаў РКП(б), на якім было вырашана накіраваць у рады Чырво-най Арміі 20 % агульнага саставу членаў партыі.

Імёны многіх ураджэнцаў Бешанковіч-чыны ўвайшлі ў гісторыю грамадзянскай вайны. Камуніст Фядот Мікалаевіч Гара-нін з в. Шкалёўка Вярхоўскага сельсаве-та быў камісарам 476-га палка, потым 539-й пагранічнай дывізіі, якая вяла баі з белапалякамі; Ілья Кірылавіч Федасен-ка з в. Куцькі Вярхоўскага сельсавета ўзнагароджаны ордэнам Чырвонага Сня-та. У Дзяржаўным музеі БССР у Мінску захоўваюцца ўзнагароды, асабістыя рэчы Лазара Васілевіча Грынвальда-Мухі, ураджэнца Бачэйкава, аднаго з арганіза-тараў партызанскіх атрадаў і фарміраван-няў Чырвонай гвардыі ў Віцебскай губер-ні.

Пасля арганізацыі Расійскага Камуніс-тычнага Саюза Моладзі камсамольскія ячэйкі пачалі стварацца ў Бешанковічах, Уле, Астроўне, Бачэйкаве, іншых валас-ных цэнтрах і вёснах навета. У 1919— 21 гг. ячэйкі РКСМ былі апорай валасных і павятовых Саветаў у барацьбе супраць контррэвалюцыі ў прыфрантавых зонах Наддзвіння. 3 дапамогай камсамольцаў арганізоўваліся зборы сродкаў і рэчаў, не-абходных байцам Чырвонай Лрміі. 27 сту-дзеня 1920 г. Бешанковіцкі валасны рэў-ком паведамляў у павятовую камісію, што ім адпраўлены сабраныя цёплыя рэчы для Чырвонай Лрміі: аўчыны, шапкі, ру-кавіцы. 3 Ульскай воласці ў фонд Чырво-най Арміі паступіла 42 аўчыны, 35 кавал-каў палатна, 14 кашуль, 49 пар рукавіц і інш.

Апорнымі пунктамі камсамольскай ра-боты ў вёсцы станавіліся першыя куль-турна-асветныя ўстановы — хаты-чыталь-ні. Камсамольцы наладжвалі ўрокі паліт-граматы, вечары антырэлігійнай прапа-ганды, мастацкай самадзейнасці. У куль-турна-асветнай рабоце вызначалася Заба-лоцкая ячэйка РКСМ. У 1923 г. яна прыняла ўдзел у двухтыднёвіку дапамогі школе. У вёсках Вярхоўе, Берасні кам-самольцы з Забалоцкай ячэйкі паставілі тры спектаклі ў карысць мясцовых школ.

Забалоцкай камсамольскай ячэйкай за першыя 15 месяцаў існавапня праведзены 42 сходы, на кожным з якіх актыўны ўдзел у абмеркаванні надзённых пытан-няў жыцця і дзейнасці прымалі ўсе камсамольцы.

Актыўпая дзейнасць вызначала Бачэй-каўскую камсамольскую ячэйку, якую ўзначальваў мясцовы юнак Корбут. Кам-самольцы стварылі гурткі палітграматы, удзельнічалі ў суботніках і тыднёвіках дапамогі школам. Арганізоўвалі новыя вя-сковыя святы — зажынкі, дзень ураджаю і іншыя.

11 лютага 1919 г. быў арганізаваны Ульскі валасны Савет, куды ўвайшло 16 сельскіх Саветаў, праз тры дні — мес-тачковы Савет. У тым жа годзе быў ство-раны і валасны рэвалюцыйны камітэт. Першага старшыню рэўкома праз два ме-сяцы змяніў Павел Ігнатавіч Драгун. По-тым на тэту пасаду з Нетраграда быў прысланы Антон Якаўлевіч Аўласаў. Ак-рами яго ў Ульскі рэвалюцыйны камітэт увайшлі Якаў Герасімавіч Карзоў і Дзмі-трый Іванавіч Бурнейка.

27 красавіка 1920 г. на чарговым па-сяджэнні валрэўкома было прынята рашэнне арганізаваць у Уле першую ў воласці партячэйку і ўвесці ў яе састаў членаў РКП(б) старшыню валаснога рэ-валюцыйнага камітэта Аляксандра Аляк-сандравіча Нядзвецкага, членаў рэўкома загадчыка аддзела Якава Герасімавіча Карзова і ваеннага камісара Міхаіла Мікалаевіча Барадзюлю.

Летам 1920 г. Ульская воласць была вызвалена ад белапалякаў. Радасна сус-трэлі Чырвоную Армію уляне, жыхары навакольпых вёсак. Тэта падзея была адзначапа на з’езде прадстаўнікоў сель-скіх Саветаў воласці, які праходзіў 28 чэр-веня 1920 г. У пастанове з’езда запісана: «Заслухаўшы справаэдачу па злабадзён-наму пытапню, з’езд членаў сельскіх Са-ветаў Ульскай воласці вітае доблеспую Чырвопую Армію, якая вызваліла ад гнё-ту, грабяжоў і насілля белапалякаў ты-сячы нашых братоў...»

Пасля грамадзянскай вайны і ваеннай інтэрвенцыі працоўныя Бешанковіцкага краю накіравалі ўсе сілы на ліквідацыю разрухі, адраджэнне гаспадаркі.

А. В. Крачкоўскі.

РЭЗАЛЮЦЫЯ СХОДУ ЛЕПЕЛЬСКАГА ЗЯМЛЯЦТВА Ў ПЕТРАГРАДЗЕ АБ ПРЫНЯЦЦІ МЕР СУПРАЦЬ КОНТРРЭВАЛЮЦЫЙНЫХ ДЗЕЯННЯЎ ПОЛЬСКІХ ЛЕГІЕНАЎ У ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ

10 снежня 1917 г.

Заслушав доклад делегатов, возвратившихся из поездки в деревню, а также и нарочно срочно посланных 2 делегатов из Смолянецкой земской волостной управы дер. Ведрень-Рожанцовой — Якова Ильича Битяя и дер. Митьковцов — Алексея Сильвестровича Шах и доложивших о том, что в Лепельском у. Витеб-ской губ.— в Коптевичской, Смолянецкой, Бочейковской, Бешенковичской, Станиславовской и др. волостях прибыли и расквартировались по имениям вы-шеуказанных волостей неизвестные части войск, именуя себя «польскими леги-онами», которые навели панику на население, разгоняя волостные комитеты и отнимая у крестьян хлеб, скот и фураж, а также агитируют в контрреволю-ционном направлении против рабоче-крестьянского правительства — Совета Народных Комиссаров и лепельского военного комиссара, — общее собрание лепельского землячества постановило: просить комиссара по военно-морским делам, а также и лепельского военного комиссара сделать распоряжение о прекращении бесчинства в Лепельском у., с тем, чтобы этот самозванный контрреволюционный легион был обезоружен, удален и предан военно-револю-ционному суду, как командир «польских легионов», так и его состав.

Председатель (подпись) Секретарь (подпись) Документы и материалы по истории Белоруссии. Мн., 1954. Т. 4. С. 321 — 322.

3 ДАНЯСЕННЯ СТАЎКІ ПА ПРАМЫМ ПРОВАДЗЕ НАРОДНАМУ КАМІ-САРЫЯТУ ПА ВАЕННЫХ СПРАВАХ

28 лютага 1918 г.

...Партизанский отряд на Северном фронте у м. Улла вернулся в Витебск. Высылается новый. Другой партизанский отряд с пулемётами занимает Бо-чейково...

Флоровский

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. С. 35.

ДАНЯСЕННЕ КАМАНДАВАННЯ ВІЦЕБСКІХ АТРАДАЎ ЧЫРВОНАЙ АРМИ Ў НАРОДНЫ КАМІСАРЫЯТ ПА ВАЕННЫХ СПРАВАХ

г. Віцебск, 1 сакавіка 1918 г.

...В г. Полоцке объявлена немцами всеобщая мобилизация, приз-ванных направляют на французский фронт. В Бочейкове и Улле — без пере-мен, есть добровольцы в партизанские отряды, просят прислать оружие. Оружие высылается.

Начальник витебских отрядов

Кафиев Начальник революционного штаба

Крылов

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. С. 38.

3 АПЕРАТЫЎНАЙ ЗВОДКІ ВАЕНКАМАТА МАСКОЎСКАЙ ВОБЛАСЦІ

14 сакавіка 1918 г.

Западный фронт. На витебском направлении обнаружены польские легио-неры у с. Усая, в 15 вер. юго-западнее м. Улла... На Полоцком направлении партизанские отряды крестьян ведут упорные бои с небольшими немецкими от-рядами.

Член фронтового отдела

Чикколини Зав. оперативным отделением Мустафин

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. С. 48.

ПАСТАНОВА ББШАНКОВЩКАГА ПАВЯТОВАГА ВЫКАНКОМА АБ АРГАНІЗАЦЫІ ПАРТЫЗАНСКІХ АТРАДАЎ У ПАВЕЦЕ

12 чэрвеня 1918 г.

Обсудив вопрос о создании партизанских и крестьянских отрядов для борь-бы с неприятелем и Белорусской радой, грозящими оккупацией Витебской губ., и принимая во внимание, что организация этих отрядов необходима в спешном порядке, постановлено:

Поручить уездному комиссариату по военным делам приступить в срочном порядке к организации партизанских и крестьянских отрядов и принять самые энергичные меры к добытию оружия для этих отрядов и поручить президиуму выработать протест против минской Белорусской рады, намеревающейся вместе с немцами захватить Витебскую губ.

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. Т. /. С. 116.

РЭЗАЛЮЦЫЯ II З’ЕЗДА САВЕТАЎ БЕШАНКОВІЦКАГА НАВЕТА АБ АДЗІНСТВЕ БЕЛАРУСІ 3 РСФСР

15 чэрвеня 1918 г.

Бешенковичский уездный съезд Советов крестьянских, рабочих, краспог.р-мейских и батрацких депутатов, являющийся выразителем воли всех трудящих-ся свободной части Белоруссии, принимая во внимание, что в оккупированной части Белоруссии образовалось правительство, именующее себя радой Белорус-ской народной республики, и что рада эта в союзе с германским империа-лизмом объявила о независимости Белоруссии и о полном отделении ее от ос-тальной России, постановил:

Во-первых, выразить свой горячий протест против той бесстыдной и гнус-ной сделки, которая совершена между лицами, именующими себя белорусами-социалистами, с одной стороны, и германскими насильниками, с другой — и, во-вторых, выразить горячую уверенность в том, что трудовой белорусский на-род захваченных областей, насильственно оторванный от свободной Советской России, с презрением отбросит нагло навязываемую ему немецкими грабителями и белорусскими предателями независимости от России и, конечно, полную за-висимость от Германии и громко крикнет насильникам и предателям: прочь свои грязные руки от чистых и святых идеалов трудящихся всего мира, от нашего нрава на свободное самоопределение. Мы знаем, с кем мы должны ид-ти и с кем мы пойдем: наш путь вместе и в полном союзе со свободной тру-довой Советской Россией, но не с алчной и хищной империалистической Гер-манией.

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. Т. 1. С. 119—120.

3 ПАВЕДАМЛЕННЯ АБ МЕРАПРЫЕМСТВАХ ПА ЎБОРЦЫ ЗБОЖЖА У ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ

30 ліпеня 1918 г.

...Верховская вол.

17 июля сего года организовался волостной военный комиссариат, где были выбраны из членов Совета два политических комиссара: один коммунист, другой сочувствующий. Служащих комиссариата и военного руководителя пре-доставлено выбрать самим комиссаром. Крестьянство к выборам отнеслось со-знательно и сочувственно...

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918— 1920<,г. Мн., 1968. Т. 1. С. 169 — 170.

3 СПРАВАЗДАЧЫ ВІЦЕБСКАГА ГУБЕРНСКАГА ЗЕМАДДЗЕЛА АБ ЗАБЕСПЯЧЭННІ НАСЕЛЕНІЦТВА СЕЛЬСКАГАСПАДАРЧЫМІ МАШЫ-НАМІ I ПРЫЛАДАМІ ЗА СТУДЗЕНЬ - ЖНІВЕНЬ 1918 г

Не раней 1 верасня 1918 г. ...Жатки распределены по уездам частью для продажи, частью на прокатные станции. Для прокатных станций отпущено на... Бешенковичский уезд — 2...

Серпов было закуплено 2750, и все были распределены по уездам: Витебско-му, Полоцкому, Бешенковичскому и Невельскому...

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. Т. 1. С. 206.

4. Бешаяковіцхі раен.                         ««

РЭЗАЛЮЦЫЯ III З'ЕЗДА САВЕТАЎ БЕШАНКОВІЦКАГА ПАВЕТА АБ АБАРОНЕ САВЕЦКАЙ У ЛАДЫ

2 верней я 1918 г.

Заслушав доклад Тимофеева и Болваненко по текущему моменту и при-нимая во внимание, что русская буржуазия, объединившись с иностранной, обрушилась на рабоче-крестьянскую власть, стремясь всеми силами раздавить ее, поработив затем рабочих и беднейшее крестьянство, Бешенковичский уездный Совет от имени рабочих и беднейшего крестьянства Бешен-ковичского у. объявляет врагам самую беспощадную борьбу, причем заявля-ет, что на защиту Советской власти рабочие и беднейшее крестьянство в лю-бой момент готовы стать в ряды рабоче-крестьянской армии для борьбы с вра-гами. Еще раз съезд заявляет, что рабочие и беднейшее крестьянство не от-дадут врагам завоеваний Октябрьской революции.

Да здравствует власть Советов!

Да здравствует рабоче-крестьянская армия!

ПАГАДНЕННЕ РУСКА-ГЕРМАНСКАЙ КАМІСІІ АБ ПАРАДКУ ВЫВА-ДУ ГЕРМАНСКІХ ВОЙСК 3 ТЭРЫТОРЫІ ЛЕПЕЛЬСКАГА I СЕННЕНСКА-ГА ПАВЕТАЎ

12 верасня 1918 г.

12 сентября 1918 г. в г. Орше русско-германская комиссия, созванная вследствие предложения германского командования в Минске о передаче окку-пированных германскими войсками частей Лепельского и Сенненского у. ... постановила:

...Ежедневно немецкие войска выступают со своих стоянок не позднее 8 час. утра по германскому времени; русские войска следуют за ними по истечении не менее 4 часов.

Передовые части русских войск достигают:

20 сентября следующих местностей: Рясна — Белица — Замочек — Чашни-ки — Бочейково — Красное...

22-го — Черея — Лисичино — Лукомль — Лепель — Пышно — Завичелье.

Со стороны русского командования могут быть посланы германским штабам за день до очищения отдельные малые команды для облегчения передачи, а имен-но к следующим пунктам:

19-го г. вд [так в документе) Пурилево — Овсище — Занрудье (2*/2 вер. юж-нее Горивец), Иванск — Бочейково — г. дд. [так в документе] Ляхово (восточ-нее Красного)...

С. Каменев, Г. Марголин, Д. Пржевлоцкий, Берсон, Шредер, Сервес, Поллемс, Кроль.

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. Т. 1. С. 232—234.

ДАНЯСЕННЕ ШТАБА ВАЕННАГА САВЕТА СМАЛЕНСКАГА РАЁНА РЭЎВАЕНСАВЕТУ РЭСПУБЛІКІ АБ ЗАНЯЦЦІ ЧАСЦЯМІ ЧЫРВОНАЙ АРМII НАСЕЛЕНЫХ ПУНКТАЎ ЛЕПЕЛЬСКАГА I СЕННЕНСКАГА ПАВЕТАЎ

27 верасня 1918 г.

Во исполнение приказа Военсовсмола № 8. Секр[етно]. О занятии Лепель-ского и Сенненского у., очищаемых немцами. Наши части войск 26 сентября к ве-черу перешли на линию: м. Красное — м. Бочейково — м. Чашники — дер. Замочек — стн. Белица — Рясна. Военсов Лепельский 26 сентября перешел м. Бочейково, а 27 сентября в 13 час. выступил в м. Камень. 27 сентября 10340.

И. д. наштавоенсовсмол Баранович. Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. Т. 1. С. 250.

ДАГАВОР ГРАМАДЗЯН ВЕСКІ ВЕРХНИЕ КРЫВІНА БЕШАНКОВІЦКАЙ ВОЛАСЦІ ЛЕПЕЛЬСКАГА НАВЕТА ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ АБ АРГАНІЗА-ЦЫІ СЕЛЬСКАГАСПАДАРЧАЙ КАМУНЫ

4 ліпеня 1918 г.

1918 года июля 4-го дня нижеподписавшиеся основали в деревне Верхнее Кривимо Бешенковичекой волости Витебской губернии землевладельческую сельскохозяйственную рабочую коммуну и заключили этот договор в следую-щем:

1. Обработка земли, скотоводство и вообще все хозяйственные работы ве-дутся сообща, как бы в одной семье, урожай складывается в коммунальные склады.

2. Приготовление пищи, квартир, рабочей одежды, устройство мастерских производится коммунально, сообща.

3. Наемный труд запрещается, за исключением особо уважительных случаев, например наем надобных специалистов, не имеющихся в коммуне.

4. Имущество, внесенное коммунарами в общее пользование, приобретен-ное ими вне коммунарного хозяйства, может быть выдано тому коммунару при выходе его из общины в виде обеспечения, если это не расстраивает ком-муны.

5. Прием в члены коммуны происходит общим голосованием, точно также происходит исключение кого-либо из коммуны, и ежели хотя бы один из членов окажется не согласным на это, то приговор считается недействительным.

6. Коммуна обязывается соединиться со всеми схожими по организации коммунами при том условии, если это вступление не расстраивает коммуны.

7. Личной собственности в коммуне не имеется, а все приобретенное иму-щество считается общим достоянием коммуны и обращается на улучшение те-лесной и духовной жизни коммунаров на равных братских началах.

Далее следует 37 подписей.

ДА Біцебскай вобласці, ф. 196, вон. спр. 27, л. 44 — 45. Копія. Рукапіс.

ПАСТАНОВА СХОДУ ГРАМАДЗЯН СТРЫЖАЎСКАЙ ВОЛАСЦІ БЕШАН-КОВІЦКАГА НАВЕТА ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ АБ ПРАТЭСЦЕ СУПРАЦЬ ЗАХОННІЦКАЙ ПАЛІТЫКІ ГЕРМАНН I БЕЛАРУСКАЙ РАДЫ

29 ліпеня 1918 г.

Общее собрание граждан волости единогласно постановило протестовать против навязывания Германией страшной опасности, как лишения не только независимости, но и свободы, завоеванной нами вместе со всем трудовым народом; протестовать против присоединения волости к какой-то самозванной Белорусской раде.

Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 87.

ПРАТАКОЛ АГУЛЬНАГА СХОДУ БЕДНАТЫ БЕШАНКОВІЦКАЙ ВО ЛАСЦІ ЛЕПЕЛЬСКАГА НАВЕТА ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ АБ ПЕР АВЫ Б А-РАХ ВАЛАСНОГА САВЕТА I АРГАНІЗАЦЫІ КАМББДА

4 жніўня 1918 г.

Мы, граждане деревенской бедноты Бешенковичской вол., собравшись с. ч. на сход в числе 500 чел., где под председательством организатора-агитато-ра Витебского губисполкома Н. Я. Дроздова и временно избранного секрета-ря Евфимия Александровича Скребло имели между собою суждения по пово-ду избрания Бешенковичского волостного Совета деревенской бедноты вместо бывшего ранее волостного Совета, не отвечающего нуждам бедноты, и нашли, что интересы бедноты удовлетворить не может стоящий у власти прежний наш волостной Совет, т. к. в составе его были лица, явно способствовавшие, под-держивающие деревенских кулаков и мироедов, а поэтому единогласно по-становили: бывший ранее наш Бешенковичский волостной Совет упразднить и на место его избрать комитет деревенской бедноты, в состав коего вошли следующие лица: от Вяжищинского об[щест]ва Владимир Матусевич, от Но-вочелнышского об[щест]ва Иван Дроздов, от Заградского об[щест]ва Иван Пе-регуд, Осиновского об[щест|ва Макар Михайлов[ич| Надежко, Кривинского об[щест]ва Евфимий Александрович Скребло, Макаровского об[щест]ва Петр Гневко, Дробушевского об[щест]ва Парфен Берестень, Будницкого об[щест]ва Владимир Бохштац, от батраков имения Бешенковичи Алексей Донкевич, кан-дидатами к ним Владимир Жоров, Игнатий Журко, Александр Симанец, Емельян Ткаченко, Андрей Коваленко, Федор Гитовко, Григорий Кухто, Семен Кухто.

Избранным в Бешенковичский волостной Совет деревенской бедноты лицам представляется право принять 5 августа от бывшего- волостного Совета все деньги, инвентарь, денежную и инвентарную отчетность, делопроизводство и все то, что было в ведении упраздненного волостного Совета. В чем и подпи-сываемся.

Председатель собрания Дроздов Секретарь         Скребло

Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958, С. 236—237.

ДА КЛАД ПРАДСТАЎНІКА ВІЦЕБСКАГА ГУБЕРНСКАГА ЗЯМЕЛЬНАГА АДДЗЕЛА Н. Я. ДРАЗДОВА У ГУБЕРНСКІ ЗЯМЕЛЬНЫ АДДЗЕЛ АБ ХОДЗЕ ЎБОРКІ I ЎЛІКУ ЎРАДЖАЮ Ў БЕШАНКОВІЦКІМ ПАВЕЦЕ

5 жніўня 1918 г.

30 июля 1918 г. образована уездная комиссия по уборке и учету урожая по Бешенкович[скому]у. в составе 6 чл|енов]. Аналогичные комиссии образованы при волостях: Бешенковичской, Станиславской и Стрижевской и мест. Бешенко-вичи. В состав уездной комиссии вошли Дроздов, член земельного отдела Сте-панов, продовольственного от [дела] Долгополов, участ[ковый| агроном Корбан, землемер Янковский и уездный военный комис [сар] Бердник. Комиссия нахо-дится при уездном продов[ольственном] отделе, волостные комиссары назначе-ны по Бешенковичской вол.— Левыпіко, Станиславской вол.— Корбан и Стри-жевской вол. тов. Ходкевич.

1 августа приступили к снятию ржи во всех имениях. В первую очередь пу-щены жнейки, а где их нет, там жнут серпами поденно: 15 руб. женщине и 20 руб. мужчине, но т. к. рабочие дружины сформированы из тех же батра-ков, которые живут в имениях, то им плата за работу, наверно, не будет произ-водиться, притом [они] даже отказываются от нее, лишь бы удовлетворить их хлебом по норме.

Во всех имениях образованы рабочие дружины из местных батраков и безземельных крестьян. В посылке рабочих дружин в Бешенков[ичский] у. нет надобности.

Монополизированы имения с площадью в 400 дес. по уезду, а именно: в Бешенков[ичской] вол. взято на учет 229 дес. ржи и 49 ‘/г дес. пшеницы; по Стрижев[ской] вол.— 92 дес. ржи и 12 дес. пшеницы; по Станислав(ской] — около 100 с лишним десятин ржи и пшеницы, а также берем на учет и сни-маем рожь у крестьян-кулаков, которые противятся закону о хлебной моно-полии.

Что же касается ржи крестьян, которые живут по ту сторону демаркаци-онной линии, то я решил ее снять также Советом ² , а не давать разделу между крестьянами.

На время уборки взяты на учет линейки и молотилки.

В Бешенков, ичской] вол. (в имениях) жатвен[ных] маш|ин| —4 ис-правных] и 1 неисправ) ная ]. Молотилка паровая 1 и 2 кон [пых] привода.

В Стрижев[ской] вол. молотилки 2 (к одной куплен паз) и 2 жнейки.

От Станислав[ской] вол. пока не получено сведений о их числе.

Получены от земельн(ого) отдела 2 жатки. Одна из них собрана и отправ-лена в Стрижевскую вол., а другая собирается. Большую помощь в деле снятия ржи оказывает мне номощ[ник| участкового агронома тов. Корбан.

При объезде имений сначала недоверчиво отнеслись батраки и безземельные крестьяне, но я рассказал, что хлеб не будет увезен, пока не получите на посев и пропитание (а провокаторские слухи ходили, что вот большевики увезут хлеб и бедноте не дадут). Стоило много усилий, чтобы их убедить, что это ложь. В настоящее время относятся доверчиво.

Вчера, 5 августа, выехал в Бешепковичи тов. Песковский для проверки работы.                                                        Н. Я. Дроздов.

Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 93 — 94.

ПАВЕДАМЛЕННЕ ГАЗЕТЫ «ИЗВЕСТИЯ ВИТЕБСКОГО ГУБЕРНСКОГО СОВЕТА» АБ ЗВАРОЦЕ ЗЕМАДДЗЕЛА ВЯРХОЎСКАЙ ВОЛАСЦІ ВІЦЕБ-СКАГА ПАВЕТА У НАДЗВЫ ЧАЙНУЮ КАМІСІЮ 3 ПРОСЬБАЙ АБ ПЕРА-ДАЧЫ МАЕНТКА ВЯРХОЎЕ У РАСПАРАДЖЭННЕ КАМБЕДА

16 жніўня 1918 г.

По сведениям губернского земельного отдела, в Верховской вол. Витебского у. в имении Верховое до сих пор прожинает его владелец помещик Андреев и с помощью нанятых им рабочих не допускает крестьян ко взятию означен-ного имения в распоряжение комитета бедноты и волостного земельного от-дела. Потому земельный отдел обратился в Чрезвычайную комиссию по борьбе с контрреволюцией с просьбой, согласно постановлению губисполкома о выселении помещиков за 150-верстную полосу от демаркационной линии, возможно скорее выселить означенного помещика и оказать содействие мест-ному комитету бедноты но взятию в свое ведение имения Верховое.

Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 355.

ПАВЕДАМЛЕННЕ БЕШАНКОВІЦКАГА ПАВЯТОВАГА ХАРЧОВАГА КА-МІТЭТА ВІЦЕБСКАМУ ГУБЕРНСКАМУ ХАРЧОВАМУ КАМІТЭТУ АБ АР-ГАНІЗАЦЫІ КАМБЕДАЎ У ПАВЕЦЕ

29 жніўня 1918 г.

На отношение от 20 августа с. г. за № 1249/4282 уездный продо-вольственный комитет сообщает, что в Бешенковичском у. организованъ 3 волост-ных и 1 городской комитеты бедноты, которыми приступлено к взятию на учет излишков урожая с. г.

Смета на содержание личного состава и на другие расходы по организации этих комитетов представлена в губпродком 27 августа с. г. за № 216.

Комиссар продовольствия

Делопроизводитель [подписи неразборчивы].

Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 257.

3 ПРАТЛКОЛА ПАСЯДЖЭННЯ ВЯРХОЎСКАГА ВАЛКАМБЕДА ВІЦЕБ-СКАГА НАВЕТА АБ УЛІКУ I РАЗМЕРКАВАННІ ХЛЕБА

8 верасня 1918 г.

1. Об определении излишков учетного хлеба у гр[аждан] сей волости и об удовлетворении хлебом по установленной норме тех» у кого не хватает своего хлеба до установленной нормы.

Обсудив сей вопрос, постановили произвести точный учет хлеба и определить излишек хлеба; по определении излишков хлеба в первую очередь удовлетворить хлебом гр|аждан] сей волости по установленной норме, у которых не хватает своего хлеба до установленной нормы, а излишки сдать но указанию губнрод-кома...

Председатель А. Василевский.

Секретарь В. Лебедев. Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 398.

3 ПРАТАКОЛА З’ЕЗДА ПРАДСТАЎНІКОЎ КАМБЕДАЎ ВЩЕБСКАГА ПАВЕТА АБ РЭАРГАНІЗАЦЫІ ВАЛАСНЫХ САВЕТАЎ I АРГАНІЗАЦЫІ КАМБЕДАЎ

20 верасня 1918 г.

На съезд прибыло 18 представителей, из них 10 коммунистов и 8 беспартий-ных...

Доклады с мест

...Верховская вол.— докладчик тов. Василевский. Существует Революцион-ный комитет, организованный с момента восстания кулачества. В районе волос-ти все спокойно. Хлеб на учет взят...

Председатель Витебского уездного исполнительного комитета Голюдов.

Секретарь Малышкин. Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 267—268.

ПАВЕДАМЛЕННЕ БЕШАНКОВІЦКАГА ПАВЯТОВАГА ХАРЧОВАГА КАМІТЭТА Ў ВІЦЕБСКІ ГУБЕРНСКІ ХАРЧОВЫ КАМІТЭТ АБ АРГАНІ ЗАЦЫІ КАМБЕДАЎ У ПАВЕЦЕ

12 кастрычніка 1918 г.

На телеграмму за № 1653 уездный продовольственный комитет сообщает, что в мест. Бешенковичи организован из 2 Советов, а именно: Бешенковичского местного и Бешенковичского волостного — _х 1 исполнительный комитет бедноты.

1) В Бешенковичской вол. организовано 8 общественных и 70 дере-венских комитетов бедноты; 2) по Стрижевской вол.— 1 волостной, 5 общест-венных и 27 деревенских комитетов бедноты; 3) по Станиславской вол.— волостной и 40 деревенских комитетов бедноты.

Сколько организовано комитетов бедноты в остальной части уезда, пока неизвестно.

Комиссар продовольствия [подпись неразборчива]. Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 283.

ДАВЕДКА АДДЗЕЛА СТАТЫСТЫКІ ВЩЕБСКАГА ГУБПРАДКОМА АБ АРГАНІЗАЦЫІ КАМБЕДАЎ НА НАВЕТАХ ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ

12 лістапада 1918 г.

... По Бешенковичскому у. (ныне Лепельскому) организованы комитеты бедноты следующим образом: в Бешенковичской вол. 8 общественных и 70 дере-венских, в Стрижевской вол. 1 волостной, 5 общественных и 27 деревенских, в Станиславской вол. 40 деревенских (относительно 1 волостного неясно на-печатано в отношении). Итого 1 волостной, 13 общественных и 137 деревенских комитетов...

Заведующий отделом статистики

За делопроизводителя [подписи неразборчивы]. Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 290—291.

3 ПАСТАНОВЫ ЭКЛНАМІЧНАГА АДДЗЕЛА ЛЕПЕЛЬСКАГА ПАВЯТО-ВАГА САВЕТА ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ АБ УЗЯЦЦІ НА ЎЛІК КАМБЕДАМІ ГАРБАРНЫХ ТАВАРАЎ I АРГАНІЗАЦЫІ ВЫТВОРЧАСЦІ АБУТКУ

13 лістапада 1918 г.

Предписать Улльскому, Каменскому, Бочейковскому и Коптевичскому во-лостным исполнительным комитетам бедноты немедленно приступить к учету кожевенных товаров в местечках; невыделанные кожи сдавать в кожевенные заводы для выработки, а готовый товар передать в союз сапожников, если союза нет, организовать [мастерские] для изготовления обуви. Заготовленную обувь сдать в уездиродком, откуда при сдаче союз будет получать деньги за изготовление обуви.

Установить отчетность о товаре и ходе работ и представлять в отдел еже-месячно 10 и 25 числа.

Делопроизводитель [подпись неразборчива]. Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 465.

ПАСТАНОВА СХОДУ СТРЫЖАЎСКАГА ВАЛКАМБЕДА ЛЕПЕЛЬСКАГА НАВЕТА ВІЦЕБСКАЙ ГУБЕРНІ ПРЫ ЎДЗЕЛЕ ПРАДСТАЎНІКОЎ АД ВЯСКОВЫХ КАМІТЭТАЎ АБ АРГАНІЗАЦЫІ ВАЛАСНОГА КААПЕРА-ТЫВА

14 лістапада 1918 г.

Собрание постановило организовать волостной кооператив, в состав которого привлечь все население Стрижевской вол. Кооператив должен находиться в с. Слободка под ведением волостного продовольственного отдела. Членские взносы установить по 1 руб. вступ [итель|ных и паевой взнос установить для бедных — по 10 руб., для средних — но 25 руб. и для богатейших — по 100 руб. и более; взнос паевых и вступ[итель]ных денег должно немедля вносить заведующему продовольственным отделом. Отделения этого коопера-тива могут быть открыты в Быстрейском и Свечанском обществах, если эти пожелают.

Председатель Карпенко Секретарь [подпись неразборчива|. Комитеты бедноты Белоруссии. Мн., 1958. С. 467.

ПАСТАНОВА II З’ЕЗДА САВЕТАЎ СТАНІСЛАЎСКАЙ ВОЛАСЦІ ЛЕ-ПЕЛЬСКАГА НАВЕТА АБ АДАБРАННІ ЛІШКАЎ ХЛЕБА Ў КУЛАКОЎ'

14 лютага 1919 г.

Съезд с грустью сознает, что хлеба для прокормления бедноты в волости недостаточно, но наш долг принять меры к переводу кулаков соответствующими распоряжениями на голодный паек и полученным от них хлебом в первую оче-редь удовлетворить голодающую бедноту и, если окажутся хотя бы маленькие излишки, предоставить этот излишек товарищам голодающим рабочим. Ввиду спешности дела и большого количества голодающих разрешить выдачу [хлеба] из волостного ссыпного пункта, тем более, что в нашей волости нет мельничного фунтового сбора.

Борьба за Советскую власть в Белоруссии 1918—1920 гг. Мн., 1968. Т. 1. С. 518.

ДАНЯСЕННЕ БЕШАНКОВІЦКАЙ ВАЛАСНОЙ КАМІСІІ ПА ПРАВЯДЗЕН-НЮ «ТЫДНЯ ФРОНТУ» Ў ЛЕНЕЛЬСКУЮ ПАВЯТОВУЮ КАМІСІЮ АБ СВАЕЙ РАБОЦЕ

13 лістапада 1920 г. Бешенковичская комиссия по проведению «Педели фронта» организовалась 26 октября с. г. на общем собрании представителей учреждений, мастерских и

¹ 3 пратакола пасяджэння а’еада. некоторых частей. В данную комиссию избраны: военком Ёешенковичской вол. тов. Парфияиович, член РКСМ тов. Пожарин, сотрудница волревкома (тов.) Фидельман и от ячейки 74-го этапа тов. Королев. Последний комиссией выд-винут председателем.

«Неделя фронта» объявлена с 27 октября. 28 октября в м(ест.) Вешенковичи был устроен митинг на еврейском языке. 29 октября был поставлен спектакль культпросветом 74-го этапа, чистый сбор с которого пошел в фонд «Недели фронта». Перед спектаклем также был митинг на русском языке. Темы как пер-вого, так и второго были — международное положение и «Неделя фронта».

В течение недели по районам волости были брошены партийные товарищи: от ячейки 74-го этапа — 6 человек, от хлебопекарни Н-й дивизии — 2 и вол-ревкома — 2, которые проводили митинги и собеседования, и производили сбор вещей. В мест. Вешенковичи проходил также сбор денег и вещей посредством кругового сбора и подписного листа. Комиссией расклеены свои воззвания к гражданам, которые (так) же рассылались по районам. Распространены были также плакаты и воззвания, присланные из Лепеля; комиссией был устроен «День стирки белья красноармейцев», расположенных в м(ест.) Вешенковичи. Для чего были использованы местные прачечные. Предполагалось произвести починку белья у красноармейцев, починку кожаной обуви, но т. к. не имели возможности достать кожи, вопрос этот остался открытым. Починочный ма-териал передан в портняжную и сапожную мастерские 74-го этапа, где и произ-ведется починка белья красноармейцев. При сем прилагаем сведения, которые дополняют доклад и подтвердят сказанное выше. Препровождаем деньги, собранные в «Педелю фронта» в сумме 152524 руб. (сто пятьдесят две тысячи пятьсот двадцать четыре руб.), а также вещи по прилагаемой ведомости.

ДА Віцебскай вобласці, ф. 1680, воп. 1, спр. 133, л. 1—2. Арыгінал, рукапіе.

Сведчаць дакументы

1—2 сакавіка 1919 г. Сенненский уезд Могилевской губернии. Проходила 1-я уездная партийная конференция. В докладах с мест сообщались данные о волостных партийных ячейках. Островенская состояла из 54 человек...

12 мая 1920 г. М. Вешенковичи Витебской губернии. Командующий Западным фронтом М. П. Тухачевский и член Реввоенсовета И. С. Уншлихт отдали приказ частям Красной Армии Западного фронта о переходе в наступление против польских интервентов.

20 жніўня 1925 г. М. Улла Полоцкого округа. Состоялся митинг трудящихся, на котором присутствовало свыше 700 человек. Участники митинга заявили протест против белого террора в Польше. Они потребовали прекратить суд над депутатом сейма коммунистом С. Ланцуцким, который был лишен депутат-ской неприкосновенности и брошен в тюрьму.

Хроника важнейших событий истории Коммунистической партии Белоруссии. Мн., 1970. Ч. 2. С. 26, 61, 164.

Парасткі новага жыцця

Мара аб новым калектыўным жыцці зарадзілася ў беднякоў в. Буй былой Стрыжаўскай воласці разам з весткай аб перамозе Вялікага Кастрычніка. 3 цягам часу нрыйшло перакананне, што пабуда-ваць новае, светлае жыццё бедната змо-жа толькі грамадой. 1 вось у красавіку 1918 г. была створана першая ў акрузе і адна з першых у Віцебскай губерні сельскагаспадарчая камуна «Буй».

У ліпені 1918 г. бяднейшыя еяляне вёсак Бараўцы і Крывіна занялі панскі маёнтак і на яго базе стварылі камуну, у якую ўвайшлі 37 чалавек. У дагаворы, пад якім падпісаліся ўсе члены камуны, гаварылася, што піжэйнадпісаныя засна-валі ў весцы Верхние Крывіна Бешанко-віцкай воласці землеўладальніцкую сель-скагаспадарчую рабочую камуну і за-ключылі дагавор аб наступным: 1. Аира-цоўка зямлі, жывёлагадоўля і наогул усе гаспадарчыя работы вядуцца агульна, быццам бы ў адной сям’і. Ураджай скла-даецца ў камунальныя склады. 2. Прыга-таванне ежы, кватэр, рабочага аддзення, будаўніцтва майстарань вядзецца каму-нальна, разам. 3. Наёмная нраца забара-няецца, за выключэннем асаблівых выпад-ка} ⁷ , напрыклад наём патрэбных спецыя-лістаў, якіх няма ў камуне. 4. Маёмасць, унесеная камунарамі ў агульнае карыс-танне і набытая імі па-за камунальнай гас-надаркай, можа быць выдадзена камунару нры яго выхадзе з абшчыны. 5. Прыём у члены камуны праводзіцца агульным га-ласаваннем, гэтак адбываецца і выключэн-не каго-небудзь з камуны, і калі хаця б адзін з членаў не згодзен будзе на тэта, то галасаванне лічыць несанраўдным. 6. Ка-муна абавязваецца з’яднацца з усімі па-добнымі на арганізацыі камунамі на тых умовах, калі гэта ўступлеппе не прычы-ніць шкоды камуне. 7. Асабістай уласнасці ў камуне няма, а ўся набытая маёмасць лічыцца агульным набыткам камуны і на-кіравана на наляпшэнне матэрыяльнага і духоўнага жыцця камунараў на роўных, братэрскіх асновах.

Арганізатарам камуны Данілу Іванову, Казіміру Бараноўскаму і іншым перша-праходцам даводзілася нялёгка. Нават ідучы за плугам, яны не расставаліся з вінтоўкамі. Бандыцкія кулі падсцерагалі іх на кожным крону. Некаторыя сельскія актывісты загінулі тады ў барацьбе з вора-гамі Савецкай улады.

Равняй вясной 1919 г., паводле ўспамі-паў першага старшыні камуны, а з 1920 г. старшыні першага ў раёне калгаса «Пе-рамога» Казіміра Паўлавіча Бараноўска-га, у камуне засталося 6 гаспадароў.

Гэтымі мужнымі людзьмі былі Іван Ганча-роў, Лаўрэн і Прохар Санько, Герасім Дубянец і душа невялікага калектыву, стары камуніст Даніла Іваноў. Праз год гаспадарка стала больш магутнай і пера-тварылася ў калгас. Калектыўны шлях гаснадарання абралі Яфім Скрабло са свім братам, Усціння Аўчыпнікава, Даніла і Іван Кульгавыя, Іван Галько. Савецкая ўлада падтрымала маладую арцель. Кал-гасу далі 20 пудоў насення. Ураджай на калгасным полі быў сабраны вышэйшы, чым у аднаасобнікаў, і тэта было для ся-лян саман лепшай агітацыяй.

У начатку 1930-х гадоў да арцелі далучыліся суседнія вёскі Кошчава і Ран-чыцы. Калектыўная гаспадарка прадаў-жала аб’ядноўваць усё новыя і новыя вёскі. Пазней узбуйнены калгас стаў называцца «XX з’езд КПСС». Існуе ён і сёння. У в. Верхние Крывіна пры ўва-ходзе ў калгасны Дом культуры разме-шчаны дзве мемарыяльныя дошкі: у гонар першай камуны «Бараўцы-Крывіна» і ў гонар першага камуніста, аднаго з арга-нізатараў камуны Данілы Дзмітрыевіча Іванова, па-зверскі забітага кулакамі ў 1920 г.

У 1918 г. на прыдзвінскай зямлі яшчэ адзін калектыў абвясціў сябе камунай — гэта былі сяляне вёскі Быстры былой Стрыжаўскай воласці. Камуна першая на Віцебшчыне выпрацавала свой арцельны статут.

Арганізатары першых камун былі са-праўднымі першапраходцамі ў пошуках шляхоў вёскі да сацыялізму. Яны складалі першыя статуты калектыўных гаспадарак, імкнуліся сфармуляваць свае ўяўленні пра справядлівае жыццё на аснове су-працоўніцтва.

Рэвалюцыяй мабілізаваны

Лазар Васілевіч Грыпвальд-Муха на-радзіўся 14 лістапада 1899 г. ў мястэчку Бачэйкава Бешанковіцкага раёна ў беднай сялянскай сям’і. 3 11 гадоў ён батрачыў на пана Цеханавецкага. У 1912 г. на «выдатна» скончыў двухкласнае народнае вучылішча. У 15 гадоў Лазар уладкаваўся манцёрам тэлеграфпай лініі ў Віцебску і працягваў вучобу. Юнак марыў стаць спе-цыялістам сваёй справы. Але ішла першая сусветная вайна, і Грынвальд-Муха добра-ахвотна пайшоў у армію. Яго залічылі радавым у асобны інжынерны батальён, які ствараў абарончыя збудаванні на ру-бяжы Маладзечпа —Паставы.

Аднапалчане, у большасці піцерскія ра бочыя, былі настроены рэвалюцыйна. Час-та даводзілася хлопцу чуць бальшавіцкіх агітатараў, якія неслі подых новага, сва-боднага жыцця, выкрывалі разбойніцкі характар нікому не патрэбнай вайны, ву-чылі класавай свядомасці. Вайсковая служба стала для Грынвальда-Мухі са-праўднай школай ідэйнай загартоўкі. 3 марай аб лепшым жыцці без прыгня-тальнікаў сустрэў ён лютаўскую рэвалю-цыю 1917 г. Але Часовы ўрад ні рабочым, ні сялянам палёгкі не прынёс. Таму вестку аб нерамозе Кастрычніцкай рэва-люцыі Лаэар сустрэў з ннлікай радасцю і палёгкай. У готы час ён вярнуўся на радзіму. Першай ластаўкай свабоднага жыцця стала для яго адкрыццё ў Бачэй-каве Народнага дома. Грынвальд-Муха

быў ініцыятарам гэтай значпай падзеі ў поршня дні Савецкай улады. Ён і ўзнача-ліў адиу з першых культурна-асветных устаноў Лепельскага павета. Загадчик на-роднага дома стаў палымяным агітатарам за ажыццяўленне праграмы бальшавікоў, умацаванне ўлады Саветаў. Ен не толькі агітаваў мясцовае насельніцтва за пад-трымку гэтай улады, але і арганізоўваў абарону яе заваёў ад унутранай і знешняй контррэвалюцыі, у тым ліку і кайзераў-скіх войск, якія чорпай хмарай насоўва-ліся на нашу Радзіму. Ворагі імкнуліся захапіць Беларусь і зрабіць яе плацдар-мам для далейшага наступления на мала-дую Рэспубліку Саветаў. Віцебскі губком партыі спешна мабілізоўваў рэвалюцый-ныя сілы на барацьбу супраць захоп-нікаў. Ён даручыў Грынвальду-Муху стварыць з мясцовых сялян чырвонагвар-дзейскія атрады. Гэта даручэнне 18-га-довы юнак выканаў паспЯхова. Сфарміра-ваныя ім атрады чырвонагвардзейцаў смела і рашуча вялі баі з акупантамі каля Лепеля, Ушач, Полацка. У лютаўскія дні 1918 г. Л. В. Грынвальд-Муха стаў членам партыі бальшавікоў. Вяспой гэтага года ён быў прызначаны камісарам дру-гога палка імя Віцебскага саўдэпа, выб-раны сакратаром гарнізоннай секцыі РКП(б). На заданию губкома партыі Ла-зар Васілевіч часта выязджаў на фронт, дзе праводзіў растлумачальную работу. Дру-гі полк імя Віцебскага саўдэпа над кіраў-ніцтвам камісара Л. Мухі актыўна ўдзель-пічаў у раззбраенні легіянераў Доўбар-Мусніцкага і задушэнпі мяцяжу эсэраў і анархістаў у Віцебску. Летам 1918 года полк быў накіраваны на Паўдпёвы фронт, дзе воіны-віцябчане пад камандаваннем Л. В. Грынвальда-Мухі мужна змагаліся супраць белагвардзейцаў. Камісар палка служыў прикладам ідэйнай перакананас-ці, выключнай стойкасці ў нягодах фран-тавога жыцця. Менавіта гэтыя рисы ха-рактеру Лазара Васілевіча адзначаліся пазней, калі ён у сувязі з дзесятай гадавінай Чырвонай Арміі быў узнага-роджаны Ганаровай граматай СНК СССР. Вясной 1919 г. Лазар Васілевіч прыбыў у родпае Вачэйкава падлячыцца і крыху адпачыць пасля шніталю, куды ён трапіў паранены і каптужаны. Лле адпачынак быў нядоўгім. У хуткім часе ён быў пры-значаны інсТруктарам Лепельскага павя-товага камітэта РКП(б) і адначасова ўпаўнаважаным ЧК. Каля шасці месяцаў ён правёў у Лепелі і амаль кожны дзень былі сутычкі з бандамі белапалякаў, якія напачатку рабілі разведвальныя на-лёты на вёскі павета, а ў верасні 1919 года акупіравалі значную частку Лепельшчы-ны. Праз два месяцы Л. В. Грынвальд-Муха ў тыле ворага арганізаваў парты-занскі атрад, а РВС Заходняга фронту прызначыў яго камандзірам гэтага атрада. Атрад з'явіўся базай для арганізацыі но-вых фарміраванняў у тыле белапольскіх акупантаў. Вось што наиісау пра Грын-вальда-Муху ў сваей кнізе «На трывож-ных перакрыжаваннях» (1971) актыўны ўдзельнік грамадзянскай і Вялікай Ай-чыннай войнаў С. А. Ваўпшасаў: «Зімой мне давялося ўдзельнічаць у сумеснай нарадзе армейскіх і партызанскіх ка-мандзіраў.

Сярод выступаўшых быў 20-гадовы хлопец, мой адпагодак, з широка пастаў-ленымі вачыма, упартым падбародкам, у шэрай папасе. 3 прыкметным беларускім акцэнтам ён талкова расказаў пра ваеннае і палітычнае становішча ў тыле белапа-лякаў, наведаміў пра баявыя аперацыі свайго атрада, які дыслацыраваўся ў Ле-пельскім павеце. Выступление маладога камандзіра спадабалася ўсім удзельнікам парады... Мне захацелася бліжэй пазпаё-міцца з баявым партызанскім важаком, і насля нарады я надышоў да яго, яшчэ не ведаючы, што зрабіў першы крок да дружбы, якая будзе ў нас на ўсё жыццё...» (С. 20—21). У другі раз паплечнікі па барацьбе сустрэліся ў 1920 г. У 1921 г. Лазар Васілевіч быў пераведзены ў асобы аддзел Заходняга фронту, стаў работні-кам ваеннай разведкі, нотым чэкістам, пагранічнікам. Ён доўга служыў у Велару-сі, дзе неадпаразова сустракаўся з С. А. Ваўпшасавым. У 1923 г. Віцебскі губком партыі адклікаў Л. В. Грынвальда-Муху з Чырвонай Арміі і накіраваў на пасаду загадчыка Лепельскага павятовага зя-мельнага аддзела. У тэты час Лазар Ва-сілевіч быў членам выканкома Лепельска-га павятовага камітэта партыі. Яго часта бачылі ў першых сельскагаспадарчых ка-мунах і таварыствах па сумеснай апрацоў-цы зямлі на Лепельшчыне, а ў 1926 годзе загадчик земаддзела быў выбраны чле-нам Полацкага акруговага камітэта КП (б) Б і сакратаром Ульскага райкома партыі. На гэтай пасадзе ён працаваў каля двух гадоў. У 1928 г. Л. В. Грынвальд-Муха быў мабілізаваны ў пагранічныя войскі. Далей была служба на заходили граніцы, вучоба ў паграпічным вучылішчы, работа аператыўным упаўнаважаным ДПУ ў Мінску. У 1938 г. скончыў Ваеппую ака-дэмію імя М. В. Фрунзе. Вайсковая служба привяла Лазара Васілевіча ў За-ходнесібірскую пагранічную акругу, дзе на пасадзе начальника штаба акругі ў чэр-вені 1941 г. ён сустрэў вестку аб вера-ломным нападзе нямецка-фашысцкіх за-хопнікаў на нашу Радзіму. Л. В. Грын-вальд-Муха быў прызначаны на пасаду камандзіра стралковай дывізіі, якая выз-начылася ў баях на Курский дузе, дзе

Качагар легендарней «Аўроры» ёй было прысвоена звание гвардзейскай. Амаль 40 гадоў знаходзіўся ў баявым страі салдат, мабілізаваны рэвалюцыяй. Толькі ў 1954 годзе зняў шинель били батрак з Прыдэвіння, выйшаўшы ў ад-стаўку. Апошнія гади жыцця Лазара Ва-сілевіча прайшлі ў Маскве. За заслугі перад Радзімай ён узнагароджаны ордэ-нам Леніна, трима ордэнамі Чирвонага Сцяга, ордэнам Багдана Хмяльніцкага, ордэнам Працоўнага Чирвонага Сцяга БССР, медалямі, асабістай зброяй — маў-зерам. У Дзяржаўпым музеі БССР, у Бе-шапковіцкім і Лепельскім краязнаўчых музеях экспануюцца асабістыя рэчи Л. В. Грынвальда-Мухі і матэрыялы, прысвеча-ния нашаму земляку. Памёр Л. В. Грин-вальд-Муха ў студзені 1963 года.

А. В. Крачкоўскі.

Аляксей Мікалаевіч Лазараў нарадзіўся 15 сакавіка 1892 г. ў в. Падакі Бешап-ковіцкага раёна ў беднай сялянскай сям’і. Удзельнік першай сусветнай вайны, Ка-стрйчніцкай рэвалюцыі. Служыў качага-рам на крэйсеры «Аўрора», удзельнічаў у штурме Зімняга палаца ў Петраградзе. Пасля рэвалюцыі жыў на радзіме, пра-цаваў у сельскай гаспадарцы.

...18 кастрйчніка 1913 г. Лазарава пры-звалі ў царскую армію і прызначылі на службу на Балтыйскі флот. У маі 1914 г. Аляксей Лазараў быў залічаны вучнем машыннай школы ў клас качагараў на крзйсер «Аўрора». 25 кастрычніка (7 ліс-тапада) 1917 г. каманда крэйсера «Аўро-ра» выконвала заданно Ваеппа-рэвалю-цыйнага камітэта, удзельнічала ў штурме Зімняга палаца, захопе мастоў цераз Няву і ўрадавых будынкаў. У камандзе разам з ураджэнцамі іншых беларускіх паветаў быў і А. М. Лазараў.

Пасля перамогі рэвалюцыі Аляксей Мі-калаевіч вярнуўся ў родныя Падакі і ўста-лёўваў Савецкую ўладу, будаваў новае жыццё. У 1931 г. жыхары вёсак Равякі, Падакі і Раманаўка аб'ядналіся ў калгас «Чырвоная паляна», старшынёй якога выбралі В. Ц. Фралова. Сярод перших калгаснікаў былі і браты Іван і Аляксей Лазаравы. Іван стаў працаваць бухгал-тарам, Аляксей — кладаўшчыком. Аляк-сей Мікалаевіч актыўна дапамагаў гасйа-дарцы: майстраваў ільнамялкі, плугі, пі-лаваў лес, будаоаў млын і інш. Яго паважалі калгаснікі. За работай Аляксей Мікалаевіч расказваў землякам пра крэй-сер «Аўрора», находы на ім у Алжир, Туніс і іншия замежныя краіны, пра Ял-ту, дзе яму давялося лячыцца 8 месяцаў, рэвалюцыйныя падзеі ў Петраградзе.

Калі пачалася Вялікая Айчынная вай-на, амаль 50-гадоваму чалавеку цяжка было ўсведамляць, што абараняць Радзі-му будуць іншыя. Аляксей Мікалаевіч не прымаў. як яго брат Іван і іншыя аднавяскоўцы, удзелу ў бая вых дзеян-нях — не дазваляла хвароба. Але были качагар «Аўроры» не сядзеў склаўшы рукі. Ен па-ранейшаму працаваў у сельскай гаспадарцы, дапамагаў чыр-вонаармейцам, якія транілі ў акру-жэнне, партызанам, хаваў іх у сябе, кар-міў і абаграваў. Пасля вызвалення Пры-дэвіння ад нямецка-фашысцкіх захопні-каў аднаўляў разбураную вайной гаспа-дарку. У 1970 г. А. М. Лазараў марыў паехаць у Ленінград, паглядзець на «Аў-рору»» пабыць на яе палубе, у начата рцы. Але цяжкая хвароба не дала магчымасці здзейсніць задуманае. Ён па.мёр у 1971 г., пахаваны ў в. Падакі.

А. В. Крачкоўскі.

Шлях бальшавіка

Суровы і цікавы жыццёвы шлях прай-шоў Аляксандр Аляксандравіч Нядзвецкі. Нарадзіўся ён у 1886 г. ў мястэчку Ула Бешанковіцкага раёна ў сям’і ра-бочага. 3-за цяжкага матэрыяльнага ста-новішча сям’і (бацька памёр, калі Аляк-сандру споўнілася 8 гадоў) дапытлівы хлапчук не змог вучыцца. Ён скончыў толькі два класы царкоўнапрыходскай школы. У 11 гадоў уладкаваўся па найму ў параходстве на Заходняй Дзвіне. Аляк-сандр бачыў несправядлівасць у адносі-нах да бедных, у яго юнацкім сэрцы ўспыхнула нянавісць да існуючага ладу, да тых, хто бязлітасна эксплуатаваў бед-някоў. Ён удзельнічаў у забастоўцы рабочых, за што быў арыштаваны і зволь-нены а работы. У 1908 г. яго прызвалі ў армію. Праходзіў службу на Балтыйскім флоце, на браняносцы «Павел I». Нядз-вецкі спачуваў рэвалюцыйна настроеным рабочым і салдатам, быў членам матроскай падпольнай арганізацыі браняпосца. У красавіку 1912 г. пасля ленскіх падзей Нядзвецкі збег з карабля, але цар-скія ўлады арыштавалі яго і кінулі ў ваенна-марскую турму ў Пецярбургу. Праз 8 месяцаў яму ўдалося вырвацца з турэмных казематаў і наступіць на служ-бу ў гандлёвы флот. У 1913—14 гг., пра-цуючы на Пуцілаўскім заводзе, Аляксандр Нядзвецкі збіраў грашовыя сродкі ў ка-рысць газет «Правда» і «Звязда», а так-сама для бастуючых рабочых, за тэта быў звольнены з работы. Лютаўскую рэвалю-цыю 1917 года А. А. Нядзвецкі сустрэў на ледаколе «Трувор», які знаходзіўся ў сталіцы Фінляндыі Хельсінкі. Тут Аляк-сандр Аляксандравіч праводзіў прапагап-дысцкую работу сярод маракоў, быў выб-раны старшынёй суднавага камітэта. У красавіку 1917 г. А. Нядзвецкі ўступіў у рады бальшавіцкай партыі. Пазней ён успамінаў: «Я добра памятаю кастрыч-ніцкія дні 1917. года. Мы начулі палы-мяны ленінскі заклік: дапамагчы пі-церскім рабочым у іх барацьбе з царыз-мам, Часовым урадам. Вы не можаце сабе ўявіць, які ўздым панаваў у наших радах, як нам хацелася хутчэй трапіць у Петра-град, дапамагчы рэвалюцыйным рабочым, матросам і салдатам. У той час мы зна-ходзіліся на ледаколе «Трувор» у Хель-сінкі. Абставіны склаліся так, што мы не змаглі захапіць ледакол, каб аднравіцца на ім у Петраград. Прыйшлося дабірац-ца па чыгунцы. Рэвалюцыйныя пецяр-бургскія рабочий сустрэлі нас з радасцю, і мы адразу ўліліся ў іх рады. А неўзаба-ве я зноў быў на ваенным караблі — браняносцы «Павел I», які ў тэты час называўся «Рэспубліка».

Праз некаторы час А. А. Нядзвецкі быў прызначапы ваенным камісарам «Рэспублікі», а потым камісарам першай груны другога атрада вялікіх караблёў Балтыйскага флоту. У адной з сутычак з контррэвалюцыйнымі сіламі Аляксандр Нядзвецкі быў паранены ў нагу, па стану здароўя дэмабілізаваны і пераехаў на радзіму. Вясной 1920 года яго прызначылі старшынёй Ульскага валас-нога рзвалюцыйнага камітэта, а пасля ліквідацыі польскага фронту на Беларусі былы матрос працаваў старшынёй Уль-скага валаснога выканаўчага камітэта. Па гэтай пасадзе ён зарэкамендаваў сябе добрым арганізатарам, аддаў нямала сіл для ўмацавання мясцовых Саветаў. У 1922 г. ВСНГ накіраваў А. А. Нядзвецка-га на работу ў Чэрэмбас экскаватарным механікам. Праз 3 гады па рашэнню ЦК партыі бальшавікоў яго паслалі на работу ў Якуцкую вобласць на прыіск «Непрык-метны». Аляксандр Аляксандравіч і там самааддана працаваў, аб чым сведчаць шматлікія граматы, падзякі, значкі, імян-ны наручны гадзіннік «Слава». У 1936 г. Нядзвецкі быў удастоепы вышэйшай уз-нагароды — ордэна Леніна. Перед вайной наш зямляк быў камандзіраваны на Ка-лыму начальпікам будаўніцтва драг упраўлення «Драгбудмантаж» Галоўзола-та. 3 1955 г. ёп быў на пенсіі. Памёр А. А. Нядзвецкі 23 снежня 1960 г.

А. В. Крачкоўскі.

Боцман з крэйсера «Расія»

Фама Сяргеевіч III няк — удзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзян-скай вайны. Нарадзіўся ў 1877 г. ў в. Ду-бавое Бешанковіцкага раёпа. У 1909 — 17 гг. служыў на крэйсеры «Расія» Балтыйскага флоту. Пасля грамадзянскай вайны ўзначаліў Пажарышчанскі сельскі Савет. У начатку 1930-х гадоў уступіў у калгас, быў трактарыстам. Пасля Вялі-кай Айчыннай вайны працаваў у калгасе на радзіме. Памёр Ф. С. Шняк у 1967 г.

Адслужыўшы сваё на крэйсеры «Ра-сія», Ф. С. Шняк застаўся на звыштэр-міновую службу. На гэтым караблі ў 1915

аж зашчымела сківіца. Звіиіць у вушах, пахііс выбуховым смуродам, нічога не бач-ка за хмарай дыму. Калі дым рассеяўся, Ілья Федасенка не паверыу сваім вачам. Яго зямляк Іван Шчука па-ранейшаму сціскаў вінтоўку ў руках, але ляжаў нерухома, з адкінутай да пляча галавой. «Пагаварылі... Л можа?». Хуценька пад-поўз да яго. Прыпаў вухам да грудзей. «Што тут слухаць... Дзе ж яго? Вунь, у самую скроню асколкам».

Сціснулася сэрца. Няма таварыша. Уба-чыў на адно імгненне і няма.

I рантам:

— Камандзіра роты раніла. Дзе Феда-сенка?

Ілья Кірылавіч устаў. Ен навінен ка-ма к дана ць ротай.

I ён узяў на сябе тэта камандаванне. Шквал агню абрушыўся на ворага. Не вытрымалі белапалякі. Сапёры спешна наводзілі пантонны мост. Пачалася пе-раправа чырвонаармейцаў. Бывай, Неман. Бывай, дарагі зямляк. Наперад!

Ілья Федасенка камандаваў ротай, па-куль не прыслалі повага камандзіра — Лялько. Зноў вярнуўся ў свой сапёрны ўзвод. Белапалякі адступалі, чырвоныя всйскі імкліва іінлі па захад. Вось яны пе-расеклі Буг. На чарзе — Вісла з Варша-вай. Лле Варшавы нашы воіны не ўба-чылі.

...Пад моцным контрнаступлением бела-палякаў нашы войскі адступалі з баямі. На рацэ Бярэзіне пад Нова-Барысавам Федасенку паклікаў ротны. Камандзір разгарнуў карту мясцовасці, алоўкам па-казаў стужку ракі, Нова-Барысаў ля гэтай стужкі, і рантам аловак спыніўся.

— А тэта мост. Сёння ноччу яго трэба ўзарваць, каб белапалякі заўтра не пайшлі ў контрнаступление. Без моста ім не так лёгка будзе.

— Ясна, таварыш камандзір.

— На падрыў моста лепш за ўсё ісці аднаму. Там узмоцненая ахова. Трэба зрабіць так, каб не заўважылі, а галоў-нае — выканаць задание. Каго ты параіш, Ілья Кірылавіч?

— Я сам панду.

Сказана тэта было з такой упэўненасцю, што ротны не стаў пярэчыць. Справа рызыкоўная, можна наплаціцца нават жыццём. Тут толькі добраахвотнік патрэ-бен.

Лялько адарваў кавалачак газеты, згар-пуў цыгарку.

— Ваюем разам, а як след і не ведаю свайго ўзводнага,— выпусціў ён струмень моцнага дыму.— Раскажы пра сябе.

— Ну што ж, магу,— усміхнуўся ўзвод-ны.

1 Федасенка расказаў, што ён селянін з вёскі Куцькі Бешанковіцкага навета. Бязрадасным было яго дзяціпства, хоць так-сяк удалося скончыць тры класы царкоўнапрыходскай школы. Потым ха-дзіў за сахой у полі. Сталярнічаў. У 1910 годзе прызвалі ў царскую армію. Панюхаў пораху на імперыялістычнай ванне, ледзь не сканаў ад яе ўдушлівых газаў. Адной-чы ў баі пры пераправе цераз раку (ён і тады быў сапёрам) атрымаў каптузію. У чыне старшага унтэр-афіцэра пакінуў фронт. Паехаў у Петраград. Уладкаваўся там на работу на Охцінскім парахавым заводзе. Блізка сышоўся з рабочымі-рэ-валюцыянерамі. Назаўсёды засталіся ў памяці бурныя дні Кастрычніцкай рэва-люцыі, у якой і ён удзельнічаў. Гра-мадзянская вайна кінула яго зноў у пек-ла баёў. Вось чаму ён зараз тут, на Бярэзіне.

Камандзір роты моўчкі трымаў у руцэ натухлы акурак. Потым кінуў, прыціснуў яго абцасам і сказаў:

— Жадаю поспеху.

Ціхая жнівеньская ноч. На небе рэдкія зоркі. Лепей бы іх зусім не было! Добра яшчэ, што маладзік не высоўвае з-за хмаркі свае блішчастыя рогі. У цемені лепш. Асцярожна, з баявой потай, Ілья Федасенка крадзецца да ракі. Духмяна пахпе сііелае жыта, што высокай сцяной прыкрывае сапёра. Але вось жыта скончы-лася, запахла кронам. Напэўна, недзе га-род блізка. Хутчэй бы. 3 кіламетр убок цямнеюць хаты. Гучна забрахалі сабакі. Вёска. Моцна забілася сэрца. Белапаля-каў у вёсцы няма. Але ж яны могуць пачуць там, за ракой, насцярожыцца. Усё сціхла, стала лягчэй на сэрцы. Вось і мост. Да болю нанружваючы зрок, Ілья Кірылавіч углядаецца ў яго, азіраецца па баках. Здаецца, нікога. I вось ён, пры-гнуўшыся, бяжыць са сваей ношай. Дабег аж да сярэдзіны моста. Аднак ці ўдасца? Вартавыя з таго боку яго заўважылі. Пер-шыя выстралы загрымелі ў начной цішы-ні. Штосьці гарачае апякло руку. Адпой рукой улажыў за рад, шнур, за які паві-пен пацягнуць, разматаўся ад канаўкі за мостам аж да запалу. Ілья паспешліва адпоўз да свайго берага, да той канаукі, дзе шнур. Рывок — і страшэнны выбух скалануў наваколле. У далёкім бары ад-гукнулася рэха. А на тым беразе застра-чылі кулямёты. Страляніна цягнулася хві-лін дзесяць. Але што дарэмна страляць? Ілья Кірылавіч паляжаў, прыслухоўва-ючыся да цішыні, потым устаў і пайшоў, заціскаючы далоняй рапу, з якой лілася кроў.

Камандзір роты Лялько, дывізіённы ка-місар Кузьмін і ўсе байцы глядзелі на падарваны мост. Гмах моста з пакрамса-нымі ў трэскі поручнямі стаяў рубам. У мірны час дык плакалі б, а цяпер вось радуюцца, смяюцца.

Дывізіённы камісар павярнуўся да рот-нага камандзіра:

— Дзе ён?

— Там, адпачывае.

— Спіць?

— Мабыць, прачнуўся.

Ілья Кірылавіч і нраўда прачнуўся. Ен падышоў да ўсіх. Левая рука яго вісела на марлевым хамуціку, перакіну-тым цераз шыю.

— Ідзі, ідзі сюды,— паклікаў дывізіён-ны камісар.— I сам пайшоў насустрач герою.— Дык ты, як і ўсе, а я думаў, ты — Ілья Мурамец.

— Не, хоць і Ілья, але не Мурамец, усяго толькі — Федасенка. Да асілка не дайшоў.

Усе зарагаталі. Камісар пасур’ёзнеў:

— А я думаю — ты пераўзышоў яго. Ну што б мог зрабіць Мурамец са сваім кап’-ём супраць гэтага гмаху над Бярэзінай. Нраўду я кажу, хлопцы?..

Пасля вайны Ілья Кірылавіч вярнуўся ў родную вёску Куцькі. У канцы двадца-тых гадоў уступіў у калгас імя Фрунзе і разам з усімі ўдзельнічаў у грамад-скай працы.

...За подзвіг на Бярэзіне Ілья Кірыла-віч Федасенка быў узнагароджаны ордэ-нам Чырвонага Сцяга. П. Воранаў.

СЦЯПАН НІЧЫПАРАВІЧ АСТАШКЕ-ВІЧ

Удзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі. Нарадзіўся 4 жніўня 1891 г. ў в. Про-мыслы Бешанковіцкага равна ў сялянскай сям’і. 3 1912 г. на службе ў царская арміі, матрос 2-й стацці, камендор крэй-сера «Аўрора». У 1916 г. за мужпасць, храбрасць і самаадданасць пры адбіцці націску праціўніка ўзнагароджапы Геор-гіеўскім крыжам IV ступені. У 1917 г. ўдзельнічаў у штурме Зімняга палаца, захопе мастоў цераз Няву і ўрадавых будынкаў. У 1918 г. дэмабілізаваўся, вяр-нуўся на радзіму, прымаў удзел ва ўста-ляванні Савецкай улады, калектывізацыі сельская гаспадаркі. У 1934—37 гг. нра-цаваў сакратаром Бачэйкаўскага сельса-вета, статыстам Бешанковіцкага раённага зямельнага аддзела, старшым бухгалтарам Бачэйкаўскага дзіцячага дома. У Айчын-ную вайпу добраахвотпа пайпіоў у Чырво-ную Армію. Адпак па стану здароўя

быў дэ.мабілізаваны і працаваў начальні-кам па забеспячэнню гаручым на адным з прадпрыемстваў у г. Чэбаксары Чуваш-ская АССР. Памёр С. Н. Асташкевіч 19 мая 1944 г. Яго імем названа вуліца ў в. Бачэйкава.

МІХАІЛ МІКАЛАЕВІЧ БАРАДЗЮЛЯ

Удзельнік устапаўлення Савецкай ула-ды на Прыдзвінні, грамадзянскай і Вя-лікай Айчыннай войнаў. нарадзіўся ў 1888 г. ў в. Дворнікі Бешанковіцкага раёна ў сям’і батрака., Член КПСС з 1919 г. 3 дзіцячых гадоў юнак зазнаў па-стаянныя здзекі, несправядлівасць, галечу і голад. 3 радасцю сустрэў вестку аб нера-мозе Кастрычніцкай рэвалюцыі. У 1917 г. пасля ўстанаўлеппя Савецкай улады на Прыдзвінні Міхаіл Барадзюля працаваў у полацкай паштова-тэлеграфнай канторы, петым памеснікам начальника штаба атра-да па барацьбе з сабатажнікамі і банды-тамі ў Гарадоцкім павеце. У 1919 г. М. Ба-радзюля стварыў у полацкай паштова-тэлеграфнай канторы ячэйку спачуваю-чых ВКП(б) і стаў яе старшыпёй. У скла-дзе 17-й стралковай дывізіі ўдзельнічаў у баях супраць белапалякаў, быў цяжка паранены і кантужаны. У 1922 г. М. М. Барадзюля стварыў першую на сваёй ра-дзіме каму ну «Асвета», якую ўзпачальваў 8 гадоў. Міхаіл Мікалаевіч працаваў у сельскай гаспадарцы, быў памеснікам старшыні калгаса «Бальшавік» у в. Со-карава, потым старшыпёй калгаса «Зара Захаду» ў Ульскім сельсавеце. Перад вай-ной М. М. Барадзюля пераехаў у Ле-нінград. У Вялікую Айчынную ванну аба-раняў горад на Няве ад фашысцкіх аку-пантаў, быў цяжка паранены. Пасля вайны М. М. Барадзюля да выхаду на пенсію працаваў на Адміралцейскім за-водзе ў Ленінградзе. Памёр М. М. Ба-радзюля ў 1965 г. Яго імем названа вуліца ў г. п. Ул а.

ЛКІМ ІВЛНАВІЧ БЕРАСЦЕНЬ

Удзельнік рэвалюцыйнага руху і ба-рацьбы за Савецкую ўладу на Беларусь Нарадзіўся ў 1877 г. ў Бешанковічах у сям’і рабочага. Член КПСС з 1898 г. Ства-рыў сацыял-дэмакратычны гурток сярод рабочих Бранскага вагонабудаўнічага за-вода, у 1902—08 гг. удзельнічаў у рэва-люцыйным руху ў Харкаве, Віцебску і на Рыга-Арлоўскай чыіупцы. За рэвалю-цыйную дзейнасць тройчы арыштаваны (1907, 1909 і 1910 гг.). Хаваючыся ад царскіх улад, у 1910—14 гг. жыў за мя-гкой, у 1914 г. працаваў у чыгуначных майстэрнях Рыгі. У першую сусветную ванну служыў у царская арміі. У чэрве-ні — ліпені 1917 г. адзін са стваральпікаў Віцебскай арганізацыі інтэрнацыяналіс-таў, якая з верасня 1917 г. стала Віцебскай аргапізацыяй РСДРП (б), член яе камітэ-та, дэлегат VI з’езда РСДРП (б). Пасля Кастрычніцкай рзвалюцыі ў Мінску, член Мінскага Савета. У 1919 г. старшыня Мінскага чыгуначнага рэвалюцыйнага су-да, старшыня партыйная ячэйкі чыгунач-нікаў Мінска. 3 1921 г. працаваў на служ-бе пуці Віцебскага чыгуначнага вузла, потым начальнікам буравых работ у Ві-цебску. Памёр А. I. Берасцень у 1926 г. Адна з вуліц г. Віцебска названа яго імем.

ФЯДОТ МІКАЛАЕВІЧ ГАРАНІН

Удзельнік устанаўлення Савецкай ула-ды на Прыдзвіині, грамадзянскай і Вя-лікай Айчыннай войнаў. Нарадзіўся Ф. М. Гаранін у 1896 г. ў в. Шкалёўка Бешан-ковіцкага раёна ў беднай сялянскай сям’і. Член КПСС з 1917 г. 3 17 гадоў працаваў рабочым на папяровай фабры цы ў Эстоніі, потым на лесанільным заводзе ў Рызе. У першую сусветную вайну унтэр-афіцэр, вёў рэвалюцынную агітацыю сярод салдат, за што быў адпраўлены ў дысцыплінарны батальён. Пасля Лютаў-скай рзвалюцыі камандаваў батальонам, быў выбраны ў склад палкавога камітэ-та. У снежні 1917 г. на радзіме ўзнача-ліў рэвалюцыйны камітэт Станіславоў-скай воласці. У 1918 г. Ф. Гаранін накі-раваны ў Чашнікі, потым у Лепель на пасаду камандзіра роты, пазней камі-сарам Лспельскага павятовага ваенкама-та. У 1919 г. он быў назначаны камісарам 476-га палка, потым 539-й пагранічнай дывізіі, якая вяла баі з белапалякамі. Пасля грамадзянскай вайны ўзначаліў выканком Станіславоўскай воласці, спа-жывецкую кааперапыю ў Бешапковічах. У 1930 г. арганізаваў і ўзначаліў калгас,

які пасля ўэбуйнеіііія ў 1934 г. атрымаў назву «Чэлюскінец». У Вялікую Айчын-ную вайну добраахвотнікам пайшоў на фронт, удзельнічаў у абароне Масквы, ваяваў над Сталінградам, па Каўказе, у Крыме...

Пасля вайны працаваў дырэктарам Астровепскай МТС, потым старшынёй калгаса імя Стал і на ў Бешанковіцкім раёне. 3 1963 г. на пенсіі. Узпагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Працоўнага Чырвонага Сцяга, «Знак Пашаны», меда-лямі. Памёр Ф. М. Гаранін у 1976 г.

ВІКТАР ЗАХАРАВІЧ ЖЫГУНОЎ

Удзельнік грамадзянскай вайны. На-радзіўся ў 1900 г. ў в. Малыя Паўлавічы Бешанконіцкага раёна. Член КПСС з 1919 г. Удзельнічаў у задушэнні контр-рэвалюцыйиага мяцяжу ў Кранштаце. За-мяніў забітага камандзіра атрада і ўзяў камандаванне на сябе. Быў цяжка пара пены ў гэтым баі. Пасля працаваў на радзіме, праводзіў калектывізацыю ў вос-ках Ганкавічы, Карабова, Малыя Паўла-вічы. У 1930-я гады В. 3. Жыгуноў вучыўся ў Мінскім энергаіпстытуце, по-тым у Ленінградскім політэхнічпым ін-стытуце імя М. 1. Калініпа, пасля скан-чэння якога доўгі час працаваў на Кіраў-скім заводзе. Вёў вялікую грамадскую ра-боту, з 1958 г. член таварыства «Веды» ў Ленінградзе, з выхадам на пенсію пра-цаваў пры Савеце ветэранаў працы ў му-зейнай секцыі Кіраўскага завода. Узна-гароджаны двума ордэнамі Чырвонага Сцяга. Памёр В. 3. Жыгуноў у 1974 г.

ФЕДАР ЦЯРЭНЦЬЕВІЧ ЛАСЯКІН

Удзельнік грамадзянскай вайны, а так-сама ўстанаўлення Савецкай улады. Нарадзіўся ў 1893 г. ў в. Сініцы Бе шан-ковіцкага раёна ў сялянскай сям’і. Член КПСС з 1916 г. Скончыў царкоўна-прыходскую школу ў в. Соржыцы. У пер-шую сусветнуи) вайну падпаручнік на Паўднёва-Заходнім фронце, быў абраны старшынёй ротнага камітэта. Пасля Каст-рычніцкай рэвалюцыі ў Петраградзе ву-чыўся на курсах періных чырвоных ка-місараў. Удзельнічаў у абароне Петра-града супраць войск генерала Юдзеніча. Пасля сканчэння курсаў Ф. Ц. Ласякін камісар палка ў дзеючай арміі, потым упаўнаважаны Саўнаркома на нарыхтоў-цы прадуктаў харчавання для Чырвонай Арміі. У пачатку 1920-х гадоў на радзіме ўзначальваў сельвыканком у в. Сініцы. У 1929—30 гг. нрацаваў на будаўніцтне Маўзалея У. I. Леніна ў Маскве. У пачатку 1930-х гадоў на радзіме ўдзельнічаў у арганізацыі калгаса «Чырвоныя Сініцы» і разам з братам періпы ўстуніў у яго. У Вялікую Айчынную вайну добраахвотна пайшоў на фронт. Камапдзір узвода Ф. Ц. Ласякін загінуў у 1941 г. над Масквой.

РЫГОР ЯКАЎЛЕВІЧ СТАНУЛЬ

Удзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі, грамадзянскай і Вялікай Айчыннай вой-наў. Нарадзіўся ў 1897 г. ў в. Санегі Бешанковіцкага раёна. Член КПСС з 1928 г. У першую сусветпую вайну зна-

ходзіўся на фронце, вёў агітацыйную работу сярод саддат. У дні рэвалюцыйных падзей устуніў у Чырвоную гвардыю, удзельнічаў у баях супраць войск ге-нерала Карнілава. У 1918 г. ўдзельнічаў у баях з кайзераўскімі захопнікамі над Псионам і Нарван, потым на Паўднёвым фронце супраць белагвардзейскіх войск Дзянікіна і Мамантава, пазней удзель-нічаў у разгроме бандаў Антонава. У 1921 г. дэмабілізаваўся. Працаваў на розных участках народней гаспадаркі, служыў у органах унутраных спраў. Жыў у в. Сапегі. Памёр у 1988 г.

УДЗЕЛЬНІКІ КАСТРЫЧНІЦКАЙ РЭВАЛЮЦЫІ I ГРАМАДЗЯНСКАЙ ВАЙНЫ

АСТРОВЕНСКІ СЕЛЬСАВЕТ

АРЛОЎСКІ Сяргей Макаравіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Пушкары. удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917—19.

ВАСІЛЬЕЎ Авярян Паўлавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Белае. удзельнічау у грама-дзянскай вайне ў 1918 — 21.

КАВАЛЕЎСКІ Сяргей Савельевіч, нара-дзіўся ў 1897 у в. Таўсцюкі, удзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай ва й н ы.

КАЛІНАЎ Савелій Іванавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Круненіна, удзельнічау у грама-дзянскай вайне ў 1917—21.

КАНДРАТОВІЧ Сцяпан Якаўлевіч, на-радзіўся ў 1900 у в. Астроўна, член КПСС, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1919 — 22.

МАМОЙКА Яфім Герасімавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Дзягілева, удзельнічау у гра-мадзянскай вайне ў 1918 — 20.

ПУЗАКОЎ Ціт Ларывонавіч, нарадзіўся ў 1883 у в. Таўсцюкі, удзельнічаў у Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вай-не.

САВІЦКІ Еўдакім Герасімавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Дзягілева, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1917 — 21.

СУШЧЭЎСКІ Васіль Сямёнавіч, нарадзіусн ў 1895 у в. Астроўна, удзельнічаў у гра мадзянскай вайне ў 1917 — 21.

ТУМОЎСКІ Аляксандр Гаўрылавіч, на-радзіўся ў 1900 у в. Чанавічы, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1920 — 22.

ЧУГУНОЎ Павел Ігнатавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Дзягілева. член КПСС, удзель-нічаў у грамадзянскай вайне ў 1918 — 22.

БАЧЭЙКАЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

АРЛОЎСКІ Я гор Пятровіч, нарадзіўся ў 1901 у в. Забелле, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1918 — 22.

АСТАШКЕВІЧ Сцяпан Нічыпаравіч (глядзі асобны артыкул).

БАДРОНАК Мікалай Мацвеевіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Заручэўе, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1918 — 22.

БЕЛІЖЭНКА Іван Васілевіч, нарадэіўся ў 1895 у в. Промыслы, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917- 20.

ГЛЕБКА Аляксандр Іванавіч, нарадзіўся ў в. Бачэйкава.

ГРЫНВАЛЬД-МУХА Лазар Васілевіч (гля-дэі артыкул «Рэвалюцыяй мабілізапапы• ).

ДЗЯТЛАЎ Павел Прохаравіч, нарадзіўся ў 1897, удзельнічаў у грамадзянскай ванне ў 1917 — 18.

ДЗЯТЛАЎ Фёдар Лявонавіч, нарадзіўся ў 1900, удзельнічаў у грамадзянскан ванне ў 1919-22.

ДЗЯТЛОЎСКІ Арцём Піліпавіч, нарадзіўся ў в. Забелле, удзельнічаў у грамадзянскан ванне ў 1917 — 22, ваяваў сунраць войск ге-нерала Юдзсніча, бандаў Антонава і бела-палякаў.

ДЗЯЦЕЛ Цярэнцін Ананьевіч, нарадзіўся ў 1891 у в. Багданава, чырвонаармеец, ваяваў на Заходнім і Паўднёвым франтах у 1919 — 20, памёр у 1988.

ДОЎГІ Прохар Ісакавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Навасёлкі, ваяваў у грамадзян-скую вайну ў 1918 — 21.

КАВАЛЕЎСКІ Іван Міхайлавіч, нарадзіў-ся ў 1900 у в. Саўрасы, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1919 — 22.

КАНАПЕЛЬКА Іьан Ігнатавіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Жалезкі, удзельнічаў у грама-дзянскан ванне ў 1919 — 21.

КАРПУСЕНКА Іван Фаміч, нарадзіўся ў 1900 у в. Селядцова, удзельнічаў у грама-дзянскан вайне ў 1918 — 22.

КАЧАН Купрыян Паўлавіч, нарадзіўся ў 1890 у в. Далосцы, у грамадзянскую вайну быў н а ранены.

КЛЯЧКОЎСКІ Іван Архіпавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Нізгалава, удзельнічаў у гра-мадзянскай ванне ў 1919 — 22.

КОРПУС Цярэнцій Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Шыпулі, удзельнічаў у гра-мадзянскан вайне ў 1918—22.

КУДРАВІН Цімафей Рыгоравіч, нарадзіў-ся ў 1899 у в. Бузаны, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1919 — 22.

МАЦІЕЎСКІ Яфім Трафімавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Жалезкі, удзельнічаў у гра-мадзянскан вайне ў 1919—22.

НАВАЦКІ Васіль Андрэевіч, нарад.зіўся ў 1895 у в. Промыслы, удзельнічаў у грама-дзяискан ванне ў 1917 — 21.

ПАНКЕВІЧ Павел Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Навасёлкі, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 22.

ПІСКУНОЎ Пётр Андрэевіч, нарадзіўся ў 1899 у в. Жарнасекава, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1917 — 22.

ПЯСОЦКІ Міхаіл Іванавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Селядцова, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917 — 22.

СПІЦА Агей Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Бачэйкава, удзслі.нічаў у грамадзян-скай ванне ў 1919 — 22.

ЯСЕВІЧ Андрэй Кандратавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Быцава, удзельнічаў у Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі і грамадзянскан вайне ў 1917 — 18, служыў у 1-й батарэі Маскоўскага дывізіёна.

Г. П. БЕШАНКОВІЧЫ

АДЫНЕЦ Марк Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1895, член КПСС з 1925, памёр у 1970.

АНДРЭЕЎ Аляксей Навѵмавіч. нарадзіўся ў 1894.

ВАЛАДЗЬКО Аляксей Аляксеевіч, нара-дзіўся ў 1894, удзельнік Кастрычніцкай

рэвалюцыі, грамадзянскай, Вялікай Айчын-най войнаў, памёр у 1942.

ЖУРКО Іван Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1897, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1917-18.

КАЗЛОЎ Дзям'ян Фядосавіч, нарадзіўся ў 1901, удзельнічаў у грамадзянскан вайне ў 1920-22.

МАРОЗ Дзяніс Пятровіч, нарадзіўся ў 1901, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1920-22.

МАЦІЕЎСКІ Павел Яфімавіч, нарадзіўся ў 1896, удзельнічаў у Кастрычніцкай рэва-люцыі і грамадзянскай вайне.

МЯСАЕДАЎ Аляксандр Паўлавіч, нара-дзіўся ў 1901, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1920 — 22.

НАДЗЕЖКА Макар Міхайлавіч, удзельнік грамадзянскай ванны з 1919, старшыня Бешанковіцкага валвыканкома.

НАСЫР Георгій, член КПСС, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1919.

ПАЛЯКОЎ Андрэй Сазонавіч, нарадзіўся ў 1894, удзельнічаў у Кастрычніцкай рэва-люцыі і грамадзянскай вайне.

ПАЛЯШЧУК Самуіл Іванавіч, нарадзіўся ў 1893, удзельнічаў у Кастрычніцкай рэвалю-цыі і грамадзянскай вайне.

САДОЎСКІ Аляксандр. член КПСС, удзель-нічаў у грамадзянскай вайне ў 1919.

ХАРКЕВІЧ Макар Міхайлавіч. нарадзіўся ў 1886.

ШАСЦІТКА Андрэй Іванавіч, нарадзіўся ў 1886, удэельнічаў у Кастрычніцкай рэ-вал юцыі.

ШЫРАЕЎ Якаў Іванавіч, нарадзіўся ў 1885, удзельнічаў у Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне.

ВЕРХНЯКРЫВІНСКІ СЕЛЬСАВЕТ

АЛЕКСЯЕНАК Міхаіл Міронавіч, нара-дзіўся ў 1887 у в. Старадворцы.

АЎЛАСЁПАК Міхаіл Міронавіч, нарадзіўся ў в. Старадворцы.

АЎЧЫННІКАЎ Сямён Ануфрыевіч, на-радзіўся ў 1895 у в. Крывое Сяло, удзель-пічаў у грамадзянскай вайне ў 1918—22.

БАКУПОВІЧ Сяргей Маркавіч, нарадзіўся ў в. Заграддзе, удаельнічаў у грамадзянскай ванне у 1918 — 21.

БАРАНОЎСКІ Антон Паўлавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Бараўцы, удзельнічаў у гра-мадзянскай ванне ў 1917—20, памёр у 1977.

БАРАНОЎСКІ Казімір Паўлавіч, нарадзіў-ся ў 1888 у в. Бараўцы, удзельнічаў у Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзян-скай ванне; періпы старшыня камуны «Бараўцы-Крывіна», аднон з першых у Віцеб-скай губерні; памёр у 1971.

БАРУНОЎ Міхаіл Георгіевіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Ржаўка, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917—22.

БЕЛАВУС Палікарп Піліпавіч. нарадзіўся ў 1895 у в. Навумаўка, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 21.

БЕЛЯЗЕКА Кузьма Фядосавіч, нарадзіўся ў 1901 у в. Буднікі.

БЯЛЬКО Пётр Васілевіч, нарадзіўся ў

1900 у в. Ржаўка, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1919 — 22.

ВАРАХОБКА Андрэй Іванавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Забор’е, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917 — 22.

ЖУК Васіль Герасімавіч, нарадзіўся ў

1901  у в. Ранчыцы, удзельнічаў у гра-мадзянскай ванне ў 1920 — 22.

ЖУК Іосіф Венядзіктавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Ранчыцы, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1917 — 22.

КАВАЛЁПАК Мікалай Ціханавіч, нарадзіў-ся ў 1897 у в. Саннікі. удзельнічаў у гра-мадзянскай ванне з 1918, памёр у 1974.

КАЗЯЎСКІ Ягор Станіслававіч, нарадзіўся ў 1899 у в. Верхние Крывіна.

КА ПОЛ КА Васіль Цярэнцьевіч, нарадзіўся ў 1897, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1917.

КУЛЬГАВЫ Кірыла Трафімавіч, нарадзіў-ся ў 1896 у в. Хранавішчына, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1918—22.

КУХТА Раман Сідаравіч, нарадзіўся ў 1888 у в. Ранчыцы, член КПСС, удзельнічаў у грамадзянскай і Вялікай Дйчыннан войнах.

ЛАПО Петр Уласавіч, нарадзіўся ў 1899 у в. Шарыпіна.

ЛЮБОЧКА Іван Сцянананіч, нарадзіўся ў в. Асавец, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1918 — 20.

ЛЯЎКОВІЧ Максім Захаравіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Хранавішчына, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1920 — 22.

МЯСАЕДАЎ Назар Ананасавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Ніжняе Крывіна, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1921 — 22.

ПЕРАГУД Данія а Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Ржаўка, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 21.

ПЕЧАЛЬ Іван Цімафеевіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Забор’о, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1917—22.

ПУШНЁЎ Уладзімір Сяргсевіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Саннікі, член КПСС, удзель-нічаў у грамадзянскай вайне ў 1918 — 21.

ПЯХОТА Яфім Ільіч, нарадзіўся ў 1888 у в. Бікложы, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1919 — 22, памёр у 1978.

РОШЧЫН Аляксей Сцяпанавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Дабрыгоры, чырвонаармеец,

удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1921 — 22.

САНЬКО Іван Якаўлсвіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Бікложы, удзельнічаў у Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі ў Петраградзе.

СЕМЯПЕЦ Аляксен Канстанцінавіч, на-радзіўся ў в. Саннікі, удзельнічаў у Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне.

СЕМЯНЕЦ Мікалай Канстанцінавіч, па-ра дзіўся ў в. Саннікі.

СІНКЕВІЧ Мікіта Ціханавіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Старадворцы, на мёр у 1941.

СКРАБЛО Нічыпар Спірыдонавіч, пара дзіўся ў в. Дуба вое.

СКРАБЛО Сямён Данілавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Саннікі, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1919 — 20.

СКРАБЛО Яфім Аляксандравіч, нарадзіў-ся ў в. Кошчава, удзельнік Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны.

СКРЫНАВУС Міхаіл Аляксандравіч, пара дзіўся Ў 1901 у в Буднікі, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1920—22.

СТАЛЬМАКОЎ Пімен Еўсцігнеевіч, на-радзіўся ў 1898 у в. Маскалёнкі, удзель-нічаў у грамадзянскай вайне ў 1917—21.

ХЛЫСТ Васіль Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Буднікі, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1917 — 22.

ЧЭРАНАЎ Сцяпан Антонавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Асінаўка, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне у 1919 — 22.

ШНЯК Фама Сяргеевіч (глядзі артыкул «Боцман з крэйсера «Расія»).

ЯКУШАЎ ('.имён Рыгоравіч, нарадзіўся ў 1902 у в. Шарыпіна, памёр у 1970.

ЯЦУК Васіль Дзмітрыевіч, нарадзіўся ў 1898 у в. Азёркі. удзельнічаў у грамадзян-скай вайне з 1920.

ВЯРХОЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВАСЮК Ілья, нарадзіўся ў в. Вярхоўе, член КПСС, удзельнічаў у грамадзянскай вайне.

ГАРАПІН Фядот Мікалаевіч (глядзі асобны артыкул).

КАШТАНОВ! Ч Трафім Канстанцінавіч, на-радзіўся ў 1900 у в. Застарынне, удзель-нічаў у грамадзянскай вайне ў 1918—22.

КАРАСЬ Кірыла Паўлавіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Куцькі, удзельнічаў у грамадзян-скай ванне ў 1917 — 21.

КУРМЕЛЬ Павел Парфё'навіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Аскеры, удзельнічаў у грама-дзяискан ванне ў 1917 — 21.

МАЛ I НА Пётр Фядосавіч, нарадзіўся ў в. Вярхоўе.

ПАЖАРЫЦКІ Іван Данілавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Забалацце, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 21.

ПАЗНЯК Міхей Карпавіч, нарадзіўся ў в. Шчукі.

ПІШЧЭЙКА Міхаіл, нарадзіўся ў в. Вяр-хоўе.

САВІЦКІ Прохар Арцёмавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Баркуны, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1920 — 22.

СУХВАЛ Кузьма Фядосавіч, нарадзіўся ў 1896, удзельнічаў у грамадзянскай ванне ў 1917-22.

ТАРАСЕВІЧ Пётр Васілевіч, нарадзіўся ў 1899 у в. Сватаўка.

ТАРАСЕВІЧ Фёдар Пятровіч нарадзіўся ў 1899 у в. Сватаўка, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 22.

ФЕДАСЕНКА Ілья Кірылавіч, (глядзі арты-кул «Па Бярэзіне»),

ХАРКЕВІЧ Фёдар Іванавіч. нарадэіўся ў 1899 у в. Драбушова.

ШЧУКА Іван, нарадзіўся ў в. Шчукі.

ПІЧУКА Кірыла Цімафеевіч, нарадзіўся ў 1895 у в. ПІчукі, удзельнічаў у грамадзян скай вайне ў 1917 — 21.

ШЧУКА Цімафей Ігнатавіч, нарадзіўся ў в. Луг, удзельнічаѵ у грамадзянскай вайне ў 1919-22.

ДРАЗДОЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

АЎЧЫННІКАЎ Сцапан Іванавіч, нарадзіў-ся ў в. Жарабікова.

АЎЧЫППІКАЎ Сяргей Андрэевіч, пара дзіўся ў в. Лазукі, удзельнік Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай ванны.

БАБАЕД Іосіф Захаравіч, нарадзіўся ў в. Дразды.

БАБАЕД Фёдар Раманавіч, нарадзіўся ў в. Залужжа.

БАРАНУЛЬКА Цімафей Піліпавіч, нара-дзіўся ў в. Пяцігорск.

БЕРАСЦЕНЬ Петр Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1900 ѵ в. Берасні, памёр у 1927.

БУЧМГіІСКІ Ніл Савельевіч.

ВАРАХОБКА Адам Кузьміч, нарадвіўся ў в. Варахобкі, удзельнічаў у Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне.

ГАЙКО ІгнатСцяпанавіч,нарадзіўсяў 1893 у в. Стрыжава, удзельнік грамадзянскай вайны, узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга, памёр у 1952.

ГАРАЛЕВІЧ Нікадзім Сямёнавіч, нарадзіў-ся Ў 1898 у в. Забор’е, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 19.

ГАРАЛЕВІЧ ЯфІм Апанасавіч. нарадзіўся ў 1897 у в. Забор’е, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1917.

ГНЕЎКА Фядос Фядосавіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Траяны, удзельнічаў у грама дзянскай вайне ў 1918—21.

ЖУРКО Андрэй Ігнатавіч, нарадзіўся ў в. Берасні.

ЗАЙЦАЎ Фёдар Андрэевіч, нарадзіўся ў в. Слабодка.

КАВАЛЕНКА Рыгор Фядосавіч, нарадзіўся ў 1901 у в. Асінаўка, удэольнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1919 — 22.

КАВАЛЕНАК Фёдар Фядосавіч, нарадзіўся ў в. Лабачова.

КАРБОЎСКІ Андрэй Прохаравіч, нарадзіў-ся ў 1890 у в. Стрыжава.

КАРПЕНКА Міхаіл Іванавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Слабодка, удзелыіічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1918 — 22.

КУЙКО Рыгор Васілевіч, нарадзіўся ў

1894 у в. Слабодка, удзельнічаў у грама дзянскай вайне ў 1918 — 22.

КУПАНАЎ Антон Фаміч, нарад.зіўся ў в. Янаўшчына, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1918 — 22.

МАЛАХ Сцяпан Пахомавіч, нарадзіўся ў в. Стрыжава.

МАРОЗ Ілья, нарадзіўся ў 1886 у в. Берасні, памёр у 1946.

ПЯСОЦКІ Павел Панкратавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Давыдкавічы, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1917 — 21.

РАХАЛАЎ Ягор Цімафеевіч, нарадзіўся ў в. Стрыжава.

РУСЕЦКІ Ананас Антонавіч, нарадзіўся ў в. Стрыжава.

ТКАЧОНАК Міхаіл Цімафеевіч. нарадзіўся ў в. Асінаўка.

УСАЎ Фядос Іванавіч, нарадзіўся ў в. За-бор’е.

ШЛЯХТУНОЎ Фёдар Сазонавіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Сінякова, у грамадзянскую вайну ў 1917—21 ваяваў на Усходнім фронце, удзельнічаў у падаўленні кранштацкага мя цяжу, удзельнік Вялікай Айчыннай вайпы, памёр ѵ 1971.

ШЫЕПАК Я гор Ісакавіч, нарадзіўся ў в. Кривое Снло.

І1ІЫПУЛЯ Іван Іванавіч, нарадзіўся ў

1895 у в. Аскершчына, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 22.

ПЛІСКІ СЕЛЬСАВЕТ

АНДРЭЕЎ Трафім Іванавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Пясочпя, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917 — 19.

БЯЗРУЧАНКА Кузьма Паўлавіч, нарадзіў-ся ў в. Абухава, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1920.

ГАЛЫНСКІ Уладзімір Паўлавіч, нара-дзіўся ў 1891 у в. Купіна, удзельнічаў у Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне ў 1917 — 18.

ЖАРКОЎ Карп Фёдаравіч. нарадзіўся ў 1899 у в. Замашэнне, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1919—22.

ЗІНКЕВІЧ Пётр Макаравіч, нарадзіўсн ў 1893 у в. Жыгалы, у грамадзяпскую вайну ваяваў у складзе 77-й стралковай дывізіі.

КАВАЛЕНКА Сцяпан Аўдзесвіч, нарадзіў-ся ў 1898 у в. Куніна, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 19.

КАГУКІН Міхаіл Савельевіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Жыгалы, удзельнічаў у грама-дзянскай вайяе ў 1917 — 18.

КАЛІНІН Якім Маркавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Клішы, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1917 — 18.

КОЗІН Сцяпан Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Руда, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1917—19.

МАСАЛАЎ Пётр Андрэевіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Вядзерава, удзельнічау у грама-дзянскай вайно ў 1917 — 21.

РУБЯНОК Улас Цітавіч, нарадзіўся ў в. За-машэнне.

СІРОТКІН Дзмітрый Васілевіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Пясочня, удзельнічаў у грама-дзянскай вайно ў 1917 — 21, Вялікай Айчын-нан вайно.

СУХОЦКІ Піліп Цімафеевіч. нарадзіўся ў 1895 у в. Руда, удзельнічаў у Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайно ў 1917-18.

ФІЛІПАЎ Павел Савельевіч, нарадзіўся ў 1900, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1921-22.

ЧУНАЕЎ Іван Навумавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Бузаны, удзольнічаў у грамадзян-скай найне ў 1919 — 21.

РУБЕЖСКІ СЕЛЬСАВЕТ

АБРАМАЎ Андрэй Ісакавіч, нарадзіўся ў 1899 у в. Дубкі, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1918—21.

АКСЁНАЎ Андрэй Сафонавіч, нарадзіўся ў 1888 у в. Рубеж, удзельнік грама-дзянскай вайны.

АКСЁНАЎ Фёдар Лазаравіч, нарадзіўся ў 1892 у в. Рубеж, удзельнічаў у грама дзянскай вайне ў 1917 — 20, памёр у 1975.

АКСЁНАЎ Фядос Апанасаніч, нарадзіўся ў 1880 у в. Рубеж, удзельнік грамадзян-скай вайны, намёр у 1946.

БАТАЛКА Антон Сямёнавіч. нарадзіўся ў 1897 у в. Рубеж, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1917 — 21.

БАТАЛКА Дзямід Юпатавіч, нарадзіўся ў 1885 у в. Рубеж, удзельнічаў у грама дзянскай вайне ў 1917 — 22, намёр у 1965.

БАТАЛКА Іван Аляксандравіч, нарадзіўся ў в. Рубеж, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ѵ 1918 — 21.

БАТАЛКА Іван Юпатавіч. нарадзіўся ў 1895 у в. Рубеж, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне у 1917 —18, намёр у 1965.

БАТАЛКА Несцер Данілавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Рубеж, удзельнічаў у Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі, памёр у 1964.

БАТАЛКА Цярэнцін Юпатавіч, нарадзіўся у 1888 у в. Рубеж, удзельнічаў у грама дзянскай вайне ў 1918 — 22.

ГАЛЫ НЯ Фёдар Васілевіч, нарадзіўся ў в. Дубкі, удзельнік Кастрычніцкай рэва люцыі, штурму Зімняга палаца, матрос крэйсера «Севастопаль».

ГАМАНЕК Рыгор Сцяпанавіч. нарадзіўся ў 1897 у в. Пажарышча, удзельнічаў у гра мадзянскай вайне ў 1917.

ГАНКОВІЧ Пётр Абрамавіч, нарадзіўся у 1895 у в. Рубеж, удзельнічаў у Кастрычніц-кай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне, па-мёр у 1965.

ЖЫГУН Пётр Антонавіч, нарадзіўся ў в. Андрукі, удзельнічау у грамадзянскай вайне.

ІВАНОЎ Іван Рыгоравіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Застарынне, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне у 1919 — 21.

МАСКАЛЕНАК Піліп Кузьміч, нарадзіўся ў 1898 у в. Пажарышча, удзельнічау у грамадзянскай вайне ў 1917 — 21.

ХАРКАВЕЦ СпІрыдон Мінавіч, нарадзіўся ў в. Папоўка, у Чырвонай Арміі з 1918, ваяваў у складзе 17-й стралковай дывізіі супраць войск Дзянікіна, Махно, Урангеля, штурмаваў Перакон у Крыме, узнагароджа ны ордэнам Чырвонага Сцяга (1920).

ЦЕЛЯПНЁЎ Сямён Яфрэмавіч, нарадзіѵ ся ў 1896 у в. Гарбачы, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 21.

ШАРОЎСКІ Міхаіл Раманавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Ганкавічы, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 20.

ШЭК Васіль Азаравіч, нарадзіўся ў в. За-ходна.

ШЭК Ціт Фаміч, нарадзіўся ў 1891 у в. Рубеж, удзельнік грамадзянскай вайны, памёр у 1956.

СВЯЧАНСКІ СЕЛЬСАВЕТ

БЕРАСЦЕНЬ ігнат Захаравіч, нарадзіўся ў 1898 у в. Вадапоева.

ВЫСАГОРАЦ Фёдар Малахавіч, нарадзіў-ся ў в. Свича.

ГАЛАВЕШКА Пракон Міхайлавіч, на-радзіўся ў 1897 у в. Саснякі, удзельнічаў у кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне ў 1917 — 21.

ГАРАЛЕВІЧ Ананас Дзмітрыевіч, нара-дзіўся ў 1898 у в. Забор’е.

КАРПЕКА Анісім Ціханавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Свяча.

КАЧАНАЎ Сяргей Захаравіч, нарадзіўся ў 1902 у в. Свяча.

КРЫ1ПЫН Лявон Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1899 у в. Свяча.

КРЗЙДА Дзмітрый Васілевіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Заполле, удзельнічау у грама дзянскай вайне ў 1917 — 22.

КУЙКО Антон Яўціхіевіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Свяча, член КПСС, у грамадзян-скую вайну радавы 17-й стралковай дывізіі, ваяваў на Заходнім фронце, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Працоўнага Чырво-нага Сцяга, памёр у 1987.

КУЙКО Дзмітрын Яўсціхіевіч,нарадзіўся ў в. Свяча, удзельнічаў у грамадзянскай ванне з 1919.

КУЙКО іван Сцянанавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Свяча.

КУЙКО Фама Іванавіч, нарадзіўся ў

1894 у в. Свяча, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне з 1919.

КУЧЫНСКІ Якаў Антонавіч, нарадзіўся ў 1893 у в. Касарэўшчына.

ЛІСОЎСКІ Міхаіл Іосіфавіч, нарадзіў-ся ў 1893 у в. Касарэўшчына.

МАЛ АХ Андрэй Якаўлевіч, нарадзіўся ў

1900 у в. Вадапоева, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1918 — 20.

РАДЗІН Іван Хрыстафоравіч, нарадзіўся ў в. Свяча.

ШЫПУЛЯ Макар Парфенавіч, нарадзіўся ў 1899 у в. Жахоўшчына.

СОКАРАЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

АЗАРОНАК Іван Васілсвіч, нарадзіўся ў

1901 у в. Марцінава. удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1919—22, памёр у 1989.

БУР11ЕЙКА Мікалай Дзмітрыевіч, нара-дзіўся ў в. Хоціна.

БЫКАЎ Мікалай Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Гарадзец, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 18.

ДАНЧАНКА Аляксандр Іванавіч, нарадзіў-ся ў в. Бікложы.

ДЫБАЛЬ Андрэн Іванавіч, нарадзіўся ў 1891 у в. Дыбалі.

КАНАПЕЛЬКА Міхаіл Рыгоравіч. нара-дзіўся ў 1894 у в. Сокарава.

МАКСІМЕНКА Іван Савсльевіч, нара дзіўся ў 1894 у в. Паўазер’е, удзельнічаў у Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Данбасе і грамадзянскай вайне.

МАЦІЕЎСКІ Сцяпан Вікенцьевіч, нарадзіў-ся ў 1896 у в. Жданова, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1919 — 22.

МАЦІЕЎСКІ Цімафей Сямёнавіч, нарадзіў-ся ў в. Сокарава, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1917 — 19.

СТАНУЛЬ Рыгор Якаўлевіч (глядзі асобны артыкул).

ЦІХАНАЎ Барыс Мітрафанавіч, нара-дзіўся ў в. Паўазер’е.

ЧУКЛАЙ Васіль Лявонавіч, нарадзіўся ў в. Прудзіны.

ЧУКЛАЙ Ягор Фёдаравіч, нарадзіўся ў в. Прудзіны.

СОРЖЫЦКІ СЕЛЬСАВЕТ

АЎСЮКОЎ Васіль Іванавіч, нарадзіўся ў 1898 у в. Ліхошина, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917—22.

БАБІЧАЎ Павел Міхайлавіч. нарадзіўся ў

1895 у в. Сініцы, у грамадзянскую вайну ваяваў супраць войск Махно.

БАРАНОЎСКІ Іван Піліпавіч, нарадзіў-

I. С. Максіменка. М. М. Шыёнак.

ся ў 1898 у в. Холм, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1918—22, ваяваў супраць войск генерала Урангеля.

БЕЛЯЗЕКА Цімафей Паўлавіч, нарадзіўся ў 1895 у в. Забелле, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917 — 22.

ГОЛУБЕЎ Васіль Герасімавіч, нарадзіўся ў 1901 у в. Вяжышча, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1920—22.

ЖЫГУНОЎ Віктар Захаравіч,

ЖЫГУНОЎ Захар Захаравіч,

ЖЫГУНОЎ Пётр Захаравіч (глядзі ў арты-куле «Жигуновы. Памяць праз гады»).

ЗУБАКІН Ягор Емяльянавіч, нарадзіўсн ў 1901 у в. Соржица, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1920 — 22.

КАЗЛОЎ Анатоль Акімавіч, нарадзіўся ў 1900, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў 1920-22.

КАРАЛЬКОЎ Сідар Іосіфавіч, нарадзіўся ў 1901 у в. Паўлавічы, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1920—22.

КРАЯНКОЎ Фёдар Дзянісавіч, нарадзіўся ў 1890 у в. Дашкава.

ЛАЗАРАЎ Аляксей Мікалаевіч  (глядзі артыкул «Качагар з крэйсера «Лўрора»).

ЛАСЯКІН Фёдар Цярэнцьевіч  (глядзі

асобни артыкул).

ПАПКО Захар Кузьміч, нарадзіўся ў 1897 у в. Замошша, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917.

ПУТАЎ Якаў Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Ліхошина, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1919 — 21.

РАЧКОЎСКІ Лявон Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1898 у в. Гарадзец, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917 — 22.

САБАЛЕЎСКІ Фёдар Антонавіч, нарадзіў-ся ў 1895 у в. Ліхошина, у грамадзян-скую вайну ваяваў супраць войск генерала Юдзеніча.

СУХОЦКІ Захар Сафронавіч. нарадзіўся ў 1895 у в. Ліхошина, удзе.іьнічаў у Кастрич-ніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне ў 1917-21.

СУХОЦКІ Рыгор Ісакавіч, у Кастрычніц-кую рэвалюцыю ўдзельнічаў у штурме Зім няга палаца.

ШАХОРСКІ Мікалай Дзянісавіч, нарадзіў-ся ў 1900 у в. Сіняны, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1920—22.

ШЫЁНАК Мікалай Міронавіч. нарадзіўся ў 1886 у в. Чарнагосце, удзельнічаў у гра-мадзянскай вайне ў 1917—21, памёр у 1929.

ЯКУБЦОЎ Іван Лукіч, нарадзіўся ў 1889 у в. Качана.

ЯСКЕВІЧ Арцём Мікалаевіч, нарадзіўся ў в. Стрэлішча, удзольнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1917 — 22.

УЛЬСКІ ПАСЯЛКОВЫ САВЕТ

БАБІНАЎ Якаў Піліпавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Бортнікі, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1918 — 22.

БАРАДЗЮЛЯ Антон Карпавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Дворнікі, у грамадзянскую вайну ў 1918—22 ваяваў у складзе 2-га стралковага палка.

БАРАДЗЮЛЯ Міхаіл Мікалаевіч. нара-дзіўся ў 1888 у в. Бортнікі, у гра.мадзянскую вайну з 1919 ваяваў у складзе 17-й стралко-вай дывізіі, памёр у 1965.

БЕЛЬСКІ Міхаіл Іосіфавіч, нарадзіўся ў 1899, у грамадзянскую вайну ў 1919 — 20 гг. ваяваў супраць белапалякаў.

БЯДРЫЦКІ Петр Пракопавіч, нарадзіўся ў 1887 у г. п. Ула.

ГОЙЛАЎ Іван Ягоравіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Зарэчча, удзельнічаў у Кастрыч-ніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне, узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга.

ЛЯДНІК Дзмітрый Іванавіч, нарадэіуся ў 1894 у в. Зарэчча, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917 — 20, памёр у 1967.

ЛЯОШК/1 Віктар Дзмітрыевіч, нарадэіуся ў 1900 у г. п. Ула, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1918—21.

МАРКОВІЧ Рыгор Тарасавіч, нарадзіўся ў 1900 у г. п. Ула, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1918 — 22.

МЯДЗЮШКА Іван Яўменавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Зорнікі, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1920—22.

НЯДЗВЕЦКІ Аляксандр Аляксандравіч, нарадзіўся ў 1886 у г. п. Ула, удзельнічаў у Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайне, старшыня Ульскага валрэўкома, узна-гароджаны ордэнам Леніна ў 1936 г. (глядзі артыкул «Шлях бальшавіка» ).

ТРУТЧАНКА Ціт Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1895 у г. п. Ула, член КПСС з 1927, удзелі»-нічаў у Кастрычніцкай рэвалюцыі і грама-дзянскай вайне ў 1917 — 18, баец 1-га Горац-кага партызанскага атрада імя Пагодзіна, памёр у 1979.

ЦЯНЮГА Васіль Яфрэмавіч, нарадзіўся ў 1895 у г. п. Ула, удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1917 — 21.

ШАРШНЁЎ Уладзімір Іванавіч, нарадзіўся ў 1896 у г. н. Ула. удзельнічаў у грама-дзянскай вайне ў 1918 — 22.

ЮРЭВІЧ Фелікс Мікалаевіч, нарадзіўся ў 1900 у г. и. Ула, удзельнічаў у грамадзян-скай вайне ў 1919—22.

УДЗЕЛЬНІКІ КАСТРЫЧНІЦКАЙ РЭВАЛЮЦЫІ I ГРАМАДСКАЙ ВАЙНЫ-УРАДЖЭНЦЫ ВЁСАК КАЎЛЯКОЎСКАГА СЕЛЬСАВЕТА, ЯКІЯ АДЫПІЛІ ДА ШУМІЛІНСКАГА РАЁНА.

АЎЧЫННІКАЎ Канстанцін Піліпавіч, на-радзіўся ў 1897 у в. Закаменцы, з 1917 ў Чырвонай гвардыі, у Чырвонай Арміі ў 1918 — 1921.

БАРДЗЮКОЎ Антон Максімавіч, нарадзіў-ся ў 1895 у в. Пятніцкае, з 1917 у Чырво-най гвардыі, у Чырвонай Арміі ў 1918— 1928.

ГАРАНЕЦ Калістрат Цярэнцьевіч, нара-дзіўся ў 1900 у в. Белькава, у Чырвонай Арміі ў 1919-1922.

ДАВЫДАЎ Сідар Іванавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Харкавічы, у Чырвонай Арміі ў 1918-1922.

ЖЫГУНОЎ Пракоп Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1896 у в. Свярдлы, у Чырвонай гвардыі з 1917, у Чырвонай Арміі у 1918—1921.

ІРАКОНСКІ Фёдар Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1898 у в. Каўлякі, з 1917 у Чырвонай гвардыі, у Чырвонай Арміі ў 1918—1919.

КАРАШКОЎ Мікалай Іванавіч, нарадзіў-ся ў 1897 у в. Слабодка, з 1917 у Чырво-най гвардыі, у Чырвонай Арміі ў 1918— 1921.

КІТОВІЧ Карпен Паўлавіч, нарадзіўся ў 1898 у в. Фатынь, з 1917 у Чырвонай гвар-дыі, у Чырвонай Арміі ў 1918—1922.

МАСКАЛЕЎ Іван Паўлавіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Івоніна, з 1917 у Чырвонай гвар-дыі, у Чырвонай Арміі ў 1918—1922.

МАСЬКО Карп Сысоевіч, нарадэіуся ў

1896 у в. Загор’е, з 1917 у Чырвонай гвар-дыі, у Чырвонай Арміі ў 1918—1921.

СКІТАЎ Прохар Ільіч, нарадзіўся ў 1897 у в. Каўлякі, з 1917 у Чырвонай гвардыі, у Чырвонай Арміі ў 1918—1921.

СТАЛЯ РЭНКА Парфен Тарасавіч, пара дзіўся ў 1897 у в. Курылаўшчына, з 1917 у Чырвонай гвардыі, з 1918 у Чырвонай Арміі.

ЦАПЛІН Антон Васілевіч, нарадзіўся ў

1897 у в. Улазавічы, з 1917 у Чырвонай гвардыі, у Чырвонай Арміі ў 1918—1922.

ШАБЕКА Мікалан Пятровіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Сінякова, у Чырвонай Арміі ў 1918-1922.

ШЫЁНАК Яфім Ісакавіч, нарадзіўся ў 1894 у в. Кривое Сяло, з 1918 у Чырвонай Арміі, служыў у Першай Коннай арміі.

ЯРАШЭНКА Піліп Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Заграмадзіна, у Чырвонай Арміі ў 1919-1922.

ЯЦУК Дарафей Філімонавіч, нарадзіўся ў 1900 у в. Мамойкі, у Чырвонай Арміі ў 1919-1922.

1921'

•1941

ДА НОВАГА ЖЫЦЦЯ

Пасли ўтварання БССР у яе склад увай-шла частка сённяшняга Бешанковіцкага раёна (у межах Магілёўскай губерні). Другая частка некаторы час уваходзіла ў РСФСР (у межах Віцебскай губерні).

17 ліпеня 1924 г. другая сесія ЦБК БССР приняла пастанову «Аб адміністрацыйна-гаспадарчым дзяленні БССР», адпаведна якой былі ўтвораны Бешанковіцкі раён у складзе Віцебскай акругі і Ульскі раён у складзе Полацкай акругі. Бешанковіцкі раён у той час иа-дзяляўся на 13 сельсаветаў: Бешанко-віцкі (некаторы час ён называўся Ленін-скі), Бачэйкаўскі, Бікложскі, Вярхоўскі, Ганкавіцкі, Каўлякоўскі, Макаравіцкі, Навікоўскі, Пяцігорскі, Пажарышчанскі, Свячанскі, Стрэлішчанскі і Чаркаскі.

Ульскі раён таксама быў надавлены на 13 сельсаветаў: Баранькаўскі, Глыба чанскі, Гарбаціцкі, Зарэчанскі, Клетчан-скі, Мішкавіцкі, Обальскі, Сокараўскі, Сушанскі, Ульскі, Усайскі, Усвейскі і Хоцінскі. Цяпер частка тагачаснага Уль-скага раёна ўваходзіць у склад Бешан-ковіцкага раёна. Яшчэ два сельсаветы, Астровенскі і Пліскі, у той час адносі-ліся да Віцебскага раёна. Такім чынам, дата ўтварэння Бешанковіцкага раёна — 17 ліпеня 1924 г.

У Дзяржаўным архіве Віцебскай во-бласці захоўваецца шэраг дакументаў, якія адлюстроўваюць вырашэнне аргані-зацыйных нытанняў утварэння Бешанко-віцкага раёна. Напрыклад, пратакол № 34 пасяджэння Бешанковіцкага валаснога Савета ад 14 жніўня 1924 г., дзе разгляда-лася пытанне аб прыёме ў створаны Бешанковіцкі раён населеных пунктаў, якія адыходзілі да яго, і аб арганізацыі сельсаветаў. 20 жніўня ў памяшканні Бешанковіцкага валаснога Савета адбы-лося пасяджэнне арганізацыйнага камі-тэта, які разгледзсў пытание аб стварэнні райвыканкома і афармленні сельсаветаў. У састаў выканкома ўвайшлі: Мандрык, Кейсман, Славіт, Марголіс, Дойлідаў, Ла-зарэвіч, Мядзвецкі, Семяніда. Старшы-нямі і сакратарамі сельсаветаў былі за-цверджаны: Бачэйкаўскага — Крышын і Здраеўскі, Бешанковіцкага — Семяніда і Цылуян, Бікложскага — Хадзянок і Ка-морнікаў, Вярхоўскага — Агейчанка і Гу-ставовіч, Ганкавіцкага — Зубец і Бара-нок, Каўлякоўскага — Бараноўскі і Агаз-Нк Макаравіцкага — Гутковіч і Курма-левіч, Навікоўскага — Каваленка і Калес-нікау, Стрэлішчанскага — Мядзвецкі і Патапенка. Прозвішчы астатніх пакуль не выяўлены.

26 жніўня 1924 г. адбылася 1-я Бе-шанковіцкая раённая партканферэнцыя. На ёй было выбрана бюро РК КП (б) Б: Кейсман і Мандрык — члены бюро, Мар-голіс і Дунаеў — кандыдаты.

У гаснадарцы раёна адраджаліся стара даўнія, нараджаліся новыя промыслы. На тэрыторыі Бешанковіцкага раёна здаўпа было пашырана ганчарства. У начатку 1920-х гадоў у Астроўпе, Уле, Бачэйкаве стварыліся невялікія аб'яднанні ганчароў-умельцаў, у Бешанковічах было аб’яд-нана 36 майстроў. Вялікім попытам ка-рысталіся носуд з гліны «чорны» і «чырвоны», дзіцячыя цацкі.

У 1923—25 гг. аднавіліся Бешанковіцкі і Бачэйкаўскі цагельныя заводы. На працягу 1926—27 гг. на Бешанковіцкім нагельным заводзе пабудаваны новыя і значка пашыраны старыя сушильныя збу-даванні і печ для абналу, што дазволіла надвоіць вытворчасць цэглы. Ішло рэкан-струяванне прамысловай арцелі «Чыр-воны ватнік», майстэрань кравецка-ша-пачнага кааператыву.

У сярэдзіне 1920-х гадоў ажыццёўлен

шэраг мерапрыемстваў па ўздыме сель-ская гаспадаркі: аказвалася дапамога бядняцкім і серадняцкім гаспадаркам, эканамічна заахвочвалася ўзнікнеппе ка-лектыўных гаспадарак. Так, за кошт аб-рэзкі зямель кулацкіх гаспадарак і дзяр-жаўнага зямельнага фонду да 1 кастрыч-ніка 1927 г. атрымалі зямлю дадаткова да сваіх надзелаў 67 100 двароў беднякоў і сераднякоў: ім было прырэзана 265 500 га зямлі. Сялянам прадстаўляліся льготы — крэдыты, будаўнічы лес, бяс-платная насьба жывёлы і іншае.

У 1925 г. ўзніклі саўгас «Бачэйкава», калгас «Нізгалава» ў вёсцы Двор Нізга-лава (старшыня М. 1. Абрамовіч), ла-тышская арцель «Латніс-Земкапіс» у вёс-ны Буй, ярцелі «Працалюбства» і «Іва-пава». Тут гаспадарка вялася значна лепш, чым у сялян-аднаасобнікаў, і да-вала большую аддачу.

Паводле даных Віцебскага акруговага зямельнага аддзела, з 1 кастрычніка 1928 г. да 1 мая 1929 г. ў раёне былі створаны 14 калгасаў.

У канцы 1929 г. адбыліся агульныя сходы грамадзян у вёсках Дуброва, Ляўкі і Соржыца. Неўэабаве на базе гэтых вёсак быў створаны калгас «Сіні-цы». У 1929 г. з'явіліся калгасы ў вёсках Грыцькаўка і Новее Сяло. У в. Чурылава стварыўся калгас «Свабода». Старшынёй яго быў абраны Іван Рыгоравіч Чара-нок. А ўсяго за тэты час на тэрыторыі Бачэйкаўскага сельсавета, старшынёй якога працаваў Цярэнцій Ананьевіч Дзяцел, было створана 10 калгасаў.

У 1929—30 гг. на тэрыторыі Рубеж-скага сельсавета ўзнікла 5 калектыўных гаспадарак. У іх было коней — 242, ка-роў — 180, свіней — 58, цялят — 67, знач-ныя ворыўныя ўгоддзі і 50 га саду. Кал-гасам былі выдзелены сродкі на інвентар. У 1929 г. ў Бікложскім сельсавеце арганізаваліся калгасы «За ўладу Саве-таў» і «Грамадская справа». Вясной 1930 г. ў Наддзвінскім краі з калек-тыўных гаспадарак было 80 % арцелей, 16 % таварыстваў на сумеснай анрацоў-цы зямлі, 4 % камун.

2 сакавіка 1930 г. адбыўся першы з’езд калгаснікаў Бешанковіцкага раёна, які прыняў рэзалюцыю «Аб рэканструк-цыі сельскай гаспадаркі і чарговых зада-чах калгаснага будаўніцтва». Першай на шлях калектыўнай працы станавілася бедната, станавілася свядома і рапіуча, разлічваючы на лепшае жыццё і дапамогу краіны, бо аднаасобныя бядняцкія гаспа-даркі былі нежыццяздольныя.

Калектывізацыя пачалася ў вельмі складаных і эканамічных, і сацыяльных, і палітычных абставінах. Пры ажыццяў-ленні палітыкі калектывізацыі быў пал-кам скажоны ленінскі план сацыялістыч-нага пераўтварэння сельскай гаспадаркі. Былі забыты словы Леніпа, што спраба ваць уводзіць дэкрэтамі грамадскую апра-цоўку зямлі было б вялікай недарэч-насцю, што тэта задача павінна рашацца цярпліва, шарагам пастуновых пераходаў, абуджаючы свядомасць і ідучы наперад толькі ў меру абуджэнпя гэтай свядо-масці.

Заможным сялянам эканамічна было не выгадна ісці ў калгас. Але выконваючы і перавыконваючы планы калектывізацыі, шмат каму з кіраўнікоў здавалася, што тэту кампанію можна правесці і завяр-ш)ііць па працягу 3—4 гадоў, не спыняю-чыся пры гэтым нават перад «некаторым пры мусам». Тэта выклікала ў шэрагу раёнаў хвалявапні. Былі і жаночыя бун-ты, і стрэлы ўначы ў калгасных акты-вістаў, і падпалы калгасных будынкаў. У начатку 1930 г. стварэнне новых гаспа-дарак спынілася і іх колькасць нават паменшылася. У Бешанковіцкім раёнс колькасць калгасаў скарацілася на 9 адзі-нак. Такое становішча патрабавала ад нартыйнага кіраўніцтва прыняцця хуткіх мер. У маі 1930 г. Віцебская а круговая, а ў чэрвені 1930 г. і раённая партый-ный камісіі падвялі вынікі калгаснага будаўніцтва і, кіруючыся пастановай ЦК ВК!1(б) і артыкулам I. В. Сталіна « Галавакружэнне ад поспехаў», асудзілі «нерагібы».

У Бешанковіцкі раён прыбылі і двацца-ціпяцітысячнікі — 1. С. Рагачоў, Я. П. Па-нізовіч, А. В. Глікман, Е. М. Сакалоў, Е. Б. Багамолаў і іншыя. Да вясны 1931 г. выхад сялян з калгасаў спыніўся.

Арганізацыйна-адміністрацыйныя ме-тады, што выліліся ў масавыя пару-шэнні законнасці, забяспечылі поспех калектывізацыі. У селяніна, які яшчэ ва-гаўся, у моцнага гаспадара, які быў пры-каваны да ўласнай зямлі, які быў зацікаў-лены ў развіцці індывідуальнай гаспадар-кі, выбару амаль не было. Альбо калгас, альбо... У выніку так званай палітыкі ліквідацыі кулацтва як класа ў кулакі за-лічваліся многія заможныя сяляне, серад-някі, а часам і беднякі, якія мелі свой погляд на развіццё сялянскай гаспадаркі і які не стасаваўся з поглядамі адмі-ністрацыйна-камандпай сістэмы на пера-будову вёскі. У Бешанковіцкім раёне былі раскулачаны і сасланы многія сяляпе-аднаасобнікі, сярод якіх Кухто Сяргей Іванавіч з в. Заграддзе, Шчавель Тарас Сцяпанавіч з в. Свіціно, Бярэзін Міхаіл Мінавіч з в. Астроўна, Малах Міхай Емяльянавіч з в. Вадапоева і іншыя.

Пасля заканчэння калектывізацыі змя-ніўся склад насельніцтва раёна. Калі ў 1928 г. тут з кожных ста чалавек 2—3 адносілі да класа буржуазій то ў 1930-я гг. такіх ужо не было. У 1927 г. на сто чалавек было 2—3 калгаснікі, а праз пяцігодку прапорцыя была адварот-най. Удвая павялічылася і колькасць ра-бочих і служачых, і ў першую чаргу за кошт сялян, што не жадалі ісці ў калгасы, ало, не вытрымаўшы гнёту па-датковай палітыкі, вымушаны былі прада-ваць маёмасць і падавацца ў гарады, мя-стэчкі, і за кошт тых сялян, што рата-валіся ад толаду, які напаткаў у начатку 30-х гадоў вёску.

Значка змянілася ў тэты час і карта раёна. У лютым 1931 г. да Бешанко-віцкага раёна былі далучаны Астровенскі, Пліскі, Сініцкі сельсаветы, у жніўні таго ж года — Ульскі і Хоцінскі. Бачэй-каўскі сельсавет спачатку быў перададзе-ны Чашніцкаму раёну, а праз 2 тыдні яго разам з Сокараўскім і Усвейскім сельсаве-тамі далучылі да Бешанковіцкага раё-на. Тэрыторыя раёна склала 140 431 га, насельпіцтва 68 508 чалавек. Паводле ты-тульнага спіса 1931 г., у раёне налічва-лася 36 праднрыемстваў з колькасцю пра-цуючых 585 чалавек. Сельская гаспа-дарка раёна спецыялізавалася на льно-малочным кірунку. У калгасах раёна было 77 сенакасілак, 22 бульбакапалкі,

117 сеялак, 5 снонавязалак і 2 трактары. У 1932 г. ў раёне ўжо 56 нрадпрыем-стваў з колькасцю працуючых 766 ча-лавек. Асноўнымі прамысловымі прад-прыемствамі ў 1930-я гг. былі электра-станцыя, на ей працавала 3 чалавекі, арцель «Чырвоны смалакур» — 31 чала-век, цагельны завод—30 чалавек, абутко-вая арцель — 47 чалавек, панчошная арцель — 27 чалавек (усе прадпрыем-ствы ў Бешанковічах). {льнозаводы былі ў Уле, Храпавішчах, Лстроўне, Леса-пільная арцель — ў Уле.

Для развіцця снаборніцтва, ударніцтва, абмену вонытам перадавікоў вёскі на розных узроўнях арганізоўваліся сельска-гаспадарчыя выстаўкі. 30> кастрычніка 1938 г. ў Бешанковічах адбылася першая раённая сельскагаспадарчая выстаўка, у якой удзельнічалі 75 калгасаў, сярод іх былі 25 гаспадарак, што мелі ўраджай-насць ільнасемя ад 3 да 5 цэнтпераў з гек-тара, ільновалакна ад 2 да 4 цэнтнераў, 35 гаспадарак, дзе збіралі 10—20 цэнтне-раў збожжа з гектара. Права ўдзельні-чаць у 1-й Усесаюзнай сельскагаспадар-чай выстаўцы ў Маскве з Бешанковіцкага раёна атрымалі 33 перадавікі вытворчасці і сем калгасаў. Галоўны камітэт УС ГВ узнагародзіў двух чалавек малым зала-тым медалём.

У Друку таго часу паведамлялася, што Ніна Зубец дабілася рэкордпых ураджаяў ільновалакна, якое было ацэнена № 26. Такі лён быў рэдкасцю не толькі ў нашай рэснубліцы, але і ў краіне. Дзевяць кілаграмаў цудоўнага лёну адправілі на Усесаюзную сельскагаспадарчую выстаў-ку ў Маскву. Ніна Зубец была адзна чана медалём і атрымала 500 рублёў нрэміі і гарнітур. На выстаўцы атрымалі медалі і каштоўныя прзміі таксама работ-нікі свінагадоўчай фермы «Палітаддзе-лец» Купрыян Умецкі і свінарка Еўдакія Мамой ка.

У Ганаровую кнігу УСГВ у Маскве было занесена з раёна 16 перадавікоў сельскагаспадарчай вытворчасці, калгас імя М. Горкага і пяць жывёлагадоўчых ферм.

Выкананне планаў няцігодак было не-магчымым без натхнёнай працы, без развіцця розных відаў сацыялістычнага снаборніцтва, без веры людзей у правіль-насць свайго жыццёвага ўкладу. Немаг-чымым было развіццё гаспадаркі і без адукаваных людзей. У 1927 г. ў раёне нрацавалі 2 сямігодкі, 3 школы першай ступені, 21 школа малапісьменных, 13 пунктаў лікбезу, дзе вучыліся 4107 чала-век усіх узростаў. Сетка навучальных устаноў раёна склада ла на 1.1.1933 г.: школ сялянскай моладзі (ШСМ) — 20, вучняў 5146 і 140 настаўнікаў; 4-годак — 76, вучняў 6365 і 140 настаўнікаў, 92 % жыхароў былі ў той час нісьмен-ныя. За перадваенныя гады ў Наддзвін-скім краі было пабудавана яшчэ 47 школ, дзе ў 1940—41 гг. вучылася 12 577 чалавек. Шмат людзей вучылася на розных курсах павышэння кваліфікацыі. Былі адчынены дзіцячыя садкі ў Бешанковічах, Бераснях і Паліцах. Бальніцы працавалі ў Астроўне, Бешанковічах, Уле, Бачэйкаве і Слабод-цы. Кожная бальніца мела сваю прыся-дзібную гаспадарку і коней. У раёне было таксами 5 радзільпых дамоў, 9 фельчарска-акушзрскіх пунктаў, дзе працавалі 12 урачоў, 24 фельчары і больш за 40 чалавек сярэдняга меды-цынскага персаналу.

У раёне выдавалася свая газета. Ты-ражы яе раслі ўвесь час. Першы нумар бешанковіцкай раённай газеты «Сталі-нец» быў надрукаваны 12 жніўня 1932 г. Першы рэдактар — Я. Шылянкоў. Опе-чатку раёнка выходзіла 9 разоў, а з ка-стрычніка 1932 г.— 12 разоў на месяц. Вакол раёнкі гуртаваліся актывісты, ра-бочий і сялянскія карэспандэнты.

1930-я гады... Супярэчлівы час, калі побач «ужываліся» працоўны ўздым, знтузіязм мільёнаў, самаадданая праца і жорсткая бюракратычная сістэма, культ асобы, масавыя рэпрэсіі і вера простых людзей у партыю і Сталіна, надзея на лепшае жыццё, перакрэсленае ў пачатку 1940-х гадоў ваеннай навалай...

Так нараджалася будучыня

3 успамінаў удзельніка грамадзянскай вайны, жыхара в. Вярхоўе, члена КПСС з 1930 г. I. Васюка

...Аднастайнае жыццё ў нашых мясці-нах, як і на ўсёй краіне, нарушила вестка аб падзеях у Петраградзе. Ня мно-гія разумелі сэнс слоў «рэвалюцыя», «народаўладдзе», ♦саветы». Хіба інто франтавікі, якія вярталіся з першай су-светнай вайны і тлумачылі людзям, што нясе простаму люду рэвалюцыя.

Помню, як маці дапытвалася ў бацькі:

— Кажаш, без цара будзем жыць?!

— А навошта табе цар? — усміхнуўся бацька,— Пацярпеліся ад яго, хопіць! Лепшае жыццё наперадзе, маці. Самі яго і будзем будаваць.

А каб хутчэй усталявалася я но, новае жыццё, аб'ядноўвалася вясковая бедната ў барацьбе супрадь мясцовых багацеяў. Вядома, кулакі добраахвотна не адмаў-ляліся ад зямлі, ад багацця, нажытага чужой працай. Хутка яны і бацьку зжылі са свету. Гады тры пабыў за гаспадара ў бацькавым доме, а ў двадцатым — добраахвотнікам пайшоў у Чырвоную Армію. Разам з аднавяскоўцам Міхаілам Пішчэйкам да самай Варшавы гналі белапалякаў.

У Чырвонай Арміі прайшоў добрую навуку палітычнай свядомасці. Пастале-лым вярнуўся ў родную вёску. У ёй таксама перамены: моладзь стварыла камсамольскую ячэйку. Сакратаром вы-бралі Захара Забалоцкага. Не застаўся і я ў баку ад іх работы. Яшчэ ў пачатку двадцатых гадоў вялася гаворка аб буду-чай калектывізацыі сялянскіх гаспадарак, ствараліся камуны, таварыствы па сумес-най апрацоўцы зямлі. іМне выпаў іншы лёс. Увосень 1925 года мяне прызвалі ў чыгуначныя войскі. Некаторы час служыў над Гомелем, дзе рамантавалі чыгуначныя магістралі, будавалі новыя. Неўзабаве нашу часдь перавялі на будаў-ніцтва чыгуначнай воткі Орша — Лепель. Асноўнай тагачаснай «тэхнікай» былі рыдлёўка і насілкі, тачка і то была ўжо ў рабоде палёгкай. Аднак ніхто не паса-ваў перад цяжкасцямі.

У чыгуначных войсках прынялі мяне кандыдатам у члены ВКП(б), а пазней і ў члены партыі. Звольніўшыся ў запас, я вырашыў паехаць на будаўнідтва Турксіба. Аб гэтай будоўлі я многа чуў, захапляўся мужнасцю яе будаўнікоў. Таму ехаў у няблізкую дарогу з зада-вальненнем. Вясной 1929 быў на месцы. Зайшоў у штаб будоўлі, назваў сябе, паказаў дакументы.

— Такія людзі патрэбны нам,— сказалі ў штабе.— Прымайце брыгаду пудеўклад-чыкаў. Вопыт работы на чыгунцы ў вас ёсць, справіцеся. Прыняў брыгаду. Ка-лектыў падабраўся з дружных, працаві-тых хлопцаў. Многія нрыехалі на Турксіб пасля вайсковай службы. Брыгаду можна было лічыць інтзрнацыянальнай: былі сярод нас і рускія, і беларусы, і ўкра-інцы, і казахі, і туркмены. Усе праца-валі шчыра, дружна.

Будаўніцтва чыгункі — справа не а лёгкіх, а ў Туркестане — асабліва. Тэм-пература летам да 40 градусаў цяпла, рэйкі, нібы ў полымі нагрэтыя, бязвод-ныя пяскі наўкола. А мы кіламетр за кіламетрам прасоўваліся наперад, на-рошчвалі стальную стужку магістралі. За намі, пуцеўкладчыкамі, ішлі камса-мольскія цягнікі...

1 яшчэ адзін адрас майго юнацтва — будаўніцтва чыгункі Томск — Чулым, працягласдь якой каля 200 кіламетраў. Пазней па закліку партыі змяніў шинель чыгупачніка на міліцэйскі. Каля 8 гадоў служыў у органах упутраных спраў Новасібірскай вобласді. Калі пачалася савецка-фінляндская кампанія 1939 — 40 гг., пайшоў у раённы камітэт пар-тыі і папрасіў накіраваць мяне добра-ахвотна на ванну. Просьбу задаволілі, і я трапіў у лыжны батальён асобага прызначэпня. Батальён вёў разведку, ча-сам здараліся і жорсткія сутычкі з ва-рожымі падраздзяленнямі. Скончылася тэта вайна, цераз год пачалася новая. Зноў прыншлося ісці ваяваць. На тэты раз у танкавых войсках. Наша танкавая бригада ўдзельнічала ў баях над Сталін-градам, на Каўказе. Насля вайны зноў пайшоў па дарожнае будаўніцтва. Толькі ўжо не на чыгуначнае, як раней, а на аўтамабільнае. Будаваў аўтадарожныя ма-

Трактарысты

3 уснамінаў А. I. Бандарэнкі, першага трактарыста ў раёне

Аляксандр Ігнатавіч Бандарэнка марадзіўся ў 1906 г. ў в. Баркуны ў мнагадзетнай сялянскай сям’і. 3 дванаццаці гадоў батра-чыў на хутары ў багатага кулака. У начатку 1930-х гадоў ён, калгаснік калгаса «Бальша-вік», першы ў раёне асвоіў адзіны на той час трактар «Фардзон».

Калі ў 1928 г. ў наш край нрыехаў землямер Літвінаў, сяляне зразумелі — быць вялікай перамене ў іх жыцці. Час-цей началі збірацца на сходкі, абмяркоў-ваць нечуваны да гэтага калектыўпы лад жыцця. Вельмі ж пераканаўча гаварыў аб ім малады землямер. Нарэшце выра-шылі: быць у Баркунах калгасу, а назвалі яго «Бальшавік». Жыхары вёсак Барку-ны, Шкалёўка, Дапаны, аб’яднаныя ў кал-гас, паступова пачалі ўзнімаць сваю гас-падарку. А пра саюз рабочага класа з сялянствам мы не а газет даведаліся, а на справе адчулі моцную руку пад-трымкі. У 1930 г. рабочыя Віцебскай фабрыкі імя Клары Цэткін прыслалі ў калгас трактар «Фардзон». Трактарыст Васька Мукавоз, малады, прыгожы, руха-вы, стаў сапраўдным маім кумірам. А калі на калгасным сходэе мяне прызначылі памочнікам трактарыста, маёй радасці не было канца. 1 сапраўдная рэвалюцыйная ўсхваляванасць ахапіла мяне, калі мы ўдвух, рабочы і селянін, сталі пера-ворваць межы сялянскіх палосак, і знікалі тыя межы над плугам і ператвараліся ў шырокі калгаспы палетак. Зразумеў я тады, што мы зрабілі больш, чым узаралі зямлю, што разам з гэтымі межамі мы зааралі наша мінулае, каб больш піколі яно не ўваскрэсла, не прарасло. Потым я самастойна сеў за руль. А «Фардзон» той быў недасканалы і маленькі, але якую вялікую справу ён рабіў!

гістралі над Джэзказгапам і Карагандой. Да выхаду на пенсію працаваў дарожным майстрам.

Часам прыязджаў на радзіму, гасцяваў у роднай вёсцы Вярхоўе, бываў і ў іншых навакольных восках. Нельга параўнаць сённяшнюю вёску Вярхоўе з дарэвалю-цыйнай. Цяперашняе жыццё — тэта мара майго юнацтва. Я і мае равеснікі шчыра верылі ў шчаслівую будучыню, будавалі яе, змагаліся за яе.

♦ ♦ ♦

Андрэй Міхайлавіч Краско родам з в. Грыцькаўка. Калі ў 1930-я гады жыха-ры вёскі аб’ядналіся ў сельскагаспадар-чую арцель над назвай «Верны шлях», Андрэй Краско быў накіраваны на курсы трактарыстаў. Пасли сканчэння іх працаваў у Бачэйкаўскай МТС на кола-вым трактыры ХТЗ. Андрэй Міхайлавіч адзін з першых у раёне стаў стаханаў-цам. У 1937 г. за няпоўныя сем месяцаў он выканаў гадавое задание на 240 %, а адзнакі за якасць у рабочим дзённіку механізатара ставіліся толькі выдатныя. Калі калектыву Бачэйкаўскай МТС было прапапавана вылучыць дэлегата ў Маскву на ВДНГ, Краско быў названы першым. Вярнуўся ён з Масквы з вялікім сярэб-раным медалём і дипломам ВДНГ, а яшчэ з прэміяй — триста рублёў. У 1938 г. Андрэй Краско зноў выйшаў пераможцам у снаборніцтве механізатараў; працуючы на льноцерабілцы, пры норме 40 гекта-раў ільну за сезон ён выцерабіў 280 гек-тараў. I ў другі раз паехаў Андрэй Міхай-лавіч на выстаўку ў Маскву. Бронза-вым медалём быу адзначаны на тэты раз яго працоўны подзвіг.

А трэці раз наведаў Маскву А. М. Крас-ко як абаронца яе ў 1941-м. Ад Улы адыходзіў на ўсход над варожым націс-кам 261-ы батальён аэрадромнага абслу-гоўвання, у складзе якога ваяваў Андрэй Міхайлавіч як камандзір трактарпага ўзвода. Будавалі палявыя аэрадромы, перавозілі разнастайны рыштунак аэрад-ромнага абслугоўвання. Дайшоў тракта-рыст да Берліна.

Пасля вайны вярнуўся дадому. Кіраваў трактарнай брыгадан, выконваў абавязкі механіка. Кожная машина была яму падуладная, таму што любіў ён тэхніку, любіў працу, бачыў у ёй сэнс свай го жыцця. I двум сынам сваім перадаў тэту любоў Андрэй Міхайлавіч, абодва сталі механізатарамі.

Адна ў нас прывілея

3 успамінаў Дз. I. Лысенкі

Дзмітрый Ігнатавіч Лысенка нарадзіўся ў 1904 г. ў в. Свіціна Бсшанковіцкага раёна ў сялянскай сям’і. Член КПСС з 1929 г. 3 1921 г. батрак, з 1923 г. працаваў рабо-чим на нагельным заводзе ў Лепелі, потым крапілынчыкам на шахце ў Данбасе. У на-чатку 1930-х гадоў удзсльнічаў у калекты-візацыі, у 1930—36 гг. працаваў старшынёй Пажарышчанскага сельсавета Бешавковіц-кага раёна. 3 1937 г. шахцёр на шахтах Дан-баса. У Вялікую Анчынную вайну працаваў старшынёй калгаса, сельсавета ў Пензенскай вобл. Пасля вайны на гаспадарчай рабоце ў Бешанковіцкім раёне: упраўляючы канторы «Белплодагародніна», загадчык раённага ган-длёвага аддзела, старшыпя калгаса «Чыр-воны Кастрычнік», брыгадзір пазаведамаснай вартавой аховы. 3 1977 г. на пенсіі. Памёр Дз. 1. Лысенка 7 сакавіка 1986 г.

...Бацька памёр, калі мне было ўсяго паўтара года. Зямлі-няўдобіцы было ў на-тай сям’і — каню недзе развярнуцца. Ад цямна да цямна маці батрачыла ў маёнтку Якубоўшчына, які быў на тары-торыі сённяшняга Вярхоўскага сельса-вета. Невыноснай працай зарабляла на пражыццё сям’і. Як толькі мне споўні-лася 9 гадоў, узяў пугу ў рукі і пайпюў у маёнтак пасвіць свіней. Такімі вось засталіся ўражанні таго цяжкага дзяцін-ства. Хіба маглі прадказаць мае бацькі, што дзеці ўбачаць лепшую долю?! Але верылася тады, што прыйдзе час збаўлеп-ня, што не будзе багатых і бедных. I да-чакаліся лепшай долі. За гэту лепіпую долю старэйшы брат Сцяпан са зброяй у руках змагаўся ў Чырвопай Арміі, граміў Калчака і іншых ворагаў Савецкай улады. У першых радах барацьбітоў за новае жыццё ішлі камуністы. Свой лёс з партыяй я звязаў у 1929 г., калі пра-цаваў шахцёрам у Данбасе. Не дзяліў работу па «выгадную» і «нявыгадную», іпюў туды, куды насылала партыя. Аднак зямля ўладна клікала да сябе. Брат Сцяпан (жыў ёп у вёсцы Свіціна непа-далёку ад Якубоўшчыны) пісаў мне: «Вялікая справа ў нас. Прыязджай. Знойдзеш, чым заняцца». I я паехаў. У 1930 г. мяне вылучылі на савецкую работу — узначаліў выканном Пажары-шчанскага сельскага Савета. 3 ранку да позняга вечара працаваў, аб’язджаў на кані населеныя пункты, сустракаўся і гу-тарыў з людзьмі, праводзіў сходы. Помню, якім стаў наш сельсавет. У Пажарышчы пабудавалі адміністрацыйны будынак сельвыканкома. На будаўніцтва прыхо-дзілі людзі нават э навакольных вёсак. Пачала працаваць сямігадовая школа ў цэнтры сельсавета, былі адкрыты мага-зін, хата-чытальня. Многія калгаснікі пабудавалі ўласныя хаты... Калі пачалася вайна, на фронт мяне не ўзялі — моцна здало здароўе, пакіравалі па ўсход, у Пензенскую вобласць, дзе я ўзначаліў калгас, сельскі Савет. Тут, як і на роднай Віцебшчыне, адна прывілея была ў мяне — быць там, дзе больш патрэбен. Прывілея гэтая была і пасля вайны, калі вярнуўся па радзіму. Тры гады працаваў у гандлі, кіраваў Ганкавіцкім сельсаве-там, калгасам «Чырвоны Кастрычнік»...

Якія ўчасткі ні давярала б партыя, лічыў галоўным для сябе спаўна выклад-вацца, аддаваць справе свае сілы і веды. У дзень 80-годдзя Другога з’езда РСДРП мне ўручылі знак «50 гадоў знаходжан-ня ў КПСС».

3 гісторыі камсамольскага руху

Гісторыя камсамольскага руху ў пры-дзвінскім краі пачынаецца з вясны 1919 г., калі ў Бешанковічах, Уле, Бачэйкаве і іншых валасных цэнтрах і вёсках былога Лепельскага павета былі створапы камса-мольскія ячэйкі. «Камсамольская ямай-ка,— успамінаў Барыс Цітавіч Латышаў, былы завадатар і кіраўнік камсамольцаў у в. Рубяжы,— зпаходзілася пры Пажары-шчанскім сельсавеце. Янабыланешматлі-кая — некалькі чалавек з суседніх вёсак». Але гэта былі натхнёныя, упартыя юнакі і дзяўчаты, якія актыўна дапамагалі ка-муністам, растлумачвалі вяскоўцам дэкрэ-ты і пастановы Савецкай улады. Ра-ботай камсамольскіх ячэек у той час кіравалі ў Уле Іван Каранеўскі, у Хоці-не Леў Даватар, у Вярхоўі Захар Заба-лоцкі, у Рубяжы Барыс Латышаў. Па-ступова расла колькасць камсамольцаў, ствараліся новыя ячэйкі. Але гэты працэс быў няпросты і нялёгкі. Значная тэрыто-рыя раёна была акупіравапа спачатку кайзераўскімі, а потым беланольскімі за-хопнікамі. У гэтых умовах бацькі не да-звалялі дзецям уступаць у камсамол. Але перадавая моладзь, пягледзячы на небяспеку, станавілася над сцяг РКСМ. У гэты час асноўным кірункам дзейнасці была дапамога Чырвонай Арміі: збіралі

цеплыя рэчы для чырвонаармейцаў, срод-кі, акрамя таго ўсе камсамольцы на-віпны былі займацца ваеннай падрыхтоў-кай на курсах усевобуча. Першая кам-самольская капферэнцыя Лепельскага на-вета, у які ўваходзіла значная частка сучаснага Бешанковіцкага раёна, адбыла-ся ў верасні 1920 г. Я на юрыдычна аформіла стварэнне навятовай арганіза-цыі. 20 кастрычніка 1920 г. ў Бешанко-вічах адбыўся першы сход, на якім нрысутнічалі 25 камсамольцаў і спачу-ваючых. Местачковай камсамольскай ар-ганізацыяй кіравалі Шэйкін, Памарын, Баярын і Шапіра. Паводле снраваздачы ў Віцебскі губком камсамола ад 23 сту-дзеня 1921 г., якая знаходзіцца ў фондах Дзяржаўнага архіва Віцебскай вобласці, у Бешанковічах у местачковай арганіза-цыі РКСМ налічвалася 50 юнакоў і дзяўчат. Работу ячэйкі ўзначальваў Са-ламон Юдовін, пазпей вядомы савецкі графік. У 1921 г. была створана камса-мольская ячэйка ў в. Астроўна на чале з Фёдарам Путавым.

Пасля заканчэння грамадзянскай вайны жыццёва важным пытанием была бараць-ба за хлеб. У час харчразвёрсткі кам-самольцы аб’язджалі вёскі і забіралі лііпкі хлеба, у радах ЧОН вялі барацьбу супраць кулакоў і бандытаў. Акрамя гэтага камсамольцы 1920-х гадоў актыўна займаліся пытаннямі культурна-асветнай работы, вялі антырэлігійную прапаганду. Штодзённая мэтанакіраваная дзейнасць камсамольцаў выклікала шалевую злосць ворагаў Савецкай улады. Былі выпадкі, калі ў час пасяджэнняў камсамольскай ячэйкі стралялі з абрэза ў актывістаў (двойчы стралялі ў Ганну Хітрыкаву). У раённым гісторыка-краязнаўчым музеі ёсць эвесткі аб камсамольскай ячэйцы ў дзіцячым доме, што ў 20-я гады раз-мяшчаўся ў в. Клешчына. У ёй было чацвёра юнакоў: Міхаіл Козік, Іван Алей-нік, Ціт Алейнік і Фёдар Ружынскі.

12 жніўня 1923 г. створана камсамоль-ская арганізацыя ў в. Забалацце. Актыў-насць маладых будаўнікоў сацыялістыч-нага грамадства спачатку была нізкая, часта на сходах баяліся слова сказаць, зрабіць нейкую прананову. Уся работа зводзілася да камсамольскіх сходаў, дзе пры малой колькасці беспартыйнай мо-ладзі чыталі Статут і Праграму РКСМ. Але ў хуткім часе камсамольцы пачалі праводзіць вечары мастацкай самадзей-насці, стварылі два гурткі налітграматы.

1 да іх пацягнулася моладзь. Калі ў

1923 г. ў Забалацці прынялі ў камсамол

2 чалавекі, а зімой — вясной 1924 г. яшчэ аднаго юнака, то ў летні перыяд 6 юна-коў сталі членамі РКСМ, а ўсяго ў

1924 г. было нрынята 19 чалавек.

Камсамольцы Забалацкай ячэйкі пры-нялі актыўны ўдзел у двухтыднёвіку дапамогі школе, паставілі тры бясплат-ныя спектаклі ў карысць Вярхоўскай, Старскай, Бераснёўскай школ. Пры іх непасрэдным удзеле быў перавезены і аб-стали ваны будынак Бераснёўскай школы. Яны правялі нядзельнік па добраўнарад-каванню тэрыторыі вакол гэтай школы, а таксама зрабілі падсыпку зямлі пад пад-логу будынка. Праз год у Забалацці былі .33 камсамольцы, з іх сялян 32, мужчын 29, узрост камсамольцаў ад 15 да 21 года. Два камсамольцы мелі сярэдпюю адука-цыю, два былі ненісьменныя, астатнія з ніжэйшай адукацыяй.

Сваей баявітасцю вызначалася Слабад-ская камсамольская ичэйка. 30 камсамоль-цаў, у тым ліку 2 дзяўчыны, стварылі драматычны гурток, выпісвалі 8 газет і часопісаў, выпускал! сваю насценгазету.

Бешанковіцкая ичэйка ЛКСМБ у каст-рычніку 1924 г. аб'ядноўвала 53 членаў

1 кандыдатаў. Сярод іх было 10 дзяўчат. Бюро ячэнкі складалася з 3 членаў і

2 кандыдатаў. У ячэйцы было 18 рабо-чих, батрак, 12 беднякоў, 2 серадникі, 8 служачых, па адукацыі яны надзяля-ліся наступным чынам: 2 непісьмениыя, 18 малапісьмепных, 2 з ніжэйшай адука-цыяй, 10 з сирэдняй. Камсамольцы мяс-тэчка выпісвалі 13 газет. У бібліятэцы было 350 экзем нляраў кніг.

Пры ўдзеле камсамольцаў наладжваліси ўрачыстыя пасяджэині сельскіх Саветаў, сходы настаўнікаў, кааператараў, право-дзіліся ўрачыстыя дэманстрацыі 7 ліста-пада і 1 Мая.

На 1 чэрвеня 1926 г. ў раёне было 15 камсамольскіх арганізацый: 12 пры цэнтрах сельсаветаў і ў мястэчку, 3 у вёсках. Яны аб'ядноўвалі 315 членаў і 2 кандыдатаў у ЛКСМБ, у т. л. 70 дзяў-чат, 41 камсамолец вучыўся ў сямі-годцы. У начатку 30-х гадоў у бюро Бешанковіцкага райкома камсамола ўва-ходзілі: Хахлоў — супрацоўнік раённай газеты «Сталінец»; Быкоўскі, 1. Д. Зу-бец — работнікі гандлю; Свіцінскі — пер-шы сакратар райкома камсамола; Дунаеў-скі — старшыня райкома прафсаюза леса-дрэўрабочых, сакратар камсамольскай ар-ганізацыі леспрамгаса; Ф. Окунь — сакратар райвыканкома; М. С. Жыгун — супрацоўнік рэдакцыі; Іофе — каваль, сакратар камсамольскай арганізацыі рай-прамкамбіната, потым райцэнтра, стар-шыня выканкома гарпасялковага Савета. Актыўнымі камсамольцамі 30-х гадоў былі М. Юдовіна — машыністка адной з раённых устаноў, Левін — супрацоўнік міліцыі. Добра зарэкамендавалі сябе камсамольцы Бэла Лібенсон, Ніна Копі-на — настаўніцы мясцовай сямігодкі, Да-выд Гольдбрайх — работнік ашчаднай касы, Рыгор Хмызаў — шафёр, Ілья Ла-зука — работнік спажывецкай каапера-цыі, «Эцінгоф — рабочы фабрыкі мастац-кіх вырабаў, Айзік Іофе — старшыня прамысловай арцелі «Ваціннік», Восіп Нейман — настаўнік, Хаім Гольдбрайх — рабочы і іншыя.

Па-рознаму склаліся іх лёсы. Левіна накіраваў камсамол на адказны ўчастак — у міліцыю. Смелы і рашучы юнак загі-нуў у барацьбе з бандытамі. - Давыд Гольдбрайх перад вайной узначальваў ашчадную касу. У час вайны мужна зма-гаўся супраць захопнікаў, пасли вайны ўзначальваў адзіп з аддзелаў Віцебскага абласнога ўпраўлення ашчадных кас. Ры-гор Хмызаў у Чырвонай Арміі стаў танкістам, па-геройску загінуў, абараняю-чы Маскву. У гады Вялікай Айчыннай вайны загіпуў А. Іофе. В. М. Нейман скончыў Віцебскі медінстытут, працаваў ваенным урачом.

У Бешанковічах, у скверы, насупраць плошчы У. I. Леніна, узвышаецца пом-нік камсамольцам, якія загінулі на фран-тах Вялікай Айчыннай вайны, змагаліся ў партызанскіх атрадах, антыфашысцкім падполлі.

1м прысвечана экспазіцыя ў Бешанко-віцкім гісторыка-краязнаўчым музеі. Кам самольцы 20-х, упартыя ў сваей праваце, ішлі ў жыццё з мэтай працаваць для дабрабыту сваёй Радзімы, поўныя надзей і светлай веры.           А, В. Крачкоускі.

Бешанковіцкі раён у 30-я гады

Раён размяшчаецца паміж 54° 52" — 55° 16' паўночнай шыраты і 29°03'— 30°04' усходняй даўгаты. Раённы цэнтр — Бешанковічы. Бліжэйшая чыгуначпая станцыя — Сіроціна. Раён надзяляецца на 21 сельсавет. у тым ліку нацыянальных яўрэйскіх — 2. Мяжуе: на поўначы з Сі-роцінскім раёнам, на захадзе — з Ву-шацкім і Лепельскім, на поўдні — з Чаш-ніцкім і Сенненскім і на ўсходзе — з Віцебскі м.

Агульная тэрыторыя раёна 140 431 га. у тым ліку зямель сельскагаспадарчага прызначэння 81,1 %, лясоў — 18,1 %...

Усяго насельніцтва ў раёне 68 508 ча-лавек. Нацыянальны склад насельніцтва раёна: беларусаў 90,89 %, яўрэяў 1,69, палякаў 0,41, расійцаў 6,33, літоўцаў 0,04, латышоў 0,14 і інш. 0,55 %.

Па тытульнаму спісу 1931 г. ў раёне налічвалася 36 прадпрыемстваў з лікам рабочих у іх 585 чал.:

электрастанцый 1, тарфяных арцеляў 4, млыноў 5, млын-лесапільня 1, цукерка-вая арцель 1, кравецкіх арцеляў 3, панчошная арцель 1, паліўная арцель 1, вы раб вод 1, шавецкіх арцеляў 3, леса-пільных заводаў 2, нагельных заводаў 3, Ванниковых заводаў 2, аўчына-лубн. арцель 1, смалакурняў 3, кавальскіх ар-целяў 2, с/г майстэрня 1, тарфяны завод 1.

У 1932 г. на тэрыторыі равна існа-вала 9 дзяржаўных і 47 кааперацыйных, а ўсяго 56 прамысловых прадпрыем-стваў, 3 з іх знаходзіліся ў падпарадка-ванні Наркамзему 1, РВХ і гарсавету 8, прамкааперацыі 19, калгасаў 19, іншай кааперацыйнай прамысловасці 9. Пер-санал усіх гэтых прадпрыемстваў на 1.12.32 г. склаў 766 адзінак, у тым ліку рабочих 687, служачых 72, апрача таго, працуючых па хатах 5. Сярэдняя колькасць рабочих за 1-е паўгоддзе 1932 г. складала 562. Сума асноўных фондаў раўнялася 298 185 р. Калі валавая прадук-цыя ў аптова-адпускнйх цэнах адпавед-нага года за 1931 г. была 903 048, то толькі за 1-е паўгоддзе 1932 г. яна была ўжо 724 454 р., 7 прадпрыемствау мелі рухавікі.

Асноўнымі прамысловымі праднрыем-ствамі раёна з’яўляюцца: 1. Электра-станция ў Бешанковічах. Рабочих у ся-рэднім за 1-е паўгоддзе 1932 г. 3 чал., з валавой прадукцыяй за тэты ж час у цэнах 1926—27 г.— 6,86 тыс. р. 2. Торфаарцель у с. Новікі з лікам рабочих 55, валавой прадукцыяй 15,81 тыс. р. 3. Арцель «Чырвоны смалакур» у Бешанковічах з лікам рабочих 31 і валавой прадукцыяй 17,99 тыс. р. 4. Ца-гельны завод у Бешанковічах з лікам рабочих 30 чал. і валавой прадукцыяй 9,00 тыс. р. 5. Лесапільная арцель у м. Ула з лікам рабочих 29 і валавой прадукцыяй 29,12 тыс. р. 6. {льнозавод № 19 у м. Ула з лікам рабочих 21 чал. і валавой прадукцыяй 8,18 тыс. р. 7. {льнозавод у с. Храпавішчы з лікам рабочых 82 чал. і валавой прадукцыяй 12,54 тыс. р. 8. {льнозавод Астравенскі

з лікам рабочых 21. 9. Абутковая арцель у Бешанковічах з лікам рабочых 47 чал. і валавой прадукцыяй 48,42 тыс. р. 10. Панчошная арцель у Бешанковічах з лікам рабочых 27 і валавой прадукцыяй 33,53 тыс. р.

Спажыўкааперацыя раёна мае 15 сельпо з гандлёвай сеткай у 40 адзіпак і лікам пайнікаў 16 111 чал.

Сельская гаспадарка раёна спецыялі-зусцца ў ільно-малочным напрамку: саўгасаў у равно 2. «Бачэйкава» — са свінагадоўчай спецыялізацыяй і з пло-шчай сенажаці 611,13 га, з лікам рабочых 184, пагалоўем буйной рагатай жывёлы 78, свіней 535 і коней 88. «Дзягі-лева» — трусагадоўчы, з плошчай сена-жаці 515,40 га, з лікам рабочых 534 чал., пагалоўем буйной рагатай жывёлы 46 і коней 42.

У раёне маецца 12 564 гаспадаркі, з іх на 1.1.33 г. калектывізавана 4295, што складае 33,9 %. Усяго ў раёне калгасаў 159. У калгасах раёна маюцца наступныя фермы: свінагадоўча-таварных 36 з пага-лоўем 695, малочна-таварных 22 з пага-лоўем 1622, цялятнікаў 30 з пагалоўем 1541, каняводчых 4 з пагалоўем 110.

У калгасах раёна маецца складаных сельскагаспадарчых машын: сенакасілак 77, бульбакапалак 22, конных грабляў 81, жняярак-самаскідалак 179, снопавяза-лак 5, сеялак 117, трактароў 2, малатар-няў 3.

Пасяўная плошча раёна ў 1932 г. скла-дала 58 668 га, у тым ліку збожжавых 60,5 %, бульбы 13 %, тэхнічных куль-тур 12,5 %, палявых траў 8,6 % і інш. 5,4 %.

Сетка навучальных устаноў раёна на 1.1.33 г.: ШКМ 20, вучняў 5146 і на-стаўнікаў 140; 4-годак 76, вучняў 6365 і настаўнікаў 140, працэнт пісьменнасці 92.

Партарганізацыя раёна складаецца з 29 партячэек з лікам камупістаў 265 чал., з іх членаў КП(б)Б 162 і кандыда-таў 103.

Камсамольская арганізацыя раёна скла-даецца з 52 камсамольскіх ячэек з лікам камсамольцаў 682.

У раёне выдаецца газета «Сталінец*. Друкуецца са скарачэннямі па кн.: Усе равны БССР. Мн., 1933. С. 173-175.

Удзельнік чэлюскінскай эпапеі

Аляксей Еўдакімавіч Харкевіч, удзель-нік савецкай яалярнай экспедыцыі 1933— 34 гг. на параходзе «Чэлюскін». На-радзіўся ў 1905 г. ў в. Васкрасенцы Бешанковіцкага раёна. 3 1933 г. пра-цаваў вадалазам у камандзе карабля «Чэлюскін*, потым у Мурманску. Пасля Вялікай Айчыннай ванны жыў у Бары-саве. Узнагароджаны ордэпамі Чырво-най Зоркі, Айчыннай вайны II стунені, медалямі. Памёр А. Е. Харкевіч у 1986 г. Адна з вуліц вёскі Вярхоўе Бешанко-віцкага раёна названа я го імем.

Яшчэ ў час службы на флоце Аляксей асвоіў нялёгкую прафесію вадалаза. Пераехаў у Мурманск, удзельнічаў у над’ёме затанулых караблёў, рамантаваў судны, заслужана лічыўся майстрам сваёй справы. Тут яго і прыкмеціў О. Ю. Шміт. Так Харкевіч трапіў у каманду легендар-нага карабля.

...«Чэлюскін» стаяў, зацёрты льдамі. Дваццацівасьмігадовы вадалаз Аляксей Харкевіч далажыў капітану карабля У. I. Вароніну: «Зрэзаны 33 заклёпкі, на абодвух бартах разышліся швы, прабі-ты насавы трум нумар адзін, на корпусе ў некалькіх месцах глыбокія ўмяціны, руль без пашкоджанняў».

Ільды сціскалі судна, якое ўжо не магло самастойна рухацца, а дрэйфавала разам з крыгамі ў Чукоцкае мора. Каб вырвацца з палону, чэлюскінцы адколвалі лёд вакол карабля, узрывалі таросы аманалам. Не дапамагло. Параход па волі ветру і цячэння насіла разам з крыгай то ў адэін, то ў другі бок. У членаў экспедыцыі была надзея, што дрэйф вы-нясе карабель на чыстую ваду. Але ў снежні пачаліся моцныя маразы. Кожны чэлюскінец ведаў, што ён будзе рабіць у час неиазбежнай аварыі.

Пад націскам ільдоў рвалася абіпыўка карабля. Не адзін раз даводзілася Харке-вічу па загаду Шміта і Вароніна сну сканца пад ваду, весці разведку. Вынікі былі несуцяшальныя. 13 лютага 1934 г. «Чэлюскін» затануў. На льдзіне заста-лося звыш ста чалавек, у тым ліку жан-чыны і дзеці. Харкевіч разам з усімі ставіў палаткі, будаваў баракі, дапамагаў вучоным праводзіць доследы, весці назі-ранні за надвор’ем, цячэннем.

Стаялі саракаградуспыя маразы, а на льдзіне працягвалася жыццё. Людзі не страцілі надзеі на выратаванне. Яны смела і рапіуча ўступілі ў барацьбу са стыхіяй і перамаглі яе.

...Праз 3 дні пасли ўрачыстай сустрэчы герояў-чэлюскінцаў у Маскве А. Е. Харке-віча сустракалі жыхары Віцебска. На вак-зале горада адбыўся вялікі мітынг, на якім Аляксей Еўдакімавіч выступіў з

прамовай. Тут жа прысутнічалі і яго маці, Еўдакія Нічыпараўна, камсамольцы і пія-неры з Бешанковіч.

— Дадому ехалі на паўтаратонках. Аляксей — на легкавым аўтамабілі ♦ Эмка», — успамінаў стары таварыш Хар-кевіча В. II. Пляхневіч.— Урачыстыя мі-тынгі адбыліся таксами ў Вядзераве, Астроўне, Бешанковічах.

Да сустрэчы Аляксея Еўдакімавіча рыхтаваліся і ў Васкрасенцах. Аднавяс-коўцы выраўнавалі дарогу, засыпалі пяс-ком выбоіны, упрыгожылі сцягамі, квет-камі сталы, якія ўжо стаялі насупраць яго родііай хаты. Сустрэча чэлюскінца з землякам! п рай шла ўрачыста і радасна. Кожнаму хацелася дакрануцца да яго ор-дэна. Аляксей Еўдакімавіч шмат рас-казваў аднавяскоўцам пра экспедыцыю, О. Ю. Шміта і яго таварышаў.

Чэлюскіиская эпапея атрымала шырокі рэзананс у краіне, у тым ліку і на Прыдзвінні. Таму, адзначаючы мужнасць і гераізм земляка, калгаснікі калгаса «Бальшавік», старшынёй якога ў той час быў Ф. М. Гарапіп, узбуйненую гаспа-дарку назвалі «Чэлюскінец».

Пазней А. Е. Харкевіч працаваў вада-лазам у Мурманску. У Вялікую Айчын-ную вайну самаадданай працай дапа-магаў Радзіме набліжаць перамогу, раман-таваў баявыя і транспартныя караблі, пашкоджаныя ў баях у час палётаў варожай авіяцыі.

Нраслаўлены чэлюскінец пражыў доў-гае цікавае жыццё. Добрая памяць пра выдатнага земляка засталася ў Васкра-сенцах.

А. В. Крачкоўскі.

Іх называлі стаханаўцамі

У Маскве, у павільёне «Сельская гас-падарка» Выстаўкі дасягненняў народнай гаспадаркі СССР захоўваецца Ганаровая кніга, на старонкі якой з 30-х гадоў заносіліся прозвішчы ўдзельнікаў выстаў-кі, паказчыкі іх дасягненняў у вытвор-часці. Сярод прозвішчаў працаўнікоў сельскай гаспадаркі, занесены* на ста-ронкі Ганаровай кнігі ВДНГ, нямала нашых землякоў, хто праслаўляў Пры-дзвінне стаханаўскай працай.

АДАМОВІЧ Антон Якаўлевіч — да-глядчык авечак калгаса «Звязда» Бешан-ковіцкага раёна. Па статку авечак оксфардскай пароды ў 1938 г. атрымаў 148 ягнят на 100 аўцаматак.

БАДЗЯКА Лявон Паўлавіч — тракта-рыст Беіпанковіцкай МТС. На трактары ХТЗ у 19.38 г. апрацаваў 503 гектары ворыва.

БЕРАСЦЕНЬ Еўдакія Аляксееўна — свіпарка калгаса «Палітаддзелец» Вешан-ковіцкага раёна. У 1938 г. атрымала і захавала ў сярэднім па 17,2 парасяці на свінаматку.

ГАЛАЎНЁЎ Іван Барысавіч — тракта-рыст Астровенскай МТС. У 1938 г. апра-цаваў па трактары ХТЗ 348 гектараў ворыва.

ДЗЯТЛОЎСКІ Арцём Піліпавіч — старшыня калгаса імя Сталіна Бешанко-віцкага раёна. У сярэднім за два гады свінагадоўчая ферма калгаса атрымала на 15,45 парасяці на свінаматку пры пагалоўі 20 свінаматак.

КАВАЛЕНКА Сазон Рыгоравіч — конюх калгаса імя Калініна Бе шан ко-віцкага раёна. У 1938 г. атрымаў 12 жа-рабят ад 13 конематак.

КАВАЛЕЎСКІ Фёдар Яфімавіч — ко-нюх калгаса імя Варашылава Бешан-ковіцкага раёна. У 1938 г. атрымаў і захаваў 10 жарабят ад 10 конематак.

КАМОСКА Еўдакія Мікалаеўна — свіпарка калгаса «Палітаддзелец» Бе-шанковіцкага раёна. У 1938 г. атрымала і захавала па 19,2 парасяці на свіна-матку.

КРАСКО Андрэй Міхайлавіч — тракта-рыст Бачэйкаўскай МТС. У 1938 г. сезон-нае задание на ворыву на трактары ХТЗ выканаў на 240 % і пры сезонным за-даніи 40 гектараў ільноцерабільнай ма-шынай ВНПЛ-5 выцерабіў 280 гектараў ільну.

ЛІЦЯГА Пётр Сямёнавіч — старшыня калгаса імя Молатава Бешанковіцкага раёна. У сярэднім за два гады авечка-гадоўчая ферма калгаса атрымала 162 ягняці на сто аўцаматак пры пагалоўі ў 1937 г. 29 матак, у 1938 г. 56 матак.

НАХАЕВА Варвара Піліпаўна — трак-тарыстка Астровенскай МТС. У 1938 г. апрацаваў на трактары ХТЗ 346 гек-

ПЕСТУНОЎ Уладзімір Герасімавіч — ільноцерабільшчык Беіпанковіцкай МТС. У 1938 г. за дваццаць каляндарных дзён ільноцерабільнай машынай ВНП Л-5 убраў 100 гектараў ільну.

ПЯСОЦКІ Ягор Сцяпанавіч — ільно-церабільшчык Бачэйкаўскай МТС. У 1938 г. ўбраў за 21 каляндарны дзень ільноцерабільнай машынай ВНПЛ-5 111,6 гектара льну.

СМЫЧКОЎ Іван Сямёнавіч — тракта-рыст Астровенскай МТС. У 1938 г. апра-цаваў на трактары ХТЗ 325,8 гектара ворыва.

УМЕЦКІ Купрыян Сцяпанавіч —загад-чык свінагадоўчай фермы калгаса «Паліт-аддзелец» Бешанковіцкага раёна. У ся-рэднім за два гады на ферме атрымаў і захаваў па 19,1 парасяці на свіна-матку пры пагалоўі ў 1937—1938 гг. 14 сві-наматак.

ХАДУНОВА Наталля Адамаўна — ця-лятніца калгаса імя Калініна Бешанко-віцкага раёна. У 1938 г. атрымала ся-рэднясутачную пры вагу цялят да шасці-месячнага ўзросту па 700 грамаў у раз-ліку на галаву пры поўным захаванні маладняку.

ХМЫЛЬНІКАЎ Фёдар Аляксандра-віч — брыгадзір Астровенскай МТС. У 1938 г. дабіўся сярэдняй выпрацоўкі на 15-сільны колавы трактар 533 гекта-ры ворыва.

Дзеці і ўнукі многіх з названых вышэй энтузіястаў стаханаўскага руху на Пры-дзвінні працуюць сёнпя ў калгасах і саўгасах раёна.

Вернутыя імёны

Сталіпскія рэпрэсіі не мінулі і жыхароў Бешанковіцкага раёна. У той час ад гас-падарчых кіраўнікоў, партыйных і савец-кіх работнікаў патрабавалася безразваж-лівае, амаль армейскае падпарадкаванне вышэйстаячым дырэктывам. Некампе-тэнтнасць, жаданне першым адрапарта-ваць аб лепшых паказчыках і не стра-ціць сваю насаду, а таксама перакласці на іншых адказнасць за недахопы і бяз-глуздае кіраванне гаспадаркай вялі да ношукаў «ворагаў народа», шпіёнаў, шкоднікаў і г. д., аб чым яскрава свед-чаць вытрымкі з тагачаснай раёпнай газеты «Сталінец».

«Мы, калгаснікі калгаса «Баявік» Пя-цігарскага сельсавета, распрацаваўшы прамову тав. Сталіна аб рабоце ў вёсцы, знайшлі ў нашым калгасе [кулакоў], якія пралезлі з мэтай разбурэння яго знутры... Дзякуючы сакратару партячэйкі Лісні-чэнку... і актыву, гэтых класавых вора-гаў удалося высветліць...» (10.3.1933). У артыкуле «Выкрыць кулацкіх саба-тажнікаў» ад 6.11.1933 г. нехта Здраўскі пісаў, што калгас «Крупскай» Сокараў-скага с/с мае задание эдаць (прадаць) дзяржаве 124 тони льнотрастй, але ку-лацкі сабатажнік-старшыня здаў 106, ці 74 %, а астатні лён 2 цэнтнеры размер-каваў паміж калгаснікамі. Сельсавет вы-светліў сабатажніка і аддаў яго над суд.

Вялікі ўдар быў нанесены і па нацыя-нальнай свядомасці: мове, гісторыі, края-знаўству, культурй. Краязнаўства било амаль забаронена як нацыяналістычны рух. Пра гэта сведчаць ужо толькі за-галоўкі артйкулаў у газеце: «Купалле — нацыяналістычны шабаш контррэвалю-цыі», «Каляды — свята буржуазна-кулац-кай контррэвалюцыі».

Простыя і добрасумленныя людэі, поў-ныя творчых сіл і жадання працаваць, расціць хлеб, дзяцей, страчвалі свабоду, а часта і жиццё. Многія з іх рэабілі-таваны, але застаюцца яшчэ і такія, чый лёс невядомы і на сёння. Цяпер ідзе работа ў архівах, людзям вяртаюць іх чэсныя імёны. Ніжэй прыводзіцца сніс прозвішчаў, якія сталі вядомымі ў працэсе работы над кнігай «Памяць».

АКУНЕВІЧ Рыгор (Георгій) Рыгора-віч, нарадзіўся ў в. Косараўшчына ў 1885 г., беларус, загадчик Вудзілаўскага млина, расстреляны па пастанове камісіі НКУС і Пракуратуры СССР ад 11.3.1938 г. Абвінавачаны ў шпіянажы на карысць Латвіі і ў антысавецкай прапагандзе. У 1959 г. яго справа была перагледжа-на ваенным трыбуналам і пастанова ад 11.3.1938 г. адменена, а справа спынена з-за адсутнасці складу элачынства. Рэа-білітаваны пасмяротпа.

АНІШЧАНКА Сцяпан Якаўлевіч, на-радзіўся ў 1901 г. ў в. Кажурла Убінскага рёна Новасібірскай вобласці, рускі, член ВКП(б), ваенны камісар Бешанковіцкага раёна. Расстреляны па пастанове камісіі НКУС і Пракуратуры СССР ад 1.11.1937 г. Абвінавачаны ў шпіянажы на карысць Польшчы. Рэабі-літаваны ў 1957 г..

БЯЛЕЗКА (Белязека) Максім Цімафе-евіч, нарадзіўся ў 1907 г. ў в. Берашэў-цы Стрэлішчанскага сельсавета, калгас-нік калгаса «Новы шлях». Па пастанове тройкі НКУС БССР ад 17.8.1937 г.

расстраляны. Абвінавачаны ў тым, што разам з Галаўнёвым М. Ф., Казлоў-скім К. 1. і іншымі, усяго 8 чалавек, стварылі контррэвалюцыйную груну і праводзілі актыўную падрыўную работу, а менавіта: раскрадалі калгасную маё-масць і знішчалі пагалоўе свіней, рас-паўсюджвалі правакацыйныя чуткі аб вайне, палілі партрэты правадыроў партыі і ўрада, былі супраць падпіскі на пазыку. Рэабілітаваны пастановай Віцебскага абл-суда 21.3.1989 г.

БЯРЭЗІН Міхаіл Мінавіч, нарадзіўся ў 1870 г. на хутары Новы Двор Астро-венскага сельсавета, селянін. Па пастано-ве тройкі пры паўнамоцным прадстаў-ніцтве (ПП) АДПУ па БССР ад

10.3.1930 г. высланы ў Паўночны край па другой катэгорыі. Абвінавачваўся ў тым, што быў цесна звязаны з кула-камі Астровенскага с/с Бярэзінымі,

6.2.1930 г. на сходзе, дзе разглядалася пытание калектывізацыі, патрабаваў пры-няць іх у калгас, потым нібыта пагра-жаў расправай старшыні калгаса Кана-пельку Сяргею Міхайлавічу і разам з кулакамі падпаліў яго дом. М. М. Бярэ-зіп рэабілітаваны ў 1989 г.

ВІТКОЎСКІ Пётр Цімафеевіч, нара-дзіўся ў 1896 г. ў в. Кривое Сяло Каўлякоўскага сельсавета, беларус, загад-чик Астровенскай НСШ. Па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 6.10.1937 г. асуджаны на 10 гадоў лагераў за тое, што ў 1933 г. быў выключены з члепаў ВКП(б) як нацдэм і што быў звязани з нацдэмамі Лайко і Ігнатоўскім і пра-водзіў нацдэмаўскую работу: захоўваў у бібліятэцы нацдэмаўскую літаратуру (вершы М. Чарота і інш.). Рэабілі-таваны ў 1957 г.

ГАРАНІН Пётр Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1889 г. ў в. Шкалеўкі, беларус, селя-нін-аднаасобнік. Па пастанове тройкі ПП АДПУ па БССР расстраляны. Абвіна-вачваўся ў тым, што «на працягу шэрагу гадоў вёў антысавецкую агітацыю, удзель-нічаў у падпалах з мэтай пашкодзіць калгаснаму руху». Рэабілітаваны ў 1989 г.

ЗАЙЦА Ў Міхаіл Андрэевіч, нарадзіў-ся ў 1905 г. ў в. Слабодка, беларус, калгаснік. Асуджаны па пастанове трой-кі НКУС БССР ад 24.8.1937 г. Памёр у маі 1943 г. ў г. Сыктыўкар. Рэабілітава-ны 19.10.1963 г.

КІСЕЛЬ Павел Сцяпанавіч, нарадзіўся ў 1886 г. ў Бешанковічах, беларус. Працаваў ганчаром у арцелі «Надзея». Па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 18.10.1937 г. асуджаны на 10 гадоў. Абвінавачваўся ў прыналежнасці да контррэвалюцыйнай трупы царкоўнікаў, правядзенні нелегальных зборышч і агі-тацыі супраць мерапрыемстваў Савецкай улады. Рэабілітаваны ў 1959 г.

КРАШЧАНОВІЧ Ігнат Пахомавіч, на радзіўся ў 1895 г., член КПСС, працаваў упаўнаважаным камітэта нарыхтовак па Бешанковіцкаму раёну. Арыштаваны 1.8.1937 г. Расстреляны 29.11.1937 г. Рэабілітаваны 2.4.1957 г. Рашэннем бю-ро Віцебскага А К КПБ ад 28.5.1990 г. адноўлены ў партыі (пасмяротна).

ЛАПАТНЕЎ Дзмітрый Васілевіч, на-радзіўся ў 1884 г. ў в. Бараноўскія Шумілінскага раёна, жыхар в. Явуліна Вярхоўскага сельсовета. Па пастанове тройкі пры ПП АДПУ па БССР ад 17.5.1931 г. расстраляны. Абвінавачваўся ў агітацыі супраць кампаній, што право-дзіліся Савецкай уладай, а таксама ў падпалах маемасці калгаса «Бальшавік». Рэабілітаваны ў 1989 г.

МАРУПЬКА Адам Паўлавіч, нарадзіў-ся ў 1876 г. ў в. Танаева, паляк, кал-гаснік. Па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 30.9.1938 г. расстраляны. Абвінавачваўся ў прыналежнасці да польская дыверсійна-паўстанцкай аргані-зацыі і ў шпіянажы на карысць буржуаз-ная Польшчы. Рэабілітаваны 17.7.1956 г.

МАРУНЬКА Іосіф Адамавіч, нарадзіў-ся ў 1908 г., жыхар хутара Сіпайлава, паляк, ляспічы Ульскага лясніцтва. Па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 30.9.1938 г. расстраляны. Абвінавач-ваўся ў прыналежнасці да польскай дыверсійна-паўстанцкай арганізацыі і ў шпіянажы на карысць буржуазией Поль-шчы. Рэабілітаваны 17.7.1956 г.

МЕДНІС Аляксандр (Аскар) Пятровіч, нарадзіўся ў 1897 г. у г. Шчызань у Латвіі, жыхар Бешанковіч, латыш, бух-галтер сельпо. Расстреляны пл паста-нове камісіі НКУС і Пракуратуры СССР ад 11.3.1938 г. Абвінавачваўся ў шпія-нажы на карысць буржуазией Латвіі і

антысавецкай прапагандзе. Рэабілітаваны ў 1959 г.

МЯДЗВЕЦКІ Цімафей Сілавіч, пара дзіўся ў 1875 г. ў в. Чарнагосце, беларус, селянін. Асуджаны на 10 гадоў па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 22.11.1937 г. Абвінавачваўся ў правя-дзенні падрыўной работы, актыўным выступлений супраць арганізацыі кал-гасаў. Рэабілітаваны ў 1989 г.

ПАЛЮШЫС Станіслаў Усцінавіч, на-радзіўся ў 1908 г. ў г. Горкі, паляк, член ВКП(б), старшыня Бешанковіцкага райвыканкома. Па пастанове камісіі НКУС і Пракуратуры СССР расстраляны. Абвінавачваўся ў сувязі з польскай дыверсійна-паўстанцкай арганізацыяй і ў шпіёнскай рабоце. Рэабілітаваны ў 1957 г.

РАДЗЮК Сямён Васілевіч, нарадзіўся ў 1894 г. ў г. п. Ула, беларус, рахун-кавод калгаса «6-ы з’езд Саветаў». Расстраляны па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 31.10.1938 г. Абвінава-чаны ў шпіянажы на карысць буржуаз-най Латвіі. Рэабілітаваны ў 1983 г.

САЧКОЎ Герасім Панкратавіч, нара-дзіўся ў 1882 г. ў в. Беркава, беларус, шавец. Расстраляны па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 8.3.1938 г. Абвінавачваўся ў антысавецкай агітацыі і шкодніцтве. Рэабілітаваны ў 1959 г.

СКІДЗЕВІЧ Фрол Кліменцьевіч, нара-дзіўся ў 1891 г., беларус, жыхар Бешан-ковіч, механік млына. Расстраляны па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 9.3.1938 г. Абвінавачаны ў тэрарыстычных камерах супраць кіраўнікоў партыі і ўраду і падрыхтоўцы дыверсіі — падрыве катла. Рэабілітаваны ў 1959 г.

СЯМЁНАЎ Іван Усцінавіч, нарадзіўся ў 1896 г. ў в. Жаўры, беларус, рахун-кавод калгаса «Чырвоны дазор». Абві-павачаны ў контррэвалюцыйнай рабоце ў калгасе і выказванні тэрарыстычных на-мераў супраць кіраўнікоў партыі і ўрада. Расстраляны па пастанове асо-бай тройкі НКУС БССР ад 14.3.1938 г. Рэабілітаваны ў 1958 г.

ШАЧКОЎ Аляксей Сямёнавіч, нара-дзіўся ў 1898 г. ў в. Беркава, беларус, брыгадзір калгаса імя Варашылава. Рас-стреляны па пастанове асобай тройкі НКУС БССР ад 30.12.1937 г. Рэабілі-таваны ў 1960 г.

ЯКУШАЎ Міхаіл Васілевіч, нарадзіўся ў 1890 г. ў в. Шарыпіна, беларус, жыхар в. Соржыца, настаўнік. Расстраляны па пастанове камісіі НКУС і Пракуратуры СССР ад 28.11.1937 г. Абвінавачаны ў сувязі з польскай дыверсійна-паўстанц-кай арганізацыяй. Рэабілітаваны ў 1957 г.

ЯКУШАЎ Сяргей Васілевіч, нарадзіў-ся ў 1877 г. ў в. Шарыпіна, беларус, селянін. Арыштаваны і зняволены ў канцлагер на 5 гадоў. Рэабілітаваны ў 1960 г.

Архіўныя крымінальныя справы гэтых асоб праверыў і падрыхтаваў да друку старшы памочнік пракурора Віцебскан вобласці старшы саветпік юстыцыі I. М. Пархімо-віч.

ВОІНЫ-ЗЕМЛЯКІ, ЯКІЯ ЗАГІНУЛІ Ў САВЕЦКА ФІНЛЯНДСКУЮ 1939-40.

БАЧЭЙКАЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ГРЫБАНАЎ Сцяпан Іларыёнавіч, пара дзіўся ў 1911 у в. Шышова, прапаў без вестак.

КАНАПЕЛЬКА Аляксандр Васілевіч, на радзіўся ў 1912 у в. Скакуноўіпчына, загінуў у 1940 г.

КАРУСЕВІЧ Пётр Адамавіч, нарадзіўся ў 1907 у в. Нізгалава, загінуў у 1939.

СУВІТ Ілья Ніканоравіч, нарадзіўся ў 1914 у в. Быцева, загінуў у 1940.

СЫЦІК Дзмітрый Іванавіч, нарадзіўся ў 1914 у в. Галяндра, загінуў у 1940.

ТАЛСТОЙ Іван Фёдаравіч нарадзіўся ў 1909 у в. Прыгожае, прапаў без вестак у 1940.

ЧАЧАНЕЦ Міхаіл Аляксандравіч, нара-дзіўся ў 1901 у в. Чурылава, загінуў у 1940.

ВЯРХОЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

АРЦЮХ Іван Данілавіч, нарадзіўся ў 1907 у в. Васкрасенцы, загінуў у 1939

АРЦЮХ Іван Ягоравіч, нарадзіўся ў в. Аскеры, загінуў у 1940.

АРЦЮХ Яфім Іосіфавіч, нарадзіўся ў 1913 у в. Дапаны, у Чырвонай Арміі з 1939, пранаў без вестак.

ДЗЯМЕШКА Цярэнцій Дзмітрыевіч, на-радзіўся ў 1906 у в. Луг, загінуў.

КОРАНЬ Якаў Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1905 у в. Луг, у Чырвонай Арміі з 1939, прапаў без вестак.

ПЯТРАШКА Фядос Пратасавіч, нарадзіўся ў 1908 у в. Люлюкі, загінуў.

ШЧУКА Уладзімір Максімавіч, нарадзіўся ў 1910 у в. Шчукі, загінуў у 1939.

ДРАЗДОЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

БАБАЕД Фядос Апанасавіч, нарадзіўся ў 1920 у в. Залужжа, у Чырвонай Арміі з 1939, прапаў без вестак.

СВЯЧАНСКІ СЕЛЬСАВЕТ

КАВАЛЕЎСКІ Васіль Васілевіч, нарадзіў-ся ў 1912 у в. Ліцвякі, загінуў.

СОКАРАЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

КАНАПЕЛЬКА Сцяпан Рыгоравіч, нара-дзіўся ў 1905 у в. Заезвіна, загінуў у 1939.

ПІСКУНОЎ Ісак Якаулевіч, нарадзіўся ў 1908 у в. Паўазер’е, загінуў.

ШАПО  Аляксандр Ісакавіч, нарадзіўся ў 1905 у в. Глебаўшчына, загінуў.

СОРЖЫЦКІ СЕЛЬСАВЕТ

БАБЕНКАЎ Іван Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1918 у в. Кудзяны, у Чырвонай Арміі з 1940, загінуў у 1940.

СУШЧЭЎСКІ Павел Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1909 у в. Дашкава, загінуў.

♦ ♦ ♦

КРАСКО Сяргей Іванавіч, нарадзіўся ў в. Гарані Сокараўскага сельсавета, лётчык, загінуў у 1939 на р. Халхін-Гол.

1941-

•1945

ІШЛА ВАЙНА СВЯШЧЭННАЯ

Ужо ў перший дпі ліпеня 1941 г. ван-на дакацілася да Прыдзвіння. Баявыя дзе-янні ішлі на далёкіх подступах да Віцеб-ска. Абароне Віцебска і подступаў да яго савсцкае камандаванне надавала вялі-кас значэнне. У раёне Ула — Бешанкові-чы дзейнічала ў няпоўным складзе 186-я стралковая дывізія пад камандаваннем генерал маёра М. I. Бірукова (некаторыя часці дывізіі вялі баі на рубяжах Себеж-скага ўмацаванага раёна). Яе сусед спра-ва быў 508-ы полк 174-й дывізіі, злева — часці 153-й дывізіі, якая займала а баро ну на паўднёвым усходзе ад Гняздзілавіч. У першыя дні ліпеня абарону на подсту-пах да Бешанковіч і непасрэдна ў самім райцэнтры, а пасля на правым беразе За х од и я й Дзвіны займалі 290-ы і 298-ы стралковыя палкі 186-й дывізіі. Найбольш слабым месцам у абароне была Ула, таму сюды быў накіраваны 298-ы полк пад камандаваннем вопытнага камандзіра палкоўніка П. А. Волкава. 3 улікам баявой абстаноўкі ён паставіў капкрэт-ныя задачы перад салдатамі і каман-дзірамі падраздзяленпяў. Першы бой час-цей 186-й дывізіі з нямецкімі захоп-нікамі адбыўся на ўчастку абароны 3-га, батальёна 298-га палка; у 16 гадзін 4 лі-пеня ў Бешанковічах з’явіліся першыя ма-тацыклісты, танкі, бронемашыны праціў-ніка. Усе рухаліся па шашы да моста це-раз Заходнюю Дзвіну. Мотапяхотную ка-нону ворага сустрэў арганізаваны гар-матны і ружэйна-кулямётны агонь байцоў 3-га батальёна. Асабліва вызначыліся ар-тылерыйскія батарэі. Пра тэта свед-чыць журнал баявых дзеянняў 186-й ды-візіі. Малодшы сяржант Баранаў і навод-чик радавы Шчацініп са сваей 45-мі-ліметровай гарматай вывелі са строю 2 танкі ворага. Высокую самаадданасць у баі праявіў таксама гарматпы разлік 4-й батарэі 327-га артылерыйскага палка. Камандзір гарматы сяржант Броўка і на-водчик радави Макараў прямой наводкай зпішчылі чатыры танкі і бронемашину праціўніка. У другой гарматы 4-й бата-рэі ў самы разгар бою вййшаў са строю викідальнік гільзаў. Тады баец Іван Міка-лаевіч Цярэнцьеў пад модным агнём пра-ціўніка лёг пад гармату і стаў выбіваць баннікам гільзы з дульпай часткі, такім чипам, бесперебойная работа гарматы бы-ла забяспечана. Упарты паядынак пра-цягваўся да трох гадзін раніцы. 5 ліпеня, калі націей намнога больших сіл ворага ўзмацніўся, батальён пачаў адыходзіць на правы бераг Заходняй Дзвіны. Савецкія воіны ўзарвалі за сабой жалезны мост цераз раку.

На працягу 5 і 6 ліпеня праціўнік накопліваў пяхоту, мотамеханізаваныя часці і пад прыкрыццём артылерыйскага і мінамётнага агню пры ўзаемадзеянні з авіяцый некалькі разоў рабіў спробы фар-сіраваць раку, але сустракаў гераічнае супраціўленне падраздзялепняў 186-й ды-візіі. У гэтыя дні ў раён Улы фа-шисты перакінулі падмацаванне — каля 50 танкаў і 60 аўтамашын з пяхотай. Абстаноўка ўскладнялася яшчэ і тым, што 446-ы гаўбічны артылерыйскі полк, а так-сама 2 батальёны 328-га палка пакуль былі ў дарозе. Да таго ж у дывізіі не хапала зенітных устаповак, што дазваляла ворагу сістэматычна бамбіць баявыя па-радкі злучэння.

Раніцай 7 ліпеня варожыя часці пе-райшлі ў наступление на ўсім рубяжы абароны 186-й дывізіі. 298-ы стралковы полк тройчы адкідваў праціўніка на процілеглы бераг ракі. У цяжкія мінуты бою воінаў у контратаку падымалі каман-дзір палка П. А. Волкаў і камісар Дварапінау. У жорсткай сутычцы пал-коўнік Волкаў быў цяжка паранены. Лле байцы па-ранейшаму мужна адбівалі атакі ворага. Камандаванне палком прыпяў на сябе валявы і энергічны камандзір баталь-ёна капітан М. I. Грышын. Ен праявіў вы-ключную асабістую храбрасць і ўменне кі-раваць боем. Новы камандзір 298-га пал-ка стварыў ударную груну ў складзе двух стралковых і аднаго кулямётнага ўзво-даў, якія чатыры разы адкідвалі намнога большыя сілы праціўніка за вёску Андры-еўская, чым і забяспечылі адыход палка на прамежкавыя пазіцыі. I зноў воіны пе-раходзілі ў коптратакі. У першых радах былі кулямётчыкі. Тэта іх агнём было знішчана да двух рот фашысцкай пяхоты.

Цяжкая абстаноўка склалася і на ру-бяжы абароны 290-га палка 186-й дывізіі, які вёў упартыя баі ў раёне Бешанко-віч. Ударная груна палка тройчы контр-атакавала ворага і скідала ў Заходнюю Дзвіну фашыстаў, што здолелі прарвацца. Але ў тых баях ён быў абяскроўлепы, бо страціў каля 40 % асабовага складу. Адыходзячы з баямі, полк працягваў на-посіць ворагу страты. Як і ў папярэд-нія дпі, яго артылерысты праяўлялі стойкасць. Узор мужпасці паказаў малод-шы лейтэнант Рэдзін, узвод ягога зніш-чыў дзесяткі гітлераўцаў. Нягледзячы на ўраганны агонь праціўніка, разлікі вывелі гарматы з поля бою не пашкоджанымі.

8 ліпеня на правым фланзе 186-й дыві-зіі працягваліся жорсткія баі. Тапкавыя падраздзяленні праціўніка выйшлі ўперад па шашы Ула — іМясаедава. На іх шляху сталі батарэі 446-га гаўбічнага артыле-рыйскага палка. У ходзе жорсткіх баёў батарэя малодшага лейтэнанта Ломава знішчыла шэсць танкаў праціўніка. Трап-па стралялі разлікі пад камапдаваннем сяржантаў Панькова, Іларыёнава і рада-вога Газізава. Агнём гаўбічных батарэй вораг быў спынены, а потым ён адышоў на зыходныя пазіцыі.

Гітлераўцы перакінулі ў раён Улы све-жыя сілы і 9 і 10 ліпеня акружылі два батальёпы 298-га стралковага палка. Два дні працягваліся баі. Батальёны, пры-чыніўшы ворагу немалыя страты, прабілі сабе шлях на ўсход.

Абараняючы кожную пядзю савецкай зямлі, 186-я дывізія адыходзіла ў раён Сіроціпа.

9 ліпеня ўся тэрыторыя раёна была акупіравана нямецка-фашысцкімі захоп-нікамі.

Як і на ўсёй акупіраванай частцы Бе-ларусь У населеных пунктах Бешанковіц-кага раёна гітлераўцы стварылі сетку па-стоў, участкаў і гарнізонаў. Цэптр раёна ўмацавалі ваеннай і гаспадарчай камеп-датурамі. Сутнасць «новай» улады, якая шырока прапагандавалася акупантамі, раскрылася адразу і была толькі начаткам пебывалага па маштабах і зверствах зніш-чэнпя людзей. Першымі ахвярамі сталі камупісты, камсамольцы, партыйныя і са-вецкія работнікі, актывісты сацыялістыч-нага будаўніцтва.

У навакольных лясах пасля жорсткіх абарончых баёў засталося шмат паране-ных байцоў, якія адсталі ад сваіх час-цей. Ім аказвалі дапамогу жыхары блі-жэйшых вёсак, падлеткі. 3 іх дапамогай чырвонаармейцы паступова пазнаёміліся і наладзілі сувязі з мясцовымі патры-ётамі. 1 ўжо восенню 1941 г. яны, аб’яднаўшыся групамі, сталі збірацца ў навакольных лясах. Некалькі такіх труп аб’яднаў у атрад лейтэнант Калінін. Періпы партызанскі атрад размясціўся ў Хоцінскім лесе, у складзе 30 партызан пачаў першыя баявыя дзеянні.

У сярэдзіне жніўня 1941 г. ў Ходцаўскім лесе з’явілася невялікая трупа байцоў, што адсталі ад сваіх часцей. Чырвона-армейцы, сярод якіх былі А. С. Ільін, А. Паспелаў, В. Барыскін, I. Рамашкін, пасля няўдалай спробы прарвацца на ўс-ход таксама прыступілі да партызанскай барацьбы.

3 надыходам вясенняга цяпла ў лясныя гушчары зноў пайшлі былыя ваеннаслу-жачыя, ваеннапалоппыя, што знайшлі прытулак у мясцовага насельніцтва па час зімовых халадоў. Разам з імі ў лес ішла моладзь, мясцовыя патрыёты. На працягу вясны 1942 г. на тэрыторыі раё-на быў створаны атрад на чале з афіцэ-рам А. М. Хіміным. У заходняй частцы раёна ў красавіку 1942 г. пачаў фармі-равацца другі партызанскі атрад з ваен-наслужачых на чале з А. Я. Коневым, моладзі вёсак Сокарава, Жданава, Цуракі. У пачатку мая ў Забельскіх лясах пачаў дзейнічаць атрад М. В. Траягабава, у лі-пені — атрад радавога А. С. Ільіна, які хутка папаўняўся моладдзю вёсак Ходцы, Навасёлкі, Войлава. Яшчэ адзін атрад стварыў ураджэнец в. Слабада Віцебскага раёна былы дырэктар леспрамгаса лейте-нант I. С. Банкароў. Разам з актывіс-тамі Астровенскага сельсавета атрад вый-шаў у Чанаўскі лес.

Партызанскія атрады хутка ўстанавілі паміж сабой сувязь, што дазваляла каар-дыпаваць дзеянні, праводзіць сумесныя аперацыі. За лета 1942 г. бешанковіц-кія партызаны разграмілі валасныя ўпра-Ьы ў вёсках Мішкавічы, Палячкі, Лю-чыны, Астроўна, Сініца, Макраны, мелоч-ныя пункты. Здзейснілі шэраг дыверсій на чыгунцы Полацк — Віцебск, шашы Ві-цебск — Бешанковічы.

У пачатку верасня на тэрыторыю раёна прыбыў з невялікай грунай прад-стаўнік Віцебскага абкома КП (б) Б П. М. Раманаў, які быў присланы як сакра-тар Бешанковіцкага падпольнага райкома партыі. 8 кастрычніка 1942 г. каля в. Кан-чаны было праведзена пасяджэнне Бешан-ковіцкага падпольнага РК КП (б) Б. Па-водле рашэння райкома асобныя парты-занскія атради «Сібірак», I. С. Банка-рова, А. С. Ільіна і дыверсійная трупа М. П. Івашкіна былі аб'яднаны ў парты-занскую бригаду «За Савецкую Бела-русь». (Падрабязна пра стварэнне і развіццё партызанскіх фарміраванняў на тэрыторыі Бешанковіцкага раёна і банных дзеяннях партызан гл. ў нарысе «Парты-занскі фронт».)

Беінанковіцкі падпольны райком КП (б) Б

Сакратар Раманаў Павел Мінаевіч (5.9.1942—6.5.1944, памёр). Члени райко-ма: Гарбачоў Даніла Еўдакімавіч (1.11.1942—15.5.1943), Падалец Дзмітрый Паўлавіч (1.11.1942-15.11.1943), Мацу-левіч Анісся Фамінічна (7.4.1943—май 1944), Шастакова Кацярына Кузьмінічна (25.5.1943-15.11.1943), Шалахава Ган-на Піліпаўна (25.9.1943—чэрвень 1944), Арцёмаў Марк Ягоравіч (25.11.1943— 6.5.1944), Арлоў Павел Аляксандра-віч (25.11.1943—6.5.1944). Падполь-ни райком партыі выдаваў газету «Сталі-нец» (рэдактары Г. П. Шалахава, А. Ф. Мацулевіч).

Яіпчэ ў пачатку ліпеня 1941 г. для пад-польнай работы ў тыле ворага быў пакі-нуты сакратар Бешанковіцкага РК ЛКСМ Б Р. II. Жырпоў-Літвінаў і больш за 100 камсамольцаў. Камсамольцы аб’яд-поўваліся ў падпольныя груны, ішлі ў лес да партызан. Пасля гібелі Р. II. Жыр-нова-Літвінава ў жніўні 1941 г. падполь-ны райком як калегіяльны орган часо-ва спыпіў работу. 3 канца верасня 1941 камсамольскае падполле ў раёне ўзначалі-ла К. К. Шастакова, якая прибыла з Расопскага раёна. Яна ўстанавіла сувязі з дзеючымі атрадамі Г. I. Катоўскага, «Сібірак», імя В. I. Чапаева. Актыўнымі арганізатарамі камсамольскага падполля былі таксама мясцовыя камсамольцы Д. П. Аніканаў, М. Л. Белязека, П. У. Пу-таў, I. С. Янекін і інш.

1 жніўня 1942 г. Бешанковіцкі падполь-ны РК ЛКСМБ на чале з К. К. Шастако-вай быў зацверджаны і размяшчаўся ў партызанский брыгадзе «За Савецкую Бе-ларусь».

Бешанковіцкі падпольны райком Л КСМ Б

Сакратары: Жырноў-Літвінаў Рыгор Пракопавіч (6.7.1941 — жнівень 1941, за-гінуў), Шастакова Кацярына Кузь-мінічна (1.8.1942 — 1.1.1944), Путаў Пётр Уласавіч (1.1.1944—1.2.1944), Бірукоў Міхаіл Іванавіч (1.2.1944—30.6.1944), Саўрыцкі Стапіслаў Мікалаевіч (сакратар па прапагандзе, 1.2.1944—30.6.1944). Чле-ны райкома: Бірукоў Міхаіл Іванавіч (1.8.1942—1.2.1944), Путаў Пётр Уласавіч (1.8.1942—1.3.1943), Каралёў Андрэй Іль-іч (1.9.1942—5.5.1944, загінуў), Маміп-чанка Іван Андрэевіч (1.9.1942—30.6. 1944), Рыжыкаў Трафім Паўлавіч (27.3. 1943—30.6.1944). Інструктары райкома на падпольнай рабоце: Краўчанка Аляксандр Пятровіч (1.3.1943—1.6.1944), Касцюко-віч Міхаіл Фёдаравіч (1.6.1943—30.6. 1944), Цянюга Аляксандр Аляксеевіч (1.6.1943 —чэрвень 1944).

У снежні 1942 — лютым 1943 г. су-нраць пяці партызанскіх брыгад, якія ба-зіраваліся ў трохвугольніку Невель — По-лацк — Віцебск, былі распачаты буй-ныя карныя аперацыі. За тэты час пар-тызаны бригады «За Савецкую Беларусь» правялі каля 20 аперацый.

У канцы студзеня 1943 г. бригада зноў уцягнулася ў няроўныя баі з карнікамі: з 28 студзеня праціўнік пачаў аперацыю супраць партызан Расонска-Асвейскай зоны над назвай «Заяц-бяляк». 3 еярэ-дзіны лютага 1943 г. супраць партызан гэтай зоны была спланавана другая са-мастойная аперацыя «Зімовае хараство».

Некаторы час партызаны стрымлівалі націей праціўніка каля вёсак Ножніцы, Шарстова, дзе сутыкнуліся з карнікамі. Варожая авіяцыя бязлітасна бамбіла па-зіцыі партызан. Байцы біліея адчайпа, адпак боеприпасы капчаліея, і ў канцы студзеня бригада была выведзена з баявой зоны ў рэйд па Асвейскім і Дрысен-скім раёнах.

У еярэдзіне красавіка 1943 г. бригада «За Савецкую Беларусь» вярнулася ў свой раён дзеяння і размясцілася на мяжы Ушацкага і Бешанковіцкага раё-наў. Крыху лазней бригада «Аляксея» таксама была перадыслацыравана ў Бе-шанковіцкі раён.

У маі 1943 г. ў Чанаўскім лесе з’яві-ліея атради 3-і, 5-ы, 6-ы 1-й Віцебскай брыгады, якія паводле ўказання Віцеб-скага абкома партыі прыйшлі для ўмаца-вання партызанскага руху ў Бешанковіц-кім і сумежных з ім раёнах. Дыверсій-пыя трупы гэтых брыгад праводзілі апе-рацыі па зрыву перавозак на чыгунцы і шашэйных дарогах у Бешанковіцкім, Сенненскім і Багушэўскім раёнах. У жніў-ні 1943 г. партызаны ўдзельнічалі ў масавым надрыве рэек у час аперацыі «Рэйкавая вайна» на ўчастках чыгункі Полацк — Маладзечпа і Віцебск — Орша.

25 верасня 1943 г. партызаны атры-малі загад Беларускага штаба партызан-скага руху (БШПР) узмацніць удары на тылах варожай арміі, якая адступала, не выпускаць ворага беспакарана з нашай тзрыторыі. На бешанковіцкай зямлі гэ-тыя задачы выконвалі бригады «За Савец кую Беларусь» і «Лляксея». Партызаны ўзялі пад кантроль шашэйныя дарогі Ві-цебск — Лепель, Бачэйкава — Сокарава, Ула — Бачэйкава, Ула — Старое Сяло і дарогі з Бешанковіч, Сіроціна, Сянна, Чашнікаў. У цэлым перад наступлением Чырвонай Арміі на дарогах раёна было зроблена больш за тысячу перакопаў да-рог, мноства завалаў, мініраванняў, за-сад.

23 чэрвеня 1944 г. войскі чатырох савецкіх франтоў распачалі гістарычную Беларускую аперацыю. У выніку ўся тэ-рыторыя Беларусі была ачышчана ад во-рага, савецкія войскі разграмілі варожую трупу армій «Цэнтр», падышлі да граніц Германіі. Перад пачаткам Беларускай апе-рацыі на тэрыторыі Віцебскай вобласці лінія фронту праходзіла на ўсход ад По-лацка, Віцебска і на захад ад Лёзна. Да чэрвепя 1944 г. праціўнік стварыў на гэтай тэрыторыі магутную сістэму абаро-ны. Рака Заходняя Дзвіна мела выключ-ка важнае значэнне як добры рубеж у гэтай сістэме. Лле дарэмна гітлераўцы спадзяваліся на яе, Заходняя Дзвіна не дапамагла ім, а стала магілай, дзе знайшлі свой капец сотні фашысцкіх захопнікаў.

Паспяховае наступление на Віцебскім напрамку пачалося ў порты дзень Бела-рускай аперацыі. Войскі 1-га Прыбалтый-скага фронту (камандуючы генерал-палкоўнік I. X. Баграмян), якія павіп-ны былі наступаць у напрамку Бешан-ковіч, атрымалі задачу ва ўзаемадзеянні з войскамі 3-га Беларускага фронту (ка-мандуючы генерал-палкоўнік I. Д. Чарня-хоўскі) разграміць віцебска-лепельскую групоўку праціўніка, фарсіраваць Заход-нюю Дзвіну і выйсці ў раён Лепель — Чашнікі. Для гэтага частка войск 1-га Прыбалтыйскага фронту павінна была прарваць абарону праціўніка па паўднё-вы захад ад Гарадка і авалодаць Бе-шанковічамі. Другой частцы трэба было сумесна з правафланговай арміяй 3-га Бе-ларускага фронту разграміць віцебскую групоўку праціўніка, вызваліць горад Ві-цебск. Паўночная ўдарная трупа атрыма-ла задачу прарваць абарону ворага на 18-кіламетровым участку на паўднёвы ўс-ход ад Віцебска. Яе нравафланговая 39-я армія (камандуючы генерал-лейтэнант I. I. Люднікаў), ажыццявіўшы прарыў, павінна была наступаць на Гняздзілаві-чы (так у анератыўных дакументах значыцца вёска Гняздзілава Соржыцкага сельсавета) і ва ўзаемадзеянні з 43-й ар-міяй (камандуючы генерал-лейтэнант А. П. Белабародаў) акружыць віцебскую групоўку праціўніка.

На 1-м Прыбалтыйскім фронце разведка боем пачалася раніцай 22 чэрвеня. Пасля 25-мінутпай артылерыйскай падрыхтоўкі чырвонаармейцы ўварваліся ў траншэі во-рага і сталі прасоўвацца ўперад. Да кан-ца дня перадавыя часці прарвалі галоў-ную паласу абароны праціўніка на паўд-нёвы ўсход ад Сіроціна на глыбіню 6—8 кіламетраў. На працягу 23 чэрвеня пра-рыў дасягнуў 16 кіламетраў у глыбіню і 50 кіламетраў па фронту. Найбольш упартае супраціўленне аказалі часці пра-ціўніка, якія абараняліся ў раёне Шумі-ліна, але і яны вымушаны былі пачаць адыход на левы бераг Заходняй Дзві-ны. За дзень баёў 24 чэрвеня войскі фронту расшырылі прарыў да 30 кіла-метраў у глыбіню і да 90 кіламетраў па фронту, выйшлі на 50-кіламетровым участку на правы бераг Заходняй Дзві-ны.

324-я стрелковая дывізія (камандзір генерал-маёр М. М. Мішчанка) пасля ава-лодання апорным пунктам Хацілава вый-шла да Заходняй Дзвіны і, фарсіраваў-шы яе, авалодала плацдармам на левым беразе. Адзін з першых тэта зрабіў страл-ковы батальён пад камандаваннем гвардыі капітана Мікалая Нятровіча Лугоўскага. Ураджэнец в. Равуча Талачынскага раёна, ён з вялікай радасцю сустрэў вызвален-не роднай Беларусі. Яшчэ ў студзені 1944 г. пісаў жонцы ў Алма-Ату: «Зпахо-джуся на сваёй радзіме. Тэта значыць, што хутка мне давядзецца змагацца за ра-ён, у якім я нарадзіўся і правёў дзя-цінстна. Спадзяюся, што сустрэну родных, калі хто-небудзь з іх застаўся ў жывых». 23 чэрвеня пасля артылерыйскай падрых-тоўкі батальён М. П. • Лугоўскага першы ііайіпоу у атаку. Вораг не вытрымаў і пачаў адступаць. На плячах праціўніка батальён уварваўся ў в. Гуры, потым вы-зваліў в. Ермачкі. Банцы пачалі рыхта-вацца да новай атакі, але фашисты пача-лі контратаку. Яны кінулі сваю ўдарную трупу на фланг батальёна. Камандзір не разгубіўся — ёп загадаў байцам сесці на танкі і дэсантам прарвацца наперад, каб выйсці ў тыл ворагу. Мікалай Пят-ровіч знаходзіўся на адной з баявых

машын. Нялёгка прыйшлося чырвопаар-мейцам. Яны адбілі 9 варожых атак, алс не кінулі захопленых пазіцый. А на сві-танні наступнага дня батальон пры пад-трымцы танкаў зламаў супраціўленне во-рага. Націей быў імклівы, батальёну ад-крыўся шлях да Заходняй Дзвіны. Байцы выйшлі да ракі каля в. Грынёва. Ка-мандзір загадаў ім за ноч зрабіць плыты для пера правы, а сам яшчэ раз уда клад* ніў пытанні ўзаемадзеяння з артылерыс-тамі. На досвітку 25 чэрвеня пачалася пераправа — хто на плытах са зброяй, хто ўплаў. Вораг апамятаўся толькі тады, калі воіны былі ўжо пасярэдзіне ракі. Фашисты адкрылі на іх ураганны агонь. А нашы артылерысты ѵ тэты час знішча-лі варожыя агнявыя кропкі. Дасягнуўшы берага, гвардией цы пайшлі ў атаку, пра-кладваючы сабе дарогу гранатам» і аўта-матным агнём. Гітлераўцы адчайна супра-ціўляліся, яны не маглі нроціетаяць моц-наму націеку гвардзейцаў. Батальён адкі-нуў ворага ад берага і выйшаў на ўскра-іну лесу, абходным манеўрам выйшаў на шашу Віцебск — Бешанковічы і злу-чыўся з падраздзяленнямі 3-га Беларус-кага фронту. Батальён заняў абарону на гэтым участку. Ледзь нашы байцы па-спелі акапацца, як гітлераўцы пайшлі ў контратаку. Некалькі разоў кідаліея яны на пазіцыі гвардзейцаў, але заўсёды вы-мушаны былі адступаць і пакідаць на полі бою падбітыя танкі і трупы салдат.

Нашы воіны выстаялі, хоць і вельмі цяж-ка дасталася ім перамога. Многія байцы загінулі. У час апошняй контратак! гітлераўцаў загінуў і капітан М. П. Лу-гоўскі. Яго баявое майстэрства, мужнаець і самаадданасць высока ацаніла Радзіма — яму было присвоена звание Героя Савец-кага Саюза.

Наспяхова развівалася наступление і на ўчастку дзеяння 39-й арміі 3-га Бела-рускага фронту. Яшчэ да канца арт-падрыхтоўкі раніцай 23 чэрвеня пачаў ра-щу чае насту плен не 5-ы гвардзейскі страл-ковы корпус, якім камандаваў генерал-маёр I. С. Бязуглы. Варожая абарона, насычаная інжыпернымі збудаваннямі, была прарвана ў раёне веса к Макара-ва — Языкова. Гвардзейцы фарсіравалі Лучосу і рушылі ў напрамку Заходняй Дзвіны.

Акрамя названых 43-й і 39-й армій, у напрамку Заходняй Дзвіны рухалася і 6-я гвардзейская армія (камандуючы генерал-лейтэнант 1. М. Чысцякоў) 1-га Прыбал-тыйскага фронту, якая сумесна з 43-й ар-мія»! прарвала варожую абарону ў раёнах Сіроціна і Шуміліна.

Пад ударамі часцей 43-й арміі пачалі адыходзіць у паўднёвым напрамку падраз-дзяленні 56-й і 246-й пяхотных дывізій праціўніка. Часці нашага 5-га гвардзен-скага стралковага корпуса сарвалі намер фашыстаў пераправіць частку іх 4-й авія-палявой дывізіі на правы фланг 53-га армейскага корпуса. Нашы воіны разгра-мілі на сваім шляху падраздзяленні 280-га пяхотнага палка, узялі пад кантроль ша-шу Віцебск — Астроўна і,такім чинам, ад-рэзалі віцебскай групоўцы ворага шлях адыходу на Бешанковічы. прыціенулі раз-бітыя часці фашыстаў да Заходняй Дзві-ны.

Сярод першых дасягнуў воднага рубяжу 234-ы стралковы полк 179-й стралковай дывізіі, якая ўваходзіла ў 43-ю армію. Па рашэнню камандзіра штурмавога ба-тальёна маёра Валошына першымі пачалі пераправу аўтаматчыкі роты над каман-даваннем капітана Чинкова. Большасць салдат плылі без усякіх надручных срод-каў. Аддзяленне за аддзяленнем, узвод за ўзводам з’яўляліся аўтаматчыкі на левым беразе і адразу ж ішлі наперад, пераадольваючы крутыя схілы. Праціўнік пачаў абстрэльваць нашых смельчакоў з кулямётаў. У адказ тут жа загаварылі мінамёты, што нрыкрывалі пераправу войск. Вораг мітусіўся. Ен разумеў, што затрымаць фарсіраванне ракі — значыць пазбегнуць акружэння над Віцебскам. Але сіл у фашыстаў на гэтым участку было мала. Асноўныя часці размяшчаліея ў горадзе — гітлераўцы разлічвалі, што савецкія войскі будуць браць Віцебск лабавой атакай. Але яны памыліліся. Прарыў фашысцкай абароны на далёкіх подступах да горада забяспечыў нашым часцям акружэнне шматтысячнай групоў-кі ворага.

Рота аўтаматчыкаў капітана Чынкова, заняўшы выгадныя пазіцыі на плацдарме, адбівала адну за адной атакі варожай пяхоты, якая спрабавала нанесці ўдар па пераправе. А тым часам высаджваліся на левым беразе ракі ўсё новыя падраз-дзяленні. Камандзір батальёпа маёр Ва-лошын падкрэсліў на карце назву насе-ленага пункта, якога дасягнулі яго байцы. Гэта былі Гняздзілавічы, што ўвайшлі ў гісторыю Вялікай Айчыннай вайны як месца сустрэчы ў ноч на 25 чзрвеня войск сумежных 43-й і 39-й армій двух савец-кіх франтоў. Так пачалося акружэнне фа-шысцкіх войск у «віцебскім катле». А маё-ру М. Я. Валошыну і капітану А. Ф. Чын-кову за храбрыя і мужпыя дзеянні пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны было пры-своена звание Героя Савецкага Саюза.

Камапдаванне 53-га нямецкага корпуса імкнулася вырвацца з ціскоў акружэння. Фашысты пачалі жорсткія контратакі су-праць савецкіх дывізій. Яны хацелі пра-рвацца ў раён саўгаса «Ходцы». На пра-цягу 25—26 чэрвеня савецкія воіны адбівалі шматлікія шалёныя контратакі праціўніка.

Адначасова часці 21-й і 19-й гвардзей-скіх дывізій вялі ўпартыя баі за вызва-ленне вёскі Астроўпа, дзе фашисты асаб-ліва ўпарта супраціўляліся. Гвардзейцы 19-й дывізіі двума палкамі прасунуліся на паўночны эахад і авалодалі вёскай Гняздзілава, устанавілі сувязь з 43-й армі-яй, падраздзяленні якой рухаліся наперад. Гітлераўцы спрабавалі стрымаць наступ-ление нашых дывізій. 3 гэтай мэтай япы перакінулі сюды часці, якія вялі баі э партызапамі лепельска-ўшацкай зоны. 24 чэрвеня гвардзейцы выйшлі да Заходняй Дзвіны на ўчастку ад Улы да вёскі Яцу-кі і пачалі рыхтавацца да пераправы. Фа-шысты арганізавалі абарону на рубяжах паселеных пунктаў Шаўрына, Ула, Паніз-зе і артылерыйскім агнём пераіпкодзілі пераправе войск у гэтым месцы. Але ля вёсак Буй і Узрэчча гвардзейцы паспя-хова фарсіравалі Заходнюю Дзвіну і заха-пілі плацдарм на левым беразе. На плы-тах, паромах, лодках, якія хутка падрых-тоўвалі сапёры, ішла пераправа баявой тэхпікі і агнявых сродкаў. Наша арты-лерыя ўвесь час абстрэльвала гітлераў-цаў, прыкрываючы пераправу. Гвардзей-скі полк, якім камандаваў гвардыі пал-коўнік Г. Шляпін, захапіў невялікі плац-дарм ля в. Быстры. Байцы забяспечылі пераправу астатніх падраздзяленняў дыві-зіі. Гітлераўцы неаднаразова контратака-валі, але скінуць мужных воінаў з плац-дарма не змаглі. На гэтым участку вызначыўся гвардыі старты сяржант Па-вел Кабанаў. Ён умела арганізаваў пера-праву свайго падраздзялення. На левым беразе хутка адкрыў кулямётны агонь па ворагу і забяспечыў пераправу для сваіх таварышаў.

Гвардыі маёр Аляксей Кісліцын ка-мандаваў стралковым батальонам. Яго байцы з ходу фарсіравалі Заходпюю Дзві-ну і ўступілі ў бой за Бешанковічы. Фашысты, спрабуючы перашкодзіць на-шему наступлению, кінулі ў бой свае ты-лавыя батальёны і роты, а потым і пя-хотную дывізію. На рубяжы Бешанко-віч і вёсак Зорнікі, Слабодка, Свяча фашысты пры падтрымцы танкаў і арты-лерыі пятнаццаць разоў контратакавалі. Баі ішлі жорсткія і ўпартыя. Цуды храб-расці і гераізму паказалі ў гэтых баях савецкія воіны. Г. Ф. Шляпіну, П. А. Ка-банаву, А. М. Кісліцыну і многім іншым было прысвоена звание Героя Савецкага Саюза. Гвардзейцы 46-й стралковай дыві-зіі (камандзір палкоўнік К. А. Васіль-еў) 6-й гвардзейскай арміі імкліва фар-сіравалі раку каля в. Храпавішчына і вый-шлі на ўскраіну райцэнтра. 25 чэрвеня воіны 71-й гвардзейскай стралковай ды-візіі, якой камандаваў генерал-маёр I. П. Сівакоў (23-і стралковы корпус той жа 6-й арміі) вызвалілі Бешанковічы, аб чым і паведаміў у данясенні Вярхоў-наму Галоўнакамандуючаму Маршал Са-вецкага Саюза А. М. Васілеўскі.

Падраздзяленні 43-й арміі вызвалілі вёску Задарожжа, дзе і сустрэліся з во-інамі 19-й гвардзейскай стралковай дыві-зіі 39-й арміі. Воіны 179-й дывізіі пера-рэзалі ў иекалькіх месцах шашу Бешан-ковічы — Віцебск. Гэтым самым было замкнёна кальцо вакол віцебскага «кат-ла», у якім апынулася 5 дывізій 53-га нямецкага корпуса (35 тысяч салдат і афіцэраў).

Трапіўшы ў акружэнне, фашысты ад-чайна супраціўляліся. Значная варожая групоўка была сканцэнтравана ў раёпе вёсак Дзягілева і Астроўна. Каб хутчэй разбіць тэту групоўку, 25 чэрвеня ў 16 га-дзін была выклікана штурмавая і бамбар-дзіровачная авіяцыя. Лётчыкі за 2 га-дзіны зрабілі 700 баявых вылетаў, на-носячы па ворагу масіраваныя ўдары. Удзельнік вызвалення Астроўна былы па-літработнік 19-й гвардзейскай стралковай дывізіі маёр запасу Кокараў успамінаў: «Калі кальцо акружэння замкнулася, фа-шисты адчанна кідаліся на прарыў. У Аст-роўне ў купал царквы яны зацягнулі 37-міліметровую гармату і пачалі абстрэл нашых баявых парадкаў. Пашы артыле-рысты засеклі цэль і літаральна з трэцяга іх выстрала не эасталося ні купала, ні гар-маты з раэлікам. На суседнім участку гіт-лераўцы, наступаючы, гналі перад сабой сотні мірных савецкіх грамадзян. Мы хут-ка разгадалі хітрыкі фашыстаў, трапным агнём адсеклі іх ад жывога прыкрыцця і знішчылі ланцугі праціўніка».

Праз пекаторы час гвардзейцы 277-га і 54-га стралковых палкоў рашучым на-лётам авалодалі в. Астроўна, важным вуз-лом на шашы Віцебск — Бешанковічы. Воіны 63-й стралковай дывізіі надзейна ўтрымлівалі ўчастак паміж азёрамі Саро і Бароўна, часці 251-й стралковай дывізіі замацаваліся паміж азёрамі Саро і Ліпна ў раёне саўгаса «Ходцы». Некаторым тру-пам фашыстаў удалося вырвацца з «кат-ла», пранікнуць у лясныя масівы. 26 чэр-веня калона ворага вырвалася з акружэн-ня і накіравалася на Бешанковічы. Але яна хутка была перахоплена воінамі 179-й стралковай і 33-й зенітнай дыві-зій. На зямлі Бешанковіцкага раёна зпоў пачаўся бой, які закончыўся поўным разгромам гітлераўцаў. Ля в. Крупеніна вяла бой груна фашыстаў каля 800 чала-век. 3 раёна вёсак Сініцы і Кудзяны ка-ля палка пяхоты з 14 танкамі і самаход-нымі гарматамі наступала ў напрамку в. Светагорава. Цаной вялікіх страт пра-ціўніку ўдалося прарвацца на ўчастку 17-н гвардзейскай стралковай дывізіі і рушыць у напрамку вёсак Рудакоўская, Байбароды, Стайкі. Нраціўнік хацеў вый-сці на бальшак Астроўна — Светагорава. Але часці 5-га гвардзейскага корпуса спы-нілі рух нямецкіх калон на захад. Гвардзейцы знішчылі каля 3 тысяч гіт-лераўцаў, 800 узялі ў палон, захапілі 50 гармат, 200 аўтамашын, 700 аўтама-шын знішчылі. Чырвонаармейцы вызва-лілі каля тысячи савецкіх грамадзян, зняволеных у канцлагеры непадалёку ад в. Астроўна. 26 чэрвеня 1944 г. быў вы-звалены Віцебск, 27 чэрвеня была канчат-кова ліквідавана групоўка, акружаная ў віцебскім «катле».

Пры вызваленні Бешанковіцкага раёна ад ворага савецкія воіны — сыны розных народаў СССР праявілі масавы гераізм і мужнасць. Высокімі ўзнагародамі ад-значыла Радзіма іх баявы подзвіг. Каля 150 з іх, самых храбрых і адважных, і тых, хто пагнаў ворага далей на захад, і тых, хто назаўсёды застаўся ляжаць у Пры-дзвінскай зямлі, было адзначана высокім званием Героя Савецкага Саюза. У сэрцах людзей Прыдзвінскага краю заўсёды бу-дзе жыць вялікая ўдзячнасць тым, хто здзейсніў свой неўміручы подзвіг у імя свабоды і незалежнасці нашай зямлі. Як сведчанне таму — шматлікія помнікі і абе-ліскі на 33 магілах воінаў Чырвонай Арміі, Курган Славы ў Бешанковічах, 14 памятных мясцін, мемарыяльныя дошкі.

У гады Вялікай Айчыннай ванны ў баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў радах Чырвонай Арміі і ў тыле ворага мужна змагаліся тысячы ўраджэнцаў бе-шанковіцкай зямлі. За мужнасць і ге-раізм, праяўлепыя ў барацьбе з ворагам, многія з іх адзначаны высокімі дзяржаў-нымі ўзнагародамі. Шасці ўраджэнцам раёна было присвоена высокае звание Ге-роя Савецкага Саюза. Яго билі ўдасто-ены лётчыкі Канстанцін Аптонавіч Аба-зоўскі і Міхаіл Мікалаевіч Ткачэнка, са-пёр Міхаіл Амосавіч Высагорац, праслаў-лены камандзір 2-га кавалерыйскага корпуса Леў Мікалаевіч Даватар, каман-дзір партызанскай бригады «За Савец-кую Беларусь», потым перши сакратар Бешанковіцкага падпольнага райкома КП (б) Б Павел Мінаевіч Раманаў, артыле-рыст Іван Іванавіч Строчка. У Бешанко-віцкім раёне нарадзіліся генералы Бара-даўкін, С. I. Воранаў, В. А. Зароўскі, А. М. Нікалаевіч. Жыццё гэтых людзей — прыклад служэння свайму народу і Ра-дзіме.

Аляксей Мікалаевіч Нікалаевіч нара-дзіўся ў 1904 г. ў былым мястэчку Астроўна ў сям’і настаўніка. Тут скон-чыў пачатковую школу 2-й ступені, адзін з першых уступіў у камсамол. Ужо тады юпак вызначаўся сярод сваіх аднагодкаў кругаглядам, адданасцю даручанай спра-ве, справядлівасцю. У 1919 г. ён быў вы-браны старшыпёй валаснога камітэта кам-самола. Пасля сканчэпня Маскоўскай ар-тылерыйскай школы А. М. Нікалаевіч на-заўсёды звязаў свой лёс з Чырвонай Арміяй. Камандаваў узводам, батарэяй, палком. У 1939 г. ўдзельнічаў у вызваленні Заходпяй Беларусь Вялікую Айчынную вайну сустрэў на Волхаўскім фронце, потым ваяваў на Ленінградскім, Данскім, 1-м і 2-м Украінскіх франтах у якасці намесніка начальніка артылерыі 52-й арміі, намесніка камандуючага ар-міяй па тыле. Абарапяў Ленінград, вы-зваляў Украіпу, прымаў удзел у Яска-Кішынёўскай, Сілезскай, Берлінскай і Пражскай баявых аперацыях. Узнагаро-джаны ордэнамі Леніна, Кутузава, Багда-па Хмяльніцкага, чатырма ордэнамі Чыр-но на га Сцяга, ордэнам Айчыннай вайны 1 стунені, медалямі.

Іван Захаравіч Жыгуноў нарадзіўся ў в. Наўлавічы Соржыцкага сельсавета. Яго тры старэйшыя браты нрымалі актыўны ўдзел у грамадзянскай вайне, адстойваю-чы заваёвы Вялікага Кастрычніка. А пал-коўнік I. 3. Жыгуноў у час Вялікай Айчыннай вайны камандаваў дывізіяй. Узнагароджаны ордэнамі Леніна, Чырво-нага Сцяга, двума ордэнамі Чырвонай Зоркі, чатырма ордэнамі Айчыіннай вайны I і II ступеней.

Два ўраджэнцы Бешанковіцкага раёна наўтарылі подзвіг М. Гастэлы — лейтэ-нант Сцяпан Сямёнавіч Малах з вёскі Ваданоева і Аляксандр Лукіч Ліхаві-даў з в. Навасёлкі Пліскага сельсавета.

Цяжкімі дарогамі вайны нрайінлі яшчэ тысячы сыноў і дачок Прыдзвіння. I ўсе яны зрабілі свой уклад у агульную спра-ву разгрому ненавіснага ворага.

Гады «гаспадарання» нямецка-фашысц-кіх захоннікаў на беларускай зямлі прынеслі незлічоныя страты і пакуты нашаму народу. У выніку бамбардзіровак, карных аперацый былі зпішчаны мір-ныя жыхары, спалены жылыя дамы, пабудовы гаснадарчага і сацыяльна-культурнага прызначэния. Самай цяжкай і беззваротнай была страта людзей — за тры гады акупацыі ў Бешанковіцкім ра-ёне фашисты знішчылі больш чым 10 ты-сяч чалавек мірнага насельніцтва, над нагрозай смерці вывезлі на катаргу ў Германію больш за 2 тысячы чалавек, многія з якіх не вярнуліся назад. Каля 3 тысяч ураджэнцаў раёна не вярнуліся ў родныя хаты з розных франтоў вай-ны. Калі нерад начаткам вайны ў Бе-шанковіцкім раёне жылі 48 тысяч чала-век, то пасля вайны засталося толькі 15 тысяч. Такім чинам, загінуў амаль кожны трэці жыхар раёна.

Цяжкія страты былі нанесены народнай гаспадарцы. Было знішчана 1894 жылыя дамы (жылы фонд раёна зменшыўся на 70 %), 2790 гаснадарчых пабудоў. Былі разбураны ўсе промысловыя прадпрыем-ствы раёна, іх абсталяванне знішчана або вывезена ў Германію. Ад электрастанцыі засталіся толькі руіпы. Была разрабавана маёмасць калгасаў і саўгасаў, МТС, раз-бураны меліярацыйныя збудаванні. За час акупацыі пасяўныя плошчы Пры-дзвіння з 46 тыс. га скараціліся да 16 тыс. га. Поўпасцю былі знішчаны насевы шматгадовых траў. Борныя землі прый-шлі ў запусценне, зараслі пустазеллем і хмызняком. Акунанты амаль поўнасцю знішчылі гранадскую жывёлагадоўлю калгасаў і саўгасаў: 19 280 галоў буй-ной рагатай жывёлы, 2850 свіней, 7350 авечак, нтушкагадоўлю і пчалярства, раз-рабавалі жывёлу з асабістых гаспада-рак. Фашисты знішчылі амаль усе шко-лы, бальніцы, 17 фельчарска-акушэрскіх нунктаў, 27 клубаў, бібліятэк і кіна-тэатраў, 52 прадпрыемствы гандлю і гра-мадскага харчавання. Улічаныя матэры-яльныя страты, нанесен ыя раёну фа-шыстамі, у грашовым вылічэнні склалі 32 366 тысяч рублёў.

Нягледзячы на вялікія людскія і матэ-рыяльныя страты і тыя цяжкасці, якія чакалі савецкіх людзей у насляваенны час, наш народ з новымі сіламі ўзяўся па-дымаць з руін любімую Радзіму.

Л. В. Крачкоускі.

Пагранічнік Шарко

Рыгор Дзмітрыевіч Шарко нарадзіўся ў 1918 г. ў Бешанковічах. У Чырвоную Ар-мію призваны Віцебскім ГВК у 1938 г. На пачатак Вялікай Айчыннай вайны старшы сяржант Р. Дз. Шарко служыў старшиной камендатуры 87-га награнатрада ў г. Кельна на Беласточчыне. 3 нершага да апошняга дня быў на вайне. Ваяваў на Заход-нім. Калінінскім, Ленінградскім, 1-м Прыбал-тыйскім франтах. Узнагароджани ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I і II ступеней, медалямі. Зараз ветеран вайны жы-ве ў Бешанковічах.

Варожую навалу ў чэрвені 1941 г. Р. Дз. Шарко сустрэў падрыхтаваным воіпам. Тады ён, старшы сяржант пагранічнага падраздзялення, знаходзіўся на нярэдняй лініі агню, адзін з перших прыняў бой з фашыстамі. А праз тыдзень, параиены ў галаву асколкам варожай гранаты, аны-нуўся ў палоне. Каля баранавіцкай турмы фашисты наспех падрыхтавалі лагер. Тут жа вылучалі самых небяспечпых: каміса-раў, камандзіраў, пагранічнікаў. Каля 60 іх кіпулі ў адну камеру турмы, куды трапіў і Шарко. Вязні, як маглі, змагаліся з фашыстамі. Не ведае Рыгор Дзмітрыевіч імя той жанчыпы, медсястры, якая, ка-рыстаючыся адноснай свабодай, принесла ў лагер цывільнае адзенне. Не памятае ўжо і многіх таварышаў, з кім вырваўся з палону. Да сваіх далучыліся амаль праз 2 месяцы на тэрыторыі Калінінскай воблас-ці. Тут пагранічніка залічылі ў развед-чыкі.

У студзені 1943 г. Рыгор Дзмітрыевіч з групай таварышаў вёў разведку ў раёне Віцебска. Разведчыкі збіралі звесткі пра дыслакацыю варожых часцей, падрыхтоў-ку абарончых умацаванняў. Пабываў Шарко на стапцыі Лужасна, у Віцебску, наведаў нават родныя Бешанковічы. Ні-хто з яго знаёмых і не здагадаўся тады, што Рыгор выконвае баявое задание. Ду-мала, іпто ён, як акружэнец, вярнуўся да-моў. У вызначаны тэрмін разведчик вярнуўся ў сваё падраздзяленне. 3 шасці разведчыкаў, накіраваных у тыл разам з Шарко, вярнуліся да сваіх толькі чацвёра. Двое загінулі ў сутычцы з фашыстамі. На Ленінградскім фронде разведчыкі выйшлі да сваіх і далучыліся да сваёй родпай матарызаванай разведвальпай роты. У складзе 1-га Прыбалтыйскага фронту рота вызваляла г. Шаўляй, прайшла з ба-ям і нраз Усходнюю П русію. На варожай тэрыторыі яшчэ больш складана было вес-ці разведку. У службовай характарысты-цы пра Р. Дз. Шарко камандзір напісаў: «...Асабістым прикладам захапляў пад-началеных...». На справе тэты прыклад за-ключаўся ў тым, што разведчык Шарко иершы імкнуўся туды, дзе найбольш не-бяспечна. Здаралася, выносілі баявыя сябры яго на плашч-палатцы. Чаты-ры раненні як меткі доўгіх чатырох гадоў вайны. I ўсё ж з усіх гэтых Васи-ных гадоў самы памятны першы бой па досвітку нядзельнага дня 22 чэрвеня 1941 г., першыя і шматлікія страты ба-явых сяброў. Вось як расказвае пра тэта сам Рыгор Дзмітрыевіч:

— На досвітку ўзняліся па баявой тры-возе наша камендатура, рэзервовая пагра-нічная застава атрада. Бой разгараўся па ўсёй лініі граніцы. На ўчастках 7-й і 8-й застаў фашисты пайшлі на прарыў абароны падраздзяленняў пагранічных войск, якія першыя прынялі бой.

Абараняліся заставы каля вёсак Козел і Віцэнта. Адтуль да Кельна пралягала ша-ша. Для аказання дапамогі заставам і каб папярэдзіць прарыў гітлераўцаў у глыб нрыгранічнай тэрыторыі, нашай каменда-туры і рэзервовай заставе атрада было загадана асядлаць шашу і трымаць тут абарону. У пагранічнікаў зброя была толькі стралковая, а насядалі на нас мата-рызаваныя часці фашыстаў пры надтрым-цы артылерыі і танкаў. Хоць сілы былі далёка не роўныя, заставы ўпарта абара-няліся, насмерць стаялі. У тыя першыя гадзіны бою загінулі маё сябры — намес-нік палітрука Нікіфараў з Віцебска, пісар са штаба нашай камендатуры Партноў, які быў цяжка изранены і намёр ад ран. Цяж-ка было нам трымацца. Аднак і ў першы дзень вайны нямала захопнікаў палягло на нашай граніцы. Мы біліея і ў акружэн-ні, падымаліея ў контратак!. Наш атрад, напрыклад, утрымліваў свае пазіцыі з ранку да вечара. Позна вечарам па за-гаду камапдзіра атрада падпалкоўніка Гарбацюка пакінулі Кельна і адынілі кі-ламетры за два ад горада на ўсход. Тут занялі абарону, і ўвесь настуныы дзень 23 чэрвеня гітлераўцам не ўдалося пра-рваць яе. Пад Кольнам па другі дзень вай-ны нас, пагранічнікаў, змянілі регуляр-ныя часці Чырвонай Арміі. Вельмі мала засталося пагранічнікаў з нашых застаў, камеидатур, якія ўваходзілі ў састаў 87-га награнатрада.

Я часта думаю, ці баяліея мы тады прымаць першы бой. Не. Баяцца нам не было падстаў. Кожны з маіх равеснікаў га-тоў быў стаць на абарону маці-Радзімы і не думаў аб небяспецы бою. 3 нершых дзен вайны і да канца яе была адна думка: зламаць фашыецкую сілу, вызваліць пала-нёную бацькаўшчыну, дабіць ворага ў яго логаве. Так яно і збылося.

Ул. Братка. Напружанасць баёў нарастала, нам было ўсё цяжэй. Да 10 ліпеня загінулі каман-дзір узвода і камандзір разліку, на 4 гар-маты засталася толькі адна пара ко-ней. Мы выкацілі гарматы на ўскраіну ле-су. Гадзін у 5 раніцы фашисты пад-цягнулі батарэі шасціствольных мінамё-таў і адкрылі ураганны агонь па нашых пазіцыях. Што там было! Выпадкова вы-ратаваліся толькі я ды зараджальшчык Лёшка Ватуцін, уралец. I коні нашы ўца-лелі. 3 усяго батальона засталіся толькі 2 разлікі, і тыя няпоўныя. Падабралі ра-неных, пасадзілі іх на лафет і сталі ады-ходзіць у бок Сіроціна, а гармату пакінулі ў заслоне. Мы выехалі на дарогу і ўбачылі такую карціну: пехацінцы, што засталіся ў жывых, хто на нлашч-палат-ках, хто па галінах дрэў падцягвалі сваіх загінуўшых таварышаў і хавалі іх ускрай дарогі. А фашисты пераправіліся цераз Заходяюю Дзвіпу, у Сіроціне ўжо пабы-ваў фашысцкі дэсант і пакінуў след — 12 павешаных чырвонаармейцаў. Вечарам сюды прыбыў камандзір нашай дывізіі ге-нерал Бірукоў і паставіў перад намі зада-чу: прабівацца лясамі да Полацка, а там злучыцца з 52-й арміяй. 11 — 12 ліпеня бы-лі цяжка паранены камандзір палка і ка-місар. Камандзірам палка быў прызнача-ны капітан Башыраў. У вёсцы Рудня, дзе стаяў штаб фашысцкай часці, нам прыйшлося прыняць пачны бой. Наша зборная рота над камандаваннем лейтэ-нанта Курнева ў гэтым баі амаль уся загі-нула. А непадалёку ад станцыі Езярышча мы былі акружаны шмат болынымі сіламі фашыстаў. Апошнія нашы коні былі забі-ты. Стрэлянай гільзай я разбіў нрыцэль-пае прыстасаванне ў гарматы і стаў ады-ходзіць адзін. Выратоўвалі мяне то высо-кае жыта, то балота. Перачакаўшы арт-налёт, я накіраваўся ў напрамку выстра-лаў да сваіх. Сустрэўся з камандзірам пал-кавой батарэі старшим лейтенантам Дамброўскім, які і вывеў нашу маленькую трупу (6 чалавек) з акружэння ў лес. Там я сустрэў свайго земляка, аднапалчаніна і тавариша Я. М. Мірашнічэпку. Мй прабі-валіся ў бок Вялікіх Лук, каля ракі Ло-ваць зноў трапілі ў акружэнне, страцілі чатырох са сваёй трупы. Далей мы пайшлі з таварышам удвух. Зпайшлі партызан і да 1944 г. разам грамілі ворага, зноў з гармат, толькі большага калібру.

ХАРАБОРКІН Георгій Філімонавіч — Герой Савецкага Саюза (11.4.1940). Нара-дзіўся 23.11.1905 г. ў в. Алешапка Трубчоўскага раёпа Бранскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Скопчыў Арлоўскае бра-пятапкавае вучылішча (1934). Камандзір танкавай роты Г. Ф. Хараборкіп вызна-чыўся ў савецка-фінляндскую вайну 19.39—40 гг. Тапкавая рота над яго каман-даваннем 11 —13.2.1940 г. ўдзельнічала ў прарыве абароны праціўніка, падавіла аг-нявыя кропкі, захапіла гарматы батарэі і адкрыла а іх агонь па ворагу. У баях Г. Ф. Хараборкін агнём са свайго танка знішчыў 2 процітанкавыя гарматы і падбіў танк праціўніка.

У час Вялікай Анчыннай вайны Георгій Філімонавіч удзельнічаў у абарончых баях на Беларусі. Камандзір батальёна цяжкіх танкаў Г. Ф. Хараборкін загінуў 5.7.1941 г. ў баі на подступах да Бешанковіч. Паха-ваны ў брацкай магіле ў Бешанковічах, дзе яго імем названа вуліца. Пасмяротна ўзнагароджаны ордзнам Чырвонага Сцяга.

У заснежаных палях пад Масквой

3 успамінаў С. I. Воранава

Самуіл Іванавіч Воранаў — генерал-маёр. Нарадзіўся 25.8.1913 г. ў в. Дразды Бешанко-віцкага равна. У 1931 г. скончыў Бешан-ковіцкую няпоўную сярэдпюю школу. У 1932—35 гг. працаваў сакратаром Бешанко-віцкага сельсавета. 3 1935 г. ў Чырвонай Арміі. Член КПСС з 1939 г. Скончыу пал-кавую школу, быў сакратаром камсамольскага

бюро палка. У 1940 г. скончыў Ваенна-палі-тычнае вучылішча імя М. В. Фрунзе. У пачатку Вялікай Айчыннан вайны служыў у 185-й стралкован дывізіі, якая дыслацырава лася ў Латвійскай ССР. Выў палітруком, камісарам роты, дывізіёна, штаба дывізіі. 3 1943 г. ў 225-й стралковай дывізіі — начальнік анератыўнага аддзела, намеснік на чальніка штаба, потым начальнік штаба ды-візіі. Перамогу сустрэў у Празе.

Пасля вайны С. I. Воранаў скончыў Ваен-ную акадэмію імя М. В. Фрунзе, Васнную акадэмію Генштаба. 3 1955 г. працаваў у Туркестанскай ваеннай акрузе намеснікам на-чальніка штаба акругі, з 1969 г. ў Кіоўскай ваеннай акруэе на такой жа пасадзе. Цяпер ге-нерал-маёр С. I. Воранаў у запасе. Жывс ў Кіеве, узначальвае сскцыю ветэранаў вайны. Праводзіць вялікую грамадскую работу. Часта бывае ў родным Прыдзвінскім краі. Узнага-роджаны 2 ордэнамі Чырвопага Сцяга, 2 ор-дэнамі Айчыннай вайны, 3 ордэнамі Чырвонай Зоркі, медалямі.

Наша 185-я стралкован дывізія, якая стрымлівала фашысцкія матарызаваныя часці пад Ноўгарадам, у канцы кастрыч-ніка 1941 г. была тэрмінова перакіпута пад Маскву. Тут атрымалі загад заняць абаро-ну ў раёне пасёлка Канакова і падрыхта-вацца да адпору гітлераўскім войскам, выхад якіх па наш абарончы рубеж чакаў-ся неўзабаве.

Камандзіры і байцы часцей і падраздзя-ленняў дывізіі ўжо ўдзельнічалі ў баях з фашыстымі. На ўласнай практыцы яны ўпэўніліся, што і табельнымі баявымі сродкамі стралковага злучэння можна паспяхова зпішчаць варожыя матарызава-ныя сілы. Важна толькі падзейна пад-рыхтаваць абарону, актыўна дзейнічаць у любой складанай сітуацыі.

Асаблівасць нашай абароны была ў тым, што яна будавалася глыбокаэшаланіра-ванай. Кожны баец абсталёўваў для ся-бе акоп на поўны рост, атрымліваў па 10 нроцітанкавых гранат і па 8 бутэлек з вадкасцю «КС», якая самазагаралася на брані танкаў. Павялічаны боекамплект выдаваўся на стралковую эброю. Задача ставілася — адначасова зпішчыць танкі і пяхоту ворага, што атакаваў нашу аба-рону.

Для ўзмацнення процітанкавай абаро-пы ў баявыя парадкі стралкоў выводзілася артылерыя. На перадавых рубяжах абаро-ны абсталёўваліся артылерыйскія пазіцыі, каб агнём гармат перакрыць усе танкане-бяспечныя напрамкі. У тую памятную во-сень я займаў насаду камісара знішчаль-нага процітанкавага дывізіёна. Мы ве-далі, што гітлераўцы рыхтуюць генераль-нае наступление па Маскву. Вораг сканцэнтраваў тут вялікія сілы мотапяхо-ты, танкаў, артылерыі. Гэтыя сілы пад-трымлівала авіяцыя, якая ў гітлераўцаў у той час мела колькасную перавагу над нашай.

Жорсткія кровапралітпыя баі ў паласе нашай абароны завязаліся ў сярэдзіне лі-стапада 1941 г. У магутны ўдар па нашай абароне гітлераўцы ўклалі ўсю раз’юша-насць і злосць. Нашы воіны проціпаста-вілі фашыстам стойкасць і мужнасць. Перад боем камандзіры і байцы ўсіх час-цей і падраздзяленняў дывізіі далі клятву маці-Радзіме аагінуць на занятых рубя-жах, але не адступіць. Тэту клятву стрымалі ўсе.

Перад пярэднім краем абароны нашай дывізіі як цяпер бачу заснежаныя палі з пералескамі, за якімі відаць некаль-кі вёсачак. 3-за пералескаў, пагоркаў вы-паўзаюць і веерам разыходзяцца па фрон-ту варожыя танкі. За імі — ланцугі аўтаматчыкаў адзін за адным.

Наводчыкі за прыцэламі гармат у не-звычайным напружанні. Танкі ўсё бліжэй

1 бліжэй. Пачулася каманда: «Агонь». Разам загаварылі гарматы дывізіёна. За-пылаў адзін, другі танк фашыстаў. 3 пе-рабітай гусеніцай закруціўся на месцы трэці. Тады мы сканцэнтравалі свой агонь на варожых аўтаматчыках. Фашисты за-ляглі, а неўзабаве сталі адыходзіць, пакі-даючы падбітыя і спаленыя танкі, забітых салдат. Да пяці-сямі атак ворага даводзіла-ся нам адбіваць за дзень. Толькі агнём гармат нашага дывізіёна ў паласе абароны 185-й дывізіі было знішчана каля 20 тан-каў і больш чым 200 варожых салдат. Напружанасць баоў не спадала больш чым

2 тыдні. Вораг быў тут абяскроўлепы, была знішчана асноўная частка яго баявой тэхнікі. Тэта дало магчымасць войскам Заходняга фронту, у тым ліку і нашай 185-й стралковай дывізіі, 5 снежня пе-райсці ў контрнаступление. Пачалося вы-гпанне гітлераўскіх захопнікаў з нашай зямлі.

Мы верылі ў сваю перамогу нават гроз-ным летам 1941, калі вымушаны былі ады-ходзіць пад націскам перавышаючых сіл ворага. Пераможныя баі пад Масквой ума-цавалі тэту веру ў кожным байцы і ка-мандзіры. Тут, пад Масквой, расла ўпэўпенасць, піто павінпа быць наша пе-рамога над фашыстамі, бо неслі яны на пашу зямлю няволю, разбурэнне, смерць.

Масавымі былі подэвігі нашых байцоў, праяўлепні стойкасці і адвагі ў пад-маскоўных баях. У студзоні 1942 г. я падпісаў нрадстаўленне да ўзнагароды ор-дэна.м Леніпа пасмяротна сяржанта В. В. Васількоўскага, які грудзьмі закрыў амбразуру варожага дзота -з кулямётам. Дзесяткі байцоў і камандзіраў дывізіі бы-лі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі.

Генерал Даватар

Леў Міхайлавіч Даватар — Герой Савецкага Саюза (21.12.1941). Генерал-маёр (1941). Па-радзіўся 20.2.1903 г. ў в. Хоціна Бешанковіц кага раёна. 3 сялян. Беларус. Член КПСС з 1928 г. Скончыў кавалерыйскае вучылішча (1926), Ваенную акадэмію імя Фрунзе (1939). У 20-я гады быў сакратаром камсамольскай арганізацыі Хоцінскай воласці, працаваў у Ба-даевым выканкоме сакратаром камітэта ўзаемадапамогі. У Чырвонай Лрміі з 1924 г., камандаваў узводам, эскадронам, быў каміса-рам асобнага батальона. 3 1939 г. налкоўнік, начальнік штаба кавалерыйскага палка, по-тым брыгады, дывізіі. 3 чэрвеня 1941 г. на Заходнім фронце, камандаваў асобнан кавале рыйскай групай, якая ў жніўні — верасні 1941 г. зрабіла глыбокі рэйд па тылах праціў-ніка ў Смаленскай вобласці. Воіны прайшлі з баямі каля 1000 км, разграмілі полк, штабы 2 палкоў і тапаграфічны аддзел 6-й нямецкай арміі, шмат гарнізонаў, знішчылі больш чым 2500 варожых салдат і афіцэраў. Прыкрываю-чы адыход савецкіх войск на Валакаламскім напрамку, трупа Л. М. Даватара вяла абарон-чыя баі на рубяжы р. Мёжа. 3 лістапада 1941 г. генерал-маёр Л. М. Даватар каман-даваў 3-м (пераўтвораны ў 2-гі гвардзейскі) корпусам. Умела арганізаваў абарону на р. Лама па ўчастку ад Нрапольца да Маскоўска-га мора. У перыяд контрнаступления пад Масквой корпус ажыццявіў шэраг рэйдаў па тылах праціўніка, дэзарганізуючы яго абарону. У баях праявіў сябе мужным і тале-навітым камандзірам, асабіста вадзіў палкі ў атакі і контратакі. Загінуў у баі 19.12.1941 г. на подступах да г. Руза каля в. Палашкіна Маскоўскай вобласці. Пахаваны ў Маскве на Новадзявочых могілках. Помнікі Л. М. Да-ватару пастаўлены на магіле, на месцы гібелі, на радзіме, у г. п. Ула і на шашы Лепель — Ула (каля пава роту на в. Хоціна). На будынку бібліятэкі ў в. Хоціна ўстаноўлена мемарыяль пая дошка. У г. п. Ула працуе мемары-яльны музей. Імя Л. М. Даватара прысвоена калгасам, саўгасам, цеплаходам, піянерскім дружынам, сярэдняму прафесійна-тэхнічнаму вучылішчу ў г. п. Ула, бібліятэцы ў г. п. Ве-шан ковічы; яго імем названы вуліцы ў Уле, Бешанковічах, Віцебску, Мінску, Маскве і многіх іншых гарадах і вёснах нашай краі-ны. Памяці Л. М. Даватара прысвечаны Усесаюзныя асабіста-камандныя спаборніцт-вы зборных каманд абласцей па конным спорце, якія праводзяцца ў пасёлку Ратамка Мінскага раёна (копны завод у Ратамцы так-сама носіць імя Л. М. Даватара), Усесаюз-ны асабіста-камандны турпір зборных ка-манд гарадоў краіны па класічнай барацьбс ў Віцебску. У гады Вялікай Айчыннай ванны яго імя было прысвоена партызанскай бры-гадзе, 2 атрадам і кавалерыйскаму эскадрону, які дзейнічаў на акупіраванай тэрыторыі Бе ларусі. Пра Л. М. Даватара напісаны кні-гі: «Чалавек легенды» Г. А. Талакольнікава (М., 1966), «Генерал Даватара П. I. Фё-дарава (М., 1973) і інш.

3 партыйнай характарыстыкі слухача 3-га курса Ваеннай акадэміі імя Фрунзе капітана Л. М. Даватара

2.1.1939 г.

Несмотря на загруженность в партий-ной работе является отличником учебы. Во всех отношениях является примером. В вопросах тактики имеет хорошие зна-ния. Владеет командным языком. По штабной работе имеет отличные показа-тели. Как член партии является при-мером во всех видах партийной и учебной работы. Непримирим к классовым врагам.

Дисциплинирован. Обладает сильной волей. Скромный, хороший товарищ.

Начальник военной академии комкор С. Хозин

Военком академии бригадный комиссар II. Батраков 3 успамінаў дачкі Л. М. Даватара Рыты Львоўны

Запомніўся нам бацька не толькі як ча-лавек ваенны. Ён быў кпігалюбам, любіў музыку, захапляўся маляваннем, быў фо-тааматарам. У нас дома выходзіла свое-асаблівая сямейная наеденная газета. Лепшыя малюнкі і карыкатуры належалі бацьку. Выдатна скончыўшы Ваенную акадэмію імя М. В. Фрунзе, ён заўсёды ўпарта працягваў вучыцца, каб быць гар-манічна развітым чалавекам.

Ён вельмі любіў свой родны кут. Да вай-ны неаднойчы наведваў вёску Хоціна, браў і нас з сабой. Ён любаваўся краяві-дамі родных мясцін, хадзіў на паляван-не, лавіў рыбу, падоўгу гутарыў з земля-камі.

Масква і Ленінград, Далёкі Усход і Сі-бір, Стаўрапольскі край і Беларусь — такая геаграфія нашага месца жыхарства. 1 ўсюды бацька хутка знаходзіў сяброў, таварышаў. Гэтаму садзейнічалі яго та-варыскі, вясёлы характар, чуласць, па-стаянная ўнутраная патрэбнасць данамаг-чы чалавеку, які трапіў у бяду.

У канцы лістапада 1941 г., у самы раз-гар баёў за сталіцу, ад бацькі прыйшло пісьмо, дзе ён пісаў, што кавалерыйскі корпус, якім ён камандуе, стаў гвар-дзейскім, што тэта самая высокая ўзнага-рода для яго. Ён таксама пісаў, што ўзпагароджаны ордэнам Леніна (а раней, у пісьме, датаваным 10 верасня 1941 г., бацька пісаў, што ўзнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга), і цікавіўся, ці выкон-наю я ўмовы заключанага паміж намі спаборпіцтва. Справа ў тым, што неза-доўга да гэтага тата прапанаваў мне спаборнічаць з ім: «Ты павінна вучыц-ца па выдатна, а я буду на выдатна біць ворага». На вялікі жаль, мой адказ на тэ-та пісьмо і віншаванне з высокай узнага-родай не засталі бацьку ў жывых...

3 успамінаў палкоўніка запасу А. 1. Ла-соўскага, былога камандзіра 37-га кавале-рыйскага палка

Той незвычайны рэйд забыць немагчы-ма. Дзве дывізіі кубанскіх і стаўраноль-скіх казакоў у конным страі ўступілі ў адзінаборства з узброенымі да зубоў буй-нымі злучэннямі фашыстаў.

Генерал Даватар стаў наіпым агульпым любімцам. Вельмі хутка мы ўсе — ад радавога конніка да камандзіра палка пе-раканаліся ў яго глыбокіх ваенных ведах, асабістай храбрасці, рашучасці.

Каля ста кіламетраў прайшлі мы на за-хад, сеючы разгубленасць у радах ворага.

Паводле ўказання Даватара была пушчана чутка, што ў нямецкі тыл прарваліся сто тысяч казакоў і што іх шлях ляжыць на Смаленск. Пасля некалькіх дзёп баёў мы змаглі пераканацца, што фашысты трапілі на кручок. Яны напісалі спецыяльную лістоўку, якую раскідвалі з самалётаў на шляху коннікаў. У ёй, у прыватнасці, гаварылася: «Са ста тысяч вас засталося 30 тысяч. Здавайцеся, іпакш будзеце знішчаны». Чытаючы гэтыя радкі, удзель-нікі рэйду смяяліся. Пасля такіх слоў мы адчулі сябе так, быццам нас і сапраўды 30 тысяч, сталі яшчэ смялей граміць во-рага.

Леў Міхайлавіч меў усе якасці воена-чальніка. Заўсёды быў ураўнаважаны, спакойны. Прыняўшы рашэнне, умеў да-бівацца яго безумоўнага выканання. Па-трабавальпы да падначаленых, ён быў яшчэ больш патрабавальны да самога ся-бе. На пры валах яго заўсёды можна бы-ло бачыць сярод байцоў. Ён цікавіўся іх даваенным жыццём, службам, расказваў пра задачы, пастаўленыя перад казакамі. Любіў Даватар успамінаць сваю родную Беларусь. Ён марыў дайсці з казакамі да Віцебшчыны, дапамагчы сваім земля-кам у барацьбе з фашыецкімі акупан-тамі.

Воінскі талент Даватара ярка праявіўся ў принятым ім рашэнні выходзіць з тылу ў тым жа месцы, дзе мы пра рвал і фронт. Яго разлікі апраўдаліся: менавіта там чырвоных коннікаў не чакалі, і мы без страт выйіплі да месца размяшчэння са-вецкіх войск.

Партызанскі фронт

Тэрыторыя Бешанковіцкага раёна, раз-мешчаная абапал ракі Заходняя Дзвіна, са шматлікімі рачулкамі, азёрамі, ба-лотамі, з развітай аўтамабільнай дарож-най сеткай і чыгуначнымі станцыямі паблізу, ляжала на шляхах франтавых і армейскіх баз забеспячэння левага крыла фашысцкай армейская трупы «Цэнтр».

Для кантролю над тэрыторыяй аку-пацыйныя ўлады стварылі ў Бешанкові-чах ваенную і гаспадарчыя камендатуры. Раённы цэнтр, вёскі Ула, Бачэйкава, Ка-мень ператварылі ў воінскія гарнізоны. Былі створаны раённая і валасныя ўправы, паліцэйскія «пасты і ўчасткі ў іншых населеных пунктах.

Лета 1941 года было на рэдкасць ура-джайным. Калгасныя і сялянскія гаспа-даркі сталі для акупантаў багатай крыпі-цай забеспячэння сваіх войск. Пад выгля-дам разнастайных натуральных, грашо-вых аблажэнпяў яны рабавалі насельніцт-ва. Людзі, зразумела, не жадалі мірыцца з гаспадараннем няпрошаных гасцей. Яны наладжвалі паміж сабой тайныя сувязі, аб’ядноўваліся ў патрыятычныя трупы.

Першы партызапскі атрад у Бешан-ковіцкім раёне пачаў стварацца восен-ню 1941 г. з невялікіх труп байцоў, што не змаглі выйсці з варожага тылу, ваен-напалонных, якім удалося ўцячы ад фа-шыстаў мясцовай моладзі. 1 кастрычніка гэтыя трупы былі аб’яднаны лейтэнантам Анатолем Калініным з атрада Р. М. Лінь-кова, які быў рассеяны пры дэсантаван-ні ў Чашніцкім раёне. Сярод першых партызан гэтага атрада былі камандзір ку-лямётнага ўзвода сяржант Мікалай Васі-левіч Траягабаў, у мінулым паляўнічы з Новасібірскай вобласці, Анастасій Ана-пюк, сяржант з атрада Р. М. Лінько-ва і інш. Атрад размяшчаўся ў Хоцінскім лесе і налічваў каля 30 партызан. Атрад нападаў на абозы, разагпаў некалькі валасных упраў, забіў 2 бургамістраў, 10 фінскіх салдат, некалькі паліцэйскіх. 14 кастрычніка ў Хоцінскім лесе на атрад папалі карнікі. Партызаны выйшлі з акружэння, страціўшы камандзіра атра-да Анатоля Калініна і некалькі байцоў (прозвішчы не ўстаноўлены). Уцалелыя байцы атрада працягвалі нападаць на варожыя абозы. 3 наступлением халадоў асноўная частка партызан паншла на ўсход да лініі фронту. У лесе засталося 7 партызан, у тым ліку М. В. Траягабаў. Яны, як і раней, нападалі на прадук-товыя склады і абозы. У баях страцілі яшчэ двух чалавек.

У красавіку 1942 г. ў раёне з’яві-лася і некаторы час базіравалася ды-версійная трупа камсамольцаў-добраах-вотпікаў з Тамбова. Яе ўзначальваў былы сакратар Асіповіцкага райкома партыі Вайцянкоў. Трупа дзейнічала на чыгупцы Полацкага вузла, аднак у маладых кам-самольцаў не было ні баявога, ні жыц-цёвага вопыту. Патраціўшы падрыўныя матэрыялы, трупа выйшла ў савецкі тыл.

У сярэдзіне красавіка 1942 г. ў лес да вёсак Усвіца, Двор і Мураўцы выйшла трупа камуністаў Ульскага сельсавета: В. Максімовіч, К. Каранеўскі, Барыс Алешчанок, В. Мароз, Ж. Дыпінскі. Яе ўзпачаліў былы сакратар Гарадоцкага райкома партыі I. Ф. Каранеўскі, які зімаваў ва Уле ў сваіх родных. Вялі-кую дапамогу будучай трупе аказаў бургамістр Бешанковіцкага раёна Тума-шэвіч. Спачатку ён дапамагаў устанаўлі-ваць сувязь з камупістамі раёна, выяў-ляў здраднікаў, даставаў прадукты савецкім людзям яўрэйскай нацыянальна-сці, сагнаным у гета ў былы ваенны гарадок у мястэчку Ула. У сакавіку муж-ны патрыёт быў арыштаваны і расстреля-ны ў Віцебску. Адначасова з групай Каранеўскага арганізавалася і трупа ваен-наслужачых, якія пражывалі ў раёне, на чале з афіцэрам А. М. Хіміным. У маі 1942 г. абедзве трупы аб'ядналіся ў атрад. Камандзірам выбралі А. М. Хіміна, ка-місарам — I. Ф. Каранеўскага. Атрад дзейпічаў у Бешанковіцкім, Ушацкім і Ветрынскім раёнах, у ліпені 1942 г. атрад уліўся ў брыгаду «Смерць фашызму» (пазней брыгада імя В. I. Чапаева Ушац-кага раёна).

Другі атрад пачаў арганізоўвацца ў красавіку 1942 г. ў заходняй частцы раё-на з труп ваеннаслужачых, якія по выйшлі з варожага тылу. Старшым трупы быў А. Я. Копеў. У маі трупа папоўнілася мо-ладдзю з Сокарава, Жданава, Цуракоў і ін-шых вёсак Бешанковіцкага і Ушацкага раёнаў. Трупа аформілася 1-м атрадам бригады «Смерць фашызму».

Трупа М. В. Траягабава вясной 1942 ба-зіравалася ў Забельскіх лясах, хутка па-паўнялася ваеннымі акружэнцамі і мо-ладдзю Стрэлішчанскага сельсавета. Ядро яе склалі Андрэй Сухушып, Мікалай Сін-кевіч, Мікалай Звераў і іншыя. Да пачат-ку мая трупа вырасла ў атрад да 40 пар-тызан. Атрад, які ўзначаліў сяржант М. В. Траягабаў, да сярэдзіны ліпеня ўжо палічваў 70 партызан, на ўзбраенні меў 59 вінтовак, 11 кулямётаў розных сістэм. Дзейнічаў на мяжы Бешанковіцкага, Сенненскага і Багушэўскага раёнаў.

Чацвёрты атрад быў створаны лейтэ-нантам I. С. Банкаровым, які таксама не выйшаў з варожага тылу і зімаваў у баць-коў у в. Слабодка. 3 наступлением вясны разам з актывістамі Астровенскага сель-савета I. П. Галубоўскім, братамі Мацялё-вымі, Уладзімірам Самажневым і іншымі выйшаў у Чанаўскі лес. Пазней у груну нрыйшлі дырэктары Пятніцкай і Навікоў-скай школ Быкаў і Ранкоў, былы праку-рор Расонскага раёна. Да мая 1942 г. груна перарасла ў атрад каля 30 партызан. Атрад хутка рос і 20 мая частку сваіх партызан (каля 50 чалавек) перадаў атраду «Баці» Р. М. Лінькова. Да сярэдзі-ни ліпеня атрад налічваў 27 парты-зан, узброених віптоўкамі і 4 кулямё-тамі. Дзейнічаў у Бешанковіцкім, Ві-цебскім раёнах. Атрады I. С. Банка-рова і «Сібірак» М. В. Траягабава ўстанавілі паміж сабой сувязь і многія аперацыі праводзілі разам.

Яшчэ 15 жніўня 1941 г. ў лесе Ходцаў-скай дачи з'явілася група воіпаў Чырво-най Арміі. Іх было чацвёра, яны адсталі ад сваіх часцей. Пераканаўшыся, што пра-біцца на ўсход немагчыма, воіны прысту-пілі да партызанскіх дзеянняў — зры-валі настаўкі хлеба, прымушалі стараст вёсак раздаваць калгасны ўраджай сяля-нам. Зіму байцы правялі ў зямлянцы і ў вёсках. Вясной група зноў сабралася, пер-шымі яе байцамі сталі радавыя А. С. Ільін, А. Паспелаў, В. 1. Барыскін, I. В. Рамашкін, Сасноўская, якія размясціліся ў лесе паміж вёскамі Падакі і Панкратава. Сілы партызан раслі за кошт былых ваеннаслужачых і мясцовай моладзі вё-сак Ходцы, Навасёлкі, Войлева Сеннен-скага і Віцебскага раёнаў. У ліпені 1942 г. група аформілася ў атрад пад камандаваннем радавога Аляксандра Іль-іна, ураджэнца Новасібірскай вобласці. Атраду актыўна дапамагалі жыхары вёсак Ходцы, Навасёлкі, Берашова Сенненска-га і Сіняны Бешанковіцкага раёнаў. У канцы жніўня 1942 г. атрад налічваў 108 партызан.

Сярод дзеючых у Бешапковіцкім раё-не атрадаў у архіўных матэрыялах упа-мінаецца атрад Уладзіміра Пінчука. Ад-нак дакладных звестак пра яго няма. Яд-ро атрада складалі ваеннаслужачыя, якія прыбылі з савецкага тылу. Да сярэдзіны лета 1942 г. група перарасла ў невялікі добра ўзброены атрад, які меў радыёстан-цыю. Атрад дзейнічаў у Навасельскім і Астровенскім сельсаветах, Віцебскім і Сенненскім раёнах.

14 жніўня па заданию ЦК КП (б) Б з савецкага тылу сюды прибыла дыверсій-ная група Р. М. Лапіна. Акрамя таго, ле-там на дарогах раёна дзейпічала ды-версійная група М. М. Пляханава. Тэта група размяшчалася ў брыгадзе «Смерць фашизму» ў Ветрынскім раёне.

Асноўнай задачай на гэтым этапе ба-рацьбы партызаны лічылі ліквідацыю здраднікаў і ўсялякага роду нямецкіх прыслужнікаў, каб вызваліць насель-ніцтва ад іх дэспатызму і паўсядзённага сачэння. Таму ў першую чаргу парты-заны знішчалі валасныя і сельскія ўпра-вы, паліцэйскія ўчасткі, дробныя воінскія гарнізоны. Атрад А. Я. Конева ў ліпені 1942 г. ліквідаваў паліцэйскія ўчасткі і валасныя ўправы ў вёсках іМішкавічы, Палячкі, Любічы. Атрад «Сібірак» двойчы разганяў управы і паліцэйскія ўчасткі ў вёсках Асавец, Ухлё, Зам о или а Чашніцка-га і Сініцы Бешанковіцкага раёнаў. У в. Макраны 2 ліпеня атрад знішчыў ва-рожы гарнізон, партызаны захапілі 3 ку-лямёты, 31 вінтоўку, патроны да іх, гранаты, харчовы склад. У гэтым баі пар-тызаны страцілі забітымі і паранснымі 9 байцоў. На Заходняй Дзвіне непадалёк ад в. Старое Сяло тэты ж атрад арганіза-ваў засаду на караван судоў, якія вы-воэілі льнотресту па перапрацоўку ў Віцебск. Партызаны перабілі ахову, але падаспеўшы атрад праціўніка пе-рашкодзіў поўнасцю знішчыць караван. Аднак падалей рачны транспарт для вывазу эканамічных рэсурсаў больш не выкарыстоўваўся. Атрады «Сібірак», I. С. Банкарова, Р. I. Сысоева, які толькі фар-міраваўся, у ноч на 7 жніўня штурмам авалодалі варожым гарнізонам у в. Аст-роўна. Бой працягваўся дзве гадзіпы, пар-тызаны разбілі каравульнае памяшканнѳ, камендатуру, казарму нямецкіх салдат, спалілі харчовы склад, парк з веласіпедамі і 4 легкавымі аўтамабілямі. Было забі-та 27 нямецкіх салдат, 2 паліцэйскіх, аднак поўнасцю бой завяршыць не ўда-лося — гітлераўцам прыйшло падмаца-ванне і партызаны адышлі. (Паўторна ат-рады «Сібірак» і Р. I. Сысоева раз-грамілі тэты гарнізон 4 верасня.) *

Атрад I. С. Банкарова сумесна з дывер-сійнай групай Р. М. Лапіна 22 жніўня замініравалі шашу Віцебск — Бешанко-вічы каля в. Маркавічы і абстралялі з засады калону аўтамашын. У гэтым баі знішчана і падарвана 9 аўтамашын, у т. л. аўтамашына штаба камендатуры. Было забіта 46 салдат і афіцэраў праціўніка. У баі вызначыліся падрыўнікі М. П. Іва-нішкін, С. М. Саўрыцкі, А. М. Пціч-кін, А. Дз. Быкава, Чарняўскі і інш. На некалькі дзён раней узвод Ігната Галубоўскага з гэтага атрада спаліў скла-ды з нарыхтаваным сенам і лесам на станцыі Старое Сяло. Надрыўнікі з трупы Р. М. Лапіна паміж станцыямі Старое Сяло і Язвіна ўзарвалі чыгунку.

Атрад А. С. ільіна дзейнічаў на сумежжы Бешанковіцкага, Сенненскага і Багушэўскага раёнаў. Летам атрад раз-граміў паліцзйскія ўчасткі на месцах сва-ей дыслакацыі, у т. л. ў вёсках Лага-выя, Гарнова, Ходцы, Жарцы, Бесцвіна. Пры паўторным налёце па Ходцаўскую ўправу і паліцыю знішчыў 2 трактары і малацілкі, свірны, абсталяваныя над но-вы ўраджай, запасы гаручага, мост цераз раку Хадчанка.

У ходзе баявых дзеянняў пашыраліся кантакты з насельніцтвам, паміж ат-радамі, устапаўлівалася сувязь з савецкім тылам — Віцебскім абкомам партыі, Паўночна-Заходняй аператыўнай гру-пай ЦК КП (б) Б і воінскімі штабамі 4-й ударнай арміі.

Устанаўленне сувязі з Вялікай зямлёй мела важнае маральна-налітычнае значэн-не. 3 баявым і арганізацыйным ста-наўленнем, з умацаваппем сувязей з пар-тыйнымі оргапамі і воінскімі штабамі пар-тызаны ўжо летам сталі эфектыўна кантраляваць шашэйныя дарогі, што пры-носіла нямецкаму камандаванню 3-й тан-кавай арміі шмат турбот. Для надзейнага забеспячэння руху грузавых патокаў па транспартных артэрыях ва ўласным тыле патрэбна было адцягваць з фронту вялікія сродкі і сілы. Прыйшлося па-вялічваць колькасць ахоўных войск, дроб-ныя гарнізоны з глыбінак зводзіць у буй-ныя апорныя пункты, размешчаныя ўз-доўж чыгунак і шашэйных дарог, у рай-цэнтры і на буйных аб’ектах. Так, у Бе-шанковічах, Уле колькасць войск вагала-ся ад 1 да 1,5 тысячы чалавек. Гар-нізоны ў вёсках Камень, Бачэйкава, Аст-роўна налічвалі ад 180 да 250 салдат і афіцэраў. Акрами таго, у важнейших пунктах гарнізоны былі ўзмоцнсны вой-скамі ахоўных і вучзбных дывізій, а так-сама знятых на перафарміраванне паля-вых часцей. Паліцэйскія гарнізоны з-за маральнай нестабільнасці ўзмацняліся во-інскімі гарнізонамі, многія з іх пераво-дзіліся на казарменнае становіпіча. Павы шаўся палітычны каптроль з боку палі-цыі бяспекі і СД.

3 5 мая 1942 г. налёты нашай авіяцыі на чыгуначныя і іншыя аб’екты Віцебска сталі даволі частымі. Каб пазбегнуць страт франтавой авіяцыі, варожыя сама-лёты з Віцебскага аэрадрома на ноч пераляталі на Ульскі аэрадром. На ім начавала ад 35 да 70 бамбардзіроўшчыкаў і знішчальнікаў, якія актыўна выка-рыстоўваліся для барацьбы з партызанамі. Нартызанскія стаянкі, населения пункты падвяргаліся частым паветраным бам-бардзіроўкам. Узмацніліся пажары. У лет-нюю сухую пару выгаралі цэлыя вёскі.

Восенню 1942 г. праціўнік пачаў па-рошчваць сілы і пашыраць мапітабы пар-ных аперацый супраць партызан. 4 верас-ня буйныя сілы карнікаў заблакіравалі ат-рады, якія базіраваліся ў Чанаўскім і Хоцінскім лясах. Партызаны пазбягалі адкрытага сутыкнення з ворагам. Ноч-чу фарсіравалі Заходпюю Дзвіну і выйш-лі з блакады — у Віцебскі раён атрад Сы-соева, у Гарадоцкі — атрад I. С. Банка-рова. Атрад А. С. Ільіна выходзіў з ак-ружэння групамі. Аднак да месца збору са 108 партызан прыйшло толькі 47. Ды-версійная трупа Р. М. Ланіна была акру-жана каля в. Цербяшова. Асноўны яе склад на чале з М. II. Іванішкіным вы-рви ўся з блакады і далучыўся да ат рада I. С. Банкарова. Камандзір трупы Р. М. Лапін і разведчица М. М. Калюж-ная былі схоплены, іх адвезлі ў Астроў-на. Лапін у час допытаў скончыў жыццё самагубствам, Мария Калюжная приняла смерць, не выдаўшы сваіх таварышаў. Карнікі расстралялі яе ў Астроўне.

17 верасня ў размяшчэнне атрада «Сібі-рак» каля в. Іванаўка прыйпіоў з невя-лікай групай прадстаўнік Віцебскага аб-кома ВКП(б)Б у Суражскай зоне II. М. Раманаў, присланы як сакратар Бе-шанковіцкага паднольнага райкома пар-тыі. У начатку кастрычпіка груна П. М. Раманава перабазіравалася ў Кап-чанскі лес, дзе размяшчаўся атрад I. С. Банкарова. Сюды ж прыбылі атрад А. С. Ільіна, пазней — адказны арганізатар Ві-цебскага паднольнага абкома нартыі К. II. Бажанок, які меў указание аб’яднаць асобныя атрады ў бригады. 3 кастрычніка 1942 г. каля в. Канча-ны адбылося пасяджэнне Бешанковіцкага паднольнага райкома партыі. На ім было принята рашэнне пра аб’яднанне асобных атрадаў «Сібірак», I. С. Банкарова, А. С. Ільіна і дыверсійнай трупы М. П. іванішкіна у партызанскую бри-гаду «За Савецкую Беларусь». На дзень фарміравання бригада налічвала каля 200 партызан. На 1 лістапада 1942 г. ў брыгадзе было: 138 вінтовак, 17 кулямё-таў розных сістэм, 12 аўтаматаў, ротны мінамёт.

Усю восень бригада займалася ў аспоў-ным папаўненнем асабовага складу, ношу-кам зброі і боепрыпасаў. На тэрыторию раёна прыходзілі асобныя партызанскія груны, якія вялі палітычна-масавую работу сярод насельніцтва, папаунЯ-ліся людзьмі, узбраеппем, вялі гаспадар-чыя нарыхтоўкі. Адначасова сюды ж за-сылалася разведка для вывучэпня маг-чымасцей пераходу брыгады ў свой раён базіравання. Насельніцтва ахвотна дапа-магала бешанковіцкім партызанам. У вы-ніку бригада парыхтавала 32,5 тони збожжа, каля 1,5 тоны бабовых, 33,5 тони бульбы, 420 кг гародніны. У ліста-падзе жыхары раёна перадалі партызанам некалькі камплектаў цёплых рэчаў, 500 метраў палатна. У бригадзе былі ство-раны шавецкія, швейныя, зброевыя май-стэрні, майстэрня па вырабу лыж (да снежня било зроблена 135 пар).

Баявыя дзеянні ў тэты перыяд бри-гада вяла невялікімі падраздзялеппямі, у асноўным на чыгунцы і шашэнных дарогах. Дыверсійныя трупы падарвалі 7 чыгуначных эшалонаў на лініі Полацк — Віцебск, 5 аўтамашын на шашы Віцебск — Сіроціна. У аперацыях і засадах было забіта больш за 150 салдат і паліцэйскіх. Падрыўнікі з груны Іванішкіна С. М. Саўрыцкі, А. 1. Пцічкін, Я. Я. Ся-мёнаў, М. Я. Гарбуноў, А. Ф. Уруб-леўскі, П. Ф. Мурашка, М. К. Гры-гор’еў, М. С. Путаў, Л. Р. Чарняўскі, Я. I. Несцераў, партызан 2-га атрада Дубаў падарвалі 5 чыгуначных эшалонаў. Партызаны 3-га атрада разбурылі чыгу-начнае палатно. Атрад «Сібірак» зніш-чыў 2 грузавыя аўтамашыны, 2 масты на шашы ў раёне Сіроціна. У баі ў Гара-доцкім раёне рассеялі абоз са 150 пад-вод, які накіроўваўся забіраць ураджай у жыхароў в. Козіна. Было забіта і параиена каля 50 нямецкіх салдат і афіцэраў, у баі вызначыліся аддзяленні Воранава, а таксама байцы Ярошчанка, Пётр Ры-жанкоў, які быў паранены, Аляксей Яхімскі, Аляксей Галыдня з 2-га аддзя-лення. Партызаны атрада імя В. 1. Чапаева на шашы Полацк — Віцебск знішчылі 2 масты, вялі бой у в. Мака-ры Гарадоцкага раёна.

У баях бригада гартавалася, наби-вала баяви воныт, колькаспа павялічы-лася да 550 партызан (на 1.1.1943 г.). За-гадам Беларускага штаба партызанскага руху (БШПР) бригада ўдзельнічала ў арганізаванай аперацыі віцебскіх, магі-лёўскіх, мінскіх партызан па зрыву перавозак ваенных грузаў у паласе трупы армій «Цэнтр*.

Па ідэі БШПР і ваеннага савета Ка-лінінскага фронту ўдзел бригад у арга-нізаваним зрыве чыгуначных перавозак меркаваўся як аператыўнае ўзаемадзеян-не партызан з войскамі 3-й ударнай ар-міі ў Велікалуцкай аперацыі, аспоўпая мзта якой была скаваць сілы праціўні-ка на левым крыле нямецкай трупы ар-мій «Цэнтр», не дапусціць іх на Сталінградскі напрамак. Для гэтага бры-гада «За Савецкую Беларусь» атрымала з Калінінскага фронту 40 вінтовак, 2 руч-ныя кулямёты, 46 тысяч патронаў да іх, 50 кілаграмаў толу, міны. Па партызан-скіх мерках — дробязь. Аднак тэта была першая дапамога з пачатку барацьбы ў тыле ворага. Нічога так не натхняла бай-цоў, як пасадка самалёта на партызанскі аэрадром, дапамога з савецкага тылу.

У канцы снежня 1942 г. праціўнік пачаў буйную парную аперацыю «Зімовы лес» (27.12.1942—25.1.1943) у трохву-гальпіку чыгункі Невель — Полацк — Ві-цебск, дзе базіраваліся 5 партызанскіх брыгад: 3-я і 4-я Беларускія, «За Савец-кую Беларусь», Сіроцінская, «Няўлоў-ныя», імя Леніна.

Для задушэппя партызан праціўнік прыцягнуў сілы 286-й ахоўнай дывізіі з прыдадзенымі ёй часцямі, а таксама войскі 391-й вучэбна-палявой дывізіі і іпш. Па даных партызан колькасць бая-вых сіл карнай трупы складала больш за 20 тысяч салдат. Наземныя войскі падтрымлівала авіяцыя Віцебскага аэра-дрома.

У зоне базіравання брыгады «За Са-вецкую Беларусь» першыя баі пачаліся 28 снежня ля вёсак Заходна, Пячары. Пры з’яўленні праціўніка партызаны пад-пусцілі іх і з блізкай адлегласці рас-стрэльвалі карнікаў. У баі было забіта больш за 20 гітлераўцаў. Вораг пасля перагрупоўкі ў суправаджэнні танкаў атакаваў пазіцыі Сіроцінскай брыгады ка-ля вёсак Валатоўкі, Дзягілева, Токара-ва, Пагоры.

Маючы перавагу ў жывой сіле і тэхніцы, карнікі ўсе наступныя дні цяснілі пар-тызанскія брыгады Сіроцінскую і «За Савецкую Беларусь» да вёсак Зуева, Вя-рогі, Канцы 1-я, Старыца, Хамёнкі, За-вань. Праціўніку ўдалося захапіць вёскі Мількавічы, Старынкавічы, Запалянка, Стадола і адцясніць партызан да дарог Роўнае — Зуева — Казяны, Роўнае — Лысае — Прудзіпы. Партызаны адарвалі-ся ад праціўніка і иекаторы час уводзі-лі карнікаў у зман адпосна свайго ста-новішча. Умелыя манеўры брыгад аслабілі дзеянні ворага і дазволілі вывесці аспоў-ныя сілы партызан з-пад удару танкаў і артылерыі. У тыле ворага нартызаны здзейснілі налёты на карнікаў у вёсках Жуковічы, Канчаны, Плешчапа. 31 снеж-ня 1942 г. падраздзяленні брыгады «За Савецкую Беларусь» з засады расстра-лялі карнікаў, што рухаліся ў в. Малыя Сураўні. Праціўнік ад нечаканасці збег, пакінуўшы боеприпасы. 4 атрады з брыгад «За Савецкую Беларусь» і 3-я Беларуская вялі асабліва цяжкія баі каля в. Трухоў-ка, якая некалькі разоў пераходзіла з рук у рукі. Партызаны брыгады «За Савецкую Беларусь» утрымлівалі абарону каля вёсак Стадольніца, Кавалькі, Іванаў-ка. У в. Гразнае з засады забілі 18 карні-каў. 7 студзеня сітуацыя рэзка ўскладні-лася — днём праціўнік з асаблівай упар-тасцю атакаваў партызан каля вёсак Гараватка, Глухаўка, Забор’е, Забалацце, Гразнае. Ноччу брыгады Сіроцінская, «За Савецкую Беларусь» накінулі свае рубя-жы і накіраваліся ў размяшчэнне 4-й Бсларускай бригады. Адсюль 9-га сту-дзеня над покрывам ночи прарваліся да чыгункі Полацк — Невель, перайшлі яе на поўнач ад станцыі Дрэтунь і размяс-ціліся ўздоўж паўднёвай граніцы Расой-скага раёна.

Па аператыўных даных штаба бры-гады «За Савецкую Беларусь» у баях з карнікамі партызаны анішчылі 127 гіт-лераўцаў, разбілі аўтаманіыпу, матацыкл, захапілі некалькі коней. Свае страты былі невялікія, аднак брыгада засталася без лагера, харчовай базы і подсобных ты-лавых службаў. У баях з карнікамі пар-тызаны таксама зрасходавалі амаль усе боеприпасы, атрыманыя ад БШПР. Пер-шую дапамогу прадуктамі ім аказала Расонская брыгада імя Сталіна. Пар тызаны брыгады раскватараваліся ў вё-снах Валатоўкі, Залесак і інш. Брыгада ўладкоўвалася ў новым раёне, адсюль пар-тызаны хадзілі на дыверсіі і засады, высы-лал! разведку. У Бешанковіцкі раён адну з такіх разведан узначаліла інструктар падпольнага райкома партыі Л. Ф. Ма-цулевіч. Вярпуўшыся, яна далажыла рай-кому, што ў пра вабя рэжнан частцы Бе-шанковіцкага раёна ўвесь студзень бяс-чынствавалі карнікі.

У канцы студзеня 1943 г. брыгада зноў уступіла ў баі з карнікамі. Каб ліквіда-ваць партызанскую групоўку Расонска-Асвейскай зоны і мірнае насельніцтва. праціўнік спланаваў дзве самастойпыя карныя экспедыцыі:     «Заяц-бяляк»

(28.1—люты 1943) і «Зімовае хараство» (15.2 —20.3.1943). Да першай аперацыі былі прыцягнуты 4 палкі 201-й ахоўнай дывізіі, 8-ы паліцэйскі полк. Забеспячэнне блакіроўкі партызанскай зоны ўскладва-лася на войскі 281-й ахоўпай, 391-й вучэб-на-палявой дывізій. Падтрымку наземных войск з паветра забяспечвалі падраздзя-ленні бамбардзіровачнай авіяцыі бліжэй-шых аэрадромаў. Агульная колькасць праціўніка складала каля 25 тысяч салдат і афіцэраў.

Сканцэнтраваўшы войскі ў раёпах станцыі Дрэтунь і возера Язна, карнікі пачалі наступление ў заходнім напрамку на Расоны. Некаторы час партызаны стрымлівалі націей, а потым адышлі на запасныя рубяжы абароны ўздоўж права-га берага ракі Нішча. Брыгада «За Савец-кую Беларусь» сутыкнулася з карнікамі 26 студзеня каля вёсак Ножпіцы, Шарсто-ва, дзе ўздоўж бальшака былі сканцэнтра-ваны іх сілы, і разам з часткай атрадаў брыгады імя Сталіна бешанковіцкія пар-тызаны проціетаялі ворагу. Асноўны на-ціей стрымлівала брыгада «За Савецкую Беларусь» каля в. Ножпіцы, не дазва-ляючы карнікам прарвацца ў раён іх сканцэнтравання. 31 студзеня варожая авіяцыя бязлітасна бамбіла пазіцыі пар-тызан. Байцы адышлі на новы рубеж і змаглі замацавацца. Партызаны біліея адчайна, аднак стрымліваць праціўніка падалей не было боепрыпасаў, і брыгада была выведзена з баявой зоны і рэйдавала па Асвейскім і Дрысенскім раёпах.

У сакавіку 1943 г. БШПР пачаў за-бяспечваць партызан Расонска-Асвейскай зоны зброяй і боепры пасам і. Адбыўся не-бывалы ўздым маральнага духу парты-зан. 8 сакавіка на першых 9 транс-партных самолётах на партызанскі аэра-дром каля вёскі Сяляўшчына было дастаў-лена 287,5 тысячи вінтовачных і аўта-матных патронаў, кулямёты, вінтоўкі, процітанкавыя ружжы, мінамёты, гра-наты. У азораным партызанскімі кастрамі небе кружыліея планёры, грузавыя пара-шуты, чырваназорныя самалёты-буксіроў-шчыкі зачароўвалі байцоў і камандзіраў.

У баях з карнікамі байцы брыгады «За Савецкую Беларусь» правялі каля 20 опе-раций, забілі 227 гітлераўцаў, разгра-мілі гарнізон у в. Гаі. Ён знаходзіўся пепадалёк ад чыгункі і ўкліньваўся ў партызанскую зону, перакрываючы пар-тызанам доступ да аб’ектаў чигункі і шашэйнай дарогі. Камандаванне парты запекай зоны даручыла П. М. Раманаву ліквідаваць гарнізон, які, па даных брыгаднай разведкі, налічваў каля 200 салдат і афіцэраў, меў 130 вінтовак, 15 аўтаматаў, 8 кулямётаў, 3 ротныя мінамёты. На золку партызаны трыма ат-радамі раптоўным налётам разграмілі гар-нізон. У гэтым баі вызначыліея Андрэй Шылкоў, Трафім Рыжыкаў, Леанід Ехя-леўскі, Рыгор Салаўёў, Міхаіл Бірукоў, М. А. Гарэлаў і іншыя.

Наел я разгрому гарнізона брыгада за-няла ўчастак абароны і вяла манеўраныя стрымліваючыя баі ўздоўж шашы ў вёсках Гудава, Задзежжа, Лявонішына, Ганчаро-ва, Юзафова, Быкі. Сваімі дзеяннямі брыгада ўскладняла праціўніку рух нане-рад.

У сярэдзіпе красавіка 1943 г. паводлс загаду БШПР брыгада вярнулася ў свой раён дыслакацыі і размясцілася на мяжы Ушацкага і Бешанковіцкага раёнаў.

У сярэдзіне мая на нарадзе сакратароў падпольных райкомаў партыі і камандпа-га складу брыгад Ушацкай зоны сакра-тар Віцебскага абкома нартыі I. Б. Пазня-коў пазнаёміў прысутных з матэрыяламі лютаўскага Пленума ЦК КП (б) Б «Аб абстаноўцы і задачах работы партый-ных органаў і партыйных арганізацый у акуніраваных раёнах Беларуси. На на-радзе былі вызначаны канкрэтныя задачи на зрыву перавозак на чыгунцы і шашэй-ных дарогах. Пазней па распараджэнню падпольнага абкома брыгада «За Савец-кую Беларусь» выйшла ў раён вёсак Ула — Катоўшчына для забеспячэння кантролю бальшака Бачэйкава — Бешан-ковічы. У тэты ж час брыгада «Аляк-сея» з Суражскага раёна таксама была пераведзена ў Бешанковіцкі раён. 16 мая яна знялася са сваіх баз, з баямі по-рам шла дзве чыгункі каля станцый Лосві-да і Язва, з баямі каля вёсак Хвостава і Новае Сяло дай шла да Заходняй Дзві-ны, фарсіравала яе ў раёне вёсак За-ручэўе, Камлі і выйшла ў Цербяшоўскі лес. I тут, і ў Любышкаўскім бары, куды перайшла брыгада пазней, яе атра-ды адбівалі налёты праціўніка. Для барацьбы з новая брыгадай акупанты на-чал і сцягваць кавалерыйскія падраз-дэяленні. 31 мая 2 батальоны з 2 танка-мі і бронемашинам завязалі бой з парты-занам!. 1-му атраду «Прагрэс» удалося стрымаць ворага боем, а асноўныя сілы тым часам адарваліся ад праціўніка і выйшлі да Лукомскага возера, дзе і спы-ніліся. Штаб знаходзіўся ў вёсцы Мялеш-кавічы Халопеніцкага раёна. Брыгада дзейнічала атрадамі і нават узводамі на шашэйных і чыгуначных дарогах раёна. У чэрвені 1943 г. бай цы бригады вялі барацьбу з карнікамі, якія прарваліся ў раёне вёсак Боркі, Барсукі, Дудары, Запруддзе, Валосава, Слідцы, Закур’е, Прыдвор’е, Слідчаны, Гара.

У маі 1943 г. ў Чанаускім лесе з’явіліся атрады 3-і, 5-ы, 6-ы 1-й Ві-цебскай брыгады. Яны прыйшлі з Даў-жапскага лесу па ўказанню Віцебскага абкома партыі для ўмацавання парты-занскага руху ў Бешанковіцкім і сумеж-ных з ім раёнах. Атрады дзейнічалі манеўрана, не маючы пастаянных месцаў базіравання, размяшчаліся ў лясах Ча-наўскай, Ходцаўскай дач. У капцы чэр-веня — пачатку ліпеня 6-ы атрад зрабіў налёты на гарнізоны ў вёснах Астроў-на і Будзілава. 11 ліпеня байцы атрада вялі баі з карнікамі каля вёсак Доўгае і Узрэчча, потым перайшлі ў размяшчэн-не брыгады «Аляксея» ў Ходцаўскім сель-савеце. Атрад пераважна дзейнічаў па шашы Віцебск — Лепель, падтрымліваю-чы сувязь з патрыётамі вёсак Крывіна, Ржаўка, Будзілава, Доўгае, Астроўпа. У жніўні 6-ы атрад быў акружаны праціў-нікам і з цяжкімі баямі вырваўся з блакады, перайшоўшы ў Чашніцкі раён.

3 лета 1943 г. на шашы Сянно — Бешан-ковічы і Бешанковічы — Віцебск актыў-на дзейнічалі партызаны Лёзненскай бры-гады, якая базіравалася ў Сенненскім р-не.

На працягу 1943 г. брыгады ўзмацнілі барацьбу з ворагам. Партызаны брыгады «За Савецкую Беларусь» наносілі ўдары па шашэйных дарогах і чыгунцы ў Бе-шанковіцкім і сумежных з ім раёнах. Яе дыверсійпыя груны ў чэрвені 1943 г. спус-цілі над адхон тры эталоны на чыгунцы Полацк — Віцебск непадалёку ад станцыі Старое Сяло і в. Кавалі. У анерацыях вы-значыліся падрыўнікі Б. А. Кружыцкі, М. А. Арэшкаў, М. К. Грыгор’еў, У. Г. Бохараў, Б. С. Варсукоў, П. М. Ціха-ненка, Мікалай Зуеў і інш. У маі — чэр-вені брыгада праводзіла дыверсіі на ша-шэйных дарогах Бешанковічы — Сян-но, Віцебск — Лепель, Бачэйкава — Ула, Сокарава — Камень. Тут партызаны па-дарвалі і спалілі И мастоў, 12 аўта-машын. 28 чэрвеня атрад «Сібірак» раз-граміў гарнізон у в. Свяча. На працягу дзвюх гадзін атрад прарываўся праз загароды, спаліў 2 казармы, 3 аўтама-шыны, разбурыў дзоты. Гарнізон быў раз-біты, 8 салдат партызаны захапілі ў па-лон. У засадзе перад гарнізонам байцы атрада падарвалі 2 аўтамашыны з салда-тамі. 23 мая груна разведчыкаў Абляцо-ва, з якой ішоў камандзір атрада імя Р. I. Катоўскага М. А. Дадзеркін, вяр-таючыся з задания, сутыкнулся ў в. Пяці-горск з варожай заседай. У баі Да-дзеркін загінуў.

У ліпені брыгада правяла 32 баявыя аперацыі, разграміла гарнізоны ў вёсках Сокарава і Бачэйкава, на чыгунцы па-дарваУта 2 эшалоны. Пасля разгрому гарні-зонаў у вёсках Свяча і Бачэйкава бры-гада змагла выйсці на тэрыторыю Бешан-ковіцкага раёна, чым забяспечыла кант-роль тэрыторыі Усвейскага, Хоцінскага, Сокараўскага, Пяцігорскага, значнай часткі Ульскага, Бачэйкаўскага, Свячан-скага сельсаветаў і магчымасць поўнасцю блакіраваць шашэйныя дарогі Ула — Со-карава — Бачэйкава, Сокарава — Камень. За тэты месяц на інашы Віцебск — Ле-пель знішчаны 20 аўтамашын, узарваны

2 маеты, на дарозс Ула — Сокарава — Ба-чэйкава — 6 мастоў. У час гэтых апера-цый былі забіты каменданты Сокараўска-га і Бачэйкаўскага гарнізонаў. Жыхары вызваленай ад акупантаў мясцовасці пры-неслі ў чэрвепі партызанам 3 кулямёты, 15 вінтовак, патроны. 3 моладзі гэтых сельсаветаў брыгада вырасла ў ліпені 1943 г. да 135 чалавек.

Брыгада «Аляксея» ў гэты час паспяхо-ва дзейнічала ў Бешанковіцкім, Сеннен-скім і Багушэўскім раёнах. На шашы Віцебск — Бешапковічы — Сянно яе ат-рады ў час диверсій і засад пада-рвалі, разбілі, спалілі 28 грузавых аўта-машын, разбурылі 4 маеты каля вёсак Астроўна, Ржаўка, Задарожжа, Гарадзец. Каля мястэчка Будзілава з засады быў расстраляны легкавы аўтамабіль, забіты 4 гітлераўцы, у т. л. камендант гар-нізона ў Бешанковічах. На дарозе паміж вёскамі Задарожжа і Елішава партызан-ская засада абстраляла калону грузавых аўтамашын: з 35 машин было знішчана 9, партызаны забілі і ранілі больш за 50 шафёраў і салдат канвоя. «Аляксе-еўцы» захапілі 2 кулямёты, вінтоўкі. 8-ы атрад імя М. Н. Селіваненкі напаў на гарнізоп у мястэчку Пліса Сенненскага раёна. Разбіўшы яго, партызаны бригады пачалі пераходзіць уздоўж дарогі Вешан-ковічы — Сянно на тэрыторыю раёна і пазной асвоілі амаль усю яго паўднёвую частку.

I усё ж, нягледзячы на рашучыя дзе-янні партызан, насоленыя пункты раёна заставаліся запоўненымі ахоўнымі і па-лявымі нямецкімі войскамі, паліцэйскімі і іншымі фарміраваннямі. Летам 1943 г. праз раён пацягнуліея войскі здрадніка Камінскага, так званая «Руская нация-нальная народная армія» (РННА), коль-касны склад якой перавышаў 5 тысяч чалавек. Акупанты ўскладалі на яе ахо-ву ўсёй Лепельскай адмініетрацыйнай ак-ругі. Буйны гарнізон размяшчаўся ў Бе-іпанковічах. У мястэчку Ула пастаянпы склад гарнізона заставаўся амаль низ-менны, каля тысячи чалавек, аднак тут знаходзіўся фарміровачны пункт, склад якога быў каля 2 тысяч навабранцаў

3 розных правіпцый Аўстрыі.

Пяцітысячная брыгада Камінскага не апраўдала надзей гаспадароў — парты-заны заблакіравалі магіетральныя даро-гі і бязлітасна цяснілі праціўніка з глухіх месцаў да шашэйных дарог, буй-ных адмініетрацыйных цэнтраў.

Партызанскі рух, яго аператыўнае ўза-емадзеянне з рэгулярнай арміяй раз-буральна дзейнічаў на тылавое забес-пячэнне праціўніка, на кіраванне ў акупі-раванай зоне.

Трэці партызанскі жнівень быў адмет-ным у Беларусі — аперацыя «Рэйкавая вайна» скалапула тылавую тэрыторыю во-рага магутнымі ўдарамі на чыгунцы ў поч з 2 на 3 жніўня. У гэтым ма-савым узрыве ўдзельнічала 74 тысячи беларускіх партызан. Бригада «За Савец-кую Беларусь», скаваўшы кулямётным і мінамётным агнём варожыя гарпізоны на станциях Празарокі і Кульгаі, карот-кім кідком авалодала чыгункай і пада-рвала 718 рэек. У тую ж поч атради 1-ы «Прагрэс», 10-ы імя К. Я. Варашы-лава, 13-ы «Гвардзеец» пад каманда-ваннем начальпіка штаба бригады «Аляк-сея» Ф. I. Пласкунова штурмам авалодалі чыгункай паміж станцыямі Замасточча і Багушэўск, падавілі агнявыя кропкі праціўніка і падарвалі 356 рэек. I пазней партызаны наносілі масіраваныя ўдары на чыгунцы да злучэння з часцямі Чырвонай Арміі летам 1944 г. За ўвесь перыяд на чыгунцы Полацк — Маладзечна і Ві-цебск —- Орша брыгада «За Савецкую Бе-ларусь» падарвала 2373 рэйкі, брыгада «Аляксея» —- 4807 рэек.

Маштабы разбурэнняў (каля 40 працэн-таў) чыгункі ў тыле аказаліея ашала-мляльнымі для нямецкай арміі. На стан-циях утварыліея заторы саставаў з вой-скамі і тэхнікай. Нагрузка па пере-возках перамясцілася на аўтамабільны транспарт, які найбольш цярпеу ад напа-даў партызан.

Разгром гітлераўскіх войск на Курскай дузе і набліжэнне лініі фронту да ўсход-піх граніц Беларусі выклікалі ў парты-зан асобы прыліў энергіі і рашучасць біць ворага. Барацьба на шашэйных да-рогах набыла асаблівае зпачэнне. Пар-тыйныя органы, БШПР патрабавалі на-рошчваць аперацыі на шашэйных і грун-тавых дарогах, не зніжаючы ўдараў на чыгунцы.

25 верасня 1943 г. партызаны атры-малі па радыё загад БШПР узмац-йіць удары па тылах адступаючай арміі, не выпускаць ворага беспакарана з са-вецкай тэрыторыі, усімі сіламі і срод-камі ахоўваць мірнае насельпіцтва і збе-рагаць матэрыяльныя каштоўнасцІ. У Бе-шанковіцкім раёне гэтыя задачи выкон-валі брыгада «За Савецкую Беларусь» і замацавапая за раёнам брыгада «Аляк-сея». Акрамя таго, распараджэннем Віцеб-скага падпольнага абкома партыі 16-я Смалснская брыгада нацэльвалася на ша-шу Бешапковічы — Чашпікі. Яшчэ раней

абком партыі замацаваў за раёнам 1-ю Віцебскую брыгаду. У верасні па заданию БШПР з савецкага тылу сюды прыбыла ініцыятыўная трупа (10 чалавек) на чале з М. I. Дзячковым, напоўнілася мо-ладдзю Бешанковіцкага і Чашніцкага раёнаў і аформілася ў 2-ю брыгаду імя 11. К. Панамарэнкі (2-га складу). 11 ліста-пада 1943 г. брыгадзе імя ВЛКСМ было вызндчана месца базіравання ў вёсках Двор, Суша, Батукалана, Пола, Задзежжа Ушацкага раёна і раён дзеяпня ўздоўж дарогі з гарнізонамі ў вёсках Свяча, Ба-чэйкава, Слабодка.

Выконваючы ўказанні партыйных орга-наў, распараджэнні БШПР, партызанскія брыгады ўзялі пад кантроль шашэйныя дарогі Бачэйкава — Сокарава, Ула — Ба-чэйкава, Ула — Старое Сяло і дарогі з Бешанковіч у Сіроціна, Сянно, Чашнікі. Да канца года партызаны амаль поў-насцю паралізавалі на іх рух аўтама-більнага транснарту. Брыгада «За Савец-кую Беларусь» на працягу жпіўня — кастрычніка 1943 г. правила 221 баявую аперацыю. Двойчы выходзіла рэйдам па чыгунку ў раёне станций Кульгаі, Пра-зарокі, Кісялі, дзе ў жніўні — верасні 1943 г. партызаны падарвалі 1205 рэек, чыгуначны мост. Рух паяздоў быў пера-пынены на тыдзень. На ўсіх дарогах у межах раёпа брыгада «За Савецкую Беларусь» у жніўні — верасні падарвала 49 мастоў, у жніўні — снежні 1943 г. па-дарвала і спаліла каля 300 аўтамашын з рознимі грузамі.

Брыгада імя Чапаева таксама прымала ўдзел у арганізаванай масавай аперацыі партызан Уніацкай зоны па разгрому гар-нізонаў праціўніка. Сілай атрадаў імя М. В. Фрунзе і імя М. А. Шчорса 20 лі-пеня разграмілі гарнізон у в. Фролка-вічы Бешанковіцкага раёпа, падарвалі мост цераз раку Ульянку. У верасні партызаны гэтай брыгады невялікімі пад-раздзяленнямі на дарогах раёна правялі 32 баявыя аперацыі, у час якіх падарва-лі, разбілі і спалілі 4 аўтамашыны і танк. Па звестках партызан, у гэтых дывер-сіях і засадах было забіта 389 варо-жых салдат, у т. л. 30 здраднікаў.

2 і 28 вераспя падрыўнікі ўзвода Куцішчава з атрада Кавалёва на шашы Бешанковічы — Камень арганізавалі за-сады, замініравалі дарожнае налатно. Пры ўзрыве мін было забіта 27 варожых салдат. Загінуў і партызан К. Ц. Наручанок. На гэтай жа дарозе ў верасні ўзвод партызан на чале з камандзірам М. С. Спі-рыдонавым з атрада імя А. В. Суворава зрабіў засаду на калону аўтамашып: было разбіта і спалена 4 аўтамашыны, забіта і паранена больш за 40 гітлераўцаў. У баі вызначыліся налітрук Міхееў, камандзіры аддзяленняў М. Ягадка, Назараў, Чуп-рынскі, байцы Багрэц, Філімонаў, Радзе-віч, Волкаў, Плотнікаў, Лісоўскі, Урбан, Дульцаў, Панкевіч.

У верасні 1943 г. брыгада «За Са-вецкую Беларусь» здзейсніла 67 баявых аперацый, двойчы прайшла рэйдам з раёна базіравання (на ўсход ад в. Падазер’е) да чыгункі Полацк — Маладзечна, блакі-равала нямецкія гарнізоны на станци-ях Празарокі, Кульгаі і пад абстрэ-лам авалодала чыгункай, узарвала 1205 рэек, падарвала мост. Акрамя таго, у верасні на працягу 5 дзён партызаны вялі баі з падраздзяленнямі бригады здрадніка Камінскага. Сканцэнтраваўшы да батальёна войск з артылерыйскімі і танкавымі падраздзяленнямі і разведкай 5-га палка, праціўнік перайшоў у наступ-ление з правага берага ракі Ульянка, каб фарсіраваць яе і выцесніць парты-зан з заваяванай у чэрвені — ліпені тэ-рыторыі Бешанковіцкага раёна. 3 самага пачатку баі былі цяжкія. Асабліва востра праходзілі яны каля вёсак Нізгалава, Селядцова, Броды. Заняўшы пазіцыі ўз-доўж левага берага Ульянкі, партызаны ўтрымлівалі абарону ў раёне вёсак Мар-цінава, Заручэўе, Селядцова. Праціўнік падышоў да пераправы, адкрыў сканцэнт-раваны агонь па пазіцыях партызан. Ня-гледзячы на тэта, узвод Вароніна падпус-ціў ворага на блізкую адлегласць да нера-правы і адкрыў агонь. Праціўнік нёс страты, аднак упарта імкнуўся фарсі-раваць раку. Загінулі камандзіры палка, батальёна, іншых падраздзяленняў здрад-нікаў, і толькі тады вораг адышоў у Бачэйкава пад прыкрыццё гарнізона і, не дабіўшыся поспеху, вымушаны быў спыніць наступление. У баях вызначы-ліся партызаны атрада імя Лазо, у т. л. ўзводаў Лосева, Вароніна, байцы Лукін, Шабанаў, Копацеў, Марарынаў, Чыстаба-еў, Недабіты, Загорскі, Шмялёў. Безда-корна выконвалі баявыя задачи парты-заны 1-га і 2-га ўзводаў атрада імя Аляксандра Неўскага, якія ўмела за-бяспечыл ¹ ў баі пераправу атрада каля в. Броды. Смеласць і стойкасць байцоў не дазволіла варожым танкам выйсці да пазіцый партызан. Асабісты приклад у баі наказалі партызаны атрадаў імя Катоў-скага, «Сібірак» Ладанаў, Судакоў, Ніка-лаеў, Пясоцкі. У гэтых баях па-геройску загінуў разведчик атрада «Сібірак» кам-самолец Іосіф Мацвееў з в. Тапорына Віцебскага раёна. Выключную салідар-насць з партызанам! праявілі мясцовыя жыхары. Так, у час баёў каля вёсак Заручэўе, Казлоўшчына, Скакуноўшчына, Марцінава людзі, пягледзячы на смярот-пую нсбяспеку, насілі партызанам на пазіцыі хлеб, малако, бульбу, а ў холод-ныя асепнія ночи па сваей ініцыятыве забяспечвалі іх цёплым адзеннем. У час адной такой сустрэчы 60-гадовы жыхор в. Казлоўшчыпа Казлоў (імя невядома), пе-радаючы падарунак, сказаў: «Даю два ка-жухі, жадаю сваім сынам біць ворага мац-пей, гнаць яго з нашай роднай зямлі».

Пацярпеўшы няўдачу ў барацьбе з пар-тызанам! бригады «За Савѳцкую Бела-русь», войска Камінскага колькасцю ў 2 палкі з 6 танкамі і 4 бронемаши-нам!, гарматамі ў кастрычніку 1943 г. накіравала свае ўдары супраць бригады «Аляксея». Юатрадаў бригады, каля 1400 партызан, размяшчаліся каля вёсак Моха-нева, Заходна, Шалами, Асавец, Пажа-рышча, Падворица. Познім вечарам атра-ди 1-и «Прагрэс» і 13-ы «Гвардзеец», не чакаючы поўнай канцэнтрацыі і раз-гортвання войск, нанеслі нечаянны ўдар па праціўніку каля в. Рубеж. У ночным баі партызаны выцеснілі ворага за ва коліцу вёскі, аднак раніцой праціўнік падцягнуў сілы і пачаў наступаць у на-прамку вёсак Рубеж, Целяпы, Гракава, адцясняючы партызан. Баі працягваліся чацвёра сутак. Праціўніку ўдалося заняць вёскі Дабрыгоры, Вялікі Асавец, Шалами, Пажарыпіча, Заходна, Моханева, Шчып-цы, Шкалёўка. Некаторыя з іх былі спалены. Жорсткія баі вяліся каля вёсак Вадапоева і Вуглы. Три разы пераходзіла Вадапоева з рук у рукі. Позняй ноччу партызаны адышлі ў Канеўскі лес.

Адначасова бригада атрымала загад удзельнічаць у Лепельскай аперацыі, ар-ганізаванай Цэптральным штабам пар-тызанскага руху (ЦШПР) для аказання дапамогі наступаючым войскам, якія па-чалі вызволение беларускай зямлі на Ві-цебскім напрамку. Сярод 17 партызан-скіх бригад Віцебскай вобласці былі і бригады «За Савецкую Беларусь», «Аляк-сея». Першай даручалася разграміць гар-нізоны Камень і Слабада, другой — Ба-чэйкава (сумесна з 2-й брыгадай імя К. С. Заслонава) і Дзямідавічы.

Гарнізон Дзямідавічы партызаны атра-даў 4-га «Смерць ворагам» і 13-га «Гвар-дзеец» пад кіраўніцтвам намесніка каман-дзіра бригады «Аляксея» П. М. Анціпа-ва разграмілі поўнасцю 22 кастрычніка. Былі разбураны умацаванні, спалены бун-керы, забіта 28 карнікаў, 43 узята ў па-лон, захоплени гарматы, 4 кулямёты і іншая зброя.

Бригады «Аляксея» і імя К. С. За-слонава часткай сіл (па два атрады) на працягу трох начни атакавалі гарнізон Бачэйкава. Партызаны двойчы ўрываліся ў гарнізон, аднак зламаць супраціўлен-не ворага не маглі. У час трэцяга штурму 24 кастрычніка праціўнік атрымаў пад-мацаванне і партызаны адышлі.

Ноччу 20 кастрычніка атрады «Сібі-рак», імя М. А. Шчорса, імя А. В. Су-ворова пачалі штурм гарнізона ў мястэч-ку Камень і да 4 гадзін раніцы поў-насцю авалодалі ім. Другая штурмавая груна, у якую ўваходзілі атрады імя В. I. Чапаева, імя Р. I. Катоўскага, разграміла другую частку гарнізона, раз-мешчаную на МТС. У час аперацыі вы-значыліся Мальцаў-Бердачаў, Коласаў, Саўковіч. Былі цяжка поранены каман-дзір аддзялення Гладышаў, байцы Лоты-шаў, Рамапепка. 21 кастрычніка, абяс-шкоджваючы бомбы, што неразарваліся ў час бамбёжкі вёсак Баброўка, Бярозава, загінуў слаўны падрыўнік бригады ка-мандзір атрада імя М. I. Кутузава М. П. Іванішкін, ураджэпец Чавускага раёна, быў поранены баец Мурашка. 23 кастрычніка ў час мініравання шашы Бачэйкава — Камень каля в. Высокая Га-ра загінулі падрыўнікі М. П. Паўлаў з Чувашыі і А. В. Сурын з Узбекістана. Пры разгроме гарнізона ў в. Слабодка 27 кастрычніка загінуў партызан атрада імя В. 1. Чапаева 3. М. Сінькевіч з в. Ярмолаўшчына.

За перыяд Лепельскай аперацыі парты-запы бригады «За Савецкую Беларусь» на шашы Бешанковічы — Камень выка-палі 99 процітанкавых равоў, поўнасцю вывелі са строю шашэйныя дарогі Ула — Сокарава — Бачэйкава. На ўчастку даро-гі Сокарава — Котава партызаны зрабілі 400 перакопаў дарожнага профілю, зніш-чылі ўсе маеты.

6-ы і 3-і атрады 1-й Віцебскай брига-ды ў Лепельскай аперацыі мелі задачу разграміць гарнізоны ў в. Дуброва Чашніцкага раёна. У ноч на 21 кастрыч-ніка гарнізон быў знішчаны. Пры штурме вызначыліея камандзір роты М. Н. Пар-фёнаў, радавыя партызаны М. Я. Буйноў, медсястра М. М. Бегунова.

У концы кастрычніка 1943 г. 3-і, 5-ы, 6-ы атрады, якія дзейнічалі самастойна, былі зведзены ў 1-ю Віцебскую брыга-ДУ (другога складу). Бригада базірава-лася ў тэты час у Ганкавіцкім сельса-веце. Штаб бригады размяшчаўся ў в. Ру-беж. 18 ліетапада партызаны бригады штурмам разграмілі варожы гарнізон у в. Тоўсцікі Глыбоцкага раёна. У час штур му было забіта 18 варожых салдат, захоплены вінтоўкі, матацыкл, веласіпе-ды, жывёла, рэчавая маёмасць і боепри-пасы.

7 снежня ва Ушацкі раён з савец-кага тылу прибыло кіраўніцтва Полацка-Лепельскай аператыўнай трупы ЦШПР і БШПР для арганізацыі абароны Ушацкай партызанскай зоны, аказання дапамогі ў приёме дэсапту 4-га корпуса паветрана-дэсантных войск. Аператыўная трупа аб‘-яднала 16 партызанскіх бригад колькас-цю 17 тысяч партызан. Бригада «За Са-вецкую Беларусь» у гэтай аперацыі ат-римала загад абараняць раён свайго ба-зіравання, бригада «Аляксея» перайшла ва Ушацкі раён для абароны адведзепа-га ўчастка на поўдні Полацка-Лепельскай партызанскай зоны. Бригада «За Савец-кую Беларусь», рыхтуючыся да ба-ёў, зрабіла на сваім участку абарончыя збудаванні на лініі вёсак Краснее, Кру-шина, Падліпкі, Малінаўка, уздоўж возе-ра Паўазеркі. Злева ад бригады займалі пазіцыю партызаны бригады імя У. I. Ле-ніна, справа — імя П. К. Панамарэнкі. Адсюль партызаны кантралявалі асноў-ныя транспартныя магістралі, якія сілка-валі войскі 3-й нямецкай танкавай ар-міі. У студзені праціўнік сканцэнтраваў больш за 18 тысяч салдат 87-й грэна-дзёрскай і 319-й вучэбна-палявой дыві-зій з танкамі, гарматамі і самалётамі, павёў наступление супраць партызан Полацка-Лепельскай зоны, каб ліквіда-ваць або адцясніць партызан ад магіст-ральнай і іншых шашэйных дарог.

16—23 студзеня бригада вяла абарон-чыя баі. Праціўнік наступаў з боку вё-сак Залужжа, Старина, Худакова, Усая, Мішкавічы, Гаравыя, Хлебаўшчына, Па-даліцы на вёскі Красная Салаўёўка, Падліпкі, Малінава, Дзедунова, Загорци. Папружана праходзіў бой 16 студзеня каля вёсак Краснае, Худакова, Салаўёў-ка. Тут варожая пяхота ў сунраваджэн-пі танкаў падышла з боку мястэчка Ста-рына і в. Усая і атакавала партызан атрада імя Р. I. Катоўскага. На працягу дзвюх гадзін партызаны ўтрымлівалі аба-рону і адышлі са сваіх пазіцый, калі танкі абышлі іх з флангаў. У баі загі-нуў радавы I. I. Назара ў з в. Бяро-заўка Чэлябінскай вобласці, былі ранены М. А. Хацецкі і Н. А. Маслаў. Ноччу 17 студзеня атрад імя Р. I. Катоўскага штурмам авалодаў гарнізонам у в. Крас-ная Горка і замацаваўся на гэтым рубя-жы, стрымліваючы націей ворага на Крас-ную Горку і Бярозаўку. Ноччу атрад напаў на гарнізон у в. Худакова, двойчы яго атакаваў, аднак безвынікова.

18 студзеня праціўнік сканцэптраваў артылерыйскі агонь па партызанскіх па-зіцыях у раёне весак Падліпкі, Малі-наўка, Двор, Суша, Загорцы. У раёне в. Загорцы абараняўся атрад імя Аляксандра Неўскага бригады «За Савецкую Бе-ларусь», напярэдадні ён моцнай контр-атакай адбіў пяхоту праціўніка. Ноччу ра-зам э атрадам імя А. В. Суворава разбіў гарнізон у в. Хлебаўшчына. У гэтым баі загінулі Я. В. Мінаў з в. Азяркі Гара-доцкага раёна і В. I. Худакоўскі з в. Се-лядцова Бешанковіцкага раёна.

Улічваючы сітуацыю, камандаванне бригады вырашыла пазбавіць праціўніка наступальнай ініцыятывы і магчымасці прарвацца бліжэйшымі гарнізонамі. У ноч на 17 студзеня атрады «Сібірак», імя А. В. Суворава, імя Аляксандра Неўска-га непрыкметна выйшлі да гарнізонаў праціўніка ў вёснах Ягадкі, Худакова, Дубраўка і нечаканым налётам разграмілі іх. Потым партызаны ва ўзаемадзеянні з іншымі брыгадамі разграмілі яшчэ пяць гарнізонаў. 23 студзеня праціўнік, не да-біўшыся поспеху, адышоў у свае раней-шыя гарнізоны. Брыгада «За Савецкую Беларусь» працягвала дзейнічаць на ша-шэйных дарогах і чыгунках самастойнымі падраздзяленнямі, а таксама ўдзельнічала ў арганізаваных аперацыях.

За перыяд абароны Полацка-Лепель-скай партызанскай зоны ў снежні 1943— сакавіку 1944 г. брыгада «За Савецкую Беларусь» правяла больш чым 370 баёў і диверсій. Паводле да них штаба бри-гады ў лютым — сакавіку 1944 г. былі за-біты 881 салдат і афіцэр праціўніка.

Усімі сіламі аказвала дапамогу пар-тызанам насельніцтва гэтай зоны. «Тэта насельніцтва злілося з намі,— успамінаў П. М. Раманаў, камбрыг, сакратар пад-польнага райкома партыі ў лютым 1944 г.,— і жыве адным жыццём. Калі ж байцы займаюць акопы або трымаюць аба-рону, мясцовыя жыхары дапамагаюць ім ва ўсім: капаюць акопы, траншэі, робяць завалы, перакопы дарог, падвозяць пра-дукты. Люты характэрны актыўнасцю немцаў, жорсткімі расправамі ў Бешанко-віцкім раёне. Днём і ноччу гараць вёс-кі і людзі, якія не паспелі своечасо-ва пайсці да партызан».

Аднак самыя цяжкія і кровапраліт-ныя баі партызан з карнікамі разгар-нуліея ў красавіку — маі 1944 г. Абста-ноўка для віцебскіх партызан у тэты час ускладнілася. Вясной 1944 г. савецкія войскі, якія выйшлі на тэрыторыю Бела-русь спыніліся. Ішла падрыхтоўка да буйнейшей бітвы за Беларусь. Выкары-стаўшы паўзу, нямецкае камандаванне накіравала частку сваіх палявых войск на задушэнне партызан у тыле 3-й танка-вай і 4-й палявой армій. Супраць пар-тызан Полацка-Лепельскай зоны было сканцэнтравана 60-тысячнае войска. Да карнай экспедыцыі нямецкас каманда-ванне прыцягнула каля іпасці дывізій, у т. л. франтавыя, ахоўныя і вучэб-ныя, палкі СС і паліцыі, брыгаду здрад-ніка Камінскага, танкавыя, артылерый-скія, авіяцыйныя падраздзяленні. Л пе-ра цыян кіраваў камандуючы 3-й танкавай арміяй генерал-палкоўнік Г. Рэйнгардт і генеральны камісар Беларусі генерал-лейтэнант паліцыі фон Готберг. Сілы пар-тызан налічвалі 17,2 -тысячи чалавек (16 бригад, у тым ліку Смаленскі полк 1. Ф. Садчыкава).

Брыгада «За Савецкую Беларусь» скла-далася з 8 атрадаў, налічвала 1172 пар-тызаны, у т. л. 87 жанчын. На ўзбраенні было 607 вінтовак, 104 аўтаматы, 65 куля-мётаў, 10 мінамётаў, 50 мін.

11 красавіка на партызанскую абарону Полацка-Лепельскай зоны, якая расцяг-нулася на 230 кіламетраў, абрушыўся ўдар авіяцыі, артылерыі, мінамётаў. Ас-ноўны націск прынялі брыгады наўднёвай часткі абароны. У тэты ж дзень у раёпе вёсак Красная, Усая, Дубраўка, Ягадкі, Падліпкі, Двор, Суша, Загорцы на баявыя парадкі раманаўцаў пасыпаліся бомбы, артылерыйскія снарады. На пазіцыі пар-тызан пайшла пяхота з танкамі і сама-ходнай артылерыяй. Праціўнік наткнуўся на стойкую абаропу партызан і пасля саракамінутнага бою адышоў на зы-ходныя пазіцыі. Пасля кожнай няўдалай атакі карнікі адкочваліся назад, а парты-занскія пазіцыі зноў падвярвдліся «апра-цоўцы» авіяцыяй і артылерыяй. Потым пачыналіся новыя атакі. Партызаны бры-гады ні на крок не ўступалі ворагу свайго рубяжа. I так працягвалася 19 зня-сільваючых дзён і начэй. Напружанне расло, павялічвалася колькасць забітых, раненых байцоў і камандзіраў. Ад бязлі-тасных бамбардзіровак і масіраваных аб-стрэлаў гінула насельніцтва — у асноў-пым дзеці, жанчыны, старыя, гарэлі адф-ночныя пабудовы і цэлыя вёскі. Да 21 кра-савіка карнікі ўзмацнілі націск на бла-кіраваную партызанскую зону з усходу — па ўчастку бригад імя В. I. Чапаева, 16-й Смаленскай, імя У. I. Леніна, «За Савецкую Беларусь», 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі. Стрымліваць праціў-ніка было ўсё цяжэй — ён ярасна атака-ваў партызанскую абарону, не звяртаючы ўвагі на аргаиізаваныя партызанамі адцягваючыя баі ў тыле ворага.

У канцы красавіка вораг правёў пера-групоўку войск, падцягнуў свежыя сілы на ўсходнюю частку абароны партызан. Абарона партызан начала скарачацца і, нарэшце, дасягнула 20 кіламетраў. Ва-рожая артылерыя абстрэльвала глыбін-ныя тэрыторыі партызанская зоны, дзе знаходзілася насельніцтва. Асабліва тра-гічнай станавілася сітуацыя пасля налёту авіяцыі. Самалёты звеннямі, па некалькі эшалонаў, карыстаючыся поўнай бес-пакаранасцю, прыцэльна апаражнялі лю-кі са смертаносным грузам па акопы партызан і грамадзянскае насельніцтва. Тэта было жудасна — на вачах абаронцаў гіпулі іх дзеці, родныя, блізкія.

Вечарам 30 красавіка партызаны атры-малі загад ваеннага савета 1-га Прыбал-тыйскага фронту спыніць абарону парты-занскай зоны і выходзіць з блакады. Спроба прарвацца за чыгунку Полацк — Маладзечна аказалася нерэальнай. У су-вязі з гэтым партызаны атрымалі новы загад аператыўнай групы Полацкай зоны: усе брыгады павінны прарывацца на поў-дзень паміж азёрамі Шо і Доўгае.

Брыгада «За Савецкую Беларусь» пас-ля няўдалай спробы прарвацца ў раёне в. Баравыя атрымала загад разам з іншымі брыгадамі выходзіць ноччу на ўсход, за раку Ушачу. Партызаны і мірнае насель-ніцтва рушылі ў напрамку вёсак Забо-раўна, Роўбы, Гарапі. Раніцу партызан-скія калоны сустрэлі ў в. Бараўская. Тут праціўнік шчыльна заблакіраваў лес. У ноч з 4 на 5 мая партызаны штурмам прарвалі першае кальцо акружэння і вывелі насельніцтва, потым штурмам змялі гарнізоны ў вёсках Пліна і По-вае Сяло, артылерыйскія агнявыя па-зіцыі і выйшлі ў Селішѵанскі лес. Ад-сюль брыгады пайшлі самастойпа ва ўка-запыя раёны. Брыгада «За Савецкую Бе-ларусь» імкнулася выйсці ў балоцісты раён ракі Бярэзіна. Праціўнік спыніў на-ступление, аднак асады пе знімаў. Га-лодныя, зусім знясіленыя баямі парты-заны засталіся без прадуктаў і боепры-пасаў. Выйшла са строю радыёстанцыя. Спроба перайсці шашу не ўдалася. Ка-мандаванне прыняло рашэнне выходзіць з акружэння нсвялікімі групамі да Бя-рэзіны, у Бягомльскі раён. Многія парты-заны загінулі ў балотах. Тыя, каму ўда-лося перайсці ў Бягомльскі раён, далу-чыліся да іншых бригад Барысаўска-Бягомльскай зоны. Адпак пакуты і вы-нрабаванні на гэтым не скончыліся: з 25 мая супраць партызан Барысаўска-Бя-гомльскай зоны і тых, хто выйшаў сюды з Полацка-Лепельскай і Аршанска-Сен-ненскай эон, пачалася блакада пад на-зван «Баклан».

Канчатковую расправу карпікаў над партызанамі і грамадэянскім насельніцт-вам прадухіліла наступление Чырвонай Арміі, якое пачалося 23 чэрвеня. Да кан-ца чэрвеня наши войскі вызвалілі тэры-торыі Полацка-Лепельскай, Аршанска-Сенненскай і Барысаўска-Бягомльскай зон.

Бригада «За Савецкую Беларусь» (401 партызан) выйшла з баёў і злучилася з часцямі Чырвонай Арміі ў канцы чэр-веня 1944 г. ў Відзаўскім раёне. У час карных экспедиций бригада страціла за-бітымі 590 партызан, раненымі 150 парты-зан, без вестак прапала 250. За ўвесь перыяд партызанскай барацьбы забіты 681, паранойи 444, прапала без вестак 250 партызан. У час блакадных баёў партызаны бригады забілі 1573 карнікаў.

5 мая 1944 г. ў баях з карнікамі пры выхадзе з блакады загінулі камандзір бригады, сакратар Беиіанковіцкага пад-польнага райкома партыі Павел Мінае-віч Раманаў і камісар бригады Мікалай Георгіевіч Жыжоў.

Камандзіру брыгады «За Савецкую Бе-ларусь» палкоўніку П. М. Раманаву за ўмелае кіраўніцтва партызанскій рухам утыле ворага Указам Прэзідыума Вярхоў-нага Савета СССР пасмяротна присвоена звание Героя Савецкага Саюза.

155 партызан брыгадй ўліліся ў рады Чырвонай Арміі.

Бригада «Аляксея» (з мая 1944 г. ёй присвоена імя камандзіра брыгады А. Ф. Данукалава, які загінуў у кра-савіку 1944 г.) аказалася адрэзанай ад асноўных сіл партызанскай групоўкі ў ра-ёне вёсак Баравыя — Рабчонкі, перагру-павала свае баявыя парадкі і рушила наперад. ЁЙ, як аказалася, трэба было пераадолець магутную 12-кіламетровую эіналаніраванную абарончую лінію пра-ціўніка.

У ноч на 2 мая бригада імя А. Ф. Дану-калава з выходных пазіцый каля в. Раб-чонкі ў адзіным парыве кіпулася на ва-рожы гарнізон у мястэчку Баяры Пліска-га раёна. Атрады 13-ы «Гвардзеец», 14-ы «Знішчальнік», 17-ы «Мсцівец» і 20-ы «Балынавік» на чале з камандзірам 1-га батальёна П. М. Анцінавым і началь-никам штаба Т. М. Шынкарэнкам штурмам падавілі гарнізон, забілі і паранілі 69 сал-дат, узарвалі 4 дзоты, 2 склады, спалі-лі 4 аўтамашыны, павозкі з грузам, 5 мі-намётаў, бронемашину, надарвалі гар-мату.

Наступны гарнізон на шляху партызан, якім яны авалодалі, быў у в. Бондары. Байцы 2-га батальёна на чале з каман-дзірам I. П. Піменавым разбурылі ўсе ўмацаванні, спалілі канюшпі з коньмі, 5 аўтамашын, павозкі, 3 склады з боепры-пасамі і харчаваннем, забілі і парані-лі 74 салдат. Партызаны 3-га батальёна штурмавалі гарнізон у в. Лепаўка. Яны падавілі 2 дзоты, 5 агнявых кропак, за-білі і паранілі 58 салдат, спалілі 2 скла-ды з гаручым, 9 аўтамашын, бронема-шину, павозкі, надарвалі гармату.

Такім жа чинам былі разгромлены гар-нізоны ў вёсках Піскунова, Каменка, Слабада, Падазер’е. Усяго на шляху прарыву партызаны разграмілі 7 гарні-зонаў, разбурылі 16 дзотаў, знішчылі 36 аўтамашын, 6 бронемашин, 16 складаў з рознай маёмасцю, боспрыпасамі, 6 гармат, 42 мінамёты, падбілі 2 танкі, забілі і паранілі 434 салдат і афіцэраў.

Пасля выхаду з блакады бригада перай-іпла да в. Альхоўка. Партызаны не да-лічыліся 56 сваіх баявых таварышаў, 128 байцоў было паранена. Партызаны працягвалі весці баявыя дзеяпні ўздоўж чыгункі Полацк — Маладзечна і ў раёне чыгуначнай станцыі Паставы. Атрады 4 разы выходзілі на аперацыі масавага разбурэння чыгункі, надарвалі 2759 рэек. Бригада вяла таксама баі, каб сарваць вываз нарабаванай ворагам маёмасці. Партызаны ў баі з засады на дарозе Кублічы — Зарубаўшчына разграмілі 601-ы полк 201-й ахоўнай дывізіі, за-білі пры гэтым 314 салдат, у палон узялі 39. Захапілі трафеі: 9 кулямётаў, 58 вінтовак, 155 тысяч патронаў да іх, радыёстанцыю, штабныя дакументы, гра-шовую касу, харчаванне. На дарозе Кублічы — Крулеўшчына партызаны брыгады арганізавалі засаду на калону праціўніка. Было забіта і паранена 260 салдат, падарвана 10 гармат, павозкі, захоплена ўзбраенне, рэчавая маёмасць. Партызаны брыгады імя А. Ф. Данукала-ва ў колькасці 1240 байцоў злучыліся з часцямі Чырвонай Арміі 1.7.1944 г. ў 16 гадзін у в. Ліпава Міёрскага р-на.

1-я Віцебская бригада другога складу непасрэдна ў блакадных баях не ўдзель-нічала. Знаходзячыся ў Сенненскім раёне, яна перыядычпа адбівала напади асобных карных атрадаў. 3 месцаў свайго базіра-вання партызаны брыгады, дыверсійныя груны выходзілі ў Пажарышчанскі, Ган-кавіцкі, Вярхоўскі сельсаветы Бешан-ковіцкага раёна для барацьбы з нямец-кімі гаспадарчымі камандамі тылавых і палявых часцей, якія пры адступленпі рабавалі насельніцтва. Партызаны на-ладжвалі засады і дыверсіі на шашы Ві-цебск — Бешанковічы. Разграмілі гарні-зоны ў вёсках Казінае Сяло Бешанковіц-кага, Шашалы, Прыветак Сенненскага ра-ёнаў. 10 мая 1944 г. бригада з атрада-мі 1-ы, 2-і, 4-ы, 6-ы перайшла чыгунку Полацк — Маладзечна і размясцілася не-падалёк ад в. Жодзішкі Смаргонскага рав-на. Дзейнічала пераважна невялікімі падраздзяленнямі. 2 ліпеня 1944 г. гэтыя атрады разам са штабам брыгады злучы-ліся каля в. Дубатоўка з войскамі 35-й гвардзейскай стралковай дывізіі 5-й ар-міі.

3-і і 5-ы атрады 1-й Віцебскай брыгады другога складу сустрэліся з часцямі Чыр-вонай Арміі 27 чэрвеня каля в. Старыя Лаўкі Чашніцкага раёна і былі расфар-міраваны 3 ліпеня ў в. Вяжышча Бешан-ковіцкага раёна.

За перыяд баявых дзеянпяў у брыгадзе было забіта 78 партызан, 60 паранена. 3 іх 19 партызан эвакуіравана ў тылавыя шпіталі, астатнія лячыліся па месцы і засталіся ў страі.

А. Л. Манаенкаў.

Камандны склад партызанскіх фарміраванняў Бешанковіцкага раёна

Створана 8 кастрычніка 1942 г. ў Бе-шанковіцкім раёне паводле загаду Ві-цебскага падпольнага абкома КП(б)Б па базе асобных атрадаў «Сібірак», імя В. I. Чапаева, А. С. Ільіна (пазнсй імя Р. I. Ка-тоўскага). У 1943 г. ў брыгадзе створа-ны новыя атрады імя С. Г. Лазо, імя М. А. Шчорса, імя Аляксандра Неўска-га, імя М. I. Кутузава, імя А. В. Суворава.

Брыгада дзейнічала ў Бешанковіцкім, Гарадоцкім, Расонскім, Дрысенскім, Ас-вейскім, Ушацкім раёпах.

Злучылася з часцямі Чырвонай Арміі 30 чэрвеня 1944 г. ў складзе 8 атрадаў (421 партызан). Сярод партызан: чле-наў ВКП(б) — 7, кандыдатаў у члены ВКП(б) — 11, членаў ВЛКСМ — 81, бес-партыйных — 322.

Камандзір брыгады Раманаў Павел Мінае-віч (кастрычнік 1942 — май 1944, загінуў); камісары: Падалец Дзмітрый Паўлавіч (каст-рычнік 1942 — свефсань 1943), Жыжоў Міка-лай Георгіевіч (люты 1944 — май 1944, загі-нуў); начальнік штаба: Дадзеркін Міхаіл Апанасавіч (кастрычнік 1942 — май 1943), Звераў Мікалай Андрэевіч (май 1943 — май 1944, загінуў), Ерашэнка Андрэй Іванавіч (май 1944 — чэрвень 1944).

Атрад «Сібірак» створапы ў маі 1942 г. з труп ваеннаслужачых на чале з М. В. Траягабавым, якія дзейнічалі на тэрыто-рыі Бешанковіцкага раёна з лістапада 1941 г., а таксама з мясцовых пат-рыётаў. Да кастрычніка 1942 г. дзейнічаў самастойна. На дзень злучэпня з часцямі Чырвонай Арміі налічваў 69 партызан.

Камандзіры атрада: Траягабаў Мікалай Васілевіч (сакавік 1942— жнівень 1942, загі-нуў), Звераў Мікалай Андрэевіч (жнівень 1942— май 1943), Драніцын Іван Васілевіч (чэрвень 1943—май 1944), Пагарэлаў Аляк-сей Сямёнавіч (май 1944 —чэрвень 1944); ка-місары: Падалец Дзмітрый Паўлавіч (чэр-вень 1942— кастрычнік 1942), Піжнікаў Ана-нас Рыгоравіч (кастрычнік 1942 — ?), Пала-вінка Міхаіл Васілевіч (чэрвень 1943 — чэрвень 1944, загінуў); начальнікі штаба: Пацехін Міхаіл Васілевіч (ліпень 1942— кастрычнік 1943), Кагукін Сідар Максіма віч (кастрычнік 1943—люты 1944), Варонін Аляксандр Мікалаевіч (люты 1944— май 1944, загінуў).

Атрад імя В. I. Чапаева створаны ў кра- • савіку 1942 г. ў Бешанковіцкім раёне з мясцовых патрыётаў і груны ваеннаслу-жачых на чале з I. С. Банкаровым, якія не эмаглі выйсці з варожага тылу. Да каст-рычпіка 1942 г. дзейнічаў самастойна. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі ў атрадзе быў 71 партызан.

Камандзір атрада Банкароў Іван Сяргеевіч (красавік 1942 — чэрвень 1944); каміса-ры: Міцялёў Аляксандр Васілевіч (красавік

1942 — ?), Мамінчапка Іван Андрэевіч (каст рычнік 1942— лістапад 1942), Арлоў Павел Аляксандравіч (снежань 1942— снежань 1943), Ніжнікаў Ананас Рыгоравіч (студзень 1944 — чэрвень 1944); начальнікі штаба: Га-лубоўскі Ігнат Паўлавіч (красавік 1942 — чэрвень 1943), Коласаў Аляксей Фёдаравіч (чэрвень 1943— ліпень 1944), Болдышаў Кі-рыла Сяргеевіч (люты 1944 — чэрвень 1944), Лосеў Петр Еўдакімавіч (чэрвень 1944).

Атрад імя Р. I. Катоўскага створаны у ліпені 1942 з жыхароў вёсак Ходцы і Навасёлкі Сенненскага раёна і трупы ваеннаслужачых на чале з А. С. Ільіны.м, якія не змаглі выйсці з варожага тылу. Да кастрычніка 1942 г. дзейнічаў сама-стойна. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі ў атрадзе былі 52 парты-зан ы.

Камандзіры атрада: Ільін Аляксандр Сця-панавіч (ліпень 1942— кастрычнік 1942), Са-лаўцоў Пётр Пятровіч (кастрычнік 1942 — сакавік 1943), Ярашэнка Андрэй Іванавіч (сакавік 1943 — май 1943), Гулакоў Дзмітрый Мікалаевіч (май 1943 —чэрвень 1944); камі-сары: Старажэнка С. М. (ліпень 1942 — кастрычнік 1942), Гарбачоў Даніла Еўдакі-мавіч (кастрычнік 1942—лістапад 1942, загі-нуў), Мамінчанка Іван Андрэевіч (ліста-пад 1942 —чэрвень 1943); пачальнікі штаба: Дадзеркін Міхаіл Апанасавіч (ліпень 1942 — кастрычнік 1942), Трафімаў Сцяпан Паўлавіч (кастрычнік 1942 — ?), Пашкоў Мікалай Пічы-паравіч (?), Ярашэнка Андрэй Іванавіч (вера-сень 1943 —снежань 1943), Крывашэін Фёдар Сямёнавіч (снежань 1943 —чэрвень 1944).

Атрад імя С. Г. Лазо створапы ў лютым

1943 г. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі было 46 партызан.

Камандзіры атрада: Міцялёў Аляксандр Васілевіч (люты 1943— май 1943), Дадзеркін Міхаіл Апанасавіч (май 1943— чэрвень 1943, загінуў), Галубоўскі Ігнат Паўлавіч (лі-пень 1943 — чэрвень 1944, загінуў), Фралоў Васіль Ксенафонтавіч (чэрвень 1944); камі-сары: Шапонька Якаў Несцеравіч (люты

1943 — красавік 1943), Маўрын Васіль Паў-лавіч (май 1943— май 1944), Аблачкоў Мі-калай Сцяпанавіч (май 1944 — чэрвень 1944); пачальнікі штаба: Трафімаў Сцяпан Паўлавіч (люты 1943— май 1943), Вінакураў Васіль Цімафеевіч (май 1943— красавік 1944, загі-нуў), Яршоў Усцін Пятровіч (красавік

1944 — май 1944).

Атрад імя М. А. Шчорса створаны ў чэрвені 1943 г. паводле рашэння Бе-шанковіцкага падпольнага райкома КП (б) Б на базе ініцыятыўпай груны Д. Я. Сакалова, якая была вылучапа брыгадай. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі ў атрадзе было 47 пар-тызан.

Камандзіры атрада: Сакалоў Дзмітрый Яго-равіч (чэрвень 1943— люты 1944), Кагукін Сідар Максімавіч (люты 1944— май 1944, загінуў); камісары: Гаўрыленка Андрэй Васілевіч (чэрвень 1943— жнівень 1943), Шапонька Якаў Несцеравіч (верасень 1943 — чэрвень 1944); пачальнікі штаба: Шпакоўскі Барыс Цімафеевіч (?— лістапад 1943). Ка-ралёѵ Андрэй Ільіч (лістапад 1943— май 1944).

Атрад імя Аляксандр» Неўскага створа-ны ў чэрвені 1943 г. паводле рашэння Бешанковіцкага падпольнага райкома КП (б) Б на базе ініцыятыўнай груны А. С. Пагарэлава, якая была вылучапа брыга-дай 5 мая 1943 г. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі ў атрадзе было 40 партызан.

Камандзіры атрада: Пагарэлаў Аляксей Сямёнавіч (чэрвень 1943— сакавік 1944), Місюк Палікарп Яфімавіч (красавік 1944 — май 1944); камісар Яроцкі Пётр Паўлавіч (чэрвень 1943— май 1944); начальнік штаба Цімошчанка Пётр Максімавіч (чэрвень1943 — май 1944).

Атрад імя М. I. Кутузава начаў ар-ганізоўвацца з еярэдзіны жніўня 1942 г., калі ў Бешанковіцкі раён з савецкага тылу нрыбыла накіраваная ЦК КП (б) Б груна Р. М. Ланіна (12 чалавек). Пасли гібелі Р. М. Ланіна 4 верасня

1942 г. камандзірам яе стаў М. П. Іва-нішкін. У кастрычніку 1942 г. груна ўвай-шла ў склад бригады як дыверсійная, у жніўні 1943 г. нераўтворана ў дывер-сійны атрад. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі ў атрадзе было 37 пар-тызан.

Камандзіры атрада: Iванішкін Міхаіл Пар-фенавіч (жнівень 1943 — кастрычнік 1943, загінуў), Саўрыцкі Станіслаў Мікалаевіч (кастрычнік 1943 —чэрвень 1944); камісары: Саўрыцкі Станіслаў Мікалаевіч (жнівень

1943 — кастрычнік 1943), Шчэрба Васіль Фёдаравіч (лістапад 1943— чэрвень 1944); на-чальнік штаба Пцічкін Аляксандр Міхайла-віч (жнівень 1943 —чэрвень 1944).

Атрад імя А. В. Суворава створаны ў кастрычніку 1943 г. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі былі 34 пар-тызаны.

Камандзір атрада Пацехін Міхаіл Васіле-віч (кастрычнік 1943 —май 1944); камісар ат-рада Паўлаў Фёдар Навумавіч (кастрычнік 1943— чэрвень 1944); начальнік штаба Фара фонтаў Аляксандр Іванавіч (кастрычнік 1943 — чэрвень 1944).

1-я ВІЦЕБСКАЯ БРИГАДА (ДРУГОГА СКЛАДУ)

Створана ў канцы кастрычніка 1943 г. на базе атрадаў 3-га (назней 4-га), 5-га, нылучаных 1-й Віцебскай брыгадай, і асобнага 6-га.

6-ы асобны атрад арганізаваны ў кра-савіку 1943 г. ў 1-й Віцебскай брыга-дзе на базе ініцыятыўнай груны П. 3. Па-тапенкі, вылучанай Ѵм атрадам. 3 мая да кастрычніка 1943 г. дзейнічаў самастой-на. У канцы кастрычріка расфармірава-ны, на яго базе ў 1-й Віцебскай бры-гадзе (другога складу) створаны атрады 1-ы, 2-і і 3-і. У сакавіку 1944 г. ар-ганізаваны новы 6-ы атрад. Брыгада дзей-нічала ў Бешанковіцкім, Чашніцкім ра-ёнах Віцебскай і Смаргонскім раёне Вілейскай абласцей.

Злучылася брыгада з часцямі Чырво-най Арміі 27 чэрвеня і 2 ліпеня 1944 г. ў складзе 6 атрадаў (574 партызаны). Сярод партызан: членаў ВКП(б) — 7, кандыдатаў у члены ВКП(б) — 21, членаў ВЛКСМ — 90, беспартыйных — 418.

Камандзір брыгады Патапенка Павел Заха-равіч (кастрычнік 1943— ліпень 1944); камі-сар Казлоўскі Васіль Максімавіч (каст-рычнік 1943 — ліпень 1944); начальнік шта-ба Цімошчанка Ігар Арцем'евіч (кастрычнік 1943—ліпень 1944).

1- ы атрад створаны ў кастрычніку 1943 г. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Лрміі было 111 партызан.

Камандзір атрада Маракоў Мікалай Максі-мавіч (кастрычнік 1943—чэрвень 1944); камісар Лбляцоў Міхаіл Фёдаравіч (кастрыч-нік 1943—ліпень 1944); начальнікі штаба: Паваразнюк Іван Міхайлавіч (кастрычнік 1943 — люты 1944, загінуў), Папалітаў Міт-рафан Васілевіч (люты 1944 — чэрвень 1944, загівуў).

2- і атрад створаны ў кастрычніку 1943 г. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі было 110 партызан.

Камандзір атрада Я гадкій Пётр Іванавіч (кастрычнік 1943—ліпень 1944); камісар Ганчароў Павел Пятровіч (кастрычнік 1943 — ліпень 1944); начальнік штаба Калуханаў Васіль Фаміч (кастрычнік 1943 — ліпень 1944).

3- і атрад сфарміраваны ў кастрычніку 1943 г. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі 27 чэрвеня 1944 г. было 86 партызан.

Камандзір атрада Парфёнаў Марк Мікала-евіч (кастрычнік 1943 — чэрвень 1944); камі-сар Новікаў Іван Дзмітрыевіч (кастрычнік 1943 — чэрвень 1944); начальнік штаба Бра-

У пачатку барацьбы

3 успамінаў Зінаіды Цімафееўны Су-хушынай, былой разведчыцы партызан-скай брыгады «За Савецкую Беларусь»

У першы дзень вайны я была ў маці, рыхтавалася да апошняга дзяржаўнага эк-замена ў Віцебскім педвучылішчы. Ад на- дзінскі Іван Міхайлавіч (кастрычнік 1943 — чэрвень 1944).

4- ы атрад (былы атрад 3-і) створаны ў лютым 1943 г. ў складзе 1-й Ві-цебскай брыгады з асабовага складу 2-й роты атрада М. Ф. Біруліна. 3 мая дэейпічаў самастойна, у канцы кастрыч-ніка 1943 г. уключины ў 1-ю Віцебскую брыгаду (другога складу) 4-м атрадам. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі ў атрадзе было 88 партызан.

Камандзіры атрада: Собалеў Аляксей Іва навіч (люты 1943— красавік 1944), Крыленка Міхаіл Васілевіч (верасень 1943— ліпень 1944); камісар Краснаруцкі Георгій Пятро-віч (люты 1943 — ліпень 1944); начальнікі штаба: Стальмашэўскі І’ыгор Канстанцінавіч (люты 1943 — красавік 1943), Сямёнаў Фёдар Мікалаевіч (красавік 1943 — кастрычнік 1943, загінуу), Гіруцкі Антон Ігнатавіч (каст-рычнік 1943 — ліпень 1944).

5- ы атрад арганізаваны ў канцы снеж-ня 1942 г. з груны партызан, якія бы-лі вылучаны з атрада М. Ф. Біруліна. Спачатку называўся па прозвішчу каман-дзіра Ф. А. Місунова. У студзені 1943 г. ўвайшоў у склад атрада М. Ф. Бірулі-на на правах роты. У лютым 1943 г. ўключаны ў 1-ю Віцебскую брыгаду 5-м атрадам, у маі вылучаны з яе і пера-дыслацыраваны ў Чашніцкі раён. Да каст-рычніка 1943 г. дзейнічаў самастойна. На дзень злучэння з часцямі Чырво-най Арміі ў атрадзе былі 72 партызаны.

Камандзіры атрада: Місуноў Фёдар Аляк-сапдравіч (люты 1943— кастрычнік 1943), Стральцоў Ананас Раманавіч (кастрычнік 1943 —чэрвень 1944), камісары: Зазыба Міка-лай Тарасавіч (люты 1943— кастрычнік

1943) . Ганчароў Аляксандр Іосіфавіч (каст-рычнік 1943 —снежань 1943), Собалеў Фёдар Васілевіч (студзень 1944 — ліпень 1944); на-чальнікі штаба: Няфанцьеў Іван Фёдаравіч (люты 1943 —кастрычнік 1943), Фралоў Іван Гаўрылавіч (кастрычнік 1943 — чэрвень

1944) .

6- ы атрад створаны ў сакавіку 1944 г. На дзень злучэння з часцямі Чырвонай Арміі былі 72 партызаны.

Камандзір атрада Лізагуб Сцяпан Андрэе-віч (сакавік 1944 — ліпень 1944); камісар Тужыкаў Якаў Іванавіч (сакавік 1944 — ліпень 1944); начальнік штаба Давыдзенка Іван Міхайлавіч (сакавік 1944 —ліпень 1944).

іпай вёскі Баравыя да Віцебска было за трыццаць кіламетраў. Пачуушы страш-ную вестку, за паўдня дабегла да гора-да і 24 чэрвеня датэр.мінова здала экза-мен па гісторыі. Як не хацелася, а дамоў давялося вяртацца — медсястрой у піпі-таль, які ўжо разгортваўся ў нашым

3. Ц. Сухушына.

педвучылішчы, мяне не ўзялі — да сем-наццаці гадоў не хапала паўгода. Аб-ліваючыся слязамі, сабрала ў інтэрнаце любімыя кнігі, патрэбныя канспекты, няхітрае адзенне. Віцебск ужо бамбілі, калі 28 чэрвеня я выходзіла э горада. А на настуным дзень разам з аднавяс-коўцамі займалася звыклай для мяне ся-лянскай нрацай (мы вельмі рана сталі самастойнымі — нас у маці засталося шас-цёра, самаму малодшаму з дзяцей было тры гады, калі ў 1936 г. памёр бацька, першы старшыня нашага калгаса). А вай-на падыходзіла да родных сцен... 4 ліпе-ня ўздрыганулася зямля ад бомб і сна-радаў. У вёсцы Ліхошына, цэнтры нашага калгаса, бомба траніла ў хату Сцяпана Путава, які быў на фронце. Забіла яго малодшага сына, суседскага хлопчыка і яго маці. Так з'явілася першая брацкая магіла ў нашым калгасе.

На рацэ Чарнагасцянцы некалькі дзён ішлі жорсткія баі. Праз вёску рухаліся выпешчаныя гітлераўцы з падкасанымі рукавамі. Яны рагаталі над намі, счарне-лымі ад гора. 3-пад Смаленска вярнуўся трынаццацігадовы брат Барыс, які разам з іншымі калгаснікамі ў першы ж дзень вай-ны пагнау калгасны статак у глыбіню краіны. Ен прынёс з сабой бліскучыя бронзавыя алоўкі (назней мы даведаліся, што тэта былі ўзрывацелі для гранат), рэвальвер. Аднавяскоўцы ўжо збіралі зброю на месцы баёў. Я з братам так-сама пайшла на пошукі. Знайшлі больш за дзесяць вінтовак, цэлыя кулямёт і кара-бін, паўаўтаматычную віптоўку-дзесяці-радку. Аднойчы браты, купаючыся ў возе-ры, выцягнулі ротны мінамёт. А зімой хлопцы ў балоце перед ракой Чарна-гасцянкай у пакінутым танку знялі стаи-ковы кулямёт. У начатку 1942 г. мы сустрэліся з першымі партызанамі — ‘ спачатку лячылі хворага Міхаіла Ранка з груны Траягабава, у лютым прывезлі раненага ў нагу Міхаіла Пацехіна, які пасля выздараўлення зноў пайшоў да пар-тызан.

На 1 Мая ў нашай хаце арганіза-валі вечарынку, дзе партызаны сустрэ-ліся з моладдзю навакольных вёсак. Акра-ми атрада Траягабава ў наших мясцінах, мы ведалі, знаходзіцца груна «Віктара» — партызаны на чале з Андрэем Сухушы-ным. Сувязь з гэтай групай мы наладзілі праз Віктара Мурашку. Народныя мсціў-цы грамілі малочныя перапрацоўчыя пункты, палілі маеты, выяўлялі і зніш-чалі фашыецкіх асведаміцеляў. Арганіза-валі засаду на бургаміетра Пліскай управы Голубева, якога Траягабаў рас-страляў як здрадніка Радзімы. У канцы мая 1942 г. нашу хату акружылі гітлераў-цы. «Спаліць гняздо партызан»,— крычаў старты паліцай Іван Скарынкін. Аднак бургаміетр Сініцкай управы Ровін, з якім быў звязаны Траягабаў, даў загад сны-ніць пажар, маўляў, у сухое надвор’е зга-рыць уся веска. А сам ненрыкметна сказаў маці, каб я ішла ў лес, бо ўжо ля-жыць загад на мой арышт. У тую ж ноч партызаны атрада Траягабава разграмі-лі Сініцкую валасную ўйраву з палі-цэйскім гарнізонам больш чым 40 чалавек. Тыя, каму ўдалося збегчы з гар-нізона, перабраліея ў Астроўна. А я ў чэр-вені 1942 г. стала партызанкай атрада «Сібірак» над камандаваннем Траягабава.

Хату нашу акунанты разрабавалі, знай-шлі закапаныя ў зямлі дакументы, фата-графіі, запіеы. Маці арыштавалі. Пасля трох дзён допытаў яе выпусцілі, каб вый-сці на мяне. Аднак я перахітрыла вора-гаў — прыйшла да маці не ноччу, а днём проста ў поле, дзе маці жала авёс. 2 ве-расня ў Чанавічах мяне схапілі ўласаўцы. Дзякуючы сям’і патрыётаў Хадыкі Я гора і Клаўдзіі з Чанавіч, якія пяклі хлеб і выраблялі скуру і шылі для парты-зан, мне ўдалося вырвацца.

У верасні — снежні 1942 г. з заданнямі штаба брыгады *3а Савецкую Беларусь» чатыры разы хадзіла за лінію фронту. На-ша брыгада ў тэты час дыслацыравалася ў в. Канчаны Гарадоцкага раёна і ў нава-кольных вёснах. На заданні рэгулярна ха-дзілі ў Бешанковіцкі раён. У адпым з баёў быў паранены Пётр Калкоў з вёскі Ліхошына. Яго адвезлі да маёй маці. Праз нейкі час да нас зайшлі двое палі-цэйскіх і знайшлі Пятра. У хаце былі браты Барыс і Лёша. Лёша таўкачом са ступы аглушыў аднаго з паліцаяў. Друго-га забіў Пётр. Недабіты паліцэйскі ачу-няў, імкнуўся збегчы, аднак і яго даг-нала куля. Тыдні праз два пасля гэтага з Лепеля наехалі салдаты СД. У нашым хляве яны знайшлі патроны і вінтоўкі, у яме адкапалі кулямёт. Знайшлі такса-ма трупы паліцэйскіх. Вось тут і пачала-ся помста. Лёшу білі шомпаламі, заганялі іголкі над пазногці. Петым прывязалі да лавы і на грудзях развялі касцёр... Не, нікога не выдаў мой брат. Такія жу-дасныя пакуты прыняў і Пётр Калкоў. Яны памерлі ад нечалавечых мук. Братоў Барыса і Пецю збілі шомпаламі і кінулі беси рытомн ымі. У той жа день у вёсцы Ліхошыпа арыштавалі Піліпа Мурашку, Сяргея Путава, Паўла Путана і яго шас-наццацігадовага сына Віцю, арганізатара моладзі вёскі Жэню Кабанаву. Ножны з іх перанёс пакуты пекла. Прыгажуню Жэню Кабанаву гітлераўцы згвалтавалі, аблілі газай, запалілі валасы і пусцілі тэты жывы факел па вёсцы. Хтосьці з іх не вытрымаў уласнага зверства і прыстрэліў дзяўчыну. У той жа дзень замучылі і маці Жэні, Еўдакію Кабанаву. Усіх, хто трапляў пад рукі, каты білі бязлітасна, патрабуючы выдачы партызанскіх сем’яў. Віцю Пута-на, сына Паўла Максімавіча Путава, збіў-ш ы да паўсмерці, пагналі па вёсцы, загадалі паказваць партызанскія хаты. Прайшоў Віця ўсю сваю вёску, нікога не выдаў і ўпаў мёртвы ад кулі ў патыліцу.

Пазней загінула і мая маці Ганна Сямё-наўна Сабалеўская. Нс вытрымала яе сэрца, у снежаньскую ноч 1942 г. прый-шла яна ў родную хату да сыноў, што знявечаныя ляжалі ў тыфозным трыз-ненні. Падпаліла маці печку, нагрэла ва-ды. Абмыла сваіх сынкоў і падстрыгла. Карміла і плакала над імі. I ў тэты час на-палі паліцэйскія. Збіўшы да паўсмерці дзяцей, пачалі катаваць маці — заклад-вал і пальцы ў дзверы і плюшчылі іх. Маці маўчала. Яе і Ганну Калкову, змучаных здзекамі, застрэлілі на шляху ў вёску Задарожжа і закапалі ў гурбу. Яшчэ ў жніўні 1941 г. расстралялі маю родную сястру Ніну як жонку афіцэра Чырвонай Арміі, закапалі ў яме разам з трохмесячным сыночкам...

А колькі самых адважных, самых леп-шых людзей загінула ў натай брыгадзе! Усе япы хацелі і спадзяваліся дажыць да перамогі, адчуць шчасце мірнай цішыні. Нізкі наклон ім за мужнасць, а якой пе-раносілі ўсе пакуты, за веру і стой-касць!

3 успамінаў А. Л. Сухушына

Андрэй Лук’янавіч Сухушын нарадзіўся ў 1918 г. ў в. Чыгара Новасібірскай воб-ласці. 3 сялян. Член КПСС з 1945 г. У 1930 — 37 гг. працаваў у калгасе імя Куйбышава Новасібірскай вобласці, у 1937 — 38 гг. стар-шыня гэтай гаспадаркі. У 1938 — 41 гг. у Чыр-вонай Арміі, у 1942—44 гг. у партызанах: намсснік камандзіра партызанскага атрада

«Сібірак», з кастрычніка 1942 г.— намсснік камандзіра партызанскай бригады «За Са-вецкую Беларусь». У 1944—45 гг. вучыў-ся на курсах Народнага камісарыята нарых-товак у Маскве, у 1945 — 55 гг. на гаспадар-чай рабоце ў Бешанковіцкім раёне. У 1955 — 57 гг. старшыня калгаса імя Красіна Уль-скага равна, у 1957—59 гг. кіраўнік аддзялен-ня саўгаса імя Даватара, у 1960 — 62 гг. загадчик фермы і зернясклада ў саўгасе «Сокарава», у 1962 — 74 гг. брыгадзір паля-водчай брыгады ў саўгасе «Сокарава» і саўга-се імя Раманава Бешанковіцкага раёна, у 1974 — 78 гг. загадчик навучальнай гаспа-даркі Ульскага СПТВ № 3. 3 1978 г. на пен-ей. Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай ванны I і II ступеняў, Кастрычніцкай Рэва-люцыі, медалямі. Жыве ў г. п. Ула.

У ліпені 1941 г. наш 17-ы тапканы корпус, у якім я быў камапдзірам аддзя-лення, пасли працяглых няроўных баёў на тэрыторыі Чашніцкага раёна апынуу-ся ў тыле ворага. Прабрацца да сваіх нямногім з нас, хто застаўся жывы, ака-залася немагчыма — вораг надыходзіў ужо да Смаленска. 1 я з групай байцоў зноў вярнуўся ў тыя мясціны, дзе летам ішлі баі. Паступова перазнаёміліся з мо-ладдзю навакольных вёсак, якую згурта-ваў Міхаіл Сідаравіч Марціновіч, пачалі разам збіраць зброю і боепрыпасы. Раз мясціліся мы ў лесе каля вёсак Бара-выя, Ухлё, Дрымаўшчына і Раманоўшчы-на. Пазней сустрэліся з Iванам Іваноным, палітруком диверсій на-разведвальнай груны Р. М. Лінькова. Потым да нас далучыліся радыстка Ганна, медсястра Вольга і дэсантнік Саша. У верасні 1941 г. нас было ўжо каля трыццаці чалавек. Мы пачалі арганізоўваць засады па дарогах, знішчалі варожыя машыны, палілі масты. Нёкалькі разоў нападалі на трупы гітлераўцаў, калі яны нарых-тоўвалі прадукты ў насельніцтва. У хут-кім часе за намі сталі сачыць, і ў першай сутычцы з гітлераўцамі і паліцаямі наша груна была разбіта. Засталіся жывымі Міхаіл Марціновіч, Фёдар Комлеў, Аляк-сей Сомаў, якога параніла, я і дэсантнік Іван Іваноў. Я з раненым Сомавым застаўся ў Бараўскім лесе. Прадукты, пе-равязачны матэрыял прыносіў Міхаіл Марціновіч. У начатку снежня 1941 г. на-ша месцазнаходжанне стала вядома вора-гу, Бараўскі лес прыйшлося пакінуць. Перад новым 1942-м годам у в. Забелле сустрэліся з групай былых ваеннаслужа-чых на чале з М. В. Траягабавым, дамовіліся аб сумесных дзеяннях. А ноччу 31 снежня вёску акружылі гітлераўцы, блакіравалі дом у двары Настассі Белязе-ка, дзе мы начавалі. Некаторыя з нас, адстрэльваючыся, сталі адыходзіць у бок суседняй вёскі Дашкава. Аляксея Сома-ва і Анатоля (прозвішча не намятаю) у перастрэлцы цяжка паранілі, іх узялі ў налон. Я схаваўся ў пуні ў скірдзе ле-ну, У руках трымаў апошнія дзве гранаты і пісталет. А ў гэты час па двары Нас-тассі Белязека акупанты схапілі Мікалая Траягабава і Міхаіла Пацехіна. Звяза-ных партизан вартавалі двое гітлераўцаў і паліцай. Гаснадыня дома і яе сын Ва-лодзя падпільнавалі момант, калі яны ад-вярнуліся ад партызан, і ў адно імгнен-не перарэзалі вяроўку на руках Мі-калая, сунулі яму аўтамат, што ляжаў по-бач у саломе. Мікалай, нерабіўшы з аў-тамата вартаўнікоў, за га да ў старасту вёс-кі скакаць у суседнюю вёску Дашкава і паведаміць немцам, што ў Забелле наляце-лі партызаны і ўсіх перастралялі. Гата мяне і выратавала, бо немцы і паліцаі ўжо акружылі маё сховішча (нехта пад-казаў ім, што я кінуўся ў пуню) і кры-чалі: «Выходзь». Пачуўшы, што сюды ідуць партызаны, гітлераўцы і наліцаі ў паніцы селі на свае падводы і памчаліся ў вёску Задарожжа, дзе быў варожы гар-нізон. Нашых параненых таварышаў Ана-толя і Аляксея вылюдкі пры вязал і да падвод...

У той дзень у лес прыйшлі семнац-цацігадовы Валодзя (намёр ад хвароб ад-разу пасля вайны) і пятнаццацігадовы Федзя (загінуў у 1944 г.) Белязекі. Іх маці з дзесяцігадовым Ванем пайшла да сястры ў вёску Гарадзец. Аднак знай-шліся людзі, якія выдалі патрыётку. Нас-тассю Белязека разам з сынам гітлераў-цы расстралялі.

У гэтай жорсткай няроўнай бараць-бе загінулі самыя адданыя і смелыя бе-ларусы. Яны сталі для мяне, рускага, бра-тамі на ўсё жыццё. Гэтыя людзі падтры-малі нас і дапамаглі выжыць у самы цяж-кі перыяд вайны. Не дажыў да доўга-чакапай перамогі Навел Ульянавіч Быкаў, былы настаўнік Соржыцкай няпоўнай ся-рэдняй школы. Гэты мужны чалавек разам са сваёй сям’ёй, рызыкуючы жы'ццём, даў мне прытулак у начатку 1942 г., у той крытычны момант, калі наша трупа была разбіта. 3 яго дапамогай я запоўніў дыскі свайго аўтамата (у Паўла Улья-навіча было прыхавана нямала зброі і боенрынасаў). Ен вельмі хацеў стаць байцом партызанскага атрада. Аднак нам было вельмі важна мець такіх адданых людзей на месцах. Пазней, калі сфармі-раваўся нартызанскі атрад «Сібірак», На-вел Ульянавіч дастаўляў у атрад боенры-пасы, для чаго зрабіў падвойнае дно ў сва-ёй фурманцы, выменьваў у гітлераўцаў на прадукты тытунь, соль, запалкі. Аднак у верасні 1942 г. Навел Ульянавіч быў схоплены па даносу здрадніка. Яго рас-стралялі ў вёсцы Лапа разам з адным з самых верных памочнікаў партызан Сцяпанам Адамовічам з вёскі Звязда. Тэ-та сям’я сцюдзёпай зімой 1942 г. кар-міла, адзявала, сагравала нас, галоднйх, примёрзлых у лесе партызан. Пасля гі-белі мужа Вера Адамовіч засталася з дву-ма малалетнімі сынамі. Аднак ні гібель мужа, ні пагроза расправы, што навісла над безабароннымі дзецьмі, не спалохалі патрыётку, яна да самага вызвалення чым магла дапамагала нам.

У вёсцы Чарнагосце да вайны жыла сям’я Савелія Іосіфавіча Сінкевіча. У яго было чацвёра сыноў — Аляксей, Коля бе-лы і Коля чорны (так іх звалі па колеру валасоў), Васіль і дачка Тамара.

Коля белы і Коля чорны прыйшлі да нас у атрад яшчэ ў сакавіку 1942 г. Астатпія члены гэтай вялікай сям’і да-памагалі атраду. Акрамя боепрыпасаў, зброі, дзед Савелій прывозіў у лес хлеб, які никла партызанам яго сям’я. У верасні 1942 г. над імі навісла смяртэльная не-бяспека — у гарнізоне стала вядома, што сыны Сінкевіча ў партызанах. Дзякуючы Уладзіміру Матусевічу, бургамістру Стрэ-лішчанскай управы, які панярэдзіў па-трыётаў аб арышце, дзед Савелій, яго сыны Аляксей, удзельнік савецка-фін-ляндскай вайны, з якой вярнуўся без рукі, чатырнаццацігадовы Васіль і дачка Тамара прыйшлі ў атрад «Сібірак». Разам з імі былі і Уладзімір Матусевіч з сынам Косцем і дочкамі Плавай і Валяй. Ула-дзімр Матусевіч,наш верны памочнік, ад якога ў атрадзе ведалі ўсе камеры і планы гітлераўцаў, даставаў у гарнізоне «аўс-вайсы» для нашых разведчыкаў. Гэтыя дзве сям’і, якія сталі легендарнымі ў брыгадзе, змагаліся разам. Загінулі ў баях за Радзіму развсдчыкі Коля белы і Васіль Сінкевіч. Дзед Савелій загінуў вяспой 1944 г. ў час прарыву блакады. Коля чорны пасля вызвалення раёна ў радах Чырвонай Арміі дайпюў да Берліна. Ад-нак да перамогі не дажыў — загінуў пры

I колькі 6 не прайшло часу...

3 успамінаў А. П. Краўчанкі, былога партызана 2-й Ушацкай партызанскай брыгады імя П. К. ПАНАМАРЭНКІ

Пачатак жніўня 1941 года. У нашим гарпасёлку Ула стварылася партызанская груна. У яе ўвайшлі Барыс Корзун, Раіса Каранеўская, Пётр Алёшчанка, Браніслаў Какачйнскі, Уладзімір Бяд-рыцкі, Сяргей Краўчанка, Віктар Мароз і іншыя таварыпій. Узначаліў трупу Пётр Азаркевіч, аднак Пётр быў з намі ня-доўга — у тым жа 1941 ён загінуў. На чале трупы сталі Уладзімір Сямёна-віч Максімовіч і Іван Фёдаравіч Каранеў-скі (з ліпеня 1942 г. камісар бригады імя В. I. Чапаева).

Мы расказвалі людзям праўду аб ста-новішчы на фронце, збіралі звесткі нра бліжэйіпыя нямецкія гарпізоны, папаў-нялі запасы зброі, якая, мы былі ўпэўне-ны, хутка спатрэбіцца.

У чэрвені 1942 г. наша трупа перай-шла ў лес, дзе ў начатку восені мы ўлі-ліся ў партызанскі атрад імя Чапаева. Нашим камандзірам стаў У. С. Максі-мовіч. Мяне прызначылі намеснікам ка-мандзіра атрада. На рахунку нашага ат-рада шмат баявых аперацый. Аднак хто іх у вайну лічыў. Вылі дні, калі ў атаку паднімаліся некалькі разоў.

Запомніўся бой каля вёскі Бортнікі ў 1943 годзе. Напярэдадні разведка выявіла, што з Улы ў Лепель будзе порамяш-чацца калона аўтамашын з салдатамі. Да месца, дзе планавалася правесці

Патрыёты з Забелля

Вёска Забелле знаходзілася ў баку ад бойкіх дарог. На першим часе гітлераў-цы сюды рэдка наязджалі. Таму і выб-рала Вольта Фёдараўна Перагуд з в. За-граддзе, сувязная разведвальнай трупы Чырвонай Арміі, тэту непрыкметную вёс-ку. Тут, была ўпэўнена, яна знойдзе на-дземных людзей. Да та го ж, у Забел л і жыў Васіль Яторавіч Даўгяла, з якім у студзнцкія гады Вольта вучылася ў Ві-цебску ў адным будынку, дзе размяшча-ліся ветэрынарны інстытут і ветэрынар-ны тэхнікум. 3 Васілём і падзялілася жанчына сваей заклаіючанасцю, дзе ўлад-каваць груну разведчыкаў. Васіль прана-ўзяцці апошняга рубяжа ворагаў. Ула-дзімір Матусевіч загінуў у маі 1944 ра-зам з дачкой Валяй.

бой, накіраваўся ўзмоцнены ўэвод парты-зан на чале з камандзірам атрада У. С. Максімовічам. 1 вось першыя аў-тамашыны наблізіліся да наших выход-ных пазіцый. Я адкрыў агонь з ручнога кулямёта. Іншыя байцы уз вода дружна падтрымалі мяне. Гітлераўцы спрабавалі адстрэльвацца. аднак раптоўнасць напа-ду, зладжаныя дзеянні партызан не далі апамятацца ворагу. У тым баі было за-біта шмат нямецкіх салдат і афіцэраў. Наши страты былі нязначныя. Паз-ней непадалёку ад вёскі Кароўнікі, што над Полацкам, партызаны атрада разгра-мілі пяхотны батальён. Наш атрад у тэты час дзейнічаў у складзе 2-й Ушацкай брыгады імя П. К. IІанамарэнкі.

...Успамінаю былыя ваенныя находы, і прыгадваецца лёс маіх таварышаў па зброі, з якімі пачынаў сумесную бараць-бу яшчэ ў падполлі, потым у партызан-скім атрадзе. Разам змагаліся, галадалі, мерзлі, разам і святкавалі нашу агульную радасць — Перамогу. Многія вярнуліся ў родную Улу, сумленна працавалі. Раіса Пятроўна Каранеўская, напрыклад, касі-рам на аўтастанцыі, Уладзімір Пятровіч Бядрыцкі і Браніслаў Карлавіч Кака-чынскі — будаўнікамі.

Зноў і зноў баліць сэрца, калі ўспамі-наю таварышаў, якія загінулі тады, у цяж-кія дні партызанскай ванны. I колькі б не прайшло часу, пакуль жывы хоць адзін з нас — датуль яны будуць у сэрцы, по-бач з намі.

наваў размясціць іх у сваёй сястры Ганны ў в. Воўра, што за паўтара кі-ламетра ад Забелля. У Ганны Ягораўны Белязекі і спыніліся разведчыкі Міха-іл Беразовік з двумя маладымі байцамі Віктарам і Юрыем. Летам і восеппю 1942 г. Вольта Перагуд вельмі часта быва-ла ў Васіля з кароткімі паведамленнямі пра свае пазіранні за бліжэйшымі чыгу-начнымі станцыямі, аэрадромамі. Вечара-мі радист разведгрупы пасылаў у эфір чарговую інфармацыю. Міхаіл Беразовік замацаваўся ў Воўрах, маючы акупацый-ны пашпарт, наведваў навакольныя вёс-кі, прабіраўся ў варожыя гарнізоны. Звесткі разведчыкаў забяспечвалі дак-ладныя удары на чыгупачных станциях 1 варожых аэрадромах.

Праз нейкі час Вольга Перагуд адчула, што за ёй устаноўлены нагляд. У пачат-ку снежня Вольга Фёдараўна паспела пе-радаць Васілю Даўгялу гэту трывожную вестку. У тую ж ноч разведчыкі на-кінулі вёску (змагаліся потым у парты-занская брыгадзе «За Савецкую Бела-русь», загінулі). А рапіцай наступнага дня ў Забелле наляцелі карнікі. Сталі дапытвацца, хто гэтыя хлопцы, адкуль, піто жылі ў Ганны Белязекі. «Мы іх яшчэ да вайны ведалі,— заступіліся сяляне,— з Віцебска яны. Прыжыліся ў нас ча-сова, каб вайну перасядзець...». Каб запа-лохаць жыхароў, гітлераўцы схапілі тады Ганну Ягораўну Белязеку, Івана Іва-навіча Скарынкіна і яго дачку Настас-сю, Аляксея Міхайлавіча Григорьева, Ва-сіля Цітавіча Белязеку, Васіля Лявонць-евіча Белязеку і яго сястру Галіну, Анатоля Васілевіча Белязеку. Усе яны праз тыдзень былі закатаваны. Схапілі і Вольгу Перагуд, яна таксама загінула ў фашысцкіх засценках. Аднак расправы не запалохалі забельцаў. Яны, як і раней, да-памагалі партызанам, былі іх сувязнымі. А калі трэба было — ратавалі ім жыццё. Быў і такі выпадак. Позняй восенню

▲перацыю назвалі «Зорачкай»

3 успамінаў Б. П. Алешчанкі, былога камандзіра атрада імя М. А. ПІчорса пар-тызанская брыгады імя В. I. Чапаева

Выхаванцы Полацкага дзіцячага дома не змаглі пакінуць горад — перахопленыя на шляху танкавай калонай, вымушаны былі вярнуцца. Каля двухсот дзяцей за-сталося фактычна без сродкаў на існаван-не. Дырэктар дзіцячага дома Міхаіл Сця-панавіч Фарынка, выхавацелі не пакінулі дзяцей у бядзе. Усімі праўдамі і няпраў-дамі яны знаходзілі крыніцы забеспячэн-ня выхаванцаў харчаваннем, хавалі ў сваім доме дзяцей яўрэйскай нацыяналь-насці. 3 цягам часу з педагогаў-выхаваце-ляў і старэйшых па узросту дзяцей сфар-мірдвалася падіюльная патрыятычная група. 3 вясны 1942 г. яны пачалі перада-ваць партызанам зброю, звесткі з Пола-цкага варожага гарнізона. Дапамагалі абясшкоджваць фашысцкіх лазутчйкаў, якія засылаліся з Полацка ў партызан-скую зону. 3 нашага партызанскага атрада сувязь з дзетдомаўцамі трымалі развед-чйкі Міхайлаў, Штэйер і іншыя.

3 восені 1943 г. дзіцячым домам пачалі 1943 г. група разведчйкаў прабіралася ў в. Пясчанку, дзе знаходзіўся варожы аэрадром. Спыніліся перадыхнуць у За-беллі, зайшлі ў хату Марка Навумаві-ча Забельскага. Гаспадар прапанаваў змораним партызанам адпачыць, а сам пачаў паліць у печи. I раптам убачыў каля хаты гілераўцаў. Марк Павумавіч не разгубіўся, пакінуў нейкую вопратку на зброю, што стаяла ў куце, хуценька выйшаў у сенцы, дзе і сустрэўся з гіт-лераўцамі. Яны загадалі нанасіць дошак над колы засеўшай машины. «Зараз сы-ноў паклічу,— прапанаваў Забельскі,— выцягпем вашу машину». Марк Навума-віч з «сынамі» ўвіхаўся каля машыны, на якой ехала каля трыццаці гітлераў-цаў...

Жыве ў памяці вяскоўцаў і вобраз Івана Лявонцьевіча Белязекі. Схапілі яго гітлераўцы, далі ў рукі рыдлёўку і пагна-лі за вёску. Калі прымусілі капаць сабе магілу, размахнуўся Іван Лявонцьевіч і канваіру той рыдлёўкай па галаве, а сам — у хмызняк. Да вызвалення быў у партызанах.

...55 двароў было да вайны ў ціхай аддаленай вёсцы Забелле. I нІ адзін двор не абышла бяда, вострым болем засела ў сэрцы тых, хто застаўся жыць.

Ул. Ганковіч.

вельмі цікавіцца гітлераўцы. У атрад паступалі весткі ад наших сувязных, што над дзецьмі навісла пагроза — акупанты планавалі выкарыстаць іх як донараў. Трэба было тэрмінова ратаваць дзяцей. Выйсце ў такой сітуацыі было адно — вы-везці іх у партызанскую зону.

Па дамоўленасці з нашымі разведчи-кам} Міхаіл Сцяпанавіч Фарынка дабіўся перамяшчзння дзіцячага дома ў прыгарад-ную вёску Бельчыцы. Аднак тут таксама размяшчаліся варожыя падраздзяленні. У такой сітуацыі план выратавання дзя-цей вельмі ўскладняўся. Акрами таго, у адкрыты бой партызаны ўступаць не маг-лі, каб не рызыкаваць жыццём дзяцей.

Прыгарад Полацка кантраляваўся раз-ведчикам} нашага атрада, таму каманда-ванне Ушацкай зоны і даручыла нам пра-весці аперацыю па вываду дзяцей.

Марознай ноччу 18 лютага 1944 г. 220 партызан выйшлі на ўзлесак, што падсту-паў да вёскі. Выслаўшы ўзмоцненыя ўзво-ды партызан на дарогу, што вяла ў По-лацк, я аддаў загад блакіраваць будынкі, у якіх жылі памагатыя акупантау. Астатнія партызаны бясшумна прабраліся да дзіця-чага дома. Пачаліся паспешлівыя зборы. Калі паблізу будынкаў, дзс размяшчаліся дзеці, з’яўляўся патруль, у дамах імгненна ўсё замірала. Дзесяткі партызанскіх аўта-матаў, вінтовак трымалі на прыцэле варо-жі4 патруль. Праз гадзіну трыццаць сан-ных фурмапак з дзецьмі, іх няхітрым скарбам рушылі ў небяспечны шлях. На шчасце, Бельчыцы пакінулі ненрыкметна. Далейшы шлях таксама абышоўся без пры год. Без адзінага выстрала дзеці былі дастаўлены ў партызанскую зону. Выдат-на дзейнічалі ў час аперацыі наши парты-заны з Улы Васіль Буфал, Барыс і Раіса Корзуны, Браніслаў Какачанскі, Іван Хлапянец, Валянцін Алёшчанка, Фёдар Корзун, браты Аляксандр і Уладзімір Ігнатовічы, Яўген Думіпскі і многія ін-шыя.

Паўраздзетых, знясіленых дзяцей мы адразу ж пазахутвалі ў кажухі і накармі-лі. I трэба было бачыць, якой радасцю свяціліся вочы хлопчыкаў і дзяўчыпак, калі усе трывогі засталіся ззаду.

Дзяцей накіравалі ў партызанскі шпі-таль. Падлячыўшы іх там, пачалі адпраў-ляць самалётамі на Вялікую зямлю. У ад-ным з палётаў загінуў лётчык Аляксандр Мамкін. Смяртэльна паранены, ён апопі-нім намаганнем пасадзіў самалёт на зям-лю. уратаваўшы васьмёра дзяцей, што ля-целі з ім.

...Цяпер не прыпомню нават, хто прана наваў назваць аперацыю па выратаванню выхаванцаў Полацкага дзіцячага дома «Зорачкай». Аднак упэўнены, што праз усё жыццё будзе тэта «Зорачка» выпра-мепьваць святло чалавечай дабрыні і цеп-лыні*

«Пусть вечно живет Русь и ее защитники»...

Аднойчы, гуляючы каля раўчука, што працякае адразу за вёскай, вучпі пятага класа Астровенскай школы знайшлі звы-чайную бутэльку. Хлопцы, не доўга ду-маючы, кінулі яе на камень. Шкло разляцелася, а на зямлі застаўся ляжаць згорнуты аркуш напори. Хлопцы былі здзіўлены такой знаходкай і пачалі асця-рожна разгладжваць паперку, на якой бы-ло штосьці напісапа. Аднак вада і пясок, якія трапілі ў бутэльку, размылі некато-рыя словы. Удалося прачытаць толькі частку тэксту:

«Кто найдет эту записку, пусть пере-даст... нас осталось трое... Сергей Ивано-вич, Василий Николаевич, Владимир Егорович... партызанской базы в 3.... нарвались на засаду... На поле убито около 50 фашистов, нам никак нельзя отсюда вырваться. Мы в окружении. Патроны кончились, гранаты тоже. Но мы не сдадимся врагу живыми.

Пусть вечно живет Русь и ее защит-ники. Прощайте, товарищи».

Пісьмо не магло не ўсхваляваць хлоп-цаў. Параіўшыся ў школе, вырашылі перадаць пісьмо на абласное радыё. I вось першая вестка: з вёскі Смолькі Віцебскага раёна сям’я Паўлавых паведамляла, што ў іх быў сын Сяргей Іванавіч. У гады вай-ны ёп партызаніў на тэрыторыі Бешан-ковіцкага раёна. Сяргей скончыў сем кла-саў перад вайной. Да сына часта прыхо-дзіў дырэктар школы Несцяровіч, а ў хуткім часе ў дом пачалі наведвацца пар-тызаны. Сяргей збіраў для іх вінтоўкі, патроны. Таццяна Купрыянаўна, маці Сяргея, прыгадала, што ў 1943 г. сагналі ў школу каля ста юнакоў і дзяўчат, за-чынілі іх на ключ. Сярожа прабраўся глы-бокай ноччу да школы, выставіў аконную раму і вызваліў усіх. Так моладзь вёскі не трапіла ў Германію. А праз не-калькі дзён да Паўлавых нечакана з’явіла-ся паліцыя. Малодшанькая Рая непрык-метна выскачыла з хаты, каб папярэдзіць Сярожу. Ен збег у в. Маркава, хаваўся там нейкі час, пакуль партызаны не ўзялі да сябе ў атрад. Сяргей змагаўся ў ат-радзе імя М. А. ПІчорса бригады «За Савецкую Беларусь» разам з аднавяскоў-цамі П. А. Мураўёвым, А. П. Бе-раснёвым (усе загінулі). Таццяна Куп-рин науна сустрэлася адразу пасля вы-звалення Віцебшчыны з камісарам атрада Я. Н. Шапонькам, які шмат разоў бы-ваў у доме Паўлавых. Якаў Несцеравіч успомніў, што бачыўся з Сяргеем, калі іх атрад трапіў у акружэнне. Прабіцца праз варожае кальцо было адзіным выйс-цем для байцоў. Больш камісар Сяргея не бачыў...

Сяргей Іванавіч Паўлаў з в. Смолькі... Можа, тэта я к раз ён, мужпы патрыёт сваёй Радзімы, адзін з аўтараў запіскі? Сяргей Паўлаў таксама ж ваяваў у тых мясцінах, дзе знондзена запіска. I атрад, у якім ён нартызаніў, апыпуўся ў ва-рожым кальцы. Ці будзе да капца раз-гадана тайпа знойдзенага развітальнага пісьма?

Камбрыг Раманаў

Павел Мінаевіч Раманаў нарадзіўся ў 1905 г. ў Чыце. Адзін з аргавізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху ў Віцебскай вобласці ў Вялікую Айчынную ванну. Ге-рой Савецкага Саюза (15.8.1944). Член КПСС э 1929 г. 3 1920 г. рабочій. 3 1931 г. на партыйной і савецкай рабоце. У Айчынную ванну з мая 1942 г. 2-і сакратар Сураж-скага, з верасня 1942 г. 1-ы сакратар Бе-шанковіцкага падпольных райкомаў КП (б) Б, адначасова з кастрычніка 1942 г. каман-дзір нартыэанскай брыгады «За Савецкую Бе-ларусь». У маі 1944 г. загінуў у баі. Імем II. М. Раманава названы вуліцы ў Бешан-ковічах, Уле, саўгас у Бешанковіцкім раёне.

3 успамінаў Мікалая Барысавіча Ласякі-на, былога партызана брыгады «За Савец-кую Беларусь», ад’ютанта П. М. Раманава

Мне давялося сустракацца з рознымі людзьмі. Але такога, як наш камбрыг Па-вел Мінаевіч, больш не сустракаў. Вось з каго браць нрыклад, з такіх камуністау маладым «жиццё рабіць»! Ен быў сама справядлівасць. Умеў Павел Мінаевіч за-пальваць сэрца байцоў гарачым словам. У баях жа быў мужны, цвяроза ацэнь-ваў абстаноўку, хутка і дакладна пры-маў рашэнні.

Мне, нанрыклад, запомнілася даволі складаная аперацыя, калі разграмілі Со-караўскі гарнізон. Дзякуючы добран раз-ведцы, умеламу кіраванню камбрыга на-шы страты былі нязначныя, хаця авалода-лі тады складанай сістэмай абароны во-рага.

Што яшчэ прыцягвала ў гэтым чалаве-ку? Вадай, самае галоўнае, вытрымка і цярпенне. Я, зразумела, імкнуўся як мага лепш выконваць свае абавязкі. Ды на ня-вопытнасці не аднойчы дапускаў промахі ў ад’ютанцкан службе. Але ніколі Павел Мінаевіч не навысіў йа мяне, юнака, голас. Ен вучыў, нераконваў, натрабаваў, але не данускаў знявагі. I знешні выгляд камбрыга прыцягваў да сябе. Помню, многія хацелі быць надобнымі на яго. У баях і цяжкіх пераходах, калі даводзі-лася адрывацца ад ворага, нрабіраючыся цераз балоты і гунічары, бытавыя ўмоны, зразумела, былі вельмі дранныя. Аднак Павел Мінаевіч у любой абстаноўцы быў падцягнуты, паголены. Яго высокая стройная постаць прыцягвала да сябе байцоў. Мужнасць камбрыга прыбаўляла сілы. Яго любілі усе. Сакратару паднольна-га райкома партыі беззапаветна верылі людзі ў вёснах, дзе ён часта выступаў на сходах.

Пад контролем брыгады была вялікая тэрыторыя ад вёскі Суша на Лепель-шчыне да Улы, Пяцігорска ў Бешан-ковіцкім раёне. I толькі калі вясной 1944 г. супраць партызан гітлераўцы кі-нулі танкі, авіяцыю, буйныя сілы ар-міі, давялося нам з баямі адыходзіць ва Ушацкую партызанскую зону. У цяжкія дні блакады камбрыг быў заўсёды нобач з партызанам!, падтрым-ліваў насельніцтва, якое выходзіла разам з намі з-пад удараў ворага.

У час прарыву блакады наша бригада рухалася ў другім эталоне. Да гэтага часу гітлераўцы наснелі апамятацца пасля першага масіраванага ўдару партызанскіх сіл. Вузкі калідор прарыву зноў апы-нуўся пад мінамётным і гарматным агпём, прастрэльваўся з аўтаматаў і куля-мётаў. Раманаў быў на кані, пранускаў міма сябе байцоў. У нейкі момант асаблі-ва моцны агнявы налёт прымусіў яго спе-шыцца. Саскочыў з каня і я. Схапіў на-вады каня камбрыга. Паўла Мінаевіча я ўжо не бачыў, мінуты пад агнём здавалі-ся бясконцымі. Некалькі разоў у непра-гляднай цемры я клікаў камбрыга па іме-ні. Інакш нельга было, бо вораг зусім быў побач. Аднак ніхто мне не адазваўся. Я вырашыў рухацца далей. Больш лю-бімага камбрыга я не бачыў...

3 успамінаў К. М. Быстровай, былога намесніка камісара па камсамолу парты-занская брыгады імя С. М. Кароткіна

Камісар партызанский брыгады «За Са-вецкую Беларусь» Мікалай Георгіевіч Жыжоў загінуў у маі 1944 г. ў час блакады Полацка-Лепельскай партызан-скай зоны. Магілы камісара няма. Не ўдалося ў тыя страшныя дні вынесці і па-хаваць цела любімага камісара. Пад куля-мі ворага партызаны змаглі толькі забраць яго зброю і сумку з дакументамі.

Я добра ведала камісара Жыжова. Шмат можна расказаць пра мужнасць, адвагу гэтага разумнага, бясстрашнага чалавека. Нарадзіўся Мікалай Георгіевіч Жыжоў у 1910 годзе ў Шумілінскім раёпе. Скоп-чыў Полацкі педагагічны тэхнікум, праца-ваў у Лявонаўскай сямігодцы. Назией, пасля службы ў Чырвонай Арміі, вучыў дзяцей у Гаранскай і Юркавіцкай школах Полацкага раёна. У Юркавічах яго і заста-ла ванна. У сакавіку 1942 г., маючы зброю і боеприпасы, пайшоў у лес. Разам з ім былі яго брат Лляксандр Садукевіч, два стрыечныя браты — ваенны ўрач Іван Дзянісавіч Старавойтаў і выпускнік шко-лы Вася Старавойтаў, а таксама малод-шы палітрук Чырвонай Арміі Аляксапдр Карабейнікаў, які трапіў у акружэнне. Свае баявыя дзеянні груна начала ў Обалі. У чэрвені 1942 г. груна, паноўненая іншымі патрыётамі, улілася ў атрад «Грозны» партызанскай брыгады імя С. М. Кароткіна. Камісарам атрада стаў М. Г. Жыжоў.

Упершыню я сустрэлася з Жыжовым у пачатку лістапада 1942 г., калі прибыла ў размяшчэнне атрада з Масквы. Я принес-ла з сабой лістоўкі, газеты. Сярод іпшай літаратуры была і кніжка «Спада рожнік партызана», у якой асвятляліся пытанні баявой падрыхтоўкі народных мсціўцаў, коратка апісвалася айчынная і тро-фей пая зброя, было шмат парад для ар-ганізацыі жыцця і быту, баявой дзейнасці партызан. Жыжоў зацікавіўся гэтай кніжкай і папрасіў прынесці пазнаёміцца з ей. У штабе мяне сустрэў чалавек сярэдняга ўзросту, з правільнымі рысамі твару, са спакойнай, прием пай усмешкай. Вайсковая форма неяк асабліва падкрэс-лівала яго стройнасць і сціпласць. Ён адразу пачаў распытваць пра Маскву, пра Вялікую зямлю. Камісар хацеў ве-даць усё аб усім і ўсіх. «Якое багац-це! Як усё тэта нам патрэбна!» — паў-тараў ён, праглядаючы літаратуру. Праз нейкі час у вёсцы Станіславова мне давялося слухаць даклад камісара на то-му «Разгром фашысцкіх войск пад Маск-вой». Партызаны і мірныя жихари з надзеяй і верай слухалі Жыжова. Мяне ўразілі яго эдольнасці прамоўцы, умение зрабіць даклад захапляюча, канкрэтна, пе-раканаўча. Я бачыла, з якім даверам і любоўю ўспрымаюць прысутныя кожнае слова камісара. А потым мне не адной-чы прыходзілася ўдзельнічаць з камісарам Жыжовим у баях, дзе я была палітру-ком узвода. Ен заўсёды ішоў наперадзе, па ўвесь рост, быў снакойны і ўнэўнены.

У сакавіку 1943 г. Мікалай Георгіевіч Жыжоў стаў камандзірам атрада «Гроз-ны». А летам 1943 г. Віцебскі пад-польны райком партыі зацвердзіў Міка-лая Георгіевіча інструктарам райкома. Трэба было бачыць, з якім жалем развіт-валіся з ім партызаны. Жыжоў любіў прыязджаць у сваю бригаду, удзельнічаў у баявых аперацыях. У адным з такіх баёў яго параніла ў ногі.

У лютым 1944 г. Мікалай Георгіе-віч Жыжоў быў назначаны камісарам бри-гады «За Савецкую Беларусь». У краса-віку—маі 1944 г. бригада разам з іншымі нартызанскімі фарміраваннямі Полацка-Лепельскай зоны трапіла ў блакаду. Цяж-кія знясільваючыя баі выпалі на долю пар-тызан. У раёне вёсак Вуглы і Маты-рына бригада трапіла ў акружэнне і на працягу шасці дзён адбівала атакі во-рага. 3 кожным днём у живых заставалася ўсё менш і меню партызан. Пакуль былі боеприпасы, байцы адчайна адбіваліся ад насядаючых карнікаў. За ўвесь перыяд блакады смерцю храбрых загінула шмат партызан бригады. Сярод іх большасць камандзіраў і камісараў атрадаў, каман-дзір брыгады П. М. Раманаў, камісар М. Г. Жыжоў...

...Была нядзеля. Фруза Берасцень, Надзя Матус і Ніиа Берасцень вярта-ліся з Бешанковіч дамоў у вёску Берас-ні. Дзяўчаты ажыўлена ра.змаўлялі. Ран-там з прыдарожных кустоў да іх дапесла-ся: «Дзяўчаты, пачакайце!» На дарогу выйшаў незнаемы чалавек у цывільным. «Не скажаце, у якім баку Бешанкові-чы?» — запытаў незнаемы, да якога да-лучыліся яшчэ двое яго таварышаў. Сло-ва за слова, разгаварыліся. Фруза звярну-лася да аднаго з іх: «Дзядзечка, а вы партызан?». «Дзядзечка» ўважліва пагля-дзеў на дзяўчыну і кіўнуў галавой,— маўляў, не намылілася. I дзяўчаты, нібыта згаварыўшыся, пачалі прасіцца ў атрад.

— Будзе ў вас зброя, тады і пагаво-рым,— няпэўна адказаў «дзядзечка».

— А дзе ж яе ўзяць?

— У гарнізоне,— пажартавалі партыза-ны.

— Не палохайце нас. Мы дастанем зброю,— адказала за ўсіх Фруза.

Хоць і неприемна ёй было, але пры-зналася, што стрыечны брат Косця слу-жыць у Крывіне ў паліцыі. Ёп і да-паможа са зброяй.

— Толькі не думайце, што Косця здрад-нік! Яго сілай прымусілі, брат даўно шу-кае сувязей з вамі,— запэўніла дзяўчына.

3 таго часу Фруза стала сувязной атрада «КІМ» партызанский брыгады імя ВЛКСМ. Часта сустракалася з «дзядзеч-кам» — Арэстам Дзмітрыевічам Юхапа-вым, з якім пасябравала з той памят-най сустрэчы на дарозе. Пазнаёміла з ім брата Косцю. Ад яго Арэст Дзмітрыевіч даведаўся, што ў Бешанкові-чы прыбывае вялікае падмацаванне гітле-раўцам для барацьбы з партызанамі. 3 да-памогай Косці партызаны рыхтавалі напа-дзенне на Крывінскі паліцэйскі ўчастак.

— Каб не рызыкаваць жыццём тваіх родных, возьмем цябе ў налов ў час апе-рацыі,— прапанаваў свой план Юханаў.

У ноч перад нападзеннем Косця пад-рыхтаваў шмат зброі ў каравульным па-мяшканні. Аперацыя прайшла ўдала. Фруза пасля разгрому паліцэйскага ўчаст-ка некалькі дзён не начавала дома — хавалася ў сястры, у суседняй вёсцы Ла-бачова. Маці яе, Акуліпа Іванаўна, такса-ма трывожылася за дачку — штосьці ня-добрае прадчувала яе сэрца. I недарэм-на — стала вядома, што хтосьці данёс у камендатуру.

Жнівеньскай ноччу 1943 г. Фруза ра-зам з Надзеяй Матус пайпіла ў нарты-занскі атрад «КІМ». Там сустрэлася з Косцем, які быў ужо другім нумарам ку-лямётнага разліку ў атрадзе. Надзя стала медсястрой. А Фруза разам з партызана-мі хадзіла на баявыя заданні. Першы яе ўдзел у анерацыі «Рэйкавая вайна» ў жніўні 1943 г. Пад агнём праціўніка дзяў-чына здзейсніла больш за дваццаць узры-ваў наблізу чыгуначнай станцыі Шумілі-на. Прымала ўдзел у надрыве шасці эша-лонаў. 19 красавіка 1944 г. непадалёку ад Барысава ўзарвала вялікі састаў. Выбух выклікаў пажар. Гітлераўцы адкрылі ша-лёны агонь па партызанах, што адступа-лі, спрабуючы акружыць іх. У час бою ніхто не заўважыў, як Фруза адарвалася ад груны і стала прыкрываць адстуилен-не. У лагер вярнулася ўся трупа, акрамя Фрузы. Дзяўчыну лічылі загінуўшай. Ад-нак на наступны дзепь Фруза вярнулася ў атрад.

...Стаяла цёплая майская раніца. Ужо некалькі гадзін партызаны, акружаныя ворагамі, стрымлівалі націей праціўніка. Над вершалінамі дрэў кружылі самалёты, закідваючы партызан лістоўкамі. Гітле-раўцы патрабавалі здавацца без бою. Ста-новіиіча было крытычным. Боеприпасы на зыходзе, шмат параненых і забітых. Працягваць бой да апоіпняга патрона і загінуць ці паспрабаваць прарвацца? Камандзір атрада Юханаў, радавыя пар-тызаны ўсведамлялі, што іеці на пра-рыў — тэта таксама ахвяраваць людзьмі. Аднак дзѳля тых, каму пашчасціць застац-ца живым, трэба прымаць менавіта та-кое рашэнне. Сфарміравалі ўдарную тру-пу. На золку партызаны непрыкметна пад-паўзлі да варожых акопаў і закідалі іх гранатамі. Нейкі момант немцы маўча-лі. Потым з дзота застракатаў кулямёт, пад агнём якога вырвацца живым было немагчыма. Юханаў падняўся і хутка ака-заўся па дзоце. Ен схапіў гарачы ствол кулямёта і спрабаваў выцягнуць яго праз амбразуру. На дапамогу падаспелі Алег Зялінскі і Віктар Цімашкоў. Віктар,

упёріпыся нагамі ў накат бярвенняў, скі-раваў ствол кулямёта над галовамі партызан. У тэты час яны кінуліся на пра-рыў. А над іх галовамі страчыў варожы кулямёт. Юханаў заўважыў у нершых радах ударная груны і Фрузу. 3 варожай траншэі, дзе толькі што былі гітлераў-цы, яна вяла агонь з аўтамата.

Наш зямляк Іван Чуклай

Іван Іванавіч Чуклай нарадзіўся ў 1920 г. ў в. Прудзінава. У гэтых мяс-цінах прайшло яго дзяцінства. Разам з ад-нагодкамі хадзіў у Пяцігорскую сярэднюю школу. Перад вайной паехаў у Пінск да сваёй сястры Марыі, дзе яго і сустрэла вайна. Чуклай уступіў у нартызанскі ат-рад Васіля Каржа («Камарова»), створа-нага з партыйных і савецкіх актывістаў, патрыётаў горада ў першыя дні вайны, стаў камандзірам дыверсійнай трупы атрада. Пра бясстрашнасць, кемлівасць партызана хадзілі легенды. Гераічная гі бель Вані ў начатку верасня 1942 г. апаліла болем сэрцы ўсіх, хто ведаў або чуў пра адважнага камсамольца. У Пя-цігорскай школе сабрана шмат матэрыя-лаў пра кароткае і яркае жыццё земляка. Там, дзе праходзілі партызанскія сцежкі героя, таксама засталася светлая па-мяць — у Бешанковічах, Пінску і Салі-горску яго імем названы вуліцы. Імя камсамольца Івана Чуклая занесена ў Кнігу народнай славы г. Салігорска, Кнігу гонару ЦК ЛКСМБ, присвоена піянерскім атрадам і дружынам.

Адважны партызан I. 1. Чуклай уз-нагароджаны ордэнам Леніна.

«Дарагая мамулечка! Учора атрымаў атэстат і навінен быў выехаць 25-га. Але на нашу Радзіму напаў вораг. Я па-вінен абараняць яе...» Гэтыя радкі Ваня Чуклай нісаў з Пінска на сваю бацькаўшчыну ў в. Дубішчы, дзе жила яго маці, у першыя дні вайны. Яго даўняя мара быць урачом не здзейсніла-ся. А 28 чэрвепя на дарозе Піпск — Лагішын з'явіліся варожыя бронемаши-ны. Тут яны і атрымалі печаканы адпор камсамольскага ўзвода знішчальнага ба-тальёна. Ваня Чуклай таксама быў у за-садзе, для яго тэта была першая сустрэ-ча з фашыстамі. Ваня трымаў у руцэ гранату. Каманда камандзіра: «Агонь!» —

Разведчик Міша Хадыка

Міша Хадыка, вучань 6 класа Чапа-віцкай школы, стаў падтрымліваць сувязь з партызанамі з канца 1941 года. А вясной

...У тэты дзень дзяўчыну цяжка парані-ла. Яна ляжала за вывернутым дрэвам і кароткімі чэргамі стрымлівала наступаю-чых немцаў. Потым аўтамат змоўк. Праз нейкае імгненне пачуўся выбух... Анош-нюю гранату Фруза пакінула для сябе...

Л. Лукашонак.

і гранаты паляцелі над колы галаўной машыпы. Бронемашына загарэлася і ста-ла. Ваня зняў з машыны кулямёт, за-браў дакументы, рацию... Так адбылося баявое хрышчэнне будучага партызана.

...У начатку верасня 1942 г. атрад «Камарова» напаў на гарнізон у мястэч-ку Нагост. Фашисты ярасна супраціў-ляліся, засеўшы з кулямётам у будынку, і спадзяваліся гранатамі закідаць парты-зан. Ваня паўзком прабіраўся да вора-гаў. Яго, відаць, заўважылі, бо адна гра-ната паляцела проста ў партызана. Чук-лай не разгубіўся, ён на ляту злавіў гранату і вярнуў яе ў акно. Пачуўся выбух, і кулямёт змоўк. Аперацыя за-вяршылася паспяхова. Здавалася б, самае цяжкае засталося ззаду. Партызаны вяр-таліся ў лагер з прыўзнятым настроем і ў каторы раз успаміналі, як спрытна Ва-ня падхапіў гранату і вярнуў фашистам іх «падарунак». I рантам засада! Бой быў кароткі і жорсткі. Параніла каміса-ра атрада Мікіту Івапавіча Бандараў-ца. Ваня застаўся прыкрываць свайго ка-місара. Ен спрабаваў вынесці яго з поля бою, як калісьці ў такой сітуацыі вынес з Эдзікам Нордманам смяртэльна пара-ненага Сяргея Карнілава, мужа Веры Ха-ружай. Аднак на тэты раз выратавацца не было суджана — варожая куля трапіла ў самае сэрца камсамольца.

Нядоўгай была яго баявая дзейнасць у атрадзе Васіля Каржа. Яго смерць і смерць камісара цяжка перажывалі пар-тызаны, мясцовае насельпіцтва. Імя кам-самольца Івана Чуклая было присвоена асобнаму атраду, які сфарміраваўся ў верасні 1943 г. і дзсйнічау на тэрыторыі Ленінскага раёна. Летам 1943 г. камса-мольцы Э. Нордман, В. Ляфанцьеў, Г. Некрашэвіч напісалі сакратару ЦК ЛКСМБ М. Зімяніну пра бясстрашпага камсамольца, яго гераічную смерць.

1942 г. ён перадаў партызанам атрада імя В. 1. Чапаева, якім камандаваў I. С. Бан-кароў, сем вінтовак, два аўтаматы, ручни кулямёт, каля дваццаці гранат і шмат пат-ронаў. Зброю Міша сабраў разам са сваім сябрам Віцем Крашчанком.

Міша атрымаў ад партызан важнае за-дание — пабываць у варожым гарнізоне ў в. Астроўна і дэталёва ўсё запомніць. Праз некаторы час хлопчик дакладваў камандаванню атрада аб размяшчэнні во-рага ў гарнізопе. У ліпені 1942 г. гарні-зон у Астроўне бйў разгромлены. Пасля гэтага піянера залічылі ў атрад.

Міша выявіў таксама агнявыя кропкі нраціўніка і сістэму яго абароны ў в. Доў-гае на шашы Віцебск — Бешанковічы. Абмеркаваўшы каштоўныя даныя, каман давание приняло рашэнне разграміць умацаваны пункт Доўгае. Прымаў удзел у тым баі і Міша.

У час рэйду на тэрыторыі Расопскага раёна ў пачатку 1943 г. каля в. ПІні-таўка карнікі навязалі партызанам аба-ропчы бой. Пасля абстрэлу іх пазіцый гітлераўцы пайшлі ў атаку. На ўчастку абароны, дзе знаходзіўся Міша, няспынна страчыў варожы кулямёт, схаваны за ва-луном. Міша трапным агнём з карабіпа прымусіў яго замаўчаць.

У маі 1943 г. бригада перадысла-цыравалася з баямі па тэрыторыю Ушац-кага раёна. Міша Хадыка са сваім сяб-рам Віктарам Крашчанком пайшоў на бая-вое задание. Ноччу на дарозе Ула —Ба-чэйкава яны залажылі міну і да світан-ня праляжалі ў кустах. Раніцай на ёй падарваўся грузавік з гітлераўцамі. У лі-нені 1943 г. ў час разгрому гарнізона ў в. Сокарава партызаны з засады напа-лі на трупу гітлераўцаў, якія спяшалі-ся на веласіпедах на дапамогу асаджа-наму гарнізону. Частку з іх партызаны знішчылі, астатнія разбегліся. Адзін пара-нены фашыст, фельдфебель, прыкінуўся забітым. I калі міма яго прабеглі пар-тызаны, ён з аўтамата адкрыў агонь... Міша кінуў у яго гранату. Хлопцу тады дастаўся ў якасці трафея аўтамат фельд-фебеля. Пасля гэтага бою Мішу перавя-лі ў разведку атрада. У час аперацым ён знычайна быў на чале калоны як пра-ваднік.

Разведчык Міша Хадыка ўдзельнічаў у «Рэйкавай вайне». Перажыў блакаду ў маі 1944 г. і цудам застаўся живым. У адным з баёў быў изранены, але хутка выздаравеў і змагаўся з ворагам да злучэння партызан з перадавымі часця-мі Чырвонай Арміі ў чэрвені 1944.

Пасля вайны Міша скопчыў будаўнічае вучылішча, служыў у Савецкай Арміі. Потым зпоў вучоба — у тэхнікуме лёгкай прамысловасці. Ураджэнец в. Гаротня камуніст Міхаіл Яфімавіч Хадыка жыве ў Віцебску. Узнагароджаны медалём «За адвагу»...

Нашчадкі Сусаніна

...Гэта адбылося ў апошнія дні чэрвеня 1944 года. 3 лесу да акопаў, дзе хава-ліся жыхары вёскі Застарынне, задыхаў-шыся, прыбеглі два хлапчукі:

— На ўскраіне пушчы шмат немцаў!

Гэта вестка ўсіх устрывожыла. Уста-навілі назіранне.

— Фрыцы ідуць лапцугом на Застарын-не,— неўзабаве паведамілі яны.

— Людзі добрыя, ратуйце! Мой жа Мі-хаіл у вёсцы,— устрывожылася Ганна Пасаманава, каля якой сядзела трог» яе маленькіх дзяцей.

— I Каця Карэліна там жа,— успом-ніў хтосьці.

У вёску тым часам увайшло каля 200 карнікаў. Фашисты адразу заўважылі на папялішчы адзінокія постаці двух ча-лавек.

— Бягом сюды! — скамандаваў ім гіт-лераўскі афіцэр.

Міхаіл Пасаманаў і Кацярына Карэ-ліна падышлі да яго.

— Вы можаце правесці нас у Ходцы? — спытаў эсэсавец.

— Даўно ў Ходцы не хадзіў...— нерамінаўся з нагі на нагу Пасаманаў.

— Хлусіць! — закрычаў гітлеравец і моцна ўдарыў прикладам селяніна.

«Хочуць выбрацца з акружэння... Трэ-ба перашкодзіць...» — ліхаманкава міль-галі думкі.

...Міхаіл і Кацярына іщлі наперадзе калоны. У жыце на агародах фашисты схапілі яшчэ двух хлопчыкаў. За імі з акопаў сачылі іх родныя, аднавяскоўцы. Маленькія дочкі Пасаманава Галя, Аня і Валя таксама бачылі свайго татку, аднак куды павялі яго немцы — зразумець не маглі.

Тым часам, мінуўшы лес, калона па-дышла да багны. Міхаіл спыніўся, моўчкі стаяў.

— Чаму не ідзеш? Наперад! — крык-пуў фашыст.

— Балота тут, правалімся. Трэба сця-жынку пашукаць. Пойдзем, дзеці,— узяў за рукі падлеткаў Міхаіл.

Пасаманаў з хлапчукамі ішоў да хмызняку. За імі нясмела ступалі па дрыгве два канваіры. Пераскокваючы з ядной купіны на другую, хлопчыкі хутка адарваліся ад канваіраў і шмыгнулі ў гушчар. Гітлераўцы адкрылі агонь, аднак хлопчыкі нібы растварыліся. Тады канва-іры схапілі за каўнер Міхаіла і на-чал! біць. Міхаіл чакаў стрэлу ў галаву. Ад напружанага чакання ён уцягнуў га лаву ў плечы, аднак гітлераўцы штур-халі яго наперад. Пасаманаў крочыў не шпарка, нібыта знайшоўшы рытм у гэтым смяротным маршы. Вёў ён калону на вёску Бікава, пакідаючы дзесьці збоку Ходцы.

Вось і Чорны раўчук, тут яму з дзя-цінства вядома кожная сцяжынка. Нане-радзе быў бярэзнік, каля якога стаялі нашы батарзі. Нечаканы гарматны залп на імгненне спыніў калопу — усе былі ў замяінанні. Настуным снарад лёг проста ў калону. У тэты момант Міхаіл Патапавіч упаў на зямлю тварам, побач павалілася Кацярына. Варожыя кулі не абмінулі гэтых мужных людзей.

...Міхаіл Патапавіч апрытомеў ужо ў шпіталі. Я к ён тут апынуўся — не ра-зумеў. Першым жадаппем было падняцца на ногі, каб убачыць сваіх, упэўніцца, што яны — жывыя. Але падняцца не змог... Варожая куля трапіла ў паты-ліцу, прашыўшы наскрозь.

...Артылерысты знайшлі яго выпадкова, калі збіралі трафеі на месцы разбітай каноны гітлераўцаў. Міхаіл Патапавіч ледзьве дыхаў, захлынаючыся крывёю. Дапамога была вельмі с вое часовая... На-шчадак Сусаніна застаўся жыць.

Я. Стамінок.

Смерці глядзелі ў твар

Камендант нямецкага гарнізона ва Уле, дзе размяшчаўся ваенны аэрадром, каш-тан Хельд запрасіў аднойчы да сябе ў кабінет палоннага Івана Родзіна, які працаваў на аэрадроме разам з іншымі ваеннапалоннымі.

— Чым займаўся да вайны, хто баць-кі? — пацікавіўся камендант.

— Бацькоў не намятаю, выхоўваўся ў сваякоў у Маскве, яны рамізнікамі бы-лі,— адказаў палопны.

— А нямецкі адкуль ведаеш?

— У школе вывучаў, ды і ў лагеры ўжо паўгода...

Усё ў адказах палоннага было праўдай, акрамя апошняга — нямецкі ён дасканала вучыў у Маскоўскім дзяржаўпым інсты-туце філасофіі і літаратуры, які паспяхова скончыў перад вайной.

Праз некалькі дзён Родзіна зноў вы-клікалі ў камендатуру. Размаўляў э ім, як і ў першы раз, камендант гарнізона.

— Мы знаходзімся ў зоне, дзе дзейні-чаюць партызаны. Твая задача — выяў-ляць падазроных асоб і дапамагаць нам абясшкоджваць іх...

Ад хвалявання у хлопца моцна забі-лася сэрца — значыць, ён будзе свабодна выходзіць. з лагера. Вось дык удача! Раней, калі салдаты з команды аэрадром-нага абслугоўвання выходзілі з гарадка ў пасёлак па рабочую сілу, часам бралі з сабой Родзіна як перакладчыка. У адзіп з такіх дзён Родзін сустрэўся з рускім урачом з бальніцы для цывільнага на-сельніцтва Iванам Аляксеевічам Рыбако-вым, з якім знайшоў агульную мову і пасябраваў. Праз нейкі час яны сталі давяраць адзін аднаму, і Іван шчыра прызнаўся, што даўно шукае сувязі з пар-тызанамі. Іван Аляксеевіч, які дапамагаў партызанам медикаментам!, перавязач-ным матэрыялам, згадзіўся перадаць праз сувязнога запіску Родзіна камапдаванню партызанской брыгади імя В. 1. Чапаева. Палонны прасіў прыняць яго ў ради народных мсціўцаў і выказваў гатоўнасць выконваць любое заданно. Родзін быў са-праўднай знаходкай для партызан — иры-франтавы аэродром ва Уле, дзе базірава-лася каля 30 цяжкіх машин, паліцэйскія ўчасткі вакол гарнізона, шашэйная ма-гістраль, па якой рухаліся грузы на фронт,— усе гэтыя аб’екты знаходзіліся над асаблівай іх увагай. Камісар бригады I. Ф. Каранеўскі перадаў Родзін у адказ: застацца на месцы, увайсці ў давер да коменданта і збіраць важнейший даныя аб гарнізоне, перамяшчэнні войск і заду-мах гітлераўцаў.

Родзін ад прыроды быў чалавек вясёлы, таварыскі, цаніў востры жарт, ведаў шмат рускіх народных песень, хутка запамінаў мелодыі нямецкіх песень. Гэтыя яго якасці дапамаглі яму заваяваць прыхіль-насць коменданта і яго памочнікаў. Сталая аўстрыйка, перакладчыца камен-данта, добра валодаючы мовай, не вельмі разбіралася ў палітычных падзеях і амаль не ведала ваеннай тэрміналогіі. I пасту нова, абмяркоўвоючы аператыўныя абста-віны з начальнікам паліцыі і бурга-містрамі, капітан Хельд усё часцей пера-кладчыкам запрашаў Івана Родзіна. Заў-важыўшы прыхільнасць коменданта гар-нізона да Родзіна, яго прыслужнікі так-сама пачалі ўсяляк паказваць сваю сім-патыю і прыхільнасць да перакладчыка. Падышоў час актыўна дзейнічаць. Ро-дзін падрыхтаваў схему ўмацаванняў і агнявых кропак у ваенным гарадку, вакол аэрадрома і ў пасёлку, устанавіў таксама колькасць лётнага саставу, аэра-дромнага абслугоўвання і аховы. Гэтыя звесткі Іван перадаў Клаўдзіі Каранеў-скай, систры камісара бригады, якая ўладкавалася на работу ў ваенны гара-док. Многія важныя даныя ён перадаваў праз урача Рыбакова, які жыў у тым жа доме, дзе размяшчалася гарадская ўправа.

Такім чынам партызанская брыгада імя Чапаева мела самыя падрабязныя звесткі не толькі пра Ульскі гарнізон, але і пра паліцэйскія ўчасткі, размешчаныя ў па-ва кольных вёснах.

Наступнай аперацыяй, якую ажыццяві-лі Родзін і Рыбакоў, была дастаўка медыкаментаў у партызанскі шпіталь. Лякарствы і перавязачны матэрыял для паліцэйскага медпункта прывозілі з Ві-цебска. Там на аптэчным складзе праца-ваў былы выкладчык кафедры фармакало-гіі медінстытута Яблонскі. Ен згадзіўся дапамагаць партызапам. Па фальшивых накладных, рызыкуючы жыццём, Яблон-скі адпусціў са склада вялікую партыю медыкаментаў. Іх даставіў партызанам па нямецкай легкавой машине Пётр Рыба-коў. Тэты хлопец працаваў шафёрам у гарнізопе і ў далейшым неаднаразова дастаўляў партызапам боепрыпасы, за-палкі, соль (летам 1943 г. Пётр, ад-чуўніы, што за ім сочаць, разам з жонкай прыехаў на сваёй машине проста ў пар-тызанскі штаб).

Восенню 1942 г. ва Уле, сярод ваенна-палонных у ваенным гарадку ўсё часцей пачалі з’яўляцца рукапіспыя лістоўкі. Здабыўшы зброю, паншла да партызан сфарміраваная 1. Ф. Карапеўскім і Пят-ром Азаркевічам груна моладзі з Улы. Тэта сур’ёзна запепакоіла акупантаў. У канцы лістапада 1942 г. капітан Хельд выклікаў бургамістра, некалькі афіцэ-раў контрразведкі і запатрабанаў спісы партызанскіх сем’яў. Бургамістр нібы загадзя прадбачыў такое пытанне і ад-разу ж вылажыў паперу, у якой былі прозвішчы болыи чым дваццаці патрыё-таў. Трэба было неадкладна ратаваць людзей. Пад выглядам сустрэчы са стар-шим паліцэйскім Родзін накіраваўся ў пасёлак. Зайшоў на пілараму, дзе пра-цавала камсамолка Ліда Бядрыцкая. Дзяўчыне было даручана распаўсюджван-не лістовак, рабіла яна тэта спрытна і непрыкметна. Родзін шапнуў ёй: «Зау-тра раніцай будуць арыштоўваць усе партызанскія сем’і». У той жа дзень Ліда папярэдзіла сем’і Аляксандра Краўчан-кі, Уладзіміра Радзюка, яны ж паведа-мілі Барсуковым, Бардашэвічам.

Раніцай, калі прыйшлі гітлераўцы, хаты патрыётаў былі пустыя. У тэты дзень у камендапта гарнізона ўпершыню за-радзілася падаэрэнне па людзей з яго акружэпня.

А ў снежні 1942 г. капітан Хельд зноў правёў няўдалую аперацыю. У за-гадзе, атрыманым зверху, патрабавалася тэрмінова падабраць трупу моладзі для адпраўкі ў Германію. Ва Уле ўжо браць не было каго — асноўная частка моладзі пайшла ў партызаны, а тыя, што заста-ліся, дзякуючы ўрачу Рыбакову і яго сястры Надзеі, аказвалІся «хворымі» па туберкулёз або іншыя цяжкія хваробы. Таму быў намечены маршрут на Усві-цу, Загаваліна і іншыя вёскі. I на тэты раз Родзіну праз Клаўдзію Каранеўскую ўдалося папярэдзіць бяду.

Калі фашисты ўварваліся раніцай у Усвіцу, дзе-нідзе яшчэ ішоў з комінаў дымок. Аднак веска была пустая. Гітле-раўцы абрабавалі вёску, за б рал і ўсю жывёлу і накіраваліся ў бок гарнізона. Нечакана з засады па ворагах быў ад крыты агонь.

Серия няўдач прымусіла насцярожана ставіцца да ўсіх рускіх, што былі на службе, у тым ліку і да Родзіна. Іван Георгіевіч выразна зразумеў тэта, калі даведаўся, што арыштавана і адпраўлена ў Бешанковічы Клаўдзія Карапеўская. А потым у камендатуру зноў сталі запрашаць старую аўстрыйку, калі Хельд прымаў бургамістраў, начальніка паліцыі і Родзін перакладаў іх гутарку. Што рабіла тэта жапчына ў час сустрэч? Магчыма, падслухоўвала яго пераклад у суседнім пакоі...

Наступ ну ю парную аперацыю Хельд распрацоўваў у глыбокай тайне. Да ўдзе-лу ў яе распрацоўцы былі запрошапы толькі камандзіры падраздзяленняў, рас-кватараваных ва Уле, і некалькі афіцэ-раў з контрразведкі. Але менавіта ад іх Родзін даведаўся аб маючай адбыцца апе-рацыі ў студзені 1943 г. супраць па рты-занскай бригады імя Чапаева. Тэту вестку принесла ў штаб бригады пад новы год Ніна Леднік. Яшчэ яна принесла егіпец-кіх цыгарэт і некалькі апельсінаў — Іван Георгіевіч віншаваў партызан з Новым 1943 годам.

4 студзеня Ніна принесла ад Родзі-на новую запіску: аперацыя пачнецца раніцай 5 студзеня, маршрут — вёскі Усая, Краснае, Глыбачка.

Партызаны бригады былі прыведзены ў баявую гатоўнасць. Аднак гітлераўцы схітравалі — наступление пачалося ра-ней. 3 засады атрад Максімовіча змог знішчыць толькі браніраваную машину з буйнакалібернымі кулямётамі і каля 50 фашыстаў. Глыбокі снег не дазваляў іншым атрадам своечасова заняць наме-чаныя пазіцыі, і падаспеўшыя асноўныя сілы гітлераўцаў началі цясніць партызан. У критычны момант на дапамогу прый-шоў Мікалай Пучкоў са сваім атрадам і іншыя. Ратуючйся ад поўнага раз-грому, карнікі навярнулі назад.

Вясной і летам 1943 г. партызаны нравялі дзве смелыя аперацыі, у падрых-тоўцы якіх непасрэдны ўдзел прымалі Родзін і Рыбакоў. У канцы сакавіка над выглядам сваяка Рыбакова, важна га чы-ноўніка з Віцебскай гарадской управы, нрыбыў да яго ў госці намеснік каман-дзіра па разведцы атрада імя Суворава Мікалай Спірыдонаў. Разведчык многае ўбачыў сваімі начыма, разам з Родзі-ным яны нызначылі нанбольш бяспечныя шляхі падыходу да самалётаў.

А праз некаторы час ад нартызанскіх мін узарваліря дзве варожыя машины на аэрадроме.

У чэрвені партызаны бригады імя Ча-паева паспяхова разграмілі аўтакалону з живой сілай праціўніка. Напярэдадні Родзін паведаміў, што па шашы на Ле-пель над узмоцненай аховай пойдуць 15 машин з салдатамі. Для засади пар-тызаны выбралі густы хмызпяк ля да-рогі непадалёку ад вёскі Бортнікі. Нечаканым ударам чапаеўцы знішчылі больш за 70 фашыстаў.

У пасёлку пачаліся арышты. Ратуючыся ад выкрыцця, да партызан пайшлі Ліда Бядрыцкая, Іван і Надзея Рыбаковы. Цудам вырваўшыся з лап гестапаўцаў, прыйшла ў бригаду і Клава Каранеў-ская. Смяротная небяспека навісла над Iванам Родзін ым. У ліиепі яго арышта-валі. Не маючы прямых улік, праз три дні яго выпусцілі. Камендант загадаў яму не выходзіць за межи ваеннага га-радка. Нраз нейкі час у нядзелю, калі гітлераўцы былі меню пільныя, прыхапіў-шы два пісталеты і некалькі гранат, Родзін выйшаў з лагера. Недалёка ад вёскі Фролкавічы ў ляску яго чакалі партызанскія разведчыкі...

Як жа склаўся лёс патрыётаў? Боль-шасць з іх мужна неранеслі увесь цяжар выпрабаванняў партызанскага жыцця. Аднак не ўсе дачакаліся светлага дня Перамогі. Іван Аляксеевіч Рыбакоў, на-чальнік партызанскага шпіталя, у дні блакады зрабіў усё, каб выратаваць хво-рых і параненых. 4 мая 1943 г. Іван Аляксеевіч загінуў на баявым пасту. Быў цяжка кантужаны намеснік на-чальника разведкі бригады імя Чапаева, а потым намеснік камісара 1-Й анты-фашысцкай брыгады Іван Георгіевіч Родзін. Аднак выжыў, пасля вайны пра-цаваў на кафедры філасофіі ў БДУ імя Леніна.

А. Сцепанец.

Вогненныя вёскі: Праўда і Памяць

Вёскі Баранова (98 жыхароў, 20 два-роў), Свіціна (29 жыхароў, 9 двароў), Шляхцічы (64 жыхары, 15 двароў), Якубаўшчына (129 жыхароў, 31 двор) родныя сёстры Хатыні. Яны назаўсёды сцёрты з твару зямлі. Жыццё ў іх спынілася ў ваеннае ліхалецце. Спыні-лася назаўсёды.

Акрамя іх вёскі Беркава, Ганкавічы, Дуброва, Макраны, Стрэлішча, Хоціна... Усяго 34 вёскі і вёсачкі на бешанко-віцкай зямлі, якія ў ваенны час сталі вогненнымі. Так і паэначылі ў сэрцы тыя, хто гарэў разам з імі, каго забівалі ў родных сценах, на родпай зямлі. Вогнен-нымі яны сталі для загіпуўшых у агні; для живых, цудам ацалелых, яны так-сама засталіся ў памяці вогненнымі. Ад іх гарачага болю ня.ма спакою, колькі б ні прайшло часу. Страшэппая памяць і праўда тых дзён — тэта юнацтва, леп-шыя гады жыцця чалавека для большасці з тых сведкаў, што жывуць сёння. Пе-чатан і росквіт іх жыцця быў пера-крэслепы жудаснай смерцю родных, улас-най смерцю, у лапах якой пабывалі самі.

Апошнія сведкі... Іх боль і страх пера-жытага ўскалыхвае, прымушае біцца сэр-ца, як тады — у сорак другім, сорак трэцім вогненных гадах...

ВЕСКА ХОЦІНА

55 двароў было ў в. Хоціна да вайны, 244 чалавекі дарослых і дзяцей жылі ў яе хатах. У начатку студзеня 1942 г. веска была спалена датла. 24 жыцці загублена.

3 успамінаў Вольгі Кузьмінічны Лявошкі, 1900 года нараджэння, жыхаркі в. Хоціна

Нея к на золку прыйшлі ў вёску- пар-тызаны. Кажуць: запрагайце коней і вязі-це нам у лес хлеб. Некаторыя з наших і наехалі на Глыбачку. А некалькі му-жыкоў пайшлі на канюшню, каб потым везці зерне. Я на вуліцы сустрэла Ваську Ляшкевіча, дзевера, і кажу яму: «Штосьці не падобны яны на партызан». «I я так думаю»,— адказвае ён. I пайшлі па дамах. А гэтыя «партызаны» забралі мужыкоў з канюшні, сустрэлі маю систру Марыю Даватар, акружылі з чатырма малымі дзецьмі. Таксами і іх забралі, на падводу пасадзілі і разам з мужчынамі ў’Сокарава павезлі. Усяго 17 чалавек за-бралі. А дзеткі Марыі паўголымі паехалі. Узяла я каня і навезла ім хлеб ды адзенне. Еду бальшаком і бачу свежы кар’ер выкапапы, а там наіпы, усе за-бітыя, ляжаць адзіп на адным. 3 таго часу кожпы год вяночак кладу на тое месца.

А на Увядзенне, перед калядамі, на золку зноў пабралі наіпых мужыкоў. Як быццам ноччу партызаны мост узарналі каля вёскі. Яны і наляцелі. Мой муж па-мёр ад крупознага запалення лёгкіх перад гэтым — у мяне браць было некага. На печы спалі толькі пяцёра дзетак, адзін за другога меншыя. Я толькі ў печы паліць сабралася. А тут суседка на парог: «Воль га, дэярэўню ачапілі, паліць будуць...» У мяпе і рукі апалі. Я дзяцей з печы. «Дзеткі, бяжыце на дзярэўню,— кажу,— можа ўцалееце». А на вуліцы бура з ног валіць. А тут немец заскочыў і спічкі мне ў рукі совае: «Запальвай». А другі вырваў у яго карабок і давай сам хату падпальваць. Я выскачыла на вуліцу ў чым была. А па вуліцы Анюта Арлова са сваей сямёркай,— столькі дзяцей было,— прама на возера бяжыць, на лёд, каб гэтае ліха перабыць. I я туды. Сло-нам, усе мы там сабраліся. Ляжым — галавы ўзняць не можам — кулі з вёскі прама на нас. Бачу, яшчэ так паляжым, дык у вадзе будзем мёртвым» плаваць. /(умаю, у бок могілак трэба прабірацца. А немец сам ідзе да нас, а з ім — пера-кладчык. Пачалі мальцаў, каторыя боль-ший, забіраць, відаць, у нямеччыну. А мой Косцік 8 класаў перад вайной прайшоў, такога ж росту, як тыя, каторых забіраюць. Не вытрымаў ён, давай уця-каць. Як заяц бег. Колькі ні стралялі наўздагон — уцёк. А людзі, як рыбкі тыя, па лёдзе распласталіся і ляжалі, пакуль вёску не спалілі. Ды так усё зрабілі чыста — голае поле, а не вёска. Паўзры-валі печы, папалілі ўсе дрэвы, сады. У на-шым двары вялізныя ліпы стаялі, якраз такія, як цяпер стаяць — адраслі, дык яны і іх спалілі. Тэта значыць, каб пар-тызаны не заходзілі і не змаглі тут схавацца. Пастаяла, наплакала над вугол-лем. Адкуль ні вазьміся — кароўка наша падышла, стала плячо маё лізаць. Пайшлі з ёй у партызанскую зону. У Альшанах жылі, у Стараселлі, Колках. Варыла партызанам, мыла бялізну.

3 успамінаў Вольгі Васілеўны Рабыш, 1898 года нараджэння, жыхаркі вёскі Хоціна

У нас каля свірнаў салома ляжала. Ноччу яе партызаны цягалі на дарогу, каб маеты ўзарваць на бальшаку. Масты паўзрывалі, а адкуль салому бралі бачна раніцай стала. Вось на гэтым следзе немцы да нас, маўляў, мы вінаватыя, што ўзрывы на дарозе адбыліея. Манго мужа Мішу забралі, іншых мужыкоў таксама па Улу пагналі. Люба, старейшая дачка, на току была. Яе не зачапілі. Толькі перакладчык Ваня папярэдзіў: «Мужыкоў будуць біць, а вы,— тэта значыць, бабы,— ратуйцеся». Мае дзеці, пяцёра, першыя набеглі да возера. Вёска ўжо га-рэла. А я вярнулася — на нагах былі дзіравыя гумавыя боты. Думаю, хоць смерць прыму ў цёплых валёнках. Ад куль дзецца не было куды. А яны як ткнуцца куды — там адразу агонь. Спе-циальна такія кулі былі. Ну што, га-дзіны са дзве-тры ляжалі на возеры. Пакуль вёску спалілі. Выйшлі мы на сваю вуліцу і апусціліся — тэта каб так ўсё акуратна зрабіць! Не толькі печаў не засталося — камяні і цэглу ў канавы па-сцягвалі, дзе быў выбух на дарозе. Кру-гом гола, няма за што зачапіцца. Пайшлі ў лес. Адтуль нас немцы пагналі за Уша-чы. А за Плінамі ўжо наш фронт стаяў. Сядзім мы ў Нліпскім лесе, дзеці галод-ныя, холадна, мокра. А тут карнікі ланцугом як прайшлі, забралі ўсіх му-жыкоў акопы капаць. Мой Міша таксама трапіў. Праз нейкі час нас пагналі назад, дзе блакада была. У лесе людней паране-ных поўна, дзяцей. Есці просяць, стог-нуць, паміраюць, зпясілепыя. А мы самі, чуць жывыя, ідзём, абвешаныя дзецьмі. Жах! I поўна пригожих бліскучых «цацак» — мін. Выйшлі ў в. Турус. Дзеці ўсе захварэлі на тыф. Сяджу з імі ў кусціку, дала па апошняму сухарыку і вадзічкі з канавы. Ідзём далей. На руках у мяне тры вузлы і маленькая Тася. У весцы Ягадкі сустрэліся з нашымі воінамі. Здавалася б, самае цяжкае пера-жылі. Аднак гора як ішло за намі, так і цяпер не адставала. Адразу пасли вы-звалення памерла ад тыфу самая мень-шанькая, Лілечка, двух гадоў. Усе яе аднагодкі з вёскі памерлі ад гэтай хва-робы. Старэйшыя выкарабкаліея. Жан-чыпы мяне суцяшалі гэтым. Аднак ці ж тэта довад для маці? Па мёр праз тры гады і наш бацька, пядоўга вытрымала сэрца пасли ўсяго перанесенага гора...

ВЕСКА ЗОРНІКІ

Перад вайной у в. Зорнікі было 42 хаты, жыло 189 чалавек. У чэрвені 1942 г. вёску ў ліку першых на Прыдэвінні спалілі, каб назаўсёды расправіцца з «партызан-скім гняздом». 40 хат згарэла, 12 жыха-роў было загублена.

3 успамінаў Івана Яўменавіча Мядзюшкі, 1900 года нараджэння. былога партызана, жыхара вёскі Зорнікі

Косткай у горле мы сталі акупантам амаль адразу. Відаць, занеслі наши Зор-нікі ў чорны спіс, калі яшчэ забіралі ў паліцыю. Мужьікі пашы трымаліся — ніхто ў паліцыю не пайшоў, ненк адга-варыліся. Але сядзець таксама было не-спакойна — што ні двор, то мужык. Пай-шлі ў партызаны, хто да Раманава, хто да Валодзькі Мельнікава. Адным словам, хто з кім здружыўся з акружэнцаў за зіму, туды і ішлі да іх у лес. Яны ра-ненька на вясне перабраліся з пашам вёс-кі. Мы — за імі следам. Л дома хто? Жон-кі ды дзеці нааставаліся. Вез абароны і падтрымкі. Бегалі яны ад тых немцаў, цягалі туды-сюды за сабой дзяцей. А што карысці? Дый і чуваць не было, каб людзей ды вёскі палілі. А яны як шуга-нулі з самалётаў снарадамі, што ад агню ды жары недзе дзецца было. Калі і выска-чыш на вуліцу, таксама сховішча не было,— хату стаялі шчыльна. Хто паўз-ком, хто бягом уцякалі ад хат. А яны за нашымі бабамі ды малымі на самалётах. Во страху было! А мы, партызаны, да-лёка, не ведалі, што тут робіцца. А па-біла людзей нямала, некаторыя згарэлі. Некалькі дзетак ад дыму захлынуліся. А мы, называецца, пайшлі ў абаропцы, а сваіх не ўбераглі. 3 пас таксама мала хто вярнуўся, здаецца, толькі двое.

ВЕСКА КАРАНЕВА

Каранёва. Стаяла веска на ўзгорку, адкуль адкрываліся далягляды на прасторы Шумі-лінскага і Ушацкага раёнаў. У сакавіку 1943 г. карпікі спалілі ўсе 20 двароў, за-білі 31 каранёўца. А тыя, што прыйшлі з панны, на папялішча роднай вёскі не вярну-ліся. На месцы былой вёскі стаіць помнік-абеліск... На яго мармуровай дошцы ныбіта 31 імя, з іх з прозвішчам Мароз — 28 ка-ранёўцаў, астатнія тры Рыбчынскія. Урата-валіся ад агню толькі двое — Люба і Віця М а розы — апошнія свсдкі трагедыі.

3 успамінаў Любові Іванаўны Мароз, 1914 года нараджэння, ураджэнкі в. Кара-нёва

...Бабка Марфа тут жила, дзе ципер помнік стаіць. На досвітку прыйшлі фа-шисты. I пачалі людзей у Марфіпу хату зганяць. Мы нічога не разумелі. «За што?» — крычалі жанчыпы. Напярэдадні ўсё ціха было, партызан ужо даўно не бачылі. Калі ўсіх загналі, дзверы хаты падперлі звонку. Я з дачушкай Сопяй апынулася каля самага парога. I давай па хаце з кулямётаў паліваць. А потым гранатамі ў воины. Я Сонечку да падлогі прыціснула і сама ніцма ляжу. А кругом людзі крычаць, стогнуць параненыя, кроу льецца, і не ведаю, ці то сама парапена, ці людская кроў на мне. Ногі парапіла, чую, устаць ужо не магу. А праз столь агонь са страхі да нас дабіраецца, вось-вось усё абрынецца. Думаю, і так смерць, і так смерць, буду паўзці. А ў маёй дачушкі ўжо тварык абпалены, паль-цечка тлее. Цягну Сонечку і думаю — апошні раз дачушку трымаю каля сябе, зараз усё скончыцца. Дзверы адчыніла — маўчанне. Я перавалілася цераз парог. Думаю, прыцэльваюцца, у якое месца страляць, раз маўчаць. А галаву баюся ўзняць. Акрамя зямлі, нічога не бачу. Малю бога, каб толькі не балюча Со-немцы было, а каб адразу... I далей з ёй паузу і ўжо нс верыцца, што живыя. Спаўзла ад дагараючай хаты да акопа ў агародзе. Ляжалі там мо суткі. Ні ссці, ні піць не хацелася. Пачула людскія галасы. «Людзі, ратуйце!» — крычу. А тэ-та з суседніх вёсак панаходзіла людзей. Пачулі мяне. Сваяк на надводзе забраў нас. Я вось выжыла, а ў Сонечкі тварык пухіром узняўся ад апёкаў. Нрыбраў гасподзь...

3 успамінаў Віктара Мікалаевіча Мароза, 1935 года нараджэння, рабочага дзяржгаса імя П. М. Раманава, ураджэнца в. Кара-нёва

Як фашисты вёску акружылі, я па-мкнуўся бегчы ў хмызняк за агароды. Думаў, уратуюся. Аднак знайшлі мяне.

Таксама ў хату бабы Марфы ўкінулі. А там ужо мая мамка Марыя Лаў-рэнцьеўна, брацік Міша, сястрычкі Каця, Галя, Рэня. Калі хату зачынілі і пачалі ў нас з кулямёта, я ад рэзкай болі ў спіне адразу ўпаў. А на мяне надалі астатнія. О! Я к крычалі людзі! Як захо-дзіліся ад плачу даеці! I цяпер заплюшчу вочы — і чую той крык і нл дч. Анры-томнеў ад болю — на мне гарэла вопратка. Людзі ўсе ляжалі, чуліся яшчэ стогны і крыкі. Я, увесь у крыві, нсяк выбраўся з трупаў, цераз нарог выкаціўся ў снег. А веска ўся ў агні была. Я зноў страціў нрытомнасць. Ужо пазней даведаўся, што надабраў мяне прыкладна мой аднагодак Аўгусцін Рыбчынскі. Ен быў трэцім, і апошнім, з каранёўцаў, хто застаўся жывы. А жывым застаўся таксама цудам, цаной жыцця свайго старэйшага брата Юзіка. Яго фашыст застрэліў нерад хатай бабкі Марфы. Забіты Юзік упаў на брата, і Аўгусцін застаўся жыць. Ён паклаў мяне на санкі і нацягнуў іх у бок вёскі Капусціна. Па дарозе нас пада-бралі партызаны. Я быў паранены ў паз-ваночнік, і з партызанскага аэрадрома мяне перанравілі ў Ржэў, адтуль — ва Улан-Удэ.

Аўгусцін застаўся ў партызанах, загі-нуў у 1944 г. ў час блакады. Я доўга лячыўся ў шніталі. Чулая медсястра Таццяна Апанасаўна Рачава з вялікай увагай і разумением аднеслася да манго гора. Я прывязаўся да яе ўсёй душой. Таццяна Апанасаўна ўсынавіла мяне. Зноў да мяне начало вяртацца жыццё, засвяціла сонца. Калі ў 1955 г. маёй дру-гой маці не стала, нясцерпна пацягпула ў родныя мясціны.

Цяпер сэрца супакоілася. Я, ужо з сям’ёй, зноў на бацькаўшчыне. Прыходзім на тое месца, дзе назаўсёды засталіся мае маці, трое сясцёр і брат.

ВЕСКА ДВОРНІКІ

Стаіці» веска Дворнікі ў маляўнічым ку точку па-над берагам позера, аддалена ад райцэнтра. Да вайны тут былі 22 хаты, надрастала і предавала 116 чалавек. У снежні 1943 г. фашисты сцсрлі з твару зямлі 20 хат, загубілі 26 жыццяў. Пасля вайны веска так і не набрала моцы. Цяпер у вёсцы ўсяго 8 двароў, а з іх — два мёртвыя: стаяць хаты з забітымі вокнамі. Дажываюць свой век у гэтым цудоўным ціхім куточку апошнія старажылы, апошнія сведкі рас-правы над вёскай у сорак трэцім...

3 успамінаў Ганны Піліпаўны Цыкун, 1907 года нараджэння, жыхаркі в. Двор-нікі

Помню, на кані партызанскі камісар нраскакаў, а потым — камбрыг Лявонаў, там, каля Дзвіны, акопы ў іх былі. А раз праехалі праз нас, значыць — вёска-партызанка, у немцаў так было. У с лед за імі прыйшлі і карнікі. У полі каля вёскі ўбачылі Дзмітрыя Барадзюлю, раз — забілі. Мужыкоў наших пабралі ўсіх. Нас з хат павыкідвалі, а двары пад агонь. Мы падаліся на Усвею. Але ж ці доўга зможаш у чужим быць? Дамоў цягнула. Вярнуліся. У братавай лазні прыстроілася з трыма дзецьмі. А ні хлеба, ні адзежыны — нічога не было. Бульба, што была ў падполлі, змерзла. Вось і кармі, чым хочаш, траіх. А меншаму три гады было. Роўна праз чатыры дні кар-нікі зноў наехалі ў вёску. Бачым — дабра не будзе. Зноў кінуліся наўцёкі. Хадзілі па людзях, елі, што прыйдзецца. А то і так...

Усе ж пасля вызвалення вярнуліся. Трэба хату будаваць, а як — ні я, ні мой Цімка, старэйшы, семнаццаты год ішоў,— не ведаем. Нанялі нейкага маладога хлап-ца, каб паказваў і расказаў, што да чаго. Вось і ўзяліся. Будуем і бацьку, май го гаспадара, штодзень чакаем. Тое чаканне і сілы надавала, і голад заглушала. А тут некаторыя людзі пачалі з нямеччыны вяртацца. Адзін чалавек сказаў: бачыў яго да рэвіра, разам з усімі нашымі, а потым не стала...            Записала Ф. I. Кітаева.

Гавораць вязні...

Жудасны лёс вязняў фашысцкіх канцла-гераў не абмінуў сотні дзяцей, маладых і сталых людзей, жанчын і мужчын, ура-джэнцаў бешанковіцкай зямлі: усе яны прай-інлі праз нечалавсчыя жахі і жудасныя пы прабаванні, вытрымаць якія суджана было толькі нямногім.

...АСВЕНЦІМА

3 успамінаў Яўгеніі Паўлаўны Крацэвіч (Падарэўскай), 1921 года нараджэнпя, жыхаркі г. іі. Бешанковічы

...Сама я з Прыветак, што ў Сеннен-скім раёне. Перад вайной тры гады пра-цавала ў Бешанковічах па мастацкан фабрыцы, вышывала. Былі мы маладыя, работа спорылася. Л па вечарах гулялі, песні спявалі. Што нам тады яшчэ трэба было? 1 ці можна было ўявіць, што тое, праз што нам давядзецца прайсці, змагу перажыць і не звар’яцець.

Усё пачалося з вясны 1942 г. Я жыла ў маці ў роднай вёсцы. Аднойчы наля-цела паліцыя, сталі хапаць моладзь. Пекаторыя з нас набеглі ў Вярхоўе. Нас і там наймалі. Гналі на допыт у Бешанковічы. Рукі звязаныя, а яны б’юць на спіне і крычаць: «Партызанка!». А якая ж я партызанка? Чатыры дні прасядэела ў Бешанковічах, усё вадзілі на допыты. 3 намі было шмат партызан. Потым на машине павезлі ў Лепель. Калі везлі па Лепелі, убачыла адну знае-мую. Я зияла з сябе сукенку, пригожую, сама яе вышывала, і кінула знаёмай: «Няхай мамачка мяне успаміиае». Пасля Лепеля апынулася ў Мінску. Сядзелі ў камерах разам — і мужчины і жанчыны, у куце стаяла прыбіральня. Вельмі білі ўсіх. Потым пагрузілі ў вагоны, забілі іх звонку цвікамі. Ехалі больш за тыдзень. Імкнуліся праламаць падлогу ў вагоне, каб хоць паветра глынуць, але дарэмна. Калі нарэшце эталон спыніўся і нас выпусцілі з вагонаў — усе кінуліся на пошукі ежы; рвалі траву па абочыпе і елі; каму ж удалося паймаць жабу — паіпан-цавала, лічылася, больш за ўсіх... Нас пастроілі ў шарэнгу, пазрыналі ўсё адзенне і тут жа спалілі яго. Пастрыглі і чымсьці пабялілі галаву. Цэлую ноч стаялі голымі. На наступны дзень атры-малі паласатыя сукенкі, драўляныя чара-вікі-калодкі (мне дасталіся на адну нагу). 1 больш пічога — пі папчох, нІчаго іншага.

Загналі ў барак пад пумарам 285. Пары ў чатыры ярусы. Мяне загналі на самы апошні. Зачынілі нас і да вокнаў не падпускалі — адразу адкрывалі страля-ніну. Зноў без ежы сядзелі некалькі дзён. Потым сталі прыносіць цэбар з кронам і рысам. Хто мацней быў і ў каго сілы былі — набіраў сабе гэтага пойла, а хто не мог узняцца, той заставаўся без ежы. У любое надвор'е пад'ём у тры гадзіны раніцы на праверку. Да шасці гадзін стая-лі, пакуль усіх не пералічаць. Спачатку на работу не ганялі, а потым зямлю вазілі, а калі нечага было рабіць — цягалі вялізныя колы.

Наш барак быў крайні, і толькі ла-герная сцяна аддзяляла нас ад крэмато-рыя, з шырокай трубы якога дзень і ноч ішоў чорны ему родни дым. 3 другога боку стаяў барак ваеннапалонных, адкуль да-носіліся такія стогны, што нельга было ні спаць, пі есці. А дзеці... Яны таксама былі ў нашим лагеры. Некаторыя жан-чыны не вытрымлівалі, вар'яцелі. 3 наша га барака дзве нестарыя жанчыны кіну-ліся на электрычны дрот. Адзінае месца, дзе мы маглі пагаварыць, была... нрыбі-ральня. Там мы збіраліея, каб успом-ніць, як жылі да вайны, што елі, увас-крэсіць у думках родныя мясціны, блізкіх. Тут я ўратавалася ад немінучай смерці. У наш лагер прывезлі партыю полек, раз-мяшчаць іх было недзе. Жэрабя выпала па наш барак, тэта азначала, што нас у крэматорый, а жанчын паселяць на наши месцы. У той ракавы дзень па волі лёсу я і яшчэ чацвёра жанчын рызыкнулі выбрац-ца з лагера праз прыбіральню, трубы з якой выходзілі за межы лагера. Пемаг-чыма нават у думках яшчэ раз прайсці той шлях. Але мы вытрымалі ўсё, каб уратавацца ад смерці — галоднай ці ў печах крэматорыя. Адпак аслабленых, у паласатых суконках вязпяў, пас злавіць было пяцяжка. Каля рэчкі, за тры кіламетры ад лагера, нас нагналі аўчаркі. Дапытвала маладая немка. Па-каранне ўцекачам было самым жорсткім, і мы тэта ведалі. У думках я развіталася з маці, з сяброўкамі па бараку Клавай Сакаловай, Жэняй Сапяжынскай з Сянна, Кучкай Ганнай. У нас навырывалі зда-ровыя зубы, білі палкамі, пакуль мы не страцілі прытомнасць (пасля гэтага вельмі дрэнна чую). Па тэты раз у крэма-торый не трапілі. У начатку 1945 г. жан-чын з лагера пагрузілі ў адкрытыя ва-гоны, на якіх звычайна перавозяць жывёлу, і павезлі ў Равенсбрук, дзе ка-палі акопы, потым — у лагер Бельзен. Упершыню мы ўбачылі ў небе свае і американскія самалёты. Канцлагер быў пусты — пасярэдзіпе яго ляжалі горы замерзлых трупаў. У бараку, куды нас за-гналі, мы ўбачылі тое самае. I, што нас здзівіла, адразу ж прымусілі з’есці па

літроваму бляшанаму слоіку вараных бу-ракоў з вадой. Загадалі з’есці ўсё тэта за 5 мінут. I тут пачалося штосьці страши ае — пекаторыя жанчыны сталі адразу паміраць, іншыя крычаць ад болю ў жываце. Аднак памерлі мы не усе. Тых, хто мог рухацца, сталі вадзіць на завод. За намі назіраў эсэсавец. Ен вызпачаўся асаблівай жорсткасцю. За-помнілася і невысокая немка, якая на марозе «мыла» нас халоднай вадой, калі хто-небудзь правініўся. Кармілі ў гэтым лагеры жабамі, засолены мі ў вялі-кіх бочках. А працавалі, відаць, на шкоднай вытворчасці, бо вельмі пахла газай і ўвесь час страпіэнна балела галава. У рэшце рэпіт я атруцілася гэтай газай і трапіла ў ніпіталь.

Вызвалілі нас американцы. Мы ўжо к гэтаму часу хадзіць не маглі — поўзалі. I ў такім вы гл я дзе яны нас фатагра-фавалі.

Вярнулася дамоў 8 сакавіка 1946 г. Знайшла маці, сястру. Яны на мяне гля-дзелі так, нібыта я вярнулася з таго свету.

...РАВЕНСБРУКА

3 успамінаў Марыі Міхайлаўны Берас-цень, 1925 года нараджэння, ураджэнкі в. Аскершчына

Врат Вася партызаніў у брыгадзе Ра-манава. Бывала, прыйдзе дамоў тайком і просіць мяне прынесці ў лес заналак, мыла, солі. Што было рабіць? Ішла і да-памагала брату. У камендатуры працавала знаемая па прозвішчу Сань ко, якая выні-сала мне пропуск. Ен мяне шмат разоў выручаў. Аднак кажуць: да нары жбан ваду носіць — 10 снежня 1943 г. забралі мяне недалёка ад в. Галькі, калі пасля спаткання з сувязным вярталася з-за Дзвіны дадому. Для маскіроўкі ўзяла з сабой пілу, маўляў, дровы на зіму на-рыхтоўвала. Але ніхто мне не паверыу. У Бешанковічах пасадзілі ў адзіночку. Вельмі білі: «Дзе партызаны? Дзе ха-дзіла?» Я і сапраўды дакладна не ве-дала, дзе яны знаходзяцца. Потым разам з сям’ёй Вяловых з в. Промысел і Ве-ражэнкаў павезлі ў Віцебск, адтуль — у Полацк. У Полацку капалі акопы. Ад-нойчы паспрабавала збегчы. Паймалі. Далейшы шлях ляжаў на Штутава ў Польшу. У вагон набілі больш за 100 че-ловек. Людзі ляжалі, стаялі — каму коль-кі хапіла месца. Везлі без ежы і вады. Людзі задыхаліся, не ханала паветра. За час, пакуль везлі, 13 чалавек па-мерла. Паклалі нябожчыкаў у вугал, побач з сабою.

У лагеры ўсіх памылі, пастрыглі. Дзяцей забралі, мужчын і жанчын так-сама ў асобныя баракі. Елі адзін раз у суткі — бохан хлеба на 8 чалавек і «страсянка» (баланда). У лагеры былі чэхі, югаславы, немцы — і ўсе палітзняво-леныя. Нас, рускіх, каля 110 чалавек, пасадзілі ў асобны барак, не дазвалялі падыходзіць да нас, размаўляць. Мой ну-мар быў 1991. IIраз месяц пагналі ў Равенсбрук. Трубы крэматорыя дыміліся ў гэтым лагеры круглыя суткі. Была зіма. Людзі замярзалі, як птушкі. А вы-дал! нам толькі паласаты балахон і кашулю, на ногі — драўляныя «шлё-ры» — шлёпанцы без пят. Жанчыны былі з усяго свету — з Растона, лётчицы з Таганрога і мае зямлячкі — беларускі з Магілёва, Оршы, Віцебска, Сянна (дзяўчыну з Сянна звалі Улітай Мацке-віч). Ганялі на работу ў поле збіраць каменне. Для нас, галодных, тэта было збаўленнем — снег сыпіоў і ўжо наказа-ліся першыя парасткі пшаніцы. Мы кі-даліся на іх як звар’яцелыя. Я важыла сорак кілаграмаў. Не ўсе маглі вытры-маць такое, смерць была збаўленнем ад голаду, холаду, невыноснасці такога жыцця. Людзі кідаліся на дрот, зня-сіленыя, прасілі, каб іх прыстрэлілі. 1 Мая 1945 г. нам далі па бохану хлеба і паўначкі маргарыну, сказаўшы, што тэта нам на тры дні. Везумоўна ж, усё было з’едзена адразу, у нейкім тры-зненні, нават не ведаю, калі. Наогул думалася, што ўвесь тэты багаты правіянт нам кінулі перад смерцю. Доўга ішлі пепину, а кругом пажары, рвуцца міны. Прыгналі на пристань. Мы тут усе і перамяшаліся. Побач горад, на нашых вачах узрываліся будынкі адзін за адным (відаць, быў замініраваны). Тых, каго маглі сабраць, пагналі ирама ў горад на міны. Вось злева ад нас, нібы кар-тачны домік, рассыпаўся вялікі будынак, крыху далей ад я го ўзляцеў у паветра пусты трамвай. А мы ідзём. Куды ідзём? У наступ ны момант ад узрыву на вачах пачаў развальвацца прыгожы помнік архі-тэктуры. На некаторы час усё навокал зацягнулася пылам і дымам. 1 мы, вы карыстаўшы момант, павярнулі назад, па-беглі на пристань. А там самая сапраўд-ная бамбёжка. «На той бераг, там амери-канцы»,— хтосьці крыкнуў. Мы кінуліся да моста. Але ад яго засталіся толькі бярвенні, якія плавалі ў вадзе. Злева і справа падалі людзі ад асколкаў снарадаў, ад куль. Натоўп людзей кінуўся бегчы далей ад прыстані. Мы таксама разам з усімі. Мясцовасць была незнаемая, усюды страляніна, куды бегчы — невядома. Нас сабралася 12 жанчын з гэтага натоўпу, і ўсе віцебскія, родныя. Вырашылі вяртацца ў... лагер, адкуль столькі ма-рылі вырвацца! Так, тэта была мёртвая зона, сцен якой кожны марыў пазбегнуць. Аднак цяпер, як ні дзіўна, тут, на забы-тай усімі тэрыторыі, можна было ўкрыцца ад куль і снарадаў. Так разважалі мы. Па дарозе зайшлі да аднаго гаспадара. Убачыўшы нас, ён без слоў даў фурманку. На ёй прыехалі ў канцлагер. I што ўба чылі! Жанчыны, якія раніцай былі разам з намі на пераправе, ляжалі тут мёртвыя. Яны першыя, іх было шаснаццаць, дабраліся да капцлагера. У тэты час ад-ступаючыя груны немцаў ішлі міма... Аднак і ўбачыўшы тэта, прымаць нейкія меры перасцярогі ў нас не было сіл. Мы нанасілі вады, нагрэлі яе і за многа дзен упершыню памыліся, адчулі сябе людзьмі. Занялі пакоі, дзе жылі наши мучыцелі, і паснулі моцным бесклапотным сном. Мы не чулі, як бамбілі горад. Вайна ў тэты вечар для нас скопчы-лася.

Раніцай да сцен лагера наблізіліся тры коннікі. Хто яны — мы разгледзець не маглі, ад голаду ўсе дрэнна бачылі. Як заварожаныя, стаялі і чакалі свайго лесу. Ужо на зусім блізкай адлегласці ўбачылі, што на белых конях — наіпы...

3 успамінаў Вольгі Цімафееўны Жыгу-нован, 1925 года нараджэння, ураджэнкі в. Заменила

Арыштавалі мяне 14 снежня 1943 г. ў пяць гадзін рапіцы. Забралі разам з маці. Праўду кажуць, што бяда адна не ходзіць,— 11 лістапада забілі бацьку за сувязь з партызанами Акупаптам стала вядома, што ў нашай хаце стаяла разведка атрада імя Р. I. Катоўскага. «Цяпер наша чарга»,— рашылі мы з маці. На наших вачах усё вынеслі з хаты, нават бярозавыя венікі забралі.

Спачатку тры дні трымалі ў Вешан-ковічах. Вілі страшна палкамі, ботамі. I цяпер перад вачыма тая рука ў пяр-сцёнках, што біла па галаве. Я пере-стала бачыць на правае вока. Аднак ні-чога не дабіўшыся, мяне разам з іншымі дзяўчатамі пасадзілі ў «чорны ворап». «Усіх перастраляю»,— сказаў немец па-руску, зачыняючы дзверы. Апынуліся мы ў Віцебску, на Успенскай горцы, дзе раз-мяшчалася СД. Тут таксама дапытвалі, але не білі ўжо. Потым павезлі ў полацкі лагер, з яго — у Данциг. Аднак і тэты горад быў не апошні — адпойчы нас са-гналі на станцию, запіхнулі ў вагоны. Людзей было столькі, што нельга было ні прысесці, ні павярпуцца — усе сем дзён, колькі ехалі, стаялі. Калі эталон спыніўся і адчынілі вагоны, мы ад пры-току свежага паветра ўсе пападалі. Доўгай калонай нас пагналі ў бок лагера. Пра-неслася чутка, што нас прывезлі ў Равенсбрук. Праз некаторы час мы апыну-ліся на вялізпай тэрыторыі лагера, абне-сенага высокая бетоннай сцяной з элек-трычным дротам наверсе. Перш наперш нас пастрыглі, знялі косы, што былі вельмі модныя ў той час. Далі нам драў-ляиыя калодкі, накшталт шлёпанцаў, а палоскамі брызенту зверху.

На руцэ накалолі ну мар 33196, далі паласатае адзенне з чырвоным трох-вугольнікам палітычнага вязня. Калі мяне вялі ў барак, я нечакана иачула: «Гля-дзіце! Партызанку вядуць». Да мяне пад-бягалі жанчыны і з цікаўнасцю вывучалі. Я апынулася ў 31-м бараку. Першы ярус займала чэшка папі Мажэна, другі — нолька пані Ганка, мне дастаўся трэці, самы высокі і нязручны ярус. У кожным бараку было нрыкладна каля тысячи вяз-няў. У ЗІ-м, аношнім бараку, жылі пера-важна палячкі. 200 з іх былі приказаны да ложкаў — лагерны доктар Трайт, нраводзячы свае бесчалавечныя экспери-менты, выразаў у гэтых жанчын малую галоначную косць. Яны маглі толькі ляжаць ці сядзець. У час Нюрнбергскага працэсу доктар Трайт таксами стаў перад судом за свае злавесныя вопыты над людзьмі.

Спачатку нас прымусілі шыць а дзен не, нотым працавалі па раскарчоўцы пнёў. Ад голаду (кармілі адзін раз у дзень) у нас запаліліся падсківічныя лімфатыч-ныя вузлы, ператварыліся ў мяшкі з гноем. У такім стане я трапіла ў баль-ніцу. Помню, як пасли аперацыі — ускрыцця гэтых вузлоў — да мяне наведа-лася семнаццацігадовая палячка Ганка. Принесла мне зацірку з заваранай мукі. Тэта зацірка мне запомнілася на ўсё жыццё. Усім нам было аднолькава цяжка. Аднак вязням з іншых краін па лініі Чырвонага Крыжа даставаліся хоць нейкія прадукты. Нам жа, рускім, такой дапамогі не было, здаецца, наш урад адмовіўся ад такой дапамогі. I калі нека-торыя з нас выжылі, дык толькі дзякую-чы ўзаемнай падтрымцы. «О, маё дзет-ка, — суцяшала мяне нані Мажэна,— ван-на скончыцца, і мы яшчэ паедзем з табой у Маскву!» Аднак да Масквы было яшчэ далёка. Кожную раніцу мы не да-лічваліся сваіх сябровак. Лажыліся з адной думкай — ці прачнёмся раніцай. У лістападзе 1944 г. ў лагер прывезлі мадзьярак. Баракі ж былі ўсе занятыя. 1м кінулі на плошчы лагера вялікі брызент і — больш нічога ні з яды, ні з адзення. Ад голаду ўсе жанчыны памерлі. К вясне 1944 г. мы ўжо так аслабелі, што нават самую лёгкую работу выкон-ваць не маглі. Пасля ранішняй праверкі (апель), якая працягвалася з 4 гадзін раніцы да 8—9 гадзін, нас прымушалі аббегчы свой барак. У каго былі сілы пераадолець тэту адлегласць — адпраў-лялі на работу, астатніх — у крэматорый. У мяне было тры жаданні, якія паўтарала як малітву перад сном: наесціся ўдосталь перад смерцю, вымыцца ў цёплай лазні і пацалаваць маму.

У красавіку 1945 г. нас пачалі раз-дзяляць па нацыянальнасці. Палячкі з барака клікалі да сябе, чашка Мажэна — да сябе. Строем, з сабакамі і нагляд-чыцай, ганялі на рыццё акопаў. Мы да таго дайшлі фізічна, што і калі б ніякай аховы не было, у нас усё роўна не хапіла б сілы ўцякаць. У час прывалу вачамі шукалі прагаліну і лажыліся. 3 мая ў час кароткага адпачынку ўбачылі рускую разведку. Паши наглядны цы разбегліся. А разведчыкі далей паехалі. Мы, сем дзяў-чат з Беларусь пайшлі иіукаць сваіх ці амерыканцаў. Хадзілі як непрыкая-ныя некалькі дзён. Прыйшлі ў нейкі горад, а там музыка іграе, салдаты наши скачуць. Мы ў сваіх паласатых сукен-ках глядзелі на ўсё тэта неяк спалохана, тулячыся адна да адпой — так адвыклі ад радасці, вяселля, музыкі. Да нас падышоў ваениы, адрэкамендаваўся: «Маёр Ры-бальскі». «Дзяўчаты,— кажа,— радуйце-ся, калі можаце,— перамога!»

У гэтыя дні я апісала маці на двац-цаці лістах перажытыя пакуты. Ехаць на радзіму нам не раілі: «У Расіі голад, падмацуйцеся тут, набярыцеся сілы...» Я працавала ў інфекцыйнай бальніцы. Вярнулася ў Замошша толькі ў чэрвені 1945. А за тэты час маё пісьмо на дваццаці лістах абышло ўсю родную вёску, яго чыталі ў суседніх вёснах. Дамоў яно так і не вярнулася...

Запісала Ф. /. Кітаева.

РАСПАРАДЖЭННЕ САКРАТАРА ЦК КП(б)Б. НАЧАЛЬНИКА БШПР П. 3. КАЛІ-НІНА ЎПАУНАВАЖАНАМУ ЦК КП(б)Б I БШПР ПА ВІЦЕБСКАЙ ВОБЛАСЦІ

А. Ф. БАРДАДЫНУ АБ ПЕРАДЫСЛАКАЦЫІ ПАРТЫЗАНСКІХ БРЫГАД П. М. РАМАНАВА, Г. С. ПЯТРОВА, М. С. ПРУДНІКАВА I АТРАДА С. Ф. БУБЕНА У ІНШЫЯ РАЁНЫ

6 красавіка 1943 г.

Дальнейшее сосредоточение крупных сил партызан [в] ограниченных районах вредно и недопустымо.

Решением ЦК КП (б) Б и командованием Белорусского штаба передислоцируются: бригада Романова — в Бешенковичи, бригада Петрова — в район Видзы Виленской обл., ...отряд Бубена — в район Дисна — Шарковщина. Срок выступления [в| новые районы установлен 20 апреля. Указанным бригадам поставлены задачи [в] путы следования [в] новые районы. Проверьте получение приказа, окажите содействие подготовке к выступлению [в] новые районы, соответственно поставленным задачам распределите боеприпасы, ВВ. [О] ходе подготовки выступления, выступление сооб-щайте. Учтыте скрытность подготовки и выхода бригад в новые районы.

[Секретарь ЦК КП (б) В П. 3.] Калинин

Всенародное партызанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (июнь 1941 - июль 1944). Мн., 1973. Т. 2, кн. 1. С. 264.

СА СПРАВАЗДАЧЫ КАМАНДАВАННЯ ПАРТЫЗАНСКАЙ БРЫГАДЫ «ЗА СА-ВЕЦКУЮ БЕЛАРУСЬ» ВЩЕБСКАЙ ВОБЛАСЦІ АБ БАЯВОЙ ДЗЕЙНАСЦІ БРЫГАДЫ ЗА ЖПІВЕПЬ 1943 г.

Не раней 31 жніуня 1943 г.* ...За август отрядами и диверсионными группами бригады проведено 93 операции, в итоге подорвана путем минирования на шоссе Бешенковичи — Лепель 71 автомаши-на,из них: 37 автомашин с живой силой, 33 автомашины с разным грузом, 1 легковая автомашина с 3 офицерами.

Отрядами сбито 2 самолета из группы самолетов, на протяжении всего августа производящих бомбежку населенных пунктов Бешепковичского района. На шоссе Бешенковичи — Лепель уничтожено за август 7360 м телефонной связи.

На участке Полоцк — Прозороки за август путем взрыва уничтожено 718 рельсов. На шоссе Бешенковичи — Лепель уничтожено 4 моста. На других дорогах Бешенко-вичского района уничтожено 37 мостов.

Полностью выведены из строя шоссе Улла — Сокорево — Бочейково и шоссе Сокорево — Камень...

Командир бригады Романов Комиссар бригады Падалец

•                                 Нач. штаба Зверев

Всенародное партызанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной вой-ны (июнь 1941 - июль 1944). Мн., 1978. Т. 2, кн. 2. С. 150.

3 ПАЛІТДАНЯСЕННЯ САКРАТАРА ВЕШАН КОВ! ЦКАГА ПАДПОЛЬНАГА РК КП (б) Б П. М. РАМ АН АВА I КАМІСАРА ПАРТЫЗАНСКАЙ БРЫГАДЫ «ЗА САВЕЦКУЮ БЕЛАРУСЬ» ДЗ. П. ПАДАЛЬЦА ВЩЕБСКАМУ ПАДПОЛЬНАМУ АБКОМУ КП (б) Б.

Не раней 1 верасня 1943 г.

..За август [проведено] 65 боевых операций, из них на шоссейной дороге Витебск — Лепель взорвано 68 грузовых вражеских автомашин с живой силой и грузом, уничто-жено телефонно-телеграфной связи 7900 м, взорвано на ж.-д. полотне 718 рельсов...

Проводя боевые операции, за этот месяц отличились такие товарищи, как Барсу-ков — командир группы спецотряда, комсомольцы Мельников, Орешко, Пугач, Чер-нявский — этого же отряда, которые умелым минированием шоссейной дороги взорва-ли 10 вражеских автомашин с живой силой и грузом, в результате взрыва убито 95 и ра-нено 25 нем[ецких] солдат.

Командир отделения тов. Вертел кин и минеры Белоголовко, Зубарев, Маслаков из отряда «Сибиряк» взорвали на шоссейной дороге Витебск — Лепель 5 вражеских грузовых автомашин с живой силой и грузом. Тов. Ковалевский, этого же отряда, выполняя боевое задание по взрыву рельсов, вместо 4 по заданию взорвал 10. Тт. Рубцов, Шкуратов, Николаев, Половинский, которые, несмотря на сильный огонь протывника, первыми добрались до ж.-д. полотна, взорвали от 4 до 8 рельсов. Хорошо себя показали в боях и другие товарищи...

Прорабатывая обращение воинов-белорусов с личным составом отрядов, на собра-ниях командиры, политруки и рядовые бойцы брали на себя конкретные обяза тельства по уничтожению живой силы и техники протывника. Так, например, бойцы

Датусцца паводлс зместу дакумента. спецотряда тт. Барсуков, Чернявский взяли на себя обязательства подорвать за 5 дней 4 вражеские автомашины, что и выполнено. Командир отделения отряда «Сибиряк» тов. Вертелкин со своим отделением в ответ на обращение воинов-белорусов взорвали 5 вражеских автомашин. Есть и другие товарищи, взявшие на себя кон-кретные обязательства.

За отчетный месяц в отрядах бригады выпущено 12 отрядных стенных газет и 68 взводных боевых листков.

Партыйно-комсомольская работа. Состав партыйной организации. На 1 августа 1943 г. на партыйном учете состояло членов партыи — 23 чел., кандидатов |в члены ВКП(б)| —18 чел. На 1 сентября [на учете] состоит: членов партыи — 26 чел., кандидатов [в члены ВКП(б)] —20 чел. Партыйная организация увеличила свой состав за счет вновь вступивших в отряды членов партыи и принятых кандидатами в члены ВКП(б). Все члены и кандидаты партыи объединяются в 6 первичных партор-ганизациях, созданных при отрядах бригады.

За отчетный месяц проведено 12 партыйных собраний с вопросами: авангардная роль коммунистов в партызанских отрядах, о росте партыи, актывизации боевых дейст-вий, политыко-воспитательной и агитационно-пропагандистской работе с личным со-ставом отрядов и среди населения, вопросы дисциплины, заслушивались отчеты о боевых действиях, о работе комсомольских организаций и другие вопросы...

На 1 августа 1943 г. комсомольская организация бригады в своем составе имела 182 комсомольца. На 1 сентября 1943 г. в своем составе имеет 227 комсомольцев. Комсомольская организация за отчетный месяц выросла за счет вновь принятых в ком-сомол 27 чел. и прибывших в отряды 18 комсомольцев.

За это время проведено 19 низовых комсомольских собраний, 3 общеотрядных комсомольских собрания.

За отчетный месяц из комсомольцев подготовлено 65 подрывников, 34 пулемет-чика, 4 бронебойщика. В этом месяце действовало 8 подрывных инициатывных комсо-мольско-молодежных групп. Инициатывными группами за этот месяц подорвано 49 вражеских автомашин...

Агитационно-пропагандистская работа среди населения. Для проведения политыко-воспитательной работы среди населения в расположении отрядов бригады и в деревнях, закрепленных за отрядами Бешепковичского района, райкомом партыи в каждом отряде созданы агитколлектывы из числа партыйно-комсомольского и беспартый-ного актыва в количестве 50 чел., за которыми закреплены 82 населенных пункта Бешепковичского района. За отчетный месяц среди населения этых деревень прове-дено 268 собраний и бесед... Собрания и беседы проводились па темы: разработка сводок Совинформбюро.., о борьбе партызан с немецким фашизмом, обращение воинов-белорусов к партызанам и партызанкам Белоруссии, о зверствах фашистов над мирными жителями... На собраниях ставились и другие вопросы...

Так, например, в дер. Богряцы колхозник Сергин Ларион сказал: «Мы находились почты два года под гнетом немецкого фашизма. Сейчас партызаны нас освободили, мы будем помогать всем, что будет требоваться от нас в борьбе с немецким фашиз-мом, пусть враг знает, что наір народ никогда и никем не победим».

Проводя собрание в дер. Бальбипово Бешепковичского района, 70-летняя Грак Ефросинья в своем выступлении сказала: «Наш долг как можно больше помогать Красной Армии и партызанам, ибо они с оружием в руках отстаивают свою Родину и свой народ, моих три сына тоже сражаются с ненавистным врагом за свою Родину, за нас, стариков. Мы должны ему отомстыть за все издевательства над нами».

Кроме этого, на одном из собраний жители дер. Зарученье Бешепковичского района пишут партызанам бригады «За Советскую Белоруссию»: «Много недель и месяцев мы находились под немецко-полицейским гнетом. Дни и ночи проводили в страхе за себя и близких. Ничего не знали о событыях на фронтах, о действиях доблестной Красной Армии, о великом содружестве всех наций, населяющих Советский Союз, в борьбе с общим врагом. Пам пришлось видеть, как советские люди умирали на немецких виселицах, массами гибли от фашистских пуль, стонали под ударами сапог и палок оккупантов и их приспешников...

Все ужасы мы терпели за то, что не хотели быть гитлеровскими рабами, ехать на каторгу в Германию, работать на земских дворах, служить в полиции. Па горьком опы-те мы узнали, что такое «новый порядок», «собственная земля», «освобождение».

С занятыем наших деревень партызанскими отрядами узнали об освобождении Харькова, Таганрога, Донецкого бассейна и ежедневном продвижении вперед любимой Красной Армии. Обрадовало нас и известые о капитуляции Италии. Все это убеждает нас, что время полного освобождения родной Белоруссии от оккупантов приближается, что недалеко время встречи с бойцами Красной Армии. Мы обещаем всемерно по-могать партызанам в их священной борьбе с врагами всего человечества — гитле-ровцами. От жителей дер. Заручевье посылаем подарки для бойцов, находящихся в госпитале.

Желаем Вам, дорогие сынки и братья, скорого выздоровления и возвращения в отряд.

Здоровым же партызанам желаем еще больше уничтожать врагов, их технику и скорой встречи с Красной Армией, родными и близкими».

По поручению общего собрания письмо подписано 11 гражданами.

За это время среди населения и немецко-полицейских гарнизонов Бешенковичи, Улла, Свеча, Бочейково, гор. Витебск распространено листовок за подписью Бешен-ковичского РК КП (б) Б — 300 экз., газет «Савецкая Беларусь» — 220 экз., печатных листовок — 520 экз. Среди населения Бешенковичского района и в немецко-полицей-ских гарнизонах за отчетный месяц распространено 225 экз. районной газеты «Сталінец».

В результате проводимой политыко-массовой работы население деревень, выражая любовь к партызанам и преданность Родине, произвело сбор для раненых партызан нашей бригады подарков (яблоки, помидоры, мед, яйца, масло, табак и другие виды продуктов), а также население деревень берет на себя обязательства изготовить для партызан нашей бригады теплую одежду (носки, перчатки, теплые свитера, шарфы) и другой вид одежды.

Секретарь Бешенковичского РК КП (б) Б П. М. Романов Комиссар бригады Д. П. Падалец

Всенародное партызанское движение в Белоруссии в годы. Великой Отечественной войны (июнь 1941 — июль 1944). Мн., 1978. Т. 2, кн. 2. С. 170—178.

СА СПРАВАЗДАЧЫ КАМАИДАВАННЯ ПАРТЫЗАНСКАЙ БРИГАДЫ «ЗА САВЕЦКУЮ БЕЛАРУСЬ» ВІЦЕБСКАМУ ПАДПОЛЫ1АМУ АБКОМУ КП (б) Б АБ РАЗГРОМЕ ВАРОЖАГА ГАРШЗОНА У в. КАМЕНЬ ЛЕПЕЛЬСКАГА РАЕНА

1 БАЯВОЙ ДЗЕЙНАСЦІ АТРАДАЎ 3 20 ПА 28 КАСТРЫЧНІКА 1943 г.

30 кастрычніка 1943 г.

Перед бригадой была поставлена задача — уничтожить гарнизон дер. Камень. Из состава бригады было создано две штурмовые группы, перед которыми была по-ставлена задача — уничтожить гарнизон в дер. Камень и гарнизон, расположенный в бывшей МТС.

19 октября 1943 г. первая штурмующая группа в составе отрядов «Сибиряк», им. Суворова, им. Щорса в 14 час. начала штурм гарнизона в дер. Камень и в 16 час. 20 октября 1943 г. полностью заняла его, включая так называемую церковную горку и мост, проходящий от оз. Камень между мест. Камень и МТС.

В гарнизоне уничтожено: помещение вол[остной| управы, 2 общежитыя — полиции и немцев, 2 трактора ЧТЗ и склад с зерном. Захвачен склад, из которого взято: тонна соли, велосипеды, выработанные овчины, крупа. Из-за отсутствия подвод осталь-ная часть склада была сожжена...

Отряд им. Лазо сжег деревянный мост по шоссе Бочейково — Камень и вырыл

2 протывотанковых рва шириною 3 м, глубиной 1,5 м.

21 октября 1943 г. перед отрядами им. Суворова, им. А. Невского и им. Щорса была поставлена задача — уничтожить все укрепления в гарнизоне дер. Камень. В итоге чего: сожжен мост, соединяющий дер. Камень и МТС, уничтожено 2 дота на церковной горке, сожжены комендатура и мост, находившиеся в мест. Камень. Этым самым выведены и уничтожены все сооружения, общежитые и помещения складов.

21 октября отрядом им. Чапаева на шоссе Камень — Боровка, северо-западнее дер. Слободка, сожжен деревянный мост длиною 12 м, на этой же дороге прокопано 2 протывотанковых рва глубиною 1 м, шириною 3 м и заминировано шоссе юго-западнее дер. Слободка.

Этого же числа отрядом «Сибиряк» на шоссе Бочейково — Камень прокопано 5 протывотанковых рвов шириною 4 м и глубиной 1,5 м.

Отряды бригады с 20 октября по 21 октября 1943 г. находились до 14.00 в дер. Камень. Протывник со стороны Бочейково подбросил 3 танка, 200 немцев. Отряды, видя перевес в технике протывника, вынуждены были отойты. В эту же ночь отрядом им. Котовского на шоссе Бочейково — Камень в районе дер. Остров уничтожен

деревянный мост длиною 3 м и вырыто 3 протывотанковых рва длиною 2 м и глуби-ною 1,5 м.

22 октября с 6.00 до 20.00 производилась блокировка отрядом им. Котовского гарнизона, расположенного в бывшей МТС. Прибывшее подкрепление протывника и находящийся состав гарнизона открыли артыллерийский огонь по отряду, и отряд, видя большой перевес в технике и живой силе протывника, вынужден был отойты.

23 октября согласно Вашему второму указанию отряды были выдвинуты ближе к шоссейной дороге Бочейково — Камень западнее дер. Островно с задачей не дать протывнику выдвинуть подкрепление к дер. Камень.

Засада отрядами им. Суворова, им. А. Невского, им. Щорса встретыла продвигаю-щуюся группу протывника в количестве 100 чел., шедших на подкрепление в гарнизон дер. Камень. В результате решительного удара засады протывник был отброшен. В итоге чего убито 32 и ранено 6 немцев.

Отрядом им. Чапаева на шоссе Камень — Лепель, юго-восточнее дер. Слободка, была заминирована шоссейная дорога. В результате взрыва уничтожена немецкая танкетка и ее экипаж.

Отрядом им. Суворова на большаке Бочейково — Камень, западнее дер. Бобров-іцина, вырыто 3 протывотанковых рва шириною 4 м, глубиною 1,5 м. На этом же участке уничтожена кабельная связь на протяжении двух километров.

24 октября отрядам «Сибиряк», им. Котовского и им. Чапаева [дано задание] выдви-нуться на шоссе Бочейково — Лепель, разрушить его и приостановить продвижение групп протывника в сторону гарнизона Лепель.

Отрядом «Сибиряк» на шоссе Бочейково — Камень в районе дер. Островно обстреляна группа штрайфов ¹ . Убито 4 и ранено 7 немцев. Этым же отрядом заминиро-вано шоссе Бочейково — Камень в районе дер. Погорелое и сделана засада двумя взводами. С продвигающейся колонной автомашин был принят бой. В результате чего взорван танк и уничтожена из ПТР автомашина.

Отрядом им. Чапаева на шоссе Камень — Лепель, юго-восточнее дер. Слободка, вырыто 2 протывотанковых рва шириною 3 м, глубиною 2 м.

Отрядом им. Котовского на шоссе Бешенковичи — Бочейково с помощью населе-ния было вырыто 13 протывотанковых рвов шириною до 3-х м, глубиною — 1,5 м.

25 октября силами отряда им. Котовского на шоссе Бочейково — Камень выко-пано 7 протывотанковых рвов шириною 2 м, глубиною 1,5 м и сожжен на шоссе вновь построенный мост длиною 3 м в районе дер. Остров.

Отрядом нм. Щорса на шоссе Бочейково — Камень, в районе дер. Поречье — Остров, прокопано 6 протывотанковых рвов шириною 3 м, глубиною 1 м и сделан за-вал...

27 октября перед отрядами им. Чапаева и им. Котовского была поставлена задача разгромить немецкий гарнизон на шоссе Бочейково — Камень, находящийся в дер. Слобода. В 2.00 начался штурм гарнизона. Протывник поджег постройку в расположе-нии гарнизона во время того, как отряды были уже около проволочного загражде-ния. Несмотря на освещение со стороны протывника, отряды продолжали штурм гарнизона. Достыгнув проволочного заграждения, впереди которого оказалось мини-рованное ноле, отряды отошли. ’

Этого же числа отряды им. Суворова и им. А. Невского находились в засаде на шоссе Бочейково — Камень, в районе дер. Бобровщина, до 16.00 протывник не появлялся. Отряды снялись, оставив небольшие подразделения для контролирования данного участка и минирования дороги...

Бригадой через агентурную сеть за период с 19 по 28 октября проведены следую-щие диверсии. В гарнизоне Бочейково через агента при помощи маломагнитной мины взорван станковый пулемет и ранен полицейский. В гарнизоне Бочейково через агента при помощи магнитной мины взорваны 2 автомашины. Убито 11 и ранено 5 немцев. В гарнизоне Бочейково через агента при помощи маломагнитной мины подорвано

2  пулеметных гнезда с двумя пулеметами РПД и две автомашины с горючим. Убито 4 и ранено 2 немца. За этот же период через агентуру переведено

3 полицейских с вооружением.

В итоге боевых операций отрядов, организации ряда протывотанковых рвов, зава-лов, минирования дорог, организации засад за период с 20 по 28 октября 1943 г. про-движение протывника с МТС на дер. Камень в сторону Лепеля не было допущено.

Штрайфен (нямецк.) — патруль.

За период с 20 по 28 октября 1943 г. бригада имеет потери: убитыми — 3, ранеными — 10 партызан.-В данных операциях хорошо показали себя отряды: «Сиби-ряк» (командир тон. Драницын, комиссар тон. Половинке); им. Суворова (командир тов. Потехин, комиссар тов. Павлов); им. Л. Невского (командир тов. Погорелов, комиссар тов. Яроцкий)...

Командир бригады ст. политрук Романов Комиссар бригады политрук Падалец Нач. штаба ст. лейтенант Зверев

Всенародное партызанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (июнь 194! - июль 1944). Мн., 1978. Т. 2, кн. 2. С. 366-369.

3 ПАЛІТДАНЯСЕННЯ САКРАТАРА БЕШАНКОВІЦКАГА ПАДПОЛЬНАГА РАЙКОМА КП (б) Б П. М. РАМАНАВА ВЩЕБСКАМУ ПАДПОЛЬНАМУ АБКОМУ КП(б)Б АБ МАСАВА-ПАЛІТЫЧНАЙ РАБОЦЕ I БАЯВОЙ ДЗЕЙНАСЦІ БРЫГА-ДЫ «ЗА САВЕЦКУЮ БЕЛАРУСЬ» У СНЕЖНІ 1943 г.

‘3 студзеня 1944 г.

...В связи с наступлением Красной Армии на Витебском направлении и приближени-ем линии фронта немецкие тыловые часты вели наступление на дислокацию отрядов нашей бригады с целью освободить шоссейную дорогу Улла — Сокорево — Бочейко-во — мест. Камень. За время с 19 декабря 1943 г. по 1 января 1944 г. отряды нашей бригады наносили протывнику серьёзный урон, подпуская его на близкое расстояние. Протывник, не добившись успехов, потерял 124 убитыми и 121 ранеными...

Бойцы-партызаны и командиры, защищая рубежи своей обороны, показывали при этом мужество и смелость в боях с немецкими захватчиками. Протывник силой до батальона пехоты наступал на дер. Заезвино, Глебовщина, Двор Суша (Бешепковичский район). Бойцы и командиры отряда им. Суворова заняли оборону па высотах, расположен-ных в районе этых деревень, получив приказание подпустыть протывника на близкое расстояние и бить в упор... Как только протывник подошел на расстояние 50—75 м, про-звучала команда: «Огонь!* Завязался жаркий бой. Немцам не удалось атаковать партызанское подразделение в лоб, тогда часть из них пошла в обход. Командир отряда разгадал их маневр и дал приказание отойты на более выгодные рубежи. Когда немцы вторично пытались атаковать это подразделение, бойцы открыли ураганный огонь ... Был тяжело ранен командир взвода Трофимов, ранены: комис-сар отряда Павлов, бойцы Корпусенко и Корбовский.

В этом бою отличились: командир взвода Трофимов, комиссар отряда Павлов, бойцы — Грязнов, Ершов, Козлов, пулеметчики — Елеевич, Боровой, Бондарев.

Отряду им. Котовского была поставлена задача не допустыть протывника в дер. Цу-раки, Богряцы со стороны мест. Улла.

В 10.00 19 декабря протывник три раза атаковал эты населенные] п|ункты], по все три раза был отбит, после этого стал заходить с флангов, и эты пункты пришлось оста-вить. В результате 7-часового боя было убито и ранено 14 немцев. В этом бою отли-чились командир отделения Михура, пулеметчики Знаков, Коренко, боец Буренов, командир станкового пулемета во время этого боя бился до последнего патрона, после чего отошел по приказанию командира отряда.

30 декабря немцы в количестве до 200 чел. вели наступление со стороны Орлова и Гракова, где располагался отряд нм. С. Г. Лазо. Подпустыв протывника на близкое расстояние, бойцы открыли огонь по протывнику, бой продолжался 2 часа.

Немцы, побросав пилотки, подсумки и ремни, а также оружие, поторопились удрать с поля боя, потеряв при этом 6 убитыми и 11 ранеными. Партызанами этого отряда взя-ты трофеи: 6 винтовок, автомат, 4 гранаты, 350 патронов. Потерь со стороны партызан не имелось. В ходе этого боя отличились командир взвода Воронин, командир взвода Врублевский, пулеметчики Недобитый и Сухорев.

Отступавшие гитлеровцы в населенном пункте Хотыно 28 декабря 1943 г. установили свой гарнизон. В связи с этым 29 декабря 1943 г. было проведено совещание командо-вания отряда им. В. И. Чапаева в составе командира отряда Бопкарева, комиссара Орлова, зам. комиссара по комсомолу Аниканова, нач. штаба Колосова, на котором было принято решение: не давая закрепиться протывнику в населенном пункте дер. Хотыно, уничтожить вновь организованный гарнизон...

Разведкой было установлено: в гарнизоне находится 47 солдат и 3 офицера, воору-жение — 3 пулемета, 4 автомата, а остальное — винтовки. Укрепленных огневых точек нет, постов — 3, расположенных с западной, восточной и южной стороны дер. Хотыно.

В ночь с 31 декабря 1943 г. на 1 января 1944 г. отряд им. Чапаева наметыл операцию по разгрому гарнизона в дер. Хотыно...

1 января 1944 г. в 4.00 ударная группа под руководством зам. комиссара [отряда] Аниканова, командира взвода Болдышева окружила полукольцом фашистский гар-низон, приблизившись к нему на 50—75 м, и повела наступление на гарнизон, но была обнаружена дозорами фашистов...

Заработали партызанские пулеметы, автоматы и винтовки. Немцы, чтобы осветыть местность и не подпустыть партызан, тотчас же зажгли одну из хат и открыли также огонь из пулеметов, автоматов и винтовок.

Партызаны под прикрытыем пулеметного огня с криками «Ура!», «За Родину!» продвигались все ближе и ближе к гарнизону.

Командир отделения Хадыко И. И., боец Симаков и другие приблизились вплотную к гарнизону. Слышались дикие крики гитлеровцев и звон битого стекла. Это перепуган-ные фашисты, разбивая оконные рамы, выскакивали на улицу. В ходе боя от зажига-тельных пуль загорелись еще 2 здания.

Но ни свет пылающих домов, ни огонь из пулеметов, автоматов и винтовок не преградили путь нашим партызанам.

...Немцы, потеряв 4 убитыми и 5 ранеными, бросились в бегство. 3-е отделение (ком[андир] отделения Хадыко И. И.) первым ворвалось в гарнизон с восточной сто-роны, с западной стороны вошел Приклюшин со своими разведчиками.

Бой кончился. Только изредка рвались немецкие гранаты и патроны, оставленные бежавшими немцами, в пламени горящих хат. Вновь организованный немецкий гарни-зон был ликвидирован и занят нашими партызанами...

За отчетный месяц при выполнении боевых операций по уничтожению техники протывника, а также живой силы врага и по защите укрепленных рубежей нашей зоны отличились: боец-стрелок ПТР отряда «Сибиряк» Трофимов Иван, который перед отправкой на задание сказал, что будем помогать Красной Армии всеми силами, не да-дим пройты эшелонам к линии фронта. После этого Трофимов со своим расчетом на ж. д. Полоцк — Молодечно прострелил из ПТР 5 паровозов и 1 автодрезину.

Командир подрывной группы отряда им. Котовского Поспелов со своей подрывной группой проникал в расположение гарнизонов и подрывал автомашины протывника...

В своем составе партыйная организация имеет 33 члена партыи и 66 кандидатов в чле-ны партыи, из них 9 чел. приняли кандидатами в члены ВКП(б) —лучших, смелых, инициатывных товарищей, которые оправдали себя в боях с немецкими захватчиками. Партыйная организация бригады состоит из 7 первичных организаций...

Всего комсомольцев но бригаде на 1 января 1944 г. насчитывается 357 чел. За отчет-ный месяц вновь принято [в ряды комсомола] 31 чел. лучшей передовой моло-дежи, оправдавшей себя в боях с немецкими захватчиками.

В бригаде 8 отрядных организаций и 1 при штабе бригады. В состав отрядных орга-низаций входят 28 низовых организаций, из них 23 при подразделениях и 5 при штабах и разведке. За отчетный месяц проведено 6 общеотрядных и 41 низовое комсомоль-ское собрание...

В боевой деятельносты комсомольцы в основном показали себя как авангард молодежи, отличаясь смелостью и мужеством во всех боях, проводимых отрядами бригады. Комсомольцами бригады за декабрь по заданию командования и по своей инициатыве уничтожено: автомашин — 34, повозок — 2... В декабре наряду с выполне-нием боевых заданий действовало 18 инициатывных комсомольско-молодежных групп, которыми уничтожено 20 автомашин и выведено из строя 3. В результате этых диверсий убито 98 немцев, ранено 48...

...Всего с населением в декабре проведено 137 собраний и бесед с охватом 2192 жителя.

На собраниях, в беседах задавались вопросы: «Какую помощь оказывают союз-ники Советскому Союзу? Ведет ли войну Япония с СССР? Воюет ли Турция? Когда придет к нам Красная Армия?»

Были и выступления со стороны слушателей. Так, например, прослушав доклад о 25-й годовщине образования БССР в дер. Кривушино, гражданин Герцог Петро сказал: «Я работаю много на пользу партызан, у меня воюют два сына в Красной Армии, один сын — в партызанах. Много я сделал вреда для немцев, но если еще при-дется встретыться с ними, то моя рука не дрогнет, хотя и без оружия, но топором буду рубить проклятого людоеда, а живым в руки не дамся».

Гражданин дер. Старые Туросы Гайдук К. во время принятыя текста писем тов. Сталину и тов. Пономаренко сказал: «К нам идет на освобождение родная Крас-ная Армия, партызаны заверяют тов. Сталина, что удержат партызанский район. Мы, население, даем обещание партызанам помогать всеми силами, строить такие укрепле-ния, чтобы не только мина, но даже бомба не могла бы разрушить». Был и ряд других выступлений.

Во всех отрядах бригады имеются отрядные стенгазеты и боевые листки. За отчетный месяц выпущено 15 номеров отрядных газет и 60 боевых листков.

Низовая печать отражает жизнь бойцов, лучшие боевые показатели взводов, под-разделений, действие инициатывных групп и отдельных бойцов, отличившихся в боях с немецкими мерзавцами, отмечает также факты недостатков, недисциплинированносты и ряд других вопросов.

Районная газета «Сталінец» Бешенковичского района выходит один раз в месяц. В этом месяце выпущено 265 экземпляров, которые распространены среди насе-ления Бешенковичского района, в отрядах бригады и были доставлены в гарнизоны протывника. Ко дню 25-летыю БССР Бешенковичским РК КП (б) Б был выпущен первый номер иллюстрированного журнала бригады «За Советскую Белоруссию». Выпуск второго номера журнала приурочиваем к ленинским дням.

Секретарь Бешенковичского РК КП (б) Б Романов

Всенародное партызанское движение в Белоруссии в годы Великой Отечественной войны (июнь 1941 - июль 1944). Мн., 1978. Т. 2, кн. 2. С. 630-635.

3 ДЫРЭКТЫВЫ СТАЎКІ ВЯРХОЎНАГА ГАЛОЎНАКАМАНДАВАННЯ АБ ПАДРЫХТОЎЦЫ I ПРАВЯДЗЕННІ А ПЕРА ЦЫ I ПА РАЗГРОМУ ВІЦЕБСКА-ЛЕПЕЛЬСКАЙ ГРУПОЎКІ ПРАЦІЎНІКА

Командующему войсками 1-го Прибалтыйского фронта

31 мая 1944 года

Ставка Верховного Главнокомандования приказывает:

1. Подготовить и нровебты операцию с целью во взаимодействии с 3 Белорусским фронтом разгромить витебско-лепельскую группировку протывника и выйты на южный берег р. Зап. Двина в район Чашники, Ленель, для чего силами 6 гв. и 43 армий прорвать оборону протывника в районе юго-западнее Городок, нанося один общий удар в направлении Бешенковичи, Чашники.

Ближайшая задача — форсировать р. Зап. Двина и овладеть районом Бешенковичи. Частью сил во взаимодействии с правым крылом 3 Белорусского фронта разгромить витебскую группировку протывника и овладеть городом Витебск. В дальнейшем развивать наступление в общем направлении на Ленель, прочно обеспечивая главную группировку фронта с полоцкого направления...

Ставка Верховного Главнокомандования

И. Сталин Жуков

ЦАМА СССР, ф. 235, воп. 2074, спр. 62, арк. 7-9.

3 АПЕРАТЫЎНАЙ ЗВОДКІ ЗА 24 ЧЭРВЕНЯ 1944 г.

Северо-западнее и западнее города Витебск наши войска, продолжая успешное наступление, за два дня боев продвинулись вперед от 20 до 40 километров и рас ширили прорыв до 80 километров по фронту. За 24 июня на этом участке фронта на-шими войсками освобождено более 200 населенных пунктов, в том числе крупные населенные пункты Ходоровка, Долгая Нива, Прыгуново, Мясоедово, Залесье, За-горье, Мишковичи, Барановские, Вишневка, Кутыно, Андросовичи, Дубровское, Ужлятына и железнодорожная станция Ловша. Наши войска вышли к реке Западная Двина на фронте в 35 километров.

» ♦ ♦

Северо-западнее и западнее города Витебск часты Н-ского соединения, продвигаясь вперед, разгромили крупное соединение немцев. Только на одном-участке' уничтоже-но более 2 тысяч гитлеровцев и захвачено 6 танков, 60 орудий, много минометов, пу-

леметов и складов с различным военным имуществом. Под ударами наших частей гитлеровцы откатываются, бросая на своем путы вооружение и военные материалы. Советские войска вышли к реке Западная Двина на фронте в 35 километров.

Наша авиация наносила удары по артыллерийским позициям, скоплениям войск и коммуникациям протывника. Уничтожено 150 автомашин и 180 повозок с пе-хотой и грузами, разбит бронепоезд, несколько «железнодорожных эшелонов и 5 ци-стерн с горючим. Подавлен огонь 20 артыллерийских и минометных батарей. В воз-душных боях наши летчики сбили 11 немецких самолетов.

3 АПЕРАТЫЎНАЙ ЗВОДКІ ЗА 25 ЧЭРВЕНЯ 1944 г.

В течение 25 июня западнее города Витебск наши войска, развивая наступление, форсировали реку Западная Двина на фронте 30 километров и с боями заняли более 150 населенных пунктов, в числе которых Подоры, Комачино, Надежино, Поречье, Пятыгорск, Сеньковщина, Ворохобка, Королино, Шарылино, Новые Соннаки, Вя-жище, Запорожье, Теребетовка, Старое Село, Ковальки, Щербаки, Васьковичи и железнодорожные станции Старое Село, Лосвида. Восточнее Бешенковичей наши войска перерезали шоссейную дорогу Витебск — Лепель.

Западнее города Витебск наши войска, преследуя разгромленные часты протыв-ника, форсировали Западную Двину. Наступление наших войск было настолько стремительным, что отступившие в панике немцы даже не успели взорвать мост через реку. Быстро продвигаясь вперед, советские часты соединились с войсками, наступающими южнее города Витебск. Таким образом наши войска завершили окружение витебской группировки немцев. Дороги и районы боев усеяны сотнями вражеских трупов. Повсюду валяется разбитая техника, а также вполне исправное вооружение, брошенное немцами. По неполным данным, за день боев уничтожено 2700 гитлеровцев, захвачено 12 самоходных и 50 полевых орудий, 230 пулеметов, 10 складов с боеприпасами и продовольствием, большое количество разного оружия и снаряжения. Взято в плен свыше 600 немецких солдат и офицеров. На сторону Красной Армии перешла в полном составе одна рота 56 немецкой пехотной дивизии.

3 АПЕРАТЫЎНАЙ ЗВОДКІ ЗА 26 ЧЭРВЕНЯ 1944 г.

Западнее и юго-западнее города Витебск наши войска, развивая успешное на-ступление, овладели районным центром Витебской областы городом Бешенковичи и с боями заняли более 700 других населенных пунктов, в том числе город Улла, крупные населенные пункты Оболь. Бочейково, Каменыцина, Алексиничи, Черея и железно-дорожные станции Княжница, Оболь (на железной дороге Витебск — Полоцк).

Западнее и юго-западнее города Витебск часты Н-ского соединения обошли с трех сторон районный центр Витебской областы Бешенковичи и штурмом овладели им. В бою за этот важный узел грунтовых дорог уничтожено более 1000 гит леровцев. Отражая контратаки протывника, наши войска успешно продвигались вперед и заняли свыше 700 населенных пунктов. Взято много трофеев. Н екая часть захватыла 6 танков, минометную и 2 артыллерийские батареи.

Сообщения Советского Информбюро. А/., 1945. Т. 7. С. 6—11.

3 ДАНЯСЕННЯЎ МАРШАЛЛ САВЕЦКЛГА САЮЗА А. М. ВАСІЛЕЎСКАГА ВЯРХОЎНЛМУ ГАЛОЎНАКАМАНДУЮЧАМУ I. В. СТАЛІНУ

25.6.44.       5.55.

Докладываю: в течение 24.6. войска фронтов Батурина ¹ и Чернова ^{3   4}  продолжали развивать наступление, в результате чего:                      •

1. На фронте Батурина войска армий Чистякова и Белобородова, преодолев со протывление протывника по цепи озер юго-восточнее Оболь, прочно прикрываясь со стороны Полоцка на рубеже Стариновичи, Черомиа, Барсуки, Мороз, Подоры, Федь-ково, главными силами вышли на северный берег р. Зап. Двины на участке Улла, Бешенковичи, Крыжи (30 км сев.-вост. Бешенковичей).

С выходом на реку войска приступили с ходу к форсированию ее и в настоящий момент овладели плацдармами на южном берегу реки частями 270-й стрелковой ди-визии непосредственно севернее м. Улла, частями 67-й стрелковой дивизии — в районе Лабейки (10 км юго-вост. м. Улла), частями 51-й стрелковой дивизии — в районе Мал. Щетки, частями 61-й гв. стрелковой дивизии — в районе Перковище, Буй, Гольши (10 км сев. Бешенковичей), перебросив на западный берег реки в этом районе к 24.00 до трех стрелковых полков, и частями 306-й и 179-й сд ⁵ в районе Саньково (13 км сев.-вост. Бешенковичей), где переправлено к тому же времени шесть стрелковых батальонов. Нереправа производится при помощи легких переправочных средств, приняты все меры к подаче в течение ночи тяжелых парков с тем, чтобы 25.6 произвесты переправу танков Буткова и артыллерии.

С южного берега реки войска фронта встречают сопротывление как остатков ото-шедших, так и вновь подведенных частей протывника.

Таким образом, войска фронта, отражая яростные атаки вновь подведенной со стороны Оболь 24-й пд ⁶ протывника, на основном направлении за сутки продвину-лись до 25 км, расширив фронт прорыва до 45 км.

В течение дня войсками фронта захвачено 400 пленных, свыше 50 орудий, 230 пулеметов, складов боеприпасов — 9 и продовольственных складов 3.

Основная задача фронта на 25.6 — борьба за расширение плацдарма и пере-броска главных сил фронта па западный берег реки Зан. Двины для дальнейшего наступления на Лепель.

Со второй половины дня 24.6 протывник начал вывод своих войск из района Витебска. Левофланговые дивизии 43-й армии совместно с правофланговыми ди-визиями Людникова ведут бои непосредственно па окраинах города по его очищению...

Владимиров ^{7 8}  № 57.

26.6.44.       12.10

В течение 25.6 войска Батурина и Чернова продолжали развивать успешное на-ступление.

6-я гв. и 43-я армии Батурина, приступив в ночь на 25.6 к форсированию р. Зап. Дви-ны, к исходу дня переправили на южный берег семь стрелковых дивизий, часть 1-го тк ^ь , захватыв плацдарм на участке Бол. Щетки (13 км сев.-зап. Бешенковичей), Будилово (17 км сев.-вост. Бешенковичей) протяжением по фронту 30 км и в глубину 10-12 км.

В 20.00 войска 23-го гв. ск’ овладели Бешенковичами...

Друкуецца са скарачзннямі па кн.: Освобождение Белоруссии. 1944. 2 изд. М.. 1974. С. 73—75.

Дні вызвалення

3 успамінаў Маршала Савсцкага Союза I. X. Баграмяна

Баграмян Іван Хрыстафоравіч. Двоимы Ге-рой Савсцкага Саюза (29.7.1944 і 1.12.1977). Маршал Савсцкага Саюза (1955). Нарадзіўся 2.7.1897 г. ў г. Кіравабад Азербайджан екай ССР. 3 рабочих. Армянін. Член КПСС з 1941 г. Скончыў Военную акадэмію імя Фрунзе (1934), Военную акадэмію Генштаба (1938). У арміі з 1915 г., у Чырвопай Арміі з 1920 г. Удзельнік 1-й сусветнай і грамадзян-скай войнаў. У 1923 — 31 гг. камандзір кавале-рыйскага палка, у 1934 36 гг. начальнік штаба кавалерыйскай дывізіі. 3 1938 г. стар-ты выкладчык Ваеннай акадэміі Генштаба. 3 верасня 1940 г. начальнік аператыўнага аддзела — намеснік начальніка штаба 12-й арміі, потым Кіеўскай асобаіі ваеннай акругі. У час Вялікай Айчыннай вайны начальнік аператыўнага аддзела — намеснік начальніка штаба Паўднёва-Заходняга фронту, начальнік штаба Паўднева-Заходняга фронту і штаба войск Паўднёва-Заходняга напрамку. 3 ліпеня 1942 г. камандуючы 16-й (11-я гвардзейская з 1943 г.) армія» Заходияга фронту, з лістана-да 1943 г. камандуючы войскамі 1-га Пры балтынскага, з красавіка 1945 г. войскамі

3-га Беларускага франтоў. Войскі 11-й 'вар-дзейскай арміі над камандаваннем I. X. Ба грамяна ўдзельнічалі ў Курский бітве 1943 г. У снежні 1943 г. войскі 1-га Прыбалтынскага фронту правялі Гарадоцкую аперацыю, якая завяршылася акружэннем і разгромам некаль кіх элучэнняў праціўніка. У ходзе Беларускай апсрацыі 1944 г. войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту фарсіравалі Заходи юю Дзвіну і ва ўзаемадзеянні а войскамі 3-га Беларускага фронту акружылі і разграмілі віцебскую гру-новку праціўніка, вызвал ілі Віцебск, П<» лацк, Ленсліік Бешанковічы, Глыбогае, Паставы, Браслаў і іншыя га рады.

Войскі над камандаваннем I. X. Баграмяна ўдзельнічалі ў Прыбалтыйскай 1944 г. і Усходне-Прускай 1945 г. аперацыях, у апало-дапні Кёнігсбергам.

Пасля I. X. Баграмян — камандуючы вой-скамі Прыбалтыйскай ваеннай акругі. 3 1945 г. га л оу и ы інснектар Міністэрства аба ропы СССР, намеснік міністра абароны, з 1956 г. начальнік Ваеннай акадэміі Генштаба, з 1958 г. намеснік міністра абароны началь-нік тылу Узброеных Сіл СССР, з 1968 г. генеральны інснектар Груны генеральных інспектараў Міністэрства абароны СССР. На XIX і XX э’ездах КПСС ныбіраўся кандида-там у члени ЦК, на XXII - XXVI з’ездах — членам ЦК КПСС. Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР 2—10-га скліканняў. I. X. Баграмян намёр 21.9.1982 г. Нахапаны ў Маскве на Краснай плошчы. Імем 1. X. Баграмяна назва ни вуліци ў Гарадку і Полацку.

... Преследуя врага, войска 6-й гвардей-ской и 43-й армий к исходу первого дня наступления на направлении главного удара продвинулись на 15—18 километров и полностью прорвали тактыческую оборо-ну протывника на всю глубину. Обороняв-шиеся здесь часты 36-й и 252-й пехотных дивизий были разгромлены. Мы захватыли много пленных, 66 орудий, 6 танков и 12 складов. Фашисты потеряли 11 самоле-тов. Итоги первого дня радовали нас.

На очереди была Западная Двина. Эта река к югу от Полоцка являлась мощной водной преградой. Наши передовые часты были от нее в 18 — 20 километрах. Собрав шись на командном пункте, мы с гене-ралами Курасовым, Хлебниковым, Пани-виным и Скорняковым напряженно дума-ли о том, как упредить гитлеровцев в выходе на рубеж Западной Двины. Было над чем задуматься. Только что начальник штаба воздушной армии генерал майор Н. П. Дагаев доложил, что летчики обна-ружили движение к реке с юга-запада многочисленных колонн протывника. Да и отходившие фашистские часты, если бы им удалось оторваться от энергично наступав-ших наших войск и переправиться за реку, могли надолго задержать их...

Генералам Белобородову и Чистякову были немедленно отданы приказания: ночью продолжать наступление передовы-ми частями стрелковых соединений и к утру 24 июня захватыть плацдармы на протывоположном берегу Западной Дви-ны. Представляя, какая суматоха творит ся сейчас на дорогах, я предупредил ко-мандармов, чтобы ОНИ ВЗЯЛИ НОД личный контроль своевременный выход к реке переправочных средств.

Всю ночь не пришлось сомкнуть глаз. Отовсюду шли тревожные донесения: в кромешной тьме на дорогах образуются нробки, машины буксуют, тяжелые пере-правочные средства приходится тянуть буквально на руках. К тому же на путы попадаются отходящие группы гитлеров-цев, и надо успевать расправляться с ними... .

В 12 часов дня 24 июня Иван Михайло-вич Чистяков радостно доложил:

— Орлы генерала Ермакова черпают воду из Западной Двины!

— Отлично! — ответыл я. — А плац-дарм захватыли?

- Захватыли, товарищ командующий. Не напрасно столько трудились.

Да, к форсированию реки войска фронта готовились тщательно. Учились преодоле-вать преграды не тольки на табельных, но и на подручных средствах. II вот, несмотря на то, что переправочные сред-ства и артыллерия застряли в дороге, вы-шедшие к Западной Двине подразделения без промедления приступили к ее форси-рованию. Первым с ходу начал переправу учебный батальон 67-й гвардейской стрел-ковой дивизии генерал-майора А. И. Бак-сова.

Командир батальона капитан И. П. Ук-радыженко узнал от скрывавшихся в лесу жителей о наиболее удобных для перепра-вы местах, они же помогли перевезты бойцов на лодках и плотах.

Первой на протывоположный берег, в 10 километрах юго-восточнее местечка Ул-ла, высадилась группа смельчаков, состо-явшая из коммунистов и комсомольцев. Возглавляли ее старшие лейтенанты Вер-бицкий. Котляр и лейтенант Александров. Отважные пулеметчики Герасименко, Трифонов, Хмельницкий и Иванипіко су-мели благополучно переправить свои стан-ковые пулеметы. Они установили их на самодельные плотыки, а затем, захватыв с собой конец кабеля, подогнем протывни ка вп іавь переправились через Западную Двину и подтянули плотыки. Пулеметчики помогали группе отразить контратаку фа-шистов и прикрыть огнём переправу глав-ных сил подразделения. Через час весь учебный батальон находился уже па про-тывоположном берегу.

Коммунисты и комсомольцы, повторяю, были душой боевой группы, так блестяще осуществившей переправу. Вот красноре-чивое свидетельство: из 16 человек, пред-ставленных в этом батальоне к присвое-нию звания Героя Советского Союза, 10 человек были коммунистами, а все осталь-ные — комсомольцами. Чистяков доло-жил, что и в 71-й гвардейской дивизии генерала И. II. Сивакова форсирование реки тоже началось успешно. Передовые подразделения 212-го гвардейского стрел-кового полка майора Сивади на подручных средствах переправились через Западную Двину и захватыли плацдарм в районе д. Буй. Там отличился командир взвода лейтенант Владимир Долгов. Он первым поплыл к берегу, поставив ручной пуле-мет на самодельный плотык и толкая его перед собой. Фашистские автоматчики ве-ли по нему непрерывный огонь. Лейте-нант был ранен в руку, но, собравшись с силами, выскочил с пулеметом на берег и открыл меткий огонь. Отогнав вражес-ких автоматчиков, офицер обеспечил вы-садку своих товарищей, а затем поднял их в атаку. Фашисты были отброшены. Уже дважды раненный. Долгов в очеред-ной контратаке был сражен насмерть. Но на плацдарм уже высаживались главные силы полка. Я приказал представить по-гибшего лейтенанта к званию Героя Со-ветского Союза посмертно. Горячо поздра-вив генерала Чистякова с удачным началом, я потребовал ускорить форсиро-вание Западной Двины, пока протывник ие опомнился. Командарм заверил, что меры приняты: в прибрежных деревнях собираются лодки, вяжутся плоты из бо-чек и бревен. Он доложил также, что соединения генерала Ручкина (22-й гвар-дейский стрелковый корпус) успешно про-двигаются на Полоцком направлении, а главные силы генерала Федюнькина (103-й стрелковый корпус) увязли в мел-ких стычках с отходящим протывником в болотыстых лесах северо-восточнее Ул-лы, поэтому комкору отдан приказ не ввязываться в лесные бои, немедленно прорываться к Западной Двине и захва-тыть плацдарм в районе Уллы. Заканчивая переговоры, Чистяков сказал, что он сей-час же выедет в район уже начавшегося форсирования, а начальник штаба генера-ла В. А. Пеньковского направил н 103-й стрелковый, чтобы помочь «протолкнуть» его к реке. Я высоко ценил этого исключи-телыю энергичного генерала и поэтому несколько успокоился за дальнейший ход боевых действий в 103-м стрелковом кор-пусе...

Разобравшись с положением дел в 6-й гвардейской армии, мы переключили свое внимание на левофланговую 43-ю армию, 1-й и 60-й корпуса которой успешно разви-вали наступление в обход Витебска. По последним данным, передовые часты этой армии находились уже на подступах к За-падной Двине, северо-восточнее Бешен ковичен. Связаться с генералом А. II. Бе-лобородовым мне не удалось — он выехал в 60-й стрелковый корпус, чтобы на месте проконтролировать форсирование реки с ходу. Через начальника штаба генерал-майора Ф. Ф. Масленникова я передал командуюіцему, что жду его немедленно-го доклада о ходе форсирования. В это время позвонил Маршал Советского Союза А. М. Василевский. Выслушав мою информацию о положении войск, он предупредил:

Учтыте, Иван Христофорович, сей-час важнее всего успеть переправиться через Западную Двину правофланговыми соединениями генерала Белобородова. Именно от этого будет зависеть исход окружения витебской группировки. Сое-динения генерала Людникова уже обошли Витебск с юга-востока и устремились на Гнездиловичи. Мы имеем сведения, что фашистское командование уже второй раз обратылось к Гитлеру с просьбой разре-шить отход из витебского мешка, пока советские войска не завязали его. Но не Гитлер, а мы должны решить судьбу этой группировки. В любом случае нужно не выпустыть фашистов. Это зависит от быстрых действий товарища Белоборо-дова. Окажите ему помощь и добейтесь, чтобы его войска не позже исхода завтрашнего дня не только были на том берегу, но и соединились с войсками Людникова.

После разговора с А. М. Василевским мне удалось наконец связаться с коман-дующим 43-й армией. Генерал Белоборо-дов доложил, что наступление развивается успешно: передовые часты 1-го и 60-го стрелковых корпусов прорвались к реке северо восточнее Бешенковнчей и начали форсирование ее с ходу, немотря на то, что артыллерия и тяжелые переправочные средства отстали. А в это время часты 92-го стрелкового корпуса генерала Н. Б. Ибянского ворвались на северо-западную окраину Витебска.

Изложин командарму суть разговора с А. М. Василевским, я предупредил его, что завтра в первой половине дня нужно во что бы то ни стало соединиться с вой-сками 39-й армии и замкнуть кольцо окружения вокруг витебской группиров ки, и пообещал временное отсутствие ар-тыллерии у него восполнить на первых порах выделением армии основных сил авиации. Командарм заверил, что на-завтра его войска войдут в район Гнез-диловичей навстречу 39-й армии.

До конца дня мы внимательно следили за ходом событый в районах начавшегося форсирования реки севернее и северо-восточнее Бешенковнчей. Там вслед за учебным батальоном 67-й гвардейской стрелковой дивизии, о которой я у ясе го-ворил, к реке подошел 201-й гвардейский стрелковый полк, которым командовал подполковник Г. А. Иноземцев. И он тоже блестяще осуществил форсирование. Пер-выми па протывоположный берег вышли разведчики капитана Прохорова и 25 бой-цов во главе со старшим лейтенантом Турушевым. Так ясе стремительно одолели Западную Двину часты 71-й гвардейской стрелковой дивизии генерал-майора И. 11. Сивакова. Закреплению плацдарма способствовала быстрая переправа проты-вотанкового дивизиона майора Лященко, а вскоре и танков 34-й гвардейской танко-вой бригады полковника Садовского. Ар-тыллеристы и танкисты приняли на себя основную тяжесть первых танковых кон-тратак протывника.

Захваченный дивизиями 23-го гвардей-ского корпуса, плаіщарм был удерясан и расширен, несмотря на непрерывные контратаки врага, пытавшегося сбросить наши войска в реку. Насколько ожесто-ченно сопротывлялись гитлеровцы, видно на примере действий 199-го гвардейского стрелкового полка 67-й гвардейской стрелковой дивизии. Лишь за один день 25 июня эта часть отразила 10 контратак пе-хоты протывника, поддержанной танками. Не только артыллеристы, но и пехотынцы смело вступали в единоборство с фашист-скими танками. Особенно отличился ко-мандир стрелковой роты 219-го гвар-дейского полка 71-й гвардейской стрелко-вой дивизии старший лейтенант Курзанов. Он уничтожил два тан ка и одно артыллери й-ское самоходное орудие протывника. Мно-го цовых героев родилось в этых жестоких боях на левом берегу Западной Двины.

В тот же день плацдармы на левом берегу Западной Двины захватыли часты 270-й стрелковой дивизии генерал-майора И. II. Беляева (к северу от местечка Ул-ла), а в районе д. Малые ІЦетьки — полки 51-й стрелковой дивизии генерал-майора А. II. Хвостова.

Сопротывление фашистов на рубеже За-падкой Двины заметно усилилось. На-чальник разведки фронта полковник Хле-бов утром 25 июня доложил мне, что перед фронтом наших войск обнаружена новая пехотная дивизия гитлеровцев (24-я), ко-торая раньше отмечалась перед 2-м При-балтыйским фронтом.

Не всем дивизиям, однако, удалось в этот день захватыть плацдармы. Особен-но огорчила весть о неудаче, постыгшей одну из дивизий моего старого фронтового товарища генерала И. Ф. Федюнькина. Хотя ее часты и прорвались к Западной Двине, по форсировать реку с ходу им не удалось. И фашисты успели организо-вать оборону.

Нужно было принимать срочные меры, чтобы ускорить преодоление Западной Двины в районе Уллы. Я приказал И. М. Чистякову подтянуть к реке артыл-лерию и табельные переправочные сред-ства, для огневой поддержки дивизии по-ставили па прямую паводку часть артыл-лерии, в том числе часть орудий 46-й зенитно-артыллерийской дивизии РГК, подготовить как можно больше плотов.

Не успели мы переговорить с генералом Чистяковым, как позвонил командующий 43-й армией. По веселому тону юношески звонкого голоса генерала Л. П. Белоборо-дова я догадался: все в порядке. Действи-тельно, оба наступавших корпуса его армии успешно преодолели Западную Двину на всем фронте между Вяжицей ¹ и Гнездиловичами.

Находящийся в районе форсирования начальник оператывного отдела штаба 43-й армии полковник В. В. Турунтаев, сам слывший храбрым офицером, после возвращения на командный пункт армии с восторгом рассказывал об исключитель-но высоком боевом порыве всех бойцов и командиров, начавших переправу под ураганным огнем протывника.

Он рассказал, что 179-я и 306-я стрел-ковые дивизии преодолели реку и захва-тыли плаіщарм в 13 километрах северо-восточнее Бешенковичей. Особо отличи-лись бойцы разведывательной роты 306-й стрелковой дивизии под командованием капитана Гусева. Первой па протывопо-ложный берег переправилась группа бой-цов под командованием Ладо Ширинша евича Давыдова. Разведчики стремительно высадились на берег и атаковали д. Шари пино, в которой расположился штаб не-мецкого полка. Уничтожив несколько десятков фашистов, воины организовали оборону, отбили все атаки немцев и обес-

Правільная назва вёскі — Вяжышча (рэд.)- печили форсирование реки остальными силами разведроты и передовыми баталь-онами дивизии.

Успех войск генерала А. II. Белобородо-ва очень обрадовал нас. Теперь между нашими войсками и 39-й армией соседнего фронта был лишь 10-километровый проме-жуток и оставалось завязать мешок, в который попала витебская группировка фашистов.

Друкуецца са скарачэннямі па кн.: Г> а-г р а м я н И. X. Так шли мы к победе М., 1977.

3 уснамінаў генерала арміі А. П. Бел аба-родава

•

БЕЛАБАРОДАЎ Ананас Паўланцьевіч. Двойчы Герой Савецкага Саюаа (22.7.1944. і 19.4.1945). Генерал арміі (1963). нарадзіўся 31.1.1903 г. ў с. Анікіна-Баклашы Іркуцкай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1926 г. У Чырвонай Арміі з 1923 г. Скончыў Ваенную акадэмію імя Фрунзе (1936). Удзельнік гра мадзянскай ванны на Далёкім Усходзе, баёў на КВЖД у 1929 г. 3 кастрычніка 1941 г. на Заходнім фронце, камандаваў 78-й (з ліста нада 1941 г. 9-й гвардзейскай) стралковай дывізіяй у бітве над Масквой. 3 кастрычніка 1942 г. камандаваў 5-м, 2-м гвардзейскімі стралновымі карнусамі, з мая 1944 г,— 43-й арміяй у складзс 1 га Прыбалтыйскага, 2-га і 3-га Беларускіх франтоў. Войскі арміі над камандаваннем А. П. Вела ба родава вызначы-ліся ў Віцебска-Аршанскай аперацыі 1944 г. Яны нрарвалі во рож ы я абарончыя рубяжы, авалодалі ўмацаваным расизм Сіроціна і з ходу фарсіравалі Заходи гою Дзвіну, сумесна з войскамі 39 й арміі 3-га Беларускага фронту акружылі і знішчылі ніцебскую групоўку ня мецка-фашысцкіх войск. У красавіку 1945 г. войскі арміі на чале з А. П. Белабародавым адыгралі важную ролю ў авалоданні горадам-крэпасцю Кёнігсбергам. У жніўні — верасні 1945 г. А. П. Белабародаў камандаваў 1-й Чырванасцяжнай арміяй 1-м Далёкаўсход-нім фронце ў час разгрому янопскай Квантуя скай арміі. Пасля ванны камандаваў арміяй, потым быў начальнікам курсаў «Выстрал», з 1955 г. камандуючы войскамі Варопежскай васннай акругі. 3 1957 г. начальнік Галоўнага ўііраўлення кадраў і член калегіі Міністэрства абароны СССР. 3 1963 г. камандуючы войскамі Маскоускай ваеннай акругі, з 1968 г. ваенны інспектар саветнік Груны генеральных ін-спсктараў Міністэрства абароны СССР Па XXIII з’ездзе КПСС выбіраўся членам ЦК. Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР 3-га і 7-га скліканняў. Аўтар успамінаў «Приз агонь і тайгу» (М., 1969), «Ратны нодзвіг» (2 выд. М., 1973), «Заўсёды ў баі» (М., 1979). Памёр 1.9.1990 г. У Іркуцку ўстаноўлены бюст героя.

В течение 24 июня паши передовые часты вышли на широком фронте к Запад-ной Двине и овладели плацдармами на вражеском берегу. Часты 60-го стрелково-

го корпуса передовыми подразделениями подошли к населенному пункту Гнездило-вичи, оказались в тылу протывника, дейст-вовавшего в районе Витебска, и в 3—5 км от наступавшего навстречу 5-го гвардей-ского стрелкового корпуса 39-й армии 3-го Белорусского фронта.

Наступление наземных войск актывно поддерживала 3-я воздушная армия под командованием генерал-лейтенанта Н. Ф. Папивина. Авиация вела бои в воздухе, действовала над полем боя и наносила удары по коммуникациям и тылам протыв-ника.

Немецко-фашистское командование, со-знавая, что над витебской группировкой нависла угроза окружения, пыталось лю-бой ценой задержать наше продвижение. Оно стало срочно перебрасывать в этот район свежие силы, направив протыв нас из оператывного резерва 201-ю охранную дивизию, 280-й полк 95-й пехотной диви-зии и штурмовой батальон резерва 3-й тан-ковой армии, а также подразделения

4-й авиаполевой дивизии непосредственно из Витебска. Для спасения витебско-ле-пельской группировки гитлеровское ко-мандование, как теперь стало известію из трофейных документов, перебросило из группы армий «Север» протыв ударной группировки 1-го Прибалтыйского фронта 24-ю пехотную дивизию, 245-ю и 909-ю штурмовые бригады. Однако этот заранее предвиденный советским командованием маневр протывника был парализован вво-дом в сражение новых сил и наступлением соединений левого фланга 4-й Ударной армии 1-го Прибалтыйского фронта.

Форсирование Западной Двины было связано с большими трудностями. Войска выходили к реке с ожесточенными боями. Дорог было недостаточно, а имевшиеся размокли от дождя. Это осложняло прод-вижение артыллерии, танков и штатных переправочных средств. Поэтому для фор-сирования Западной Двины вначале при-шлось использовать лишь те средства, которые удалось найты на самой реке. Примерно в таких же условиях действова-ли и часты 6-й гвардейской армии, которые с трудными боями подходили к реке.

Мне пришлось наблюдать, как передо-вые подразделения и отдельные группы смельчаков, подойдя к реке, тут же, не раздумывая, нередко под сильным огнем протывника, смело бросались в воду и вступали в бой на вражеском берегу. Пер-вым героям, переправившимся через реку, было неимоверно тяжело. Па них враг обрушил всю мощь своего огня, танки и штурмовые орудия, а на отдельных участках — авиацию. Они же располагали лишь винтовками, автоматами, пулемета-ми, гранатами да протывотанковыми ружьями. Мы в этот момент не могли их поддержать. Основная масса артылле-рии, танки были еще на подходе к реке.

Военный совет, штаб армии принимали неотложные меры, чтобы исправить поло-жение, усилить поддержку воинам, сра-жавшимся на вражеском берегу. Было решено для поддержки подразделений, ве-дущих бои на плацдармах, использовать приданную армии авиацию. Штаб армии быстро договорился с командиром 332-й штурмовой авиационной дивизии полков-ником М. И. тыхомировым о нанесении штурмового удара. Вскоре штурмовики нанесли удар по опорным пунктам про-тывника в районах Шарылина, Заборья и Гнездиловичей. Пе успели развеяться дым и пыль от авиационного удара, как подошли танки, артыллерия и открыли огонь. Дышать стало легче.

Трудносты не сломили боевого духа на-ших солдат, сержантов и офицеров. В пер-вых рядах находились коммунисты. Рав-няясь на них, воины проявили массовый героизм и инициатыву.

В начале июля при подписаниии на-градных листов я от командира 235-й стрелковой дивизии генерал-майора Ива-на Лукича Луцкевича узнал, что в районе д. Гринево по собственной инициатывен плацдарм захватыли минометчики треть-его стрелкового батальона 801-го стрелко-вого полка. Здесь, обойдя протывника, сдерживавшего батальон, к реке первым подошел минометный взвод под командо-ванием лейтенанта В. П. Симона. Он с парторгом роты старшим сержантом Ф. И. Каменевым и рядовым И. С. Килю-шек, не ожидая подхода пехоты на брев-нах и других подручных средствах начал переправу через Западную Двину. На ми нометчиков враг обрушил шквал ружей-но-пулеметного и артыллерийского огня. Но плот с отважными воинами подошел к берегу. Лейтенант Симон первым выско-чил на берег с гранатой в руке и с возгла-сом «Вперёд, за мной!» устремился на врага. За ним последовали Каменев и Ки-люшек. Смелой атакой они уничтожили трех автоматчиков и пулеметный расчет гитлеровцев. Отразив несколько контр-атак, Симон и его боевые товарищи обес-печили переправу всего взвода, который быстро занял круговую оборону. Выли установлены минометы, выкопаны ячей-ки, переправлены мины. Враг, пытаясь отбросить смельчаков-минометчиков с плацдарма, предпринимал атаку за ата-кой. Взвод встречал его огнем из мино-метов, автоматов и винтовок, не раз пускались в ход гранаты. Попытки гитле-ровцев ликвидировать плацдарм разби-лись о стойкость и мужество наших от-важных воинов. Они держались на плац-дарме до тех пор, пока весь батальон не переправился через реку. С этого плац-дарма наши часты нанесли новый удар по врагу и двинулись вперед. Насколько тя-желыми были здесь бои, можно судить по тому, что подступы к позициям лейте-нанта Симона были усеяны вражескими трупами.

За проявленные мужество и героизм при исполнении воинского долга весь состав минометного взвода был отмечен прави-тельственными наградами. Лейтенант

В. П. Симон, старший сержант Ф. И. Ка менев и рядовой И. С. К ил юшек были удостоены звания Героя Советского Сою-за.

При форсировании Западной /(вины и захвате плацдарма 24 июня отличилась рота автоматчиков 234-го стрелкового пол-ка 179-й стрелковой дивизии. Этой ротой командовал капитан А. Ф. Чинков, кото-рого я знал как человека беззаветной храбросты, изумительной находчивосты и выдержки.

... Рота коммуниста А. Ф. Чинкова по-лучила задачу форсировать Западную Двину, овладеть плацдармом на протыво-положном берегу в районе населенного пункта Вяжиіце и обеспечить переправу своего полка. Командир роты капитан А. Ф. Чинков при подходе к реке прика-зал командирам отделений старшему сер-жанту В. И. Аверченко и сержантам И. П. Ищенко и И. И. Романюку быстро построить из подручных материалов пло-ты, а сам с красноармейцами коммунис-том Овсянниковым и старшиной комму-нистом Кудрявцевым вплавь на подруч-ных средствах первыми переправились на вражеский берег. Вросок через реку трех смелых воинов был настолько стремитель-ным и неожиданным для гитлеровцев, что они не успели даже открыть огонь. И толь-ко при выходе на берег враг опомнился и открыл огонь. Вслед за ними на плотах из бревен устремились на левый берег реки отделения В. И. Аверченко, И. П. Ищенко и Н. И. Романюка. С выходом на берег они немедленно атаковали гитлеровцев и выбили их из окопов, чем обеспечили переправу всей роты.

Гитлеровцы, ошеломленные, сбитые с толку неожиданным появлением наших автоматчиков, в панике отступили в д. Вя-жище, где у них был подготовлен опорный пункт. Рота не давала врагу передышки. В мокрой одежде, продрогшие, советские воины по команде капитана Чинкова раз-вернулись в цепь и повели наступление на деревню.                ,

Гитлеровцы открыли сильный огонь из пулеметов, автоматов, орудий и миноме-тов. Обстановка усложнилась. Тогда ко-мандир роты направил отделение сержан-та Романюка для атаки опорного пункта справа, а отделению Аверченко приказал атаковать протывника с тыла. В резуль-тате согласованной и стремительной атаки с нескольких направлений протывник был выбит из д. Вяжище. Рота, развивая ус-пех, вышла на шоссе Витебск--Бешенко-вичи.

А в это время на плацдарм, захваченный автоматчиками, высаживались все новые и новые группы воинов других подраз-делений полка. Они, распространяясь вдоль берега, выбивали фашистов из тран-шей, оконов и опорных пунктов, расширяя плаіщарм для главных сил дивизии.

Рота автоматчиков под командованием капитана А. Ф. Чинкова нанесла фашис-там чувствительный удар. Она уничтожи-ла много вражеских солдат и офицеров, захватыла 60 пленных, разнообразное во-оружение и боевую технику. За успешные действия но прорыву вражеской обороны и форсирование Западной Двины многие воины роты были награждены орденами и медалями. Родина высоко оценила уме-лое руководство боем, личное мужество и воинское мастерство капитана А. Ф. Чинкова, старшего сержанта В. И. Авер-ченко и сержанта Н. И. Романюка, при-своив им звание Героя Советского Союза.

Тяжелые бои за плацдармы шли и на других участках фронта. С передового наблюдательного пункта армии было вид-но, как над рекой бушует огонь. Гитлеров-цы из всех видов орудий обстреливали наш берег и зеркало реки. Напряжение боя возрастало. В воздухе вновь появилась наша авиация. Она штурмует позиции врага. Огонь его несколько слабеет. На наблюдательный пункт поступают доносе-ния, что в полосе 306-й стрелковой диви зии группы разведчиков проникли на вра-жеский берег, а за ними и передовые часты. При этом советские воины прояви-ли массовый героизм и отвагу.

Вот несколько примеров. Помощник командира взвода роты связи старшина Н. Е. Соловьев вместе с передовой стрел-ковой ротой вышел к Западной Двине. Старшина одним из первых бросился в воду с телефонным аппаратом и кабелем, уложенным на поплавок из плащ-палатки. Привязав к поясу провод, смельчак по-плыл через реку. Вот он уже на середине реки, но в это время рядом разрывается снаряд, поплавок опрокидывается, теле-фонный аппарат несколько намок Соло-вьев решает вернуться обратно и сделать более устойчивый плот. Через несколько минут он смастерил плотык, под артыл-лерийским огнем форсировал реку и во-время дал связь. За этот подвиг старшине Н. Е. Соловьеву было присвоено звание Героя Советского Союза.

На другом участке к Западной Двине с ожесточенными боями прорвался 801-й стрелковый полк 235-й стрелковой диви-зии. Впереди действовала стрелковая рота, которой командовал смелый и опытный офицер-капитан X. Г. Галиев, не раз отли-чившийся в боях. Под стать ему был и пар-торг роты 22-летний сержант В. II. Фокин. Как выяснилось позже, В. II. Фокин вмес-те с сержантом Велохвостовым вплавь, первыми в роте преодолели реку и захва-тыли у протывника две исправные лодки и плот. Все это через несколько минут было им доставлено в роту. На этых сред-ствах взвод старшего лейтенанта Митро-фанова под вражеским огнем форсировал реку и обеспечил переправу всей роты. В бою за плацдарм роте пришлось преодо-леть большие трудносты. Плацдарм был сильно заболочен. Зыбкая почва провали-валась под ногами. Протывник, обороня-ясь на господствующих высотах, держал под огнем все зеркало реки и болото, но советские воины не останавливались. В первых рядах отважных воинов сражался и Виктор Фокин. За мужество, отвагу и воинское мастерство сержант В. Н. Фо-кин получил звание Героя Советского Со-юза...

Ценою высочайшего мужества и воин-ского мастерства передовые подразделе-ния 1-го и 60-го стрелковых корпусов отстояли захваченные плацдармы и обес-печили форсирование реки главными силами.

Друкуецца са скарачэннямі па кн.: Осво-бождение Белоруссии. 1944. 2 изд. М., 1974. С. 330—334.

3 успамінаў генерал-палкоўніка I. I. Люд-нікава

ЛЮДНІКАЎ Іван Ільіч. Герой Савецкага Саюза (16.10.1943). Генорал-палкоўнік (1945). Нарадзіўся 26.9.1902 г. ў г. п. Сядова Данецкай вобласці. 3 рабочых. Украінец. Член КПСС а 1925 г. Скончыў Адэскую па-хотную школу (1925), Ваенпую акадэмію імя Фрунзе (1938), Вышэйшыя акадэмічныя кур-сы пры Ваеннай акадэміі Генштаба (1952). У Чырвонай гвардыі з 1917 г. У Чырвонай Арміі з 1918 г. Удзельнік грамадзянскай ванны. У 1939 — 41 гг. начальное Жытомірска-га пяхотнага вучылішча. 3 1941 г. на Паўднё-ва-Заходнім, Паўднёвым, Крымскій, Паў ночна Каўказскім, Сталінградскім, Дапскім, Цэнтральным, 1-м Украінскім, 3-м Бела-рускім і Забайкальскій франтах. Удзельнік Сталінградскай і Курскай бітваў, вызвалення Украіны, Беларусі, Літвы, Усходне-Прускай і Маньчжурскай аперацый. Камандзір 15-га стралковага корпуса 1. I. Люднікаў вызна-чыўся ў верасні 1943 г. ў баях за Дпяпро на граніцы БССР і УССР. У Беларускай аперацыі 1944 г. 39-я армія над яго камандаваннем у чэрвені 1944 г. прорвала абарону праціўніка на поўдзень ад Віцебска і разам з 43-й арміян акружыла і разграміла віцебскую в а рож у ю групоўку. Многім злучэнням і часцям арміі нададзена ганаровае найменне «Віцебскіх». Пасля вайны. на камандных пастах у Сапен, кай Арміі, у 1963 — 68 гг. начальнік факультэ-та Ваеннай акадэміі Генштаба. Дэпутат Вяр-хоўнага Саве та СССР 2—3-га скліканняў. Га-наровы грамадзянін г. Віцебска. Памёр 22.4.1976 г. Аўтар кніг «Над Віцебскам» (М., 1962), «Цераз Вялікі Хінган» (М., 1967), «Дарсга даўжынёй з жыццё» (М., 1969), «Вогнснпы востраў» (Валгаград, 1971), «Праз навальніцы» (2 выд. Дансцк, 1973).

17-я гвардейская стрелковая дивизия, которой командовал генерал-майор А. II. Квашнин, во взаимодействии с 28-й гвар-дейской танковой бригадой под командо-ванием полковника Е. М. Ковалева в 17 ча-сов 30 минут нанесли удар из района Песочно в северном направлении, овладе-ли рядом важных населенных пунктов и в 21 час 24 июня подошли к шоссей-ной дороге Витебск—Гнездиловичи. Наши танки вышли на шоссе в то время, когда огромная колонна автомашин и повозок протывника спешила на юго-запад, чтобы выскочить из «котла». Танкисты повели машины в атаку.Геройски действовал ко-мандир танковой роты гвардии старший лейтенант Куликов. Огнем и гусеницами он уничтожал немецкие автомашины, по-возки, солдат и офицеров. Видя отвагу командира, самоотверженно сражались с врагом все гвардейские экипажи роты. Танк гвардии лейтенанта Рымаря уничто-жил 12 автомашин и несколько десятков гитлеровцев. Гвардии лейтенант Петров своим танком раздавил три орудия про-тывника, вездеход и истребил много живой силы.

Протывник яростно сопротывлялся. В бою загорелся танк командира роты, но гвардии старший лейтенант Куликов про-должал сражаться. Нго машина, объятая пламенем, с еще большей яростью обру-шилась на врага.

Немецкая колонна не ушла, отважные воины-танкисты полностью разгромили ее. В эту победу был вложен ратный труд, душа и сердце командира-больше-вика гвардии старшего лейтенанта Кули-кова. Он сгорел в танке, погиб и весь экипаж, но выполнил свой долг до конца.

В течение второго дня операции часты и соединения армии продвинулись на за-пад на глубину 15—20 км, отразили все попытки протывника задержать наше про-движение и по существу выполнили зада-чу третьего дня операции.

Войска ударной группировки 1-го При-балтыйского фронта в течение 24 июня расширили прорыв до 30 км в глубину и до 90 км по фронту, вышли на 50-кило-метровом участке на правый берег Запад-ной Двины и захватыли па протывополож-ном берегу реки пять небольших плацдар-мов. В тот же день 60-й стрелковый корпус 43-й армии выдвинулся в район населен-ного пункта Гнездиловичи, в тыл витеб-ской группировке протывника, и оказался в 3 — 5 км от наступавших навстречу войск

5-го гвардейского стрелкового корпуса 39-й армии. Над витебской группировкой врага нависла угроза окружения...

Друкуецца са скарачэннямі па кн.: Осво-бождение Белоруссии. 1944. 2 изд. Л/., 1974. С. 534-535.

3 успамінаў палкоўніка С. Зотова, удзель-ніка вызволения Бешанковіцкага раёна

Наша 71-я гвардзейская стралковая ды-візія ў складзе 23-га гвардзейскага страл-ковага корпуса падпарадкоўвалася 6-й арміі. Я займаў тады пасаду дывізіённага інжынера.

У ноч на 22 чэрвеня 1944 г. часці і падраздзялеині натай дывізіі занялі вы-ходныя иазіцыі для наступления. Наперад пайшлі разведчыкі і сапёры. Сапёры зра-білі праходы ў мінных палях і драцяпых загародах праціўніка. Тут жа, каля пра-ходаў, сапёры і чакалі стралкоў, каб пра-пусціць іх да варожых траншэй.

22 чэрвеня 1944 г. 4.00. Загаварыла наша артылерыя. Над варожымі пазіцыя-мі суцэльная сцяна выбухаў снарадаў і мін. Настрой у байцоў нерадивых над-раздзяленняў бадзёры. 3 такой агнявой падтрымкай нрарыў у варожыя траншэі будзе абяспечаны.           _а

5.00. Стралкі падняліся ў атаку. Шы-рыцца, набірае сілу вокліч «Ура!». Ва ўсіх адно імкненне — наперад, хутчэй. Не-дарэмнымі былі трэніроўкі яшчэ на мар-ты. Адиа за адной ачышчаюцца ад фа-шыстаў траншэі першай лініі абароны. Бой завязваецца на другой, трэцяй лініі...

Нягледзячы на ўпартае супраціўленне ворага ў раёне Сіроціна — Новая I гумен-шчына, дывізія развівае поспех. Тут фа-шысты ўмацавалі свае абарончыя иазіцыі мінна-выбуховымі за га р одам і, якія пасля-доўна абясшкоджвалі сапёры. Асабліва вызначыліся сапёры малодшага лейтэнап-та Ф. Ф. Канавалава і палкавога інжынера 213-га стралковага палка малодшага лей-тенанта В. А. Хабарава. Яны хутка і ўмела абясшкоджвалі камбінаваныя проціпяхот-ныя і процітанкавыя міны, разам са страл-камі атакавалі гітлераўцаў.

За два дні баёў нередавыя падраздзя-ленні нашай дывізіі да 14.00 24 чэрвеня выйшлі на рубеж Заходняй Дзвіны. Рака была сур’ёзнай перашкодай. У палках дывізіі сродкаў для пераправы мелася не-богата: 6 зборных драўляных лодак на перавозку 10 чалавек з рыштункам у кож-най. Гэтыя сродкі вырашылі сканцэнтра-ваць у перадавым стралковым батальёне маёра А. К. Фядзюніпа. На кожную лодку прызначаліся два сапёры з інжы-нернага батальёна дывізіі.

У складзе дывізіі дзейнічаў 82-гі асобны гвардзейскі сапёрны батальён канітана А. Я. Хамякова. Пад кіраўніцтвам камап-дзіра ўзвода малодшага лейтенанта Ф. Ф. Канавалава началі будаваць плыты з над-ручных сродкаў. Тут жа, на беразе Дзві-ны, знаходзілі бярвенні, разбіралі гаспа-дарчыя пабудовы, што былі ненадалёку ад пупктаў пераправы. На дапамогу сапёрам, байцам стралновых падраздзяленняў, якія рыхтаваліся да фарсіравання, спяшаліся жыхары прыбирэжных вёсак Харакова, Яцукі, Шэдзькі, Дворышча, Парэчча і ін-шых. Хвалюючымі былі сустрэчы з савец-кімі людзьмі, толькі што вызваленымі ад фашысцкай няволі. Слёзы радасці і шчы-рай удзячнасці блішчалі ў іх вачах. Хто чым мог частаваў байцоў. Некаторыя вяскоўцы разбіралі для пераправы нават уласныя гаспадарчыя пабудовы, дапама-галі будаваць плыты. Знайшлося і шмат лодак, прыхаваных жыхарамі ад гітле-раўцаў.

На рубяжы ракі фашысты спрабавалі аказваць супраціўленне. Але імклІвым ударам нашы батальоны збівалі варожыя заслоны, адзін за адным займалі і расшы-ралі плацдармы на левым беразе. У над-трымку стралковым падраздзяленням бы-ла арганізавана пераправа артылерыі і танкаў. Камандзір дывізіі генерал 1. II. Сі-вакоў адзначыў умелыя дзеянні байцоў і камандзіраў у баях за рубяжы За ход-ня й Дзвіны.

Умелымі дзеяннямі і а два гай вызначалі-ся прадстаўнікі ўсіх родаў войск. Аднак стралковым надраздзяленням адводзіла-ся галоўная роля ў баях за авалодан-не плацдармам! і іх расіпырэнне. Смела ішлі стралкі на штурм варожых апор-ных пупктаў, многія здзейснілі гераічныя подзвігі непасредна на пераправах і ў баях за левабярэжжа.

Камапдаванне 6-й і 43-й армій пра-дугледзела трывалае акружэнне гітле-раўскіх дывізій у віцебскім «катле». На злучэнне з часцямі 43-й арміі нацэль-валіся нашы 213-ы і 219-ы стралко-выя налкі. Іх падраздзяленні фарсіравалі Заходнюю Дзвіну а боку Яцукоў, Харка-віч. 3 ноўдня яны выйшлі на Бешан-ковічы і ачысцілі іх ад гітлераўцаў.

Пасля паспяховага завяршэння баёў за плацдармы на левабярэжжы Заходняй Дзвіны і злучэння з часцямі 43-й арміі наша дывізія атрымала задачу развіваць наступление ў паўночна-заходнім на прамку, абысці полацкі ўмацаваны раён абароны гітлераўцаў і рашучай атакай за-хапіць населены пункт Екімань і заход-нюю ўскраіну Полацка...

Навечна ў памяці

Прыдзнінскую зямлю вызвалялі воіны, род-ни дом якіх быў часта далёка ад Беларусь Сярод салдат, афіцэраў, генералаў, якія вы-значыліся ў баях за вёскі і пасёлкі Вешан ковіцкага раёна, нры фарсіраванні Заход-няй Дзвіны і былі ўзнагароджаны Залатой Зоркая Героя Савецкага Саюза,— сыны роз-ных народаў нашай Радзімы. Адны назаўсёды засталіся тут ў брацкіх магілах над сціплымі абеліскамі з чырвонай зоркай, іншыя пайшлі далей на Захад вогненнымі дарогамі вайны. Але кожны з іх назаўсёды застаўся ў памяці людзей Прыдзвінскага краю, удзячных за іх высокі нодзвіг.

АБДУЖАБАРАЎ Сады к Сэртэкавіч. Нарадзіўся 15.7.1925 г. ў с. Кзыл-Арык Алгабаскага раёна Чымкенцкай вобласці. 3 сялян. Казах. Член КПСС з 1949 г. Скончыў МДУ (1954). У Чырвонай Арміі са студзеня 1943 г., са жніўня 1943 г. на Калінінскім і 1-м Прыбалтыйскім фран-тах. Аўтаматчык штурманом роты 219-га гвардзейскага стралковага палка 71-й гвардзейскай стралковай дывізіі радавы

С. С. Абдужабараў вызначыўся ў баі на подступах да г. п. Вешан коврты.

25.6.1944 г. адзін з першых нераправіўся цераз Заходнюю Дзвіну, захапіў кулямёт праціўніка і адкрыў з яго агонь па ворагу, чым садзейнічаў пераправе савец-кіх войск. У гэтым баі знішчыў 30 гіт-лераўцаў, падавіў агнявую кропку. Удзельнічаў у вызваленні Полацка, Дзіс-ны, Браслава, тэрыторыі Літвы, Латвіі. Звание Героя Савецкага Саюза нрысвоена

22.7.1944 г.

Пасля вайны С. С. Абдужабараў нра-цаваў у Міністэрстве юстыцыі Казах-скай, потым Туркменской ССР, з 1961 г. ў КДБ Казахскай ССР.

АБУХАЎ Аляксандр Рыгоравіч. Нара-дзіўся 5.9.1921 г. ў в. Лукінкі Кіры-лаўскага раёна Валагодскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1950 г. Да вайны працаваў капітанам рачнога па-раходства ў Шлісельбургу. На фронце з чэрвеня 1941 г. Удзельнік баёў над Ста-лінградам і на Курскай дузе. Сапёр гвар-дыі малодшы сяржант А. Р. Абухаў вы-значыўся пры вызваленні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 22.6.1944 г. ў час настунальных баёў каля в. Сіроціна пад агнём праціўніка наводзіў і рамантаваў

маеты, абясшкодзіў калн 100 мін;

24.6.1944 г. першы перанравіўся цераз За-ходнюю Дзвіну, зрабіў 2 плыты, перагнаў іх на другі бераг для пераправы байцоў. За 3 дні баёў А. Р. Абухаў абяс-шкодзіу каля 200 мін. Звание Героя Са-вецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля ванны А. Р. Абухаў быў на гаспа-дарчай рабоце, у 1956 — 64 гг. працаваў у органах дэяржбяспекі УССР. Памёр

1.8.1967 г.

АВЕРЧАНКА Васіль Іванавіч. Нара дзіўся 15.3.1917 г. ў в. Ісакаўка За-ларынскага раёна Іркуцкай вобдасці. 3 еялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. У Чырвонай Арміі з 1938 г. 3 кастрычніка 1941 г. на Калінінскім, Волхаўскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах. Вызначыўся ў чэрвені 1944 г. ў час прарыву ва-рожай абароны і фарсіравання Заход-или Дзвіны ў Бешанковіцкім раёне. Група байцоў пад камандаваннем старніа-га сяржанта В. I. Аверчанкі адна з пер-шы х пераправілася цераз раку і на захоп-леным плацдарме знішчыла 80 і захапіла ў палон 20 гітлераўцаў. Званію Героя Са-нецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайны В. I. Аверчанка жыў і пра-цаваў у Іркуцкай вобласці. Памёр

27.7.1967 г.

АЗІМАЎ Раза. Нарадзіўся 30.9.1925 г. ў кішлаку Чука-Цюбе Сузакскага раёна Ошскай вобласці. 3 еялян. Узбек. Член КПСС з 1945 г. Скончыу Рэспубліканскую партыйную школы пры ЦК КП (б) Кіргізіі (1951), Джалалабадскае педвучы-лішча (1955). Па фронце з во рас ня 1943 г. Ра даны Р. Азімаў 23.6.1944 г. ў час пра-рыву варожай абароны каля в. Каза но-га ва Шумілінскага раёна ў рашаючы момант бою падняў байцоў у атаку і першы ўварваўся ў трапшэю праціўні ка. 25.6.1944 г. адзін з першых фарсі-раваў Заходнюю Дзвіну, удзельнічаў у баях па захопу і расшырэнню плацдар-ма на яе левым беразе, у вызваленні вёсак Вудзілава і Гняздзілавічы. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7. 1944 г.

Пасля вайны да 1975 г. Р. Азімаў на гаспадарчай, партый пай і культу рна-ас-ветнай рабоце. Жыве ў г. Джалал-Абад Ошскай вобласці.

АЙТЫКАЎ Ізгуты Курманбаевіч. На-радзіўся 20.1.1922 г. ў с. Салдацкае Улан скага раёна Усходно-Казахстанскай воб ласці. 3 еялян. Казах. Член КПССз 1944 г. На фронце з 1942 г. Вызначыўся пры вызваленні Шумілінскага і Бешанковіцка-га раёнаў. 22.6.1944 г. каля в. Плігаўкі батальён пад камандаваннем камсорга гвардыі старшыны I. К. Айтыкава прар-ваў абарону праціўніка і з баямі прай-шоў па яго тыле 6 км. У гэтым баі I. К. Айтыкаў разам з байцамі знішчыў гармату, цягач, 3 дзоты, бліндаж пра-ціўніка. Прымаў удзел у фарсіраванні За-ходняй Дзвіны і вызваленні г. п. Ула Бешанковіцкага раёна. 3.7.1944 г. I. К. Ай-тыкаў з батальонам адзін з першых уварваўся ў Нолацк, з ходу фарсіраваў Заходнюю Дзвіну і адбіваў коптрата-кі ворага да поўнага вызвалення горада. Загінуў у баі 25.7.1944 г. Пахананы ў г. Зарасай Літоўскай ССР. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Яго імем названы вуліцы ў Зарасаі, Алма-Аце, Усць-Каменагорску, Лідзе, ву-ліца і завулак у Мінску, сярэдняя школа ў с. Таргын Уланскага раёна, дзе ён вучыўся. На будынку школы ўстаноўлена мемарыяльная дошка, у два-ры школы — бюст героя.

АЛЯКСАНДРАЎ Аляксей Васілевіч. Нарадзіўся 12.3.1923 г. ў г. Балагое Цвярской вобласці. 3 рабочих. Рускі. Кандидат у члены КПСС. Скончыў ваеннае вучылішча (1943). У Чырво-най Арміі з 1941 г., на фронце са сту-дзеня 1943 г. Вызначыўся 24.6.1944 г.

пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны ў Бе-шапковіцкім раёне. Над моцным агнём праціўніка ўзвод пад камандаваннем лейтенанта Л. В. Аляксандрава ў складзе вучэбнага стралковага батальона перапра-віўся цераз раку, захапіў плацдарм і адбіў 3 варожыя контратак!. Знание Героя Са-вецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Л. В. Аляксандраў иамёр ад ран

26.8.1944 г. Пахананы каля в. Дубішча Невельскага раёна Пскоўскай вобласці. У г. Балагое па будынку сярэдняй шко-лы № И, у якой ён вучыўся, устаноў-лепа мемарыяльная дошка.

АЛЯКСЕЕЎ Аляксандр Аляксеевіч. Нарадзіўся 12.6.1923 г. ў Маскве. 3 ра-бочих. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скон-чыў 1-е Маскоўскае артылерыйскае ву-чылішча (1942), МДУ (1950). 3 краса-віка 1942 г. на Бранскім, Ленінград-скім, 1-м і 2-м IІрыбалтыйскіх, Карэль-скім і 1-м Далёкаўсходнім франтах начальнік разведкі дывізіёна. Вызначыўся ў чэрвені 1944 г. пры фарсіраванні За-ходняй Дзвіны каля н. Царковішча Бешанковіцкага раёна. Лейтэнант А. А. Аляксееў на самаробным плыце пе-раправіўся цераз раку, засек 2 артыле-рыйскія батарэі праціўніка і на рацыі карэкціраваў агонь мінамётнага дывізіёна. У выніку батарэі былі знішчаны, савецкія войскі паспяхова фарсіравалі раку. Зван-ие Героя Савецкага Саюза присвоена

24.3.1945 г.

Да 1969 г. А. А. Аляксееў служыў у Савецкай Арміі, палкоўйік. Жыве ў Маскве.

АНДРЭЕЎ Пётр Кузьміч. нарадзіўся 28.5.1922 г. ў в. Дзенькава Істрын-скага раёна Маскоўскай вобласці. 3 слу-жачых. Рускі. Член КПСС з 1943 г. 3 мая 1943 г. на Калінінскім, 1-м Прыбалтыйскім і 3-м Беларускім фран тах. Лётчык-штурмавік стерши лейтэ-нант П. К. Андрэеў наносіў удары па ворагу з паветра, нрычыняючы яму вялі-кія страты ў жывой сіле і тэхніцы, выконваў складаныя заданні па разведцы варожых войск. Здзейсніў 150 баявых вы-летаў. Удзельнічаў у баях над Віцебскам і Полацкам. 25.6.1944 г. на працягу дня зра-біў 3 баявыя вылеты, у раёне Бешан-ковіч энішчыў 26 аўтамашын з боепрына-самі і ваенным грузам, 6 навозак і больш чым 40 гітлераўцаў. Па фюзеляжы яго самалёта быў надпіс «За Зіну Тусна-лобаву». П. К. Андрэеў дапамагаў наземным войскам авалодаць Полацкам — горадам, дзе жыла 3. М. Тусналобава. Звание Героя Савецкага Саюза присвое-на 29.6.1945 г.

Пасля вайны да 1959 г. П. К. Андрэеў служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве ў г. Калінінград Маскоўскай воб-ласці.

3 узкагароднага ліста П. К. Андрэева

Т. Андреев на фронтах Отечествен-ной войны в составе 683 ШАН участвует с мая 1943 г. За период боевых действий полка с 14.8.43 г. он лично произвел 50 ус-пешно выполненных боевых вылетов, в пе-риод которых неоднократно имел благодар-носты от «станции наведения» и вышесто-ящего командования за большие потери, нанесенные протывнику. Обладая от-личной тактыческой выучкой, проявляя храбрость и мужество в бою в каждом боевом вылете, т. Андреев наносит максимальные потери в живой силе и технике врагу и, обладая качествами хо-рошего разведчика, доставляет весьма ценные разведывательные сведения...

25.6.44 г. при выполнении штурмового удара по бесконечным автоколоннам отхо-дящего врага, т. Андреев произвел 3 бое-вых вылета, неудержимо стремясь в бой, прилагая все свое мастерство и умение на разгром врага. В районе Бешенковичи -Камень бомбардировкой и штурмовыми действиям в течение этого дня т. Андреев уничтожил 26 автомашин с боеприпасами и расстреляли много лошадей и солдат протывника... Командир 683 штурмово-го авиаполка

29.6.44 г. подполковник        (Байков)

АР АНДА РЭНКА Іван Іванавіч. Нара дзіўся 12.10.1921 г. ў в. Шылаўка Рашацілаўскага раёна Палтаўскай воб-ласці. 3 сялян. Украінец. Член КПСС з 1942 г. Скончыў Вышэйшую афіцэрскую артылерыйскую школу (1946), Ваенную артылерыйскую камандную акадэмію (1956). 3 чэрвеня 1941 г. на Паўднёва Заходнім, Сталінградскім, Сцяпным, 1-м

і 2-м Прыбалтыйскім франтах. Камандзір батарэі гвардыі старты лейтэнант I. I. Лрандарэнка вызначыўся ў баях за вызва-ленне Шу міл інскага і Бешанковіцкага раёнаў. 22.6.1944 г. ў час ирарыву наро-жай абароны каля в. Сіродіна батарэя знішчыла 8 станковых і 5 ручных куля-мётаў, зенітную гармату, 2 бронетранс-пардёры праціўніка. 27.6.1944 г. нры фар-сіраванні Заходняй Дзвіны I. I. А ран-да рэнка на надручных сродках над мод-ным агнём праціўніка неранравіўся цераз раку і на радыі карэкціраваў агонь ба-тарэі; з грунай разведчыкаў стрымліваў контратаку вора га да падыходу падМа да-вания. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944.

3 1959 г. 1. I. Лрандарэнка нрацаваў выкладчыкам Пензенскага вышэйшага ар-тылерыйскага інжынернага вучылішча, з 1968 г. выкладчык Ваеннай акадэміі імя Фрунзе, з 1972 г. дацэнт. Генерал-маёр I. I. Лрандарэнка жыве ў Маскве.

АРУЦЮНЯН (А р у ц ю н а ў) Мушэг Агацелавіч. Нарадзіўся 15.6.1907 г. ў с. Ге-гануш Кафанскага раёна Армянская ССР. 3 еялян. Армянін. Кандидат у чле-ны КПСС. Працаваў у Бахчышамлін-скім райфінаддзеле Самаркандскай воб-ласці. У Чырвонай Лрміі з 1941 г. На фронде з 1942 г. Стралок-аўтамат-чык М. Л. Аруцюнян вызначыўся пры вы-зваленні ПІумілінскага і Бешанковідкага раёнаў. 22.6.1944 г. ў час нрарыву аба-роны прадіўніка ў Шумілінскім раёне знішчыў кулямётны разлік і 5 гітле-раўдаў. 24.6.1944 г. адзін з неріных фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, на левым беразе ўдзельнічаў у баях за ўтры.ман-не плацдарма. Загінуў у баі ў ліпені 1944 г. Па хаваны ў в. Смалвас За раса й-скага раёна Літоўскай ССР. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г. Імем М. Л. Арудюняна названы школа ў с. Геганупі і вуліда ў г. Кафан.

АРЭФ’ЕЎ Пётр Аляксегвіч. Нарадзіў-ся 25.6.1913 г. ў г. Старая Руса Паўга-родскай воблаеді. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1943 г. У Чырвонай Лрміі

3 1942 г. Са студзеня 1943 г. на фронде. Камандзір эскадрыллі штурмавікоў капі-тап П. А. Арэф’еў вызначыўся ў чэр-вені 1944 г. ў баях на Віцебска-Ленель-скім нанрамку. Па 3—4 разы на дзень вадзіў груны (4—8 самалётаў) на штур-моўку варожых аб’ектаў у раёнах Ві-дебска, Обалі, Бешанковіч, Лепеля. На стандыі Обаль над модным зенітным агнём прадіўніка груна надарвала 2 варо-жыя эталоны з боепрыпасамі і ваен-нымі грузамі, на шаты Віцебск — Бешанковічы знішчыла 40 аўтамашын, 20 павозак, 3 гарматы і каля 50 гіт-лераўдаў. За год баеў эскадрылля здзей-сніла 572 баяныя вылеты, знішчыла і на-шкодзіла 22 танкі, 8 самалётаў, больш чым 400 аўтамашын, каля 300 павозак,

4 эшалоны, надарвала 6 складоў, 2 чы-гупачныя маеты, знішчыла больш за 1000 гітлераўцаў. Маёр П. А. Арэф’еў здзейс-ніў 109 баявых вылетаў. Званне Героя Савецкага Саюза прысвоена 23.2.1945.

Пасля вайны жыў у Ташкенце, пра-цаваў у грамадзянскай авіядыі. Памёр 1.4.1950 г.

АСАДЧЫЕЎ Аляксандр Дзмітрыевіч. Генерал-маёр авіядыі (1975). Нарадзіўся 25.4.1919 г. ў г. Барысаглебск Варо-нежскай вобласді. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС а 1941 г. Скончыў Качынскую ваенную авіяцыйную школу лётчыкаў (1939), Ваенна-паветраную акадэмію (1950), Ваенную акадэмію Генштаба (1959). У Чырвонай Лрміі з 1936 г. 3 1943 г. на Варонежскім, Паўночна-Каўкаэскім, Паўднёвым, 4-м Украінскім, 1-м і 3-м Беларускім франтах — каман-дзір эскадрыллі знішчальнага авіяпалка. старты лейтэнант. Удзельнік вызвалення Багушэўска, Відебска, Бешанковіч, Ор-

шы, Сянна, Лепеля, Бягомля, Мінска, Маладаечна, Вілейкі, Ашмян, Смаргоні. У баях на тэрыторыі Беларусі абіў 8 самалётаў нраціўніка, зпішчыў 9 цы-стэрпаў з гаручым, 26 аўтамашып. Усяго за гады ванны здзейсніў 250 бая-вых вылетаў, збіў 27 варожых самалё-таў, зпішчыў 30 чыгуначных вагонаў, 31 навозку, 3 пара возы, 26 аўтамашып,

2 гарматы, 1 цягач, болын за 100 гіт-лераўцаў. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 15.5.1946 г.

3 1971 г. А. Дз. Асадчыеў — выклад-чык Ваеннай акадэміі Генштаба. Жыве ў Маскве.

АСАНАЛІЕЎ Джумаіп. нарадзіўся 10.5.1923 г. ў с. Атуз-Уул Ак-Суйска-га раёна Ісык-Кульскай вобласці. 3 сялян. Кіргіз. Член ВЛКСМ. Працаваў чабаном. У Чырвонай Арміі з 1942 г., на фронце

3 сакавіка 1943 г. Наводчык станковага кулямёта гвардыі яфрэйтар Дж. Асаналі-еў вызначыўся нры вызваленні Шумі лінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 24.6. 1944 г. адзін з періных перанравіўся з кулямётам цераз Заходпюю Дзвіну каля в. Лабейкі Шумілінскага раёна, нры за-коне плацдарма ў Бешанковіцкім раё-не знішчыў каля 20 гітлераўцаў. Застаў-шыся адзін з кулямётнага разліку, ад-біваў контратак» праціўніка, накуль не скончыліся патроны і гранаты. 25.6.1944 г. фашисты акружылі Джумаша Асаналіева. Аношняй гранатам ён падарваў сябе і гіт-лераўцаў, якія прыблізіліся да яго. Пахаваны ў в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Імем Дж. Аса-наліева названы вуліца і завулак у Мін-ску, сярэдняя школа ў с. Уч-Кайнар Цюнскага раёна Ісык-Кульскай вобласці, нерад будинкам школы пастаўлены пом-нік герою.

АФАНАСЬЕВ Федар Трафімавіч. Нара дзіўся ў 1923 г. ў с. Малое Алдаркі-на Борскага раёна Куйбйшаўскай воб-ласці. 3 сялян. Чуваш. Член ВЛКСМ. Скончыў Куйбышаўскае няхотнае ву-чылішча (1942). У Чырвонай Арміі з 1942 г., на фронце з 1944 г. Камандзір стралковай роты гвардыі лейтэнант Ф. Т. Афанасьеў вызначыўся нры вызваленні Піумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 22—23.6.1944 г. рота над яго камандаван-ием удзельнічала ў прарыве абароны нра-ціўніка на наўночны захад ад Віцеб-ска ў раёне вёсак Рацькава і Арэхі Шумілінскага раёна; 24.6.1944 г. на падручных сродках фарсіравала Заход-нюю Дзвіну і захапіла плацдарм. Ф. Г. Афанасьеў загінуў у баі. Пахаваны ў в. Тропіна Шумілінскага раёна. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7. 1944 г.

БАГУСЛАЎСК I Уладзімір Рыгоравіч. Нарадзіўся 22.9.1944 г. ў в. Плісы Невельскага раёна Пскоўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1941 г. Скончыў Невельскі педтэхнікум (1932), настаўніцкі інстытут у Калініне (1938), Вышэйшыя ўсеармейскія курсы паліт-саставу (1945). У Чырвонай Арміі з 1939 г. 3 чэрвеня 1941 г на Паўднёва-Заходнім, Данскім, Сталінградскім, 2-м і 1-м Прыбалтынскіх і Забанкальскім франтах. Памеснік камандзіра вучэбнага стралковага батальёна на налітчастцы ка-нітан У. Р. Багуслаўскі вызначыўся

24.6.1944 г. ў баях за вызваленне Бе-шанковіцкага раёна. Батальён выйшаў у тыл нраціўніка, фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, заханіў плацдарм, вызваліў 15 на селеных пунктаў, адбіў шматлікія контр-атакі нраціўніка і з ходу фарсі-раваў р. Ула. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена У. Р. Багуслаўскаму

22.7.1944 г.

Пасля ванны да 1959 г. У. Р. Багус-лаўскі служыў у Савецкай Арміі, пад-налкоўнік. Жыве ў Варашылаўградзе.

3 успамінаў У. Р. Багуслаўскага

Баявыя дзеянні 67-й дывізіі разгортва-ліся пасняхова. Каб замацаваць дасяг-нутае, выручыць суседзяў і развіць по-спех, генерал-маёр А. I. Баксаў кінуў у бой свой галоўны рэзерв — вучэбны ба-тальён.

Батальён наш быў няпросты. Ен рых таваў для часцей дывізіі малодшы ка-мандны састаў, удзельнічаў у баях. У вы падку поспеху стралковых палкоў разві-ваў тэты поснех, у выпадку адыходу — прыкрываў іх. Ен уяўляў сабой моцна згуртаваную баявую адзінку і сваімі

баявымі справамі быў видомы далека за межамі дывізіі.

...Яшчэ не паднялося сопца, а батальон разгрупаванай калонай пачаў рух. Вёў байцоў капітан Іван Парфір’евіч У к радыжанка. Стараліся ўхіляцца ад бою з сустрэчнымі дробнымі падраздзяленпямі і групамі праціўніка. Да Заходняй Дзвіпы выйшлі ў раёне вёсак Дворышча Узрэчча Бешанковіцкага раёна. Я звяр-нуўся да байцоў з такімі слонамі: «Таварышы! Нашаму батальёну настаў-лэна задача першим у дывізіі пачаць фарсіраванне Заходняй Дзвіны. Мы з камандзірам вырашылі, што на выкананне баявога задания пойдуць добраахнотнікі».

Толькі адно імгненне стаяла цішыня, а потым увесь строй, як адзін чалавек, зрабіў крок нанерад.

Процілеглы бераг ракі быў высокі і аб-рывісты. Рака ў гэтым месцы хуткая, шырынёй болын за 150 метраў, рабіла круты выгін. Гэта ў нейкай ступені маскі-равала нас. А калі праціўніка няма ў не-пасрэднай блізасці — яшчэ болын пам на руку. Я ўзяў з сабой няцёра байцоў, і мы ўнлаў нерабраліся на процілеглы бераг. Гітлераўцы нейкі час не заўва жалі нас. Мабыць, яны не маглі і ўявіць, што ў іх тыле, ды яшчэ на іх беразе, анынуцца савецкія воіны. Таму яны пе звярталі ўвагі на Заходнюю Дзві-ну. Я хуценька паведаміў аб усім кам бату. У к радыжанка даў сігнал пачаць пераправу. Яшчэ раней, адразу пасля вы-хаду на бераг ракі, ён загадаў воінам разабраць рэшткі лазняў, пунь і хат апусцелай вёскі. Загад быў выкананы хут ка і бясшумна. Гэтак жа ціха, быццам на вучэнні, батальён фарсіраваў раку і прый-шоў на дапамогу нашай шасцёрцы. Сярод першых далучыўся да нас канітан Іван Аўрамавіч Самойленка — начальнік шта-ба. Частка ж байцоў на чале з камбатам Украдижанкам засталася на старым мес-цы, каб у выпадку неабходнасці прыкрыць з тылу. Але заставацца на тым беразе камбат доўга не мог. Пакінуўшы там свайго памесніка, ён пераправіўся да нас і ўзяў кіраўніцтва боем у свае рукі. Ён падняў байцоў, і мы сталі хутка рухацца нанерад. Прайшоўшы метраў 500, сталі акопвацца. I недарэмна. Гэта дапамагло нам утрымаць плацдарм. Гіт-лераўцы заўважылі воінаў батальёна, калі яны акапаліся. I праз хвіліну абрушылі моцны гарматны агопь. Дэсантнікі так-сама адказалі агнём. Над тэту нерастрэл ку фашисты найшлі ў першую контрата-ку. Мы адбілі яе, але потым контратакі ворага пайнілі адна за адной. Толькі ніш-то ўжо не магло прымусіць байцоў па-кінуць плацдарм, хоць варожы націск станавіўся усе мацнейшым. Справа дайш ла да рукапашнай. Наіны байцы пусцілі ў ход нрыклады і нажы, гранаты і ма-лыя сапёрныя лапаткі. I гітлераўцы не вытрымалі, адкаціліся назад. У ходзе бою нашы байцы заўнажылі, што фашысты ўвесь час групуюцца ля вялікіх штабялёў дроў, складзеных перад саўгаснымі пабу-довамі. Разлік кулямётчыка Фёдара Якаў-левіча Іванішкі дакладна прастраляў гэ-тае месца і нанёс праціўніку знач-ныя страты. Але фашисты да поз-няга вечара нрацягналі контратакаваць. Батальён стану насмерць. Аношнюю атаку гітлераўцаў з тылу гвардзейцы Украдыжанкі адбівалі не адны. На дапа-могу падаспелі падраздзяленні 201-га стралковага палка надпалкоўніка Г. А. Іназемцава. А нотым наш баявы вучэбны рушыў нанерад, мы з ходу вызвалілі 15 вёсак, фарсіравалі рэкі Свячанка і Ула.

Радзіма высока ацаніла ратную доб-лесць маіх аднапалчан. Ордэны і меда-лі атрымалі ўсе воіны вучэбнага батальё-на, якія прымалі ўдзел у фарсіраванні Заходняй Дзвіны і ў баях на плац-дарме. Чацвярым самым храбрым —- куля-мётчыку старшине Ф. Я. Іванініку, радавому М. П. Краўчанку, камандзіру ўзвода лейтенанту А. В. Аляксандраву, камбату канітапу I. П. Украдыжанку было присвоена знание Героя Савецкага Саюза. Я таксама стаў Героем Савец-кага Саюза.

БАКСАЎ Аляксей Іванавіч. Генерал-палкоўнік (1963). Нарадзіўся 18.3.1907 г. ў с. Вялікая Кам мшанка Пятроў-скага раёна Саратаўскай вобласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1928 г. Скончыў Ваенную акадэмію імя Фрунзе (1939), Ваенную акадэмію Генштаба (1948). У Чырвонай Арміі з 1926 г. 3 1942 г. на Бранскім, Варонежскім,

1-м і 2-м 1 Ірыбалтыйскім франтах, удзель-нічаў у разгроме віцебскай і полацкай груновак праціўніка. 23.6.1944 г. часці 63-й гвардзейскай стралковай дывізіі над камандаваннсм генерал-маёра А. 1. Бак-сава, прарвалі абарону праціўніка на паў-ночны захад ад Віцебска каля в. Сі-роціна, 24.6.1944 г. фарсіравалі Заход-нюіо Дзвіну, 29.6.1944 г. вызвалілі г. п. Ветрына, перарэзалі чыгунку Полацк Маладзечна. Дывізія з баямі нрайшла 164 км, вызваліла 253 населения пункты. За насняховыя дзеянні ў вызваленні Беларусі дывізія ўзнагароджана ордэнам Чырвонага Сцяга, ёй нададзена ганаровае найменне «Віцебскай». А. 1. Баксаву

22.7.1944 г. было прысвоена звание Героя Савецкага Саюза. Да 1972 г. А. I. Баксаў служыў у Савецкай Арміі. Жыў у Маскве. Памёр 26.11.1986 г.

ВАРКОЎ Міхаіл Іванавіч. Нарадзіўся

21.11.1916 г. ў в. РэіГсва Тагучынскага раёна Новасібірскай вобласці. 3 сяляв. Рускі. Член КПСС з 1945 г. Скончыў Вы-шэйшую гандлёвую школу ў Лепінградзе (1951). Да вайны працаваў у лясгасе. На фронце з 1941 г. Наводчык гарма-ты знішчальнага йроцітанкавага дыві-зіёна гвардыі радавы М. I. Баркоў вы значыўся пры вызваленні Бешанковіцкага раёна. 25.6.1944 г. пры фарсіраванні За-ходили Дзвіпы каля в. Узрэчча разлік гарматы. у які ўваходзіў Міхаіл Іванавіч, пабудаваў плыт, пераправіўся цераз раку, на захопленым плацдарме гар-матным агнём прымусіў гітлераўцаў кі нуцца наўцёкі, чым садзейнічаў пе-раправе няхоты. Звание Героя Са-вецкага Сюза прысвоена 22.7.1944 г. 3 1945 г. на гаспадарчай рабоце ва Улан-Удэ, Іркуцку, Брацку. Памёр 1.8.1973 г.

БАРЫСАЎ Мікалай Барысавіч. Нара-дзіўся 19.12.1918 г. ў в. Чорная Гразі. Дзямідаўскага раёна Смаленскай воблас-ці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1942 г. Скончыў Рэспубліканскую партыйную школу пры ЦК КП (б) Б (1949), Мінскі педагагічны інстытут імя Горкага (1954). У Чырвопай Арміі з 1938 г. Удзель-нік савецка-фінляндскай вайны 1939— 40 гг. У час Вялікай Айчыннай вайны на фронце са снежня 1941 г. Вызна-чыўся ў баях пры акружэнні віцебскай груноўкі нраціўніка. 23.6.1944 г. байцы стралковага батальона над камандаваннем маёра М. Б. Барысава пераадолелі тры лініі варожых умацаванняў і з ходу ўвар-валіся ў г. п. ІИуміліна. 24.6.1944 г. батальон над модным агнём праціўніка фарсіраваў Заходяюю Дзвіну і захапіў плацдарм, што дало магчымасць савец-кім войскам развіць наступление і акружыць ворага. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Да 1946 г. М. Б. Барысаў служыў у Савецкай Арміі. 3 1949 г. на партый-най, савецкай і гаспадарчай рабоце, з 1961 г. працанаў настаўнікам у Архі-паўскай васьмігадовай школе Смаленска-га раёна. Памёр 10.7.1978 г.

БЕРАСНЁЎ Рыгор Яфімавіч. нарадзіў-ся ў 1916 г. ў в. Касіха Касіхінскага раёна Алтайскага краю. 3 сялян. Рускі. Па фронце з красавіка 1944 г. Радавы Р. Я. Бераснёў вызначыўся пры фарсі-раванні Заходилй Дзвіны ў Бешанковіц-кім раёнс. 26.6.1944 г. з 6 байцамі пад агнём праціўніка пераправіўся цераз ра-ку каля г. п. Ула, уварваўся ў варо-жыя траншэі, штыком і гранатамі зні-шчыў 6 гітлераўцаў. Быў цяжка паране-ны, але працягваў змагацца. Загінуў у гэтым баі. Пахаваны ў г. п. Ула ў брац-кай магіле. Звание Героя Савецкага Са-юза прысвоена 24.3.1945 г.

БЕРАСТАЎ Фёдар Сяргеевіч. Нара-дзіўся 10.1.1922 г. ў г. п. Глыбокае Усходне-Казахстанскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член ВЛКСМ. На фронце з мая

1942 г. Вызначыўся ў баях за вызвало н-не Віцебскай вобласці. 22.6.1944 г. стралковае аддзяленне над камандаваннем гвардыі сяржанта Ф. С. Берастава з боем иранікла ў глыбіню абароны праціўніка. Камандзір аддзялення эакідаў гра-натам! варожы дзот, зігішчыў 3 куля-меты, 8 гітлераўцаў. 24.6.1944 г. адзін з першых фарсіраваў Заходиюю Дзвіну і ў рукапашных баях знішчыў каля 10 салдат праціўніка. Загінуў 27.10.1944 г. ў баі пры вызваленні Латвіі. Пахавапы ў г. Прыскуле Латвійская ССР у брацкай мнгіле. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 24.3.1945 г. Імем Ф. С. Бе-растава названа вуліца на яго радзіме.

БІРУКОЎ Васіль Мікалаевіч. Нарадзіў-ся 11.12.1919 г. ў в. Альхаватка Паны-раўскага раёна Курский вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Скончыў Арэнбургскае ваеннае вучылііпча пілотаў (1942), Вышэйшую афіцэрскую школу штурманаў (1928), курсы ўдасканален-ня афіцзрскага саставу (1955). У Чыр-вонай Арміі з 1939 г. Са жніўня 1943 г. на Калінінскім і 1-м Нрыбалтыйскім франтах. Намеснік камандзіра эскадрыллі інтурмавога авіяналка старніы лейтенант В. М. Вірукоў вызначыўся нры вызва-ленні Гарадка, Віцебска, Бешанковіч, Ле-пеля, Полацка. 23.6.1944 г. быў вядучым інасцёркі шту рмавікоў, якія нанеслі ўдар па войсках праціўніка, інто адсту-палі на дарозе на станцыю Лоўіпа і г. п. Ула. У Вялікую Лйчыпную вайну здзей-сніў 154 баявыя вылеты, зніпічыў 10 тан-каў, 30 налявых гармат, 10 мінамё-таў, 25 кропак зенітнай артылерыі, 5 дотаў, 128 машын з грузам і бое-прыпасамі, больш за тысячу гітлераўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза пры своена 23.2.1945 г.*

Да 1960 г. В. М. Бірукоў служыў у Савецкай Арміі, маёр. Жыве ў г. Цвер.

БІРУКОЎ Іван Сямёнавіч. Нарадзіўся

б. 10.1918 г. ў в. Масолаўка Расказаў-скага раёна Тамбоўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Кандидат у члены КПСС. На фрон-це з 1941 г. Ад’ютант старніы батальо-на старіны лейтенант I. С. Бірукоў вы-значыўся ў баях за вызваленне Шу-мілінскага і Бешанковіцкага раёнаў.

23.6.1944 г. ў час прарыву абароны нраціў-ніка каля в. Сіроціна ўмела арганіза-ваў кіраванне падраздзяленнямі, іх забое пячэнне ў баі. 24.6.1944 г. з байцамі ба-тальона фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля

в. Дворыніча і заханіў плацдарм, ад-біў 10 контратак гітлераўскай пяхоты і танкаў. Загінуў у баі 25.6.1944 г. Па-хаваны ў в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

БРОННІКАЎ Міхаіл Максімавіч. Ге-нерал-маёр (1963). Нарадзіўся 14.10. 1911 г. ў в. Лапцеўшчына Лябяжскага раёна Кіраўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1932 г. Скончыў Ваенна-налітычную акадэмію імя Леніна (1941). Да вайны працаваў старшынёй сельса-вета, сакратаром райкома камсамола. У Чырвонай Арміі з 1933 г. На фронце з 1941 г. Начальнік палітаддзела дыві-зіі палкоўнік М. М. Броннікау вызна-чыўся пры вызваленні IIIумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 24.6.1944 г. пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны каля г. п. Бешанковічы М. М. Броннікау над агнём ворага з периіымі падраздзяленнямі пора-правіўся цераз раку, узяў на сябе кіраў-ніцтва перанравай, сваёй мужнасцю і адвагай натхняў байцоў. Дывізія захапіла і ўтрымала плацдарм. За гзту аперацыю 48 воінам дывізіі, у тым ліку і М. М. Броннікаву, 22.7.1944 г. было прысвоена зван не Героя Савецкага Саюза. Да 1969 г. М. М. Броннікау служыў у Савецкай Арміі. Жыў у Маскве. Памёр 14.11.1983 г.

БРЭУСАЎ Сцяпан Ціханавіч. Нара-дзіўся 16.1.1904 г. ў с. Высокие Цюль-кубаскага раёна Чымкенцкай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1945 г. 3 1942 г. на Паўднёва-Заходпім, 1-м Пры-балтыйскім франтах. Узвод над каманда-ваннем малодніага лейтэнанта С. Ц. Брэу-сава вызначыўся нры прарыве ва рожай абароны каля в. Казаногава Шумілінскага раёна. 23.6.1944 г. байцы ўзвода ўварва-ліся ў траншэю праціўніка, знішчылі 4 станковыя кулямёты, захапілі гармату, узялі ў палон 22 гітлераўцы. 25.6.1944 г. фарсіравалі Заходнюю Дзвіну ў Бешап-ковіцкім раёне, захапілі плацдарм на ле-вым беразе ракі, знішчылі 2 кулямёты, гармату, адбілі 3 контратакі праціў-ніка. Званне Героя Савецкага Саюза пры-своена 22.7.1944.

Пасля вайны С. Ц. Брэусаў нрацаваў на радзіме. Памёр 5.3.1963 г. Імем ге-роя названа вуліца ў с. Высокие.

БЯЛОЎ Аляксандр Кузьміч. Па-радэІўся 9.11.1911 г. ў в. Кастыляй Ісінскага раёна Пензенская вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Працаваў майстрам на маслазаводзе ў па-сёлку Валахта Краснаярскага краю. На фронце з 1942 г. Радавы А. К. Бя-лоў вызначыўся ў баях за вызваленне Шумілінскага і Беінанковіцкага раёнаў.

23.6.1944 г. ў час прарыву абароны вора-га каля в. Казаногава Шумілінскага раё-на ўварваўся ў варожую траншэю, знішчыў 16 гітлераўцаў. 25.6.1944 г. сярод першых фарсіраваў Заходнюю Дзві-ну і трапным агнём з аўтамата садзей-нічаў пераправе байцоў свайго батальё-на. Званне Героя Савецкага Саюза пры-своена 22.7.1944 г.

Пасля вайны да 1958 г. А. К. Бя-лоў працаваў на Балахцінскім масла-заводзе. Памёр 20.5.1974 г.

БЯРЭ3ІН Іван Мікалаевіч. нарадзіўся ў чэрвені 1923 г. ў в. Лябяжае Паў-лаўскага раёна Алтайскага краю. 3 сялян. Рускі. Працанаў трактарыстам у калгасе. 3 1943 г. на Калініпскім і 1-м Пры-балтыйскім франтах. Радавы I. М. Бя-рэзін вызначыўся пры фарсіраванні За-ходили Дзвіны ў Бешанковіцкім раёне. Ноччу 25.6.1944 г. над шквальным агнём праціўніка падпоўз да кулямётнага раз-ліку нраціўніка, які перашкаджаў руху савецкіх байцоў, а ў тэты час мяняў сваю пазіцыю, і гранатамі знііпчыў яго, чым садзейнічаў пераправе палка. Загінуў у гэтым баі. Пахаваны ў г. п. Ула Бешанко-віцкага раёна. Званне Героя Савецкага Саюза прысвоена 24.3.1945 г. Імем I. М. Бярэзіна названы вуліца ў с. Касценкава Кемераўскай вобласці і ся-рэдняя школа, у якой ён вучыўся.

БЯСПЯТАЎ Аляксей Іванавіч. Нара-дзІўся 20.6.1920 г. ў станіцы Прочна акопская Повакубанскага раёна Крас-надарскага краю. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1942 г. Скончыу Пензенские артылерыйскае нучылішча (1939), курсы ўдасканалення камсаставу (1941). У час Вялікай Айчыннай вайны на Паўднёва-Заходнім, Варонежскім, Сцяпным, 1-м Прыбалтыйскім франтах — камандзір уз-вода, роты, батальона, палка. Полк над камандаваннем ладпалкоўніка А. I. Бяс-пятава вызначыўся пры вызваленні Віцеб-скай вобласці ў час прарыву абароны праціўніка ў раёне г. п. Шуміліна, у баях каля Бешанковіч, Лепеля, Докшыц. Па падручных сродках воіны фарсі-равалі Заходнюю Дзвіну і заханілі плац-дарм. У банных парадках палка А. I. Бяс-пятаў сярод першых уварваўся ў г. Ле-пель. Званне Героя Савецкага Саюза пры-своена 22.7.1944 г.

Да 1968 г. А. 1. Бяспятаў служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве ў г. Сочы.

ВАЛОШЫН Міхаіл Яўстафіевіч. На-радзіўся 10.8.1920 г. ў в. Філіпаўка

Джатыгарынскага раёна Кустанайскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС а 1942 г. Працаваў бухгалтерам у с. Чэсма Чэсменскага раёна Чэлябінскай вобласці. У Чырвонай Арміі з 1939 г. На фронце з 1941 г. Вызначыўся пры вы-зваленні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў у чэрвепі 1944 г. Ватальён над камандаваннем маёра М. Я. Валошына прарнаў абарону праціўніка каля в. Ма-зурина, вызваліў г. и. Шуміліна і чыгу-начную станцию Сіроціна, фарсіраваў Заходнюю Дзвіну і захапіў плацдарм. У баі батальон злучыўся з войскамі 3-га Беларускага фронту, замкнуў кальцо акружэння віцебскай групоўкі праціўніка. Адбіваючы контратаку ворага, батальён захапіў 83 аўтамаіпыны, знішчыў болыи за 200 і ўзяў у налов 100 гітлераўцаў. М. Я. Валошып загінуў 31.7.1944 г. ў баі за г. Біржай Літоўскай ССР, дзе і па-хаваны. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Імем М. Я. Ва-лошына названа вуліца ў г. Чэсма.

ВАРАТЫНЦАЎ Мікалай Пілінавіч. На-радзіўся 21.5.1924 г. ў в. Макрэц Гар-шэчанскага раёна Курскай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1946 г. Пра-цавау у саўгасе. Скончыў армейскую школу малодших лейтэнантаў (1945). У Чырвонай Арміі з 1942 г., на фронце з 1943 г. Куля мётчик М. II. Варатын-цаў вызначйўся пры вызваленні Вешан-ковіцкага раёна. 24.6.1944 г. над агпём ворага адзін з перших пераправіўся це-раз Заходнюю Дзвіну каля в. Узрэчча і агпём з кулямёта прыкрываў пераправу батальона. За час наступальных баёў ад Сіроціна да Полацка з 24.6 да 3.7.1944 г. знішчыў 3 агнявыя кронкі праціўніка і 35 гітлераўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля ванны М. П. Варатынцаў пра-цаваў у саўгасе «Прыазоўскі» Прыазоў-скага раёна Запарожскай вобласці. Памёр 26.9.1977 г. Імем героя названа вуліца ў с. Паваспаскае, дзе ён жыў.

ВАСІЛЬЕЎ Мікалай Канстанцінавіч. Нарадзіўся 22.2.1912 г. ў Маскве. 3 ра-бочих. Рускі. Член КПСС з 1939 г. Скончыў Ваеішую тэарэтычную школу лётчыкаў (1931), ваенную школу лёт-чыкаў (1932), абласную партыйную шко-лу (1962). Працаваў інструктарам у Батаискан школе лётчыкаў ГПФ, з 1935 г. ў аэраклубе ў Куйбышаве. У час Вялікай Айчыннай ванны з 1943 г. на 1-м Прыбалтыйскім і 2-м Беларускім франтах, здзейсніў 129 банных вылетаў. Знішчыў 21 танк, 4 танкеткі, 5 цягачоў, 94 гарматы налявой і зенітнай артылерыі. 23 гарматы дробнакалібернай зенітнай ар-тылерыі, 4 склады з боепрыпасамі, склад з гаручым, 2 наравозы і 32 нагоны, 3 бронемашины, 2 бронетранспарцеры, 165 аўтамашын, каля 500 гітлераўцаў. Камандзір эскадрыллі штурманога авія-палка капітан М. К. Васільеў у час Бе-ларускай анерацыі 1944 г. ўдзельнічаў у нрарыве нарожай абароны ў раёне Шуміліна — Бешанковічы. 3.7.1944 г. на ноўдзень ад Полацка група штурмані-коў, якую вёў М» К. Васільеў, падавіла агонь налявой і зенітнай артылерыі, нанесла ўдар па нялікай колькасці жи-вой сілы і тэхнікі праціўніка на стан-цыі Варавуха 1-я; адбінаючы атакі ва-рожых знішчальнікаў, лётчыкі груны збі-лі 2 самалёты, адзін з іх збіў М. К. Ва-сільеў. Знание Героя Савецкага Саюза присвоена 15.5.1946 г.

Пасля вайпы да 1955 г. М. К. Ва-сільеў служыў у Савецкай Арміі, маёр. У 1955 — 62 гг. працаваў у рай выкан-коме. Жыве ў Куйбышаве.

ВІНЕР Леанід Леанідавіч. Нарадзіўся 4.3.1922 г. ў г. Херсон. 3 рабочих. Украінец. Член КПСС з 1942 г. 3 1937 г. працаваў товарам у Херсоне. Па фронце з 1941 г. Вызначыўся пры вызваленні

Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў.

24.6.1944 г. аддзяленне аўтаматчыкаў тан-кава-дэсантнай роты над кама и давни нем гвардыі старшага сяржанта Л. Л. Віне-ра разведала пераираву цераз Заходнюю Дзвіну каля в. Мікалаева і агнявую сістэ-му праціўніка, над мінамётна-кулямётным агнём ворага на.надручных сродках фар-сіравала раку і ўступіла ў бой з гітле-раўцамі. Л. Л. Віпер загінуў у гэтым баі. Пахаваны ў в. Кардон Шумілін-скага раёна. Зван нс Героя Савецкага Саю-за прысвоена 22.7.1944 г. У Херсоне і

г. п. Бошанковічы імем героя названы вуліцы, на будыиках школы № 6 і ГПТВ № 1 у Херсоне, дзе ён вучыўся, ус-таноўлены мемарыяльныя дошкі.

ВОЗЛІКАЎ А.іяксандр Піліпавіч. На радзіўся ў 1922 г. ў с. Тварышчана Клінцоўскага раёна Вранскай вобласці. 3 сялян. Рускі. У Чырвонай Арміі а 1941 г. На фрон це з 1942 г. Камандзір аддзялення гвардыі сяржант А. II. Воз-лікаў вызначыўся пры вызваленні Бешан-ковіцкага раёна. 25.6.1944 г. з грунай разведчыкаў над агнём праціўніка пера правіўся цераз Заходнюю Дзвіну каля в. Малыя Шчзці.кі, на плацдарме з тры-ма байцамі за 8 гадзін адбіў 4 ва-рожыя контратаки Адцягваючы агонь на сябе, разведчыкі садзейнічалі пераправе асноўных сіл савецкіх войск. А. II. Воз-лікаў загінуў у 'гэтым баі. Пахаваны ў в. Галыні Бешанковіцкага раёна. Зван не Героя Савецкага Саюза присвоена

22.7.1944 г.

ВЯСНІН Мікалай Дзмітрыевіч. Нара-дзіўся ў снежні 1922 г. ў в. Арлоў-ка Канстанцінаўскага раёна Амурская вобласці. 3 сялян. Рускі. Член ВЛКСМ. На фронце з 1941 г. Сяржант М. Дз. Вяс-нін вызначыўся пры фарсіраванні Заход-няй Дзвіны ў Беіпанковіцкім раёне.

25.6.1944 г. каля в. Шарыпіна над моц-ным агнём праціўніка М. Дз. Вяснін з радавым А. Т. Маслікавым сярод першых нераплыў на левы бераг ракІ, захапіў лодкі і пераправіў іх на правы бераг для байцоў свайго падраздзялення. Загінуў 25.6.1944 г. ў баі за плац-дарм. Пахаваны ў в. Саннікі Бешан-ковіцкага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г. Імем М. Дз. Весніна названа вуліца ў Мінску.

ГАЙДЫМ Іван Якаўлевіч. Нарадзіўся

16.11.1916 г. ў в. Пісараўка Альшэеў-скага раёна Башкірскай АССР. 3 сялян. Украінец. Член КПСС з 1942 г. Удзель-нік савецка-фінляндскай ванны 1939— 40 гг. Працаваў у міліцыі г. Мінска. У час Вялікай Айчыннай ванны на фрон-це з 1942 г. Вызначыўся ў баях каля г. п. Шуміліна і ў Беіпанковіцкім раёне. Рота пад камандаваннем капіта-на I. Я. Гайдыма 22.6.1944 г. прарвала варожую абарону і авалодала в. Ільін цы; 24.6.1944 г. фарсіравала Заходнюю Дзвіну і адбіла некалькі контратак праціў-ніка. I. Я. Гайдым загінуў у гэтым баі. Пахаваны ў в. Заграмадзіна Шу-міліпскага раёна. Званне Героя Савец-кага Саюза прысвоена 22.7.1944 г. Яго імем названа вуліца ў г. п. Раеўскі Башкірскай АССР.

ГАЎРЫЛАЎ Пётр Піліпавіч. Нарадзіў-ся 27.10.1914 г. ў в. Пясочна-Дубраўка Кажэўнікаўскага раёна Томская вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Скончыў курсы ўдасканалення камсаста-ву (1939), Вышэйшую афіцэрскую бра нетанкавую школу (1951). Да вайны працаваў бухгалтарам у Томску. 3 ліпеня 1942 г. на Паўночна-Каўказскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах. Камандзір тан-кавай роты старшы лейтэпант II. П. Гаў-рылаў вызначыўся 23—24.6.1944 г. ў час прарыву абароны праціўніка каля в. Сі-роціна Шумілінскага раёна і ў Бешан-ковіцкім раёне. Першы на танку пра-рваўся ўглыб варожай абароны, знішчыў

2 дзоты і вялікую колькасць пяхоты пра-ціўніка. Гонячы ворага ў напрамку г. п. Ула, знішчыў агнявыя кропкі, выйшаў да Заходняй Дзвіны і фарсціаваў яе, зама-цаваўся на плацдарме і ўтрымліваў яго да падыходу няхоты і артылерыі. Званне Героя Савецкага Саюза прысвоена

22.7.1944 г.

Пасля вайны да 1955 г. П. П. Гаўрылаў служыў у Савецкай Арміі, маёр. Праца-ваў у Свярдлоўску. Памёр 15.7.1968 г.

ГЕРГЕЛЬ Андрэй Пракопавіч. Нара дзіўся 22.8.1910 г. ў с. Павапаўлаўка Бар-вепкаўскага раёна Харкаўскай вобласці.

3 служачых. Украінец. Член КПСС з 1932 г. На фронце з ліненя 1941 г. Намеснік камандзіра палка на наліт-

частцы гвардыі маёр Л. II. Гергель вы значыўся пры фарсіраванні Заходили Дзвіны каля г. п. Ула Бешанковіцкага раёна. 24.6.1944 г. груна байцоў над яго камандаваннем фарсіравала раку, на за-хопленым плацдарме адбіла 12 варожых контратак. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Паелл ванны Л. П. Гергель служыў у Савецкай Арміі, надпалкоўнік. У 1945— 75 гг. на нартыйнай і гаснадарчай ра-боце. Жыве ў Харкаве.

ГРЫГОР’ЕЎ Аляксандр Іванавіч. На-радзіўся 9.8.1923 г. ў в. Багаслоўка Каменска™ раёна Тульскай вобл. 3 еялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скончыў Маскоўскі наліграфічны тэхнікум. У Чыр вонай Арміі з 1941 г. Па фронце з 1942 г. Камандзір стралковага ўввода гвардыі малодшы лейтэнант А. I. Гры-гор’еў вызначыўся ў баях на тэрыто-рыі Шумілінскага і Бешанковіцкага раё-наў. 22.6.1944 г. ўдзельнічаў у прарыве абароны праціўніка каля в. Сіроціна Шу мілінскага раёна. 25.6.1944 г. на чале груны байцоў над абстрэлам унлаў пе-раадолеў Заходнюю Дзвіну каля в. Бал-бечча Бешанковіцкага раёна. На левым беразе ракі з 9 воінамі на працягу 8 гадзін змагаўся супраць 2 рот гітле-раўцаў, адбіў 2 контратакі, чым садзей-нічаў нераправе ўсяго палка. Звание Ге-роя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

А. I. Грыгор’еў жыве ў Маскве.

ГРЫШЫН Аляксандр Сяргсевіч. Нара-дэіўся 28.7.1920 г. ў в. Сцемас Вяш-кайскага раёна Ульянаўскай вобласці. 3 служачых. Рускі. У Чырвонай Арміі з 1940 г. 3 1942 г. на Варонежскім, 1-м Нрыбалтыйскім і Ленінградскім франтах. Вызначыўся пры вызваленні ПІумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў.

22.6.1944 г. ў баях за в. Сіроціна ад-дзяленне на чале са старшим еяржан-там А. С. Гришиным зайшло ў тыл пра-ціўніка і атакавала яго, чым садзейні-чала вызваленню вёскі. 24.6.1944 г. на надручных сродках А. С. Грышын пер-ши фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, зніш-чыў агнявыя кропкі праціўніка і за-бяснечыў ііераправу сваіх таварышаў. Зван не Героя Савецкага Саюза присвое-на 22.7.1944 г. Памёр А. С. Гришин 10.6.1970 г.

ГУЛЯЕЎ Анатоль Іванавіч. Нарадзіўся 19.11.1920 г. ў в. Людзечня Вянёўскага раёна Тульскай вобласці. 3 еялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. На фронце з 1941 г. Удзельнік баёў за визваленне Беларусі, Літвы, Латвіі. Памочнік камандзіра страл-ковага ўзвода гвардыі старшы еяржант А. I. Гуляеў вызначыўся ў чэрвені 1944 г. пры вызваленні ПІумілінскага і Бешанко-віцкага раёнаў. У баі каля в. Сіро-ціна Шумілінскага раёна прыняў на сябе камандаванне ўзводам, які ў наступлений перарэзаў чыгуначную лінію Віцебск — Полацк; адзін з першых фарсіраваў За-ходнюю Дзвіну. На плацдарме быў цяж-ка паранены, але не пакінуў поля бою. Звание Героя Савецкага Саюза прысвое-на 22.7.1944 г.

Наел я вайны А. 1. Гуляеў жыў і пра-цаваў у Маскве. Памёр 15.2.1977 г.

ГУСЕЎ Веньямін Васілевіч. Нарадзіў-ся 16.9.1922 г. ў насёлку Аиопіна Гусь-Хрустальнага раёна Уладзімірскай вобласці. 3 рабочых. Рускі. Член КПСС з 1962 г. На фронце з 1941 г. Вызна-чыўся пры вызваленні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 22 — 24.6.1944 г. рота над камандаваннем гвардыі старшага лейтэнанта В. В. Гусева нрарвала аба-рону праціўніка, фарсіравала Заход-нюю Дзвіну, выбіла вора га з траншэі, знішчыла 4 кулямётныя разлікі, адбіла 2 контратакі; 3.7.1944 г. вызначылася ў баях за вызваленне Полацка. Звание

Героя (іаве ц ка га Саюза присвоена

22.7.1944 г.

Пасли ванны ў 1947—56 гг. В. В. Гусеў працаваў у Міністэрстве аўтамабільна-га транспарту Латвійскай ССР, у 1956— 60 гг.— у Шатурскім раёне Маскоўскай вобласці. 3 1960 г. працуе на хімкам-бінаце ў г. Рашаль Маскоўскай вобласці.

ДАВЫДАЎ Ладо Шырыніпаевіч. Нара-дзіўся 18.8.1924 г. ў г. Арджанікідзе Паўночна-Асецінскай АССР. 3 рабочих. Асірыец. Скончыў палкавую школу ў г. п. Цагверы Грузінскай ССР. У Чырвонай Арміі са жніўня 1942 г. Удзельнічаў у баях за Каўказ, Крым. Вызначыўся ў баях за вызваленне Бешанковіцкага рав-на. У баі за в. Шарыпіна захапіў важныя штабныя документы праціўніка і знішчыў каля 30 гітлераўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

22.7.1944 г.

Пасли вайны Л. III. Давйдаў жыў і працаваў у Маскве. Памёр 30.7.1987 г.

ДАЛГОЎ Рыгор Апанасавіч. Нарадзіў-ся ў 1903 г. ў в. Старая Бринъ Думініцкага равна Калужскай вобласці. 3 сялян. Працаваў у калгасе. На фронце з 1941 г. Камандзір узвода малодшы лейтэнант Р. А. Далгоў вызначыўся пры вызваленні НІумілінскага і Бешанковіц-кага раепаў 22.6.1944 г. каля в. Сіроціиа ўзвод прарваў абарону праціўніка і адзін з періпых фарсіраваў Заходнюю Дзвіну.

24.6.1944  г. Р. А. Далгоў загінуў у рукапашпым баі за плацдарм каля в. Буй Бешанковіцкага раёна. Пахаваны ў в. Ма-мойкі НІумілінскага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

22.7.1944 г. Імем Р. А. Далгова названы вуліца ў Бешанковічах, Ахотнаўскіія васьмігадовая і Брынская пачатковая школы Калужскай вобласці.

ДАЛГОЎ Уладзімір Канстанцінавіч. Нарадзіўся 28.3.1916 г. ў г. Волагда. 3 рабочих. Рускі. Кандидат у члены КПСС. Працаваў у Волагдзе. На фронце з лістанада 1941 г. Камандзір узвода гвар-дыі лейтэнант У. К. Далгоў вызначыўся пры вызваленні НІумілінскага і Бешан-ковіцкага раёнаў. 23.6.1944 г. ўзвод вы-біў нраціўніка з траншам каля г. п. ПІуміліна. 24.6.1944 г. першы фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, замацаваўся на плац-дарме, адбіў контратаку. У. К. Далгоў быў паранены. Загінуў пры вызваленні в. Буй каля Бешанковіч. Пахаваны ў в. Галыні Бешанковіцкага раёна. Звание Героя Са-вецкага Саюза присвоена 24.3.1945 г. Імя У. К. Далгова высечана на абеліску Сла-вы ў Волагдзе.

ДАРОЎСКІ Мікалай Сцяианавіч. Нара-дзіўся 1.5.1924 г. ў в. Старое Рага-вое Гаршэчанскага раёна Курскай воб-ласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. На фронце з 1943 г. Выэначыўся 24—25.6.1944 г. пры вызваленні Бешан-ковіцкага раёна. Рота кулямётчыкаў над камандаваннем М. С. Дароўскага фарсі-равала Заходнюю Дзвіну і суткі адбі-вала контратакі праціуніка. Калі скончы-ліся патроны, байцы адбіваліся гранатамі. М. С. Дароўскі загінуў у гэтым баі. Пахаваны ў в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г. Імем М. С. Дароў-скага названа вуліца ў г. п. Бешапко-вічы.

ДЗЯКАЎ Пётр Міхайлавіч. нарадзіуся

6.5.1916 г. ў с. Шышкіна Благадарнен-скага раёна Стаўрапольскага краю. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1942 г. Скон-чыў Ашхабадскую лётную школу. У Чыр-вонай Арміі з 1939 г. 3 верасня 1943 г. на Калінінскім і 1-м Прыбалтыйскім франтах. Намеснік камандзіра штурмавой эскадрыллі старшій лейтэнант II. М. Дзя-каў здзейсніў 130 баявых вылетаў, удзель-нічаў у 22 паветраных баях, збіў 5 ва-рожых самалётаў. Удзельнічаў у баях на Віцебска-Полацкім напрамку. 24.6.1944 г. знішчыў 26 аўтамашын, 18 павозак і больш як 30 гітлераўцаў. Загінуў у баі

16.2.1945 г. Зван не Героя Савецкага Саюза прысвоена 18.8.1945 г.

ДУБІКАЎ Андрэй Еліферавіч. Нара-дзіўся 27.10.1898 г. ў станіцы Гру-шаўская Аксайскага раёна Растоўскай вобласці. Член КПСС з 1918 г. У Чыр-вонай Арміі з 1941 г. Ваяваў на Ва-ронежскім і 1-м Прыбалтыйскім фран-тах. Вызначыуся пры фарсіраванні За-ходняй Дзвіны каля в. Узрэчча Бешан-ковіцкага раёна. 25.6.1944 г. гарматны разлік на чале з гвардыі яфрэйтарам А. Е. Дубікавым перанравіўся цераз раку і замацаваўся на плацдарме. Агнём з гар-маты знішчыў некалькі кулямётных кро-

пак праціўніка, чым садзейнічаў фарсі-раванню ракі ііадраздзялеіінямі палка. Звание Героя Савецкага Саюза присвое-на 22.7.1944 г. ’

Пасли вайны А. Е. Дубікаў працаваў на станцыі Мінеральныя Воды Стаўра-польскага краю. Памёр 3.7.1963 г.

ЕДКІН Віктар Дзмітрыевіч. Нарадзіўся 21.6.1917 г. ў г. Александрия Кіраваград-скай вобласці. 3 рабочих. Украінец. Член КПСС з 1942 г. Скончыў Марыу пальскі металургічпы тэхнікум (1937), Чугуеўскае ваеннае авіяцыйнае вучыліш-ча (1940). У Чырвонай Арміі з 1937 г. 3 1941 г. на Ленінградскім, Пауночпа-Заходнім, 1-м і 2-м Прыбалтыйскіх, 3-м Беларускім франтах. Да 12.12.1944 г. здзейсніў 294 баявыя вылеты, правёў 53 наветранын баі, збіў асабіста 15 варо-жых самалётаў і 2 у складзе груны, 2 аэрастаты. 26.6.1944 г. груна знііпчаль-нікаў над камандаванне.м штурмана зніпі-чальнага авіяпалка гвардыі маёра В. Дз. Едкіна, прыкрываючы дзеянні наземных войск у раёне Ула —Вешан ковічы возера Саро ў Віцебскай вобласці, нечака-най атакам разбіла строй варожых бамбардзіроўшчыкаў, прымусіла павир-нуць іх ад цэлі. 3 самалёты нраціўні-ка былі збіты, адзін з іх збіў В. Дз. Ед-кін. Звание Героя Савецкага Саюза при-своена 18.8.1945 г.

Пасля вайны да 1955 г. В. Дз. Едкін служи ў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Да 1974 г. працаваў у гідраметэарала-гічным інстытуце. Жыве ў Адэсе.

ЕРМАЛАЕЎ Рыгор Дзмітрыевіч. Пара дзіўся ў 1924 г. ў в. Шылаўка Ека-цярынаўскага раёна Саратаўскай воблас-ці. 3 рабочих. Рускі. Член ВЛКСМ. Скончыў Сызранскае танкавае вучилішча (1943). У Чырвонай Арміі з 1942 г. На фронце з 1943 г. Камандзір танка гвардыі малодшы лейтэнант Р. Дз. Ер-малаеў вызначыўся пры фарсіраванні За-ходняй Дзвіны ў Бешанковіцкім раёне.

25.6.1944 г. экінаж тапка адзін з пер-ших захапіў і ўтрымаў нераправу цераз раку. За 3 гадзіны адбіў 10 контр-атак праціўніка, знішчыў 3 самаходныя гарматы, 9 пушак, 120 гітлераўцаў. Р. Дз. Ермалаеў загінуў у гэтым баі. Па-хаваны ў в. Ноўка Віцебскага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза присвое-на 24.3.1945 г.

ЖАГРАНКОЎ Іван Міхайлавіч. Нара-дзіўся 10.11.1923 г. ў в. Налови Астат-каўскага раёна Калінінскай вобласці. 3 сялян. Рускі. На фронце з 1942 г. Камандзір стралковага аддзялення гвар-дыі сяржант I. М. Жагранкоў вызна-чыўся пры вызваленні Віцебскай воб-ласці: 22.6.1944 г. ў баі за в. Арэхі ІВумілінскага раёна, 24.6.1944 г. пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны ў Бешан-ковіцкім раёне. 3.7.1944 г. ў баі за в. Тра-ецкае Полацкага раёна са звязкай гранат кінуўся над варожы танк, падарваў я го і загінуў сам. Пахаваны ў г. п. Вет рына Полацкага раёна. Звание Героя Са-вецкага Саюза присвоена 24.3.1945 г.

ЖЫЛІН Васіль Іванавіч. Нарадзіўся 20.8.1915 г. ў в. Верхняя Белазёрка Ста ўра польскага раёна Куйбышаўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Удзельнік вы-звалення Заходняй Беларусі і Заходили Украіны (1939), савецка-фінляндскай вайны 1939—40 гг. На фронце з 1942 г. Гвардыі старшына В. і. Жылін вызна-чыўся пры фарсіраванні Заходняй Дзві-ны і ў баях на плацдарме ў Бе-шанковіцкім раёне. У ноч на 25.6.1944 г. з групай байцоў адбіў 5 варожых контр-атак, у рукапашным баі і гранатамі знішчыў больш як 30 гітлераўцаў. Зван-ие Герои Савецкага Саюза присвоена

24.3.1945 г.

Пасля вайны В. I. Жылін жыў у г. Тальяці Куйбышаўскай вобласці. Памёр 24.7.1947 г.

ЗАЙЦАЎ Сцяпан Харытонавіч. Нара-дзіўся 10.5.1918 г. ў в. Савосціна Ель-нінскага раёна Смаленскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1942 г. У Чырвонай Арміі з 1938 г. 3 чэрвеня 1941 г. на Паўпочна-Заходнім, Сталінград-скім, 1-м Украінскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах. Камандзір стралковага батальё-на гвардыі старты лейтэнант С. X. Зай-цаў вызначыўся пры выэваленні Віцеб-скай вобласці. У чэрвені 1944 г. батальён над яго камандаваннем удзельнічаў у вы-зваленпі в. Сіроціна ПІумілінскага раёна, фарсіраванні Заходняй Дзвіны ў Бе-шанковіцкім раёне, р. Ушача, нанёс праціўніку значныя страты ў жывой сіле і баявой тэхніцы. Звание Героя Са-вецкага Саюза прысвоена 24.3.1945 г.

Пасли ванны да 1946 г. С. X. Зай-цаў служыў у Савецкай Арміі, маёр. Жы вс ў Маскве.

ЗВЕРАЎ Анатоль Міхайлавіч. Нара дзіўся 27.4.1925 г. ў в. Бахтэмір Ік-ранінскага раёна Астраханская вобласці. 3 сялян. Рускі. Член ВЛКСМ. Скончыў Салехардские недагагічнае вучылішча (1942). Працаваў настаўнікам у Цюмен-скай вобласці. На фронце з 1943 г. Рада-вы А. М. Звераў вызначыўся ў баях нры вызваленні Вешан ковіцкага раёна.

26.6.1944 г. з груна й байцоў фарсі-раваў Заходнюю Дзвіну каля в. Ярашова ПІумілінскага раёна, нрабраўся да варо-жых транніэй і закідаў іх гранатам і. Загінуў у баі. Пахаваны ў в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна. Звание Героя Са-вецкага Саюза прысвоена 24.3.1945 г. Імем А. М. Зверава названы вуліца і саўгас на радзіме, вуліца і завулак у Бешан-ковічах.

ЗІМІН Яўген Дзмітрыевіч. Нарадзіў-ся 11.10.1923 г. ў г. Калінін. 3 ра-бочих. Рускі. Скончыў танкатэхнічнае ву-чылініча (1947). На фронце з 1941 г. Камандзір аддзялення разведроты гвардыі старшина Я. Дз. Зімін вызначыўся нры фарсіраванні Заходняй Дзвіны ў Бешан-ковіцкім раёне ў чэрвені 1944 г. 3 трыма байцамі нераправіўся цераз раку, за-ханіў плацдарм і адбіў 4 контратак! нра-ціўніка. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Пасли вайны Я. Дз. Зімін жыў у Повасібірску. Памёр у лістападзе 1975 г.

ІВАНІШКА Фёдар Якаўлевіч. Нара-дзіўся ў 1910 г. ў в. Кальцоўка Му-рамцаўскага раёна Омскай вобласці. Рускі. Член КПСС з 1944 г. 3 1928 г. на адміністрацыйнай рабоце. Удзельнік баёў на КВЖД. На фронце з лютага 1942 г. Камандзір кулямётнага разліку гвардыі старшина Ф. Я. Іваніпіка вы-значыўся ў чэрвені 1944 г. ў час пра-рыну абароны праціўніка на паўночны за-хад ад Віцебска. 24.6.1944 г. разлік над яго камандаваннем у складзе баявога ву-чэбнага батальёна адзін з перших фар-сіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. Узрэч ча Бешанковіцкага раёна, знішчыў не-калькі агнявых кронак праціўніка; з 24.6. да 3.7.1944 г. ў баях заханіў 2 ручныя ку-ля мёты, 15 вінтовак, знішчыў каля 50 гітлераўцаў. Званне Героя Савецкага Саю-за прысвоена 24.3.1945 г.

Пасли вайны-Ф. Я. Іваніпіка на гаспа-

дарчай рабоце. Жыў у г. Татарск Нова-сібірскай вобласці. Памёр 9.12.1957 г.

ІГНАЦЕНКА Тлья Яфрзмавіч. Нара-дзіўся 2.8.1920 г. ў в. Шыпунова Абац-кага раёна Цюменскай вобласці. «3 сялян. Украінец. Член КПСС з 1943 г. Скон-чыў Чэлябінскае тэхнічнае вучылішча (1946), Харкаўскую юрыдычную школу (1951). У Чырвонай Лрміі з 1940 г. На фронце з верасня 1941 г. Вызна-чыўся пры вызваленні Шуміліпскага і Бе-шанковіцкага раёнаў. 16.6.1944 г. напярэ-дадні Беларускай наступальнай аперацыі разведчык-назіральнік гвардыі старты сяржант I. Я. Ігнаценка выявіў каля в. Сіроціна 3 артылерыйскія і 2 мінамёт-ныя батарэі, 6 дзотаў, 8 агнявых кро-пан праціўніка. 24.6.1944 г. адзін з пер-шых фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, удзель-нічаў у баі за плацдарм. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.

7.1944 г.

Пасля вайпы 1. Я. Ігнаценка жыў у Чарнігаве. Памёр 16.11.1983 г.

ІЛАРЫЕНАЎ Сцяпаи Іларыёнавіч. На радзіўся ў 1904 г. ў в. Кіўсерт-Яні-шава Вурнарскага раёна Чувапіскай АССР. 3 сялян. Чуваш. Працаваў коню-хам у калгасе. У Чырвонай Лрміі з 1941 г. На фронце з сакавіка 1942 г. Стралок гвардыі яфрэйтар С. I. Іларыё-наў вызначыўся пры фарсіраванні Заход-пяй Дзвіны каля в. Балбечча Бешанко-віцкага раёна. 25.6.1944 г. над агнём праціўніка першы пераправіўся цераз раку. У няроўным баі за плацдарм пры-няў на сябе камандаванне групай бай цоў, павёў іх у атаку. Груна захапі-ла варожыя траншэі, знішчыла кулямёт. С. 1. Іларыёпаў быў парапены, але не пакіпуў поля бою. Памёр ад ран

27.6.1944  г. Пахавапы ў в. Галыні Бешанковіцкага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Імем С. 1. Іларыёнава названа вулі-ца ў г. н. Вурнары.

ІНАЗЕМЦАЎ Георгій Аляксандравіч. Нарадзіўся 30.4.1902 г. ў г. Батайск Растоўскай вобласці. 3 служачых. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скончыў Данскі археалагічны інстытут (1922), Паўночна-Каўказскі універсітэт (1926). У Чыр-вонай Арміі з 1927 г. 3 лютага 1942 г. на Паўднёва-Заходнім, Данскім, Сталін-градскім, Варонежскім, 1-м Прыбалтый-скім і Ленінградскім франтах. Камап-дзір стралковага палка гвардыі палкоў-нік Г. А. Іназемцаў выэначыўся пры вызваленні Шумілінскага і Бешанковіц-кага раёнаў. 23.6.1944 г. полк над яго камандаваннем прарваў абарону праціўні-ка ў Шумілінскім раёне, развіваючы наступление, перарэзаў чыгуначную лінію Віцебск — Полацк, фарсіраваў Заходнюю Дзвіну» умацаваўся на яе левым беразе і, адбіваючы варожыя контратакі, забяспе-чыў нераправу часцей дывізіі. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

22.7.1944 г.

Пасля вайны ў 1945—47 гг. Г. А. Іна-земцаў працаваў у ваенна-будаўнічым уп-раўленні, у 1949—57 гг. у Растоўскім універсітэце. Кандидат гістарычных на-вук (1955). Памёр 16.2.1957 г.

ІНАСАРЫДЗЕ Георгій Майсеевіч. На-радзіўся 25.12.1920 г. ў с. Вахані Арджа-нікідзеўскага раёна Грузінскай ССР. 3 ра-бочих. Грузіи. Член КПСС з 1944 г. Скончыў Адэскую авіяцыйную школу пі-лотаў (1940), Вишэйшую афіцэрскую школу штурманаў палкоў ВПС Чырво-най Арміі (1945), Маскоўскі юрыдыч-ны інстытут (1950). 3 1941 г. на Цэнт-ральным, Калінінскім, 1-м Прыбалтый-скім, 3-м Беларускім і іншых франтах. Штурман штурмавога авіяпалка гвардыі старшы лейтэпант Г. М. Інасарыдзе 29.12.1943 г. ў цяжкіх умовах даставіў боепры пасы ў Полацка-Лепельскую пар-

тызанскую зону. У час Беларускай апе-рацыі 1944 г. кантраляваў чыгунку Ві-цебск — Орша, наносіў бомбавыя ўдары па эталонах нраціўніка. За гады ванны здзейсніў 188 банных вылетаў, знішчыў 15 паравозаў, 14 эшалонаў, 34 артба-тарэі, 30 танкаў, 108 аўтамашын, 10 бро-петранспарцёраў. Звание Героя Савец-кага Саюза присвоена 18.8.1945 г.

Пасля ванны да 1963 г. Г. М. Іна-сарыдзе служыў у Савецкай Арміі, пад-палкоўнік. Жыў у Тбілісі. Памёр 25.2.1984.

ІСІПІН Аляксандр Івананіч. Нарадзіў-ся 24.10.1911 г. ў г. Баку. 3 служачых. Рускі. Працаваў бухгалтарам. На фронце са жніўня 1941 г. Памочнік камандзіра стралковага ўзвода старшына Л. I. Ісі-пін вызначыўся пры вызваленні Шумілін скага і Бешанковіцкага раёнаў.

23.6.1944 г. ў час насту плен ня савецкіх войск на поўнач ад г. п. Шуміліна каля в. Казаногава закідаў гранатамі варожыя траншэі. 25.6.1944 г. фарсіраваў Заходнюю Дзвіну і кулямётным агнём прыкрываў не-ранраву падраздзяленняў палка. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена

22.7.1944 г.

Пасля вайны А. I. Ісіпін жыў у г. Ба-лапюў Саратаўскай вобласці. Памёр 23.2.1975 г.

ІШЧАНКА Іван Мітрафанавіч. На-радзіўся 29.5.1912 г. ў в. НоваПодымка Новаўкраінскага раёна Кіраваградскай вобласці. Зсялян. Украінец. Член КПСС з 1942 г. Працаваў грузчикам. 3 сакавіка 1942 г. на Калінінскім, 1-м Прыбал-тыйскім франтах. Камандзір аддзялення аўтаматчыкаў сяржант I. М. Ішчанка вы-значыўся пры вызваленні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 23.6.1944 г. ад-дзяленне над камандаваннем 1. М. Іш-чанкі адно з перших уварвалася ў г. и. Шуміліна, 24.6.1944 г. над моцным агнём праціўніка фарсіравала Заходнюю Дзвіну і захапіла плацдарм. 26.6.1944 г. адбіла варожую контратаку на дарозе Віцебск — Бешанковічы, знішчыла і ўзяло ў палон шмат гітлераўцаў. Звание Героя Савец-кага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайны I. М. Ішчанка жыў у Уфе. Памёр 17.1.1979 г.

КАБАНАЎ Павел Антонавіч. Нара-дзіўся 20.5.1920 г. ў в. Нагорнае Суда-годскага раёна Уладзімірскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1950 г. Працаваў у калгасе, лесарубам, слесарам-водаправодчыкам на заводзе ў Маскве. 3 кастрычніка 1941 г. на Заходнім, Бе-ларускім, 1-м Прыбалтыйскім, 3-м Бе-ларускім франтах. Камандзір кулямёт-нага аддзялення гвардыі старты сяржант П. А. Кабанаў вызначыўся пры вызва-ленні Бешанковіцкага раёна. 24.6.1944 г. каля в. Дворышча Бешанковіцкага раёна аддзяленне на чале з П. А. Кабанавым фарсіравала Заходнюю Дзвіну і кулямёт-ным агнём знішчыла агнявыя кронкі ира-ціўніка, чым садзейнічала пераправе палка. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

3 1947 г. II. А. Кабанаў працаваў сле-сарям, з 1964 г. стругальшчыкам у Аэра-гідрадынамічным інстытуце ў г. Жукоў-скі Маскоўскай вобласці. Памёр 27.2.1987 г.

КАВАЛЁЎ Навел Сцяпанавіч. Нара-дзіўся 23.12.1913 г. ў в. Алына Сма-ленскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скончыў курсы малод-шых лейтэнантаў (1939). Працаваў на чы-гунцы. У Чырвонай Арміі з 1935 г. 3 чэрвеня 1941 г. на Заходнім, Ленінград-скім, Варонежскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах. Вызначыўся пры вызваленні Віцебскай вобласці. 25.6.1944 г. над агнём нраціўніка батарэя над камандаваннем гвардыі старшага лейтенанта II. С. Ка-валёва фарсіравала Заходнюю Дзвіну ў Бешанковіцкім раёпе, у баях на плацдар-ме знішчыла 5 кулямётаў і каля 25 гітле-раўцаў. 2.7.1944 г. каля станцыі Гарчакі

батарэя агнё.м прамой наводкай падбіла 5 цягачоў з міна.мётамі, 2 гарматы і знінічы-ла 15 гітлераўцаў. Звание Героя Савец-кага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля ванны да 1957 г. II. С. Ка-валёў служыў у Савецкай Арміі, капітан. Жыў у Растове-на-Доне. Памёр 5.2.1979 г.

КАМАРЫЦКІ Рыгор Кірылавіч. На-радзіўся 16.12.1916 г. ў с. Міхайлаўка Рыльскага раёна Курская вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Скон-чыў Харкаўскі тэхнікум палітасветработ-нікаў (1937). Сталінградскае ваеннае авіяцыйнае вучылішча лётчыкаў, Ваенна-паветраную акадэмію (1951). У Чырво-най Арміі з 1937 г. Са жніўня 1943 г. на Калінінскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах. Камандзір эскадрыллі штурма-вога авіяпалка старшы лейтэнант Р. К. Ка-марыцкі ўдзельнічаў у вызваленні Гаред-ка, Віцебска, Шуміліна, Беіпапковіч, По-лацка. У перыяд баёў на Віцебскім напрамку 18 разоў лятаў на разведку. 22.19.1943 г. ў раёне Віцебск — Орша нры выкананні баявога задания на зпішчэнню рэзерваў ворага, што падыходзілі на дапамогу, быў атакаваны 4 знішчаль-нікамі праціўніка, устуніў у бой і збіў адзін з іх, зпішчыў каля 20 аўтама-шын. 28.6.1944 г. ў раёне Ушач у складзе трупы знішчыў каля 30 аўта-машып і 20 павозак з ваенпым грузам, каля 100 гітлераўцаў. У сяго за час вайны здзейсніў 116 баявых вылетаў, каля 90 з іх быў вядучым. Знішчыў 4 танкі, каля 70 гармат, 5 мінамётаў, 6 дотаў, 2 цы-стзрны з гаручым, 116 аўтамашын з боенрыпасамі і жывой сілай, 38 паво-зак з ваенным грузам, 3 паравозы, 55 ва-гонаў, чыгуначную станцыю, эталон з боепрыпасамі, 5 складоў, каля 900 гітле-раўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 23.2.1945 г.

Пасля вайны да 1968 г. Р. К. Камарыц-кі служыў у Савецкай Лрміі, палкоўнік. Жыве ў Маскве.

КАМЕНЕЎ Філімон Івапавіч. Нарадзіў-ся 15.1.1909 г. ў в. Сажнае Якаў-леўскага раёпа Белгародскай вобласці. 3 сяляп. Рускі. Член КПСС з 1942 г. Працаваў у калгасс. 3 1941 г. на Паў-ночна-Заходнім, Прыбалтыйскім, 1-м і 2-м Беларускім франтах. Камандзір міна-мётнага разліку парторг роты старшы сяржант Ф. I. Каменеў вызначыўся пры вызваленні Шумілінскага і Бешанко-віцкага раёнаў. У чэрвені 1944 г. першы фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. Гры-нёва Шумілінскага раёна. Груна воінаў на чале з Ф. I. Каменевым выбіла пра-ціўніка з траніпэй, адбіла контратаку, знішчыла 50 гітлераўцаў. Знание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайны да 1969 г. Ф. I. Каменеў на гаспадарчай рабоцо. Жыў у г. За-райск Маскоўскай вобласці. Памёр 16.2.1982 г.

КАНАВАЛАЎ Міхаіл Сямёнавіч. Нара-дзіўся 15.10.1911 г. ў с. Васільева Ка-ломенскага раёна Маскоўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Працаваў слесарим на Каломенскім маіпынабудаўііічым заво-дзе імя Куйбышава. На фронце з ліста-пада 1941 г. Удзсльнік Сталіи градекай і Курскай бітваў. Вызначыўся ў баях за вызваленне Бешанковіцкага раёна.

25.6.1944 г. з групай воінаў фарсі-раваў Заходнюю Дзвіну, чы.м садзейнічаў пераправе 2 палкоў. 26.6.1944 г. страл-ковае аддзяленне пад камандаваннем сяржанта М. С. Капавалава, перарэ-заўшы дарогу каля в. Пяцігорск, дапамаг-ло палку фарсіраваць раку Ула. Званне Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7 1944 г. М. С. Канавалаў жыве ў г. Ка-ломна.

КАНАВАЛАЎ Фёдар Фядулавіч. На-радзіўся 12.9.1918 г. ў в. Булдыга Ацюр’еўскага раёна Мардоўскай АССР.

3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. У Чырвоиай Лрміі з 1939 г. На фронце з чэрвеня 1941 г. Камандзір узвода са-норнага батальёна гвардыі малодшы лей-тэнант Ф. Ф. Канавалаў вызначыўся ў баях за вызваленне Шумілінскага і Ве-шанковіцкага раёнаў. 21—22.6.1944 г. з групай санёраў у раёне в. Арэхі разміні-раваў дарогу для праходу танкаў.

25.6.1944 г. каля в. Дворышча адзін з нершых фарсіраваў За х од ню ю Дзвіну на самаробным плыце і пера и равіў на ім болын за 300 воінаў. Знание Героя Са-вецкага Саюза присвоена 22.7. 1944 г.

Пасля ванны Ф. Ф. Канавалаў прида-на ў у с. Ацюр’ева, з 1961 г. жыў і пра-цаваў у г. Коўдар Мурманскай вобласці. Памёр 21.1.1980 г. Імем Ф. Ф. Кана-валава названа вуліца ў г. Коўдар.

КАЎТУНОЎ Георгій Мікітавіч. Гсне-рал-лейтэнант артылерыі (1965). Нара-дзіўся 26.5.1918 г. ў в. Арэхаўка Аляксееўскага раёна Куйбышаўскай воб ласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1941 г. Скончыў Тбіліскае ваеннае арты-лерыйскае вучылішча (1939), Ваенную акадэмію імя Фрунзе (1951), Ваенную акадэмію Генштаба (1956). У Чырво-най Арміі з 1936 г. 3 верасня 1941 г. на Паўднёва-Заходнім, Данскім, Сталіи градскім, Варонежскім, Цэптральным, 1-м Прыбалтыйскім, 3-м Беларускім і іншых франтах. Удзельнік Стал і игра д-скай і Курскай бітваў, вызвалення Веларусі, Латвіі, Літвы. Вызначыўся ў час фарсіравання Заходняй Дзвіны і раз-грому віцебскай групоўкі праціўніка.

24.6.1944 г. артылерыйскі полк над каман-даваннем гвардыі падпалкоўніка Г. *М. Каўтунова агнём сваіх батарэй дапамог штурмавой трупе пяхоты і артылерыі пас-пяхова нераправіцца цераз раку і развіць наступление. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Пасля ванны Г. М. Каўтуноў служыў у Савецкай Арміі. Аўтар кнігі «Усёй сілай агпю» (М., 1982). Памер 7.5.1987 г.

КАШЫНЦАЎ Аляксей Рыгоравіч. На-радзіўся 12.2.1923 г. ў с. Жвалева Су-дзілаўскага раёна Кастрамской вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. На фронце з ліпеня 1941 г. Развед-чык-пазіральнік артылерыйскага палка яфрэйтар А. Р. Кашынцау вызначыўся пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны.

24.6.1944 г. ў складзе груны разведчы-каў пераправіўся цераз Заходнюю Дзві-пу каля в. Парэчча Шумілінскага раё-на. Выяўлепыя ім 3 станковыя кулямё-ты і вялікая колькасць варожай пяхоты былі знішчаны савецкай артылерыяй. А. Р. Кашынцаў быў кантужаны ў баі, але заданію выканаў. Звание Героя Са-вецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайны А. Р. Кашынцау праца-ваў на Валгаградскай ГЭС. Памёр 15.1.1970 г.

КІРЫЧУК Васіль Паўлавіч. Нарадзіў-ся 16.1.1924 г. ў с. Славацічы Ківер-цаўскага раёна Валынскай вобласці. 3 ся-лян. Украінец. На фронце з сакавіка 1944 г. На водны к процітанкавага ружжа радавы В. П. Кірычук вызначыўся пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны ў Ве-шанковіцкім раёне. 25.6.1944 г. адзін з нершых уплаў фарсіраваў раку і агнём прыкрыў пераправу сваёй роты. Пры выз-валенні г. Паставы Віцебскай вобласці быў цяжка паранены. Памёр ад ран

13.7.1944 г. Звание Героя Савецкага Саю-за прысвоена 22.7.1944 г. В. II. Кі-рычук пахаваны ў Паставах, дзе яго імем названа вуліца.

КІСЛІЦЫН Аляксей Мікітавіч. На-радзіўсн 27.5.1914 г. ў в. Ключи Ша-балінскага раёна Кіраўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1942 г. У Чырвонай Арміі з 1936 г. Па фронце з верасня 1941 г. Гвардыі маёр А. М. Кіс-ліцын вызначыўся пры вызваленні Шу-

мілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. Батальёп над яго камандаваннем у чэр-вені 1944 г. прарваў абарону праціў-ніка, удзельнічаў у вызваленні станцыі Сіроціна і г. п. Шуміліпа. 25.6.1944 г. батальён фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, за-хапіў плацдарм і вызваліў Бешанковічы. Знание Героя Савецкага Саюза присвоена

22.7.1944  г. А. М. Кісліцын памёр 16.12.1949 г.

КОНАНАЎ Мікалай Іванавіч. На-радзіўся 3.12.1911 г. ў в. Косціна Пар-феньеўскага раёна Кастрамскоіі вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КИСС з 1942 г. Скончыў Ленінградскую юрыдычпую школу (1938). Працаваў народным суд-дзёй у Мурманску. На фронце з 1941 г. Камандзір кулямётнага ўзвода гвардыі .малодшы лейтэнант М. I. Конанаў вызначыўся ў баях за вызваленне Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 22—23.6.1944 г. каля в. Арэхі і г. п. Шумі-ліна ўзвод над яго камандаваннсм куля-мётным агнём падтрымаў наступлений пяхоты, знішчыў 3 кулямётныя кропкі праціўніка. 24.6.1944 г. над артылерый-скім абстрэлам перши фарсіраваў Заход-нюю Дзвіну і адбіў контратаку гітлераў-цаў. М. I. Конанаў загінуў у гэтым баі. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

24.3.1945 г. Пахаваны каля в. Заграма-дзіна Шумілінскага раёна. Імем М. I. Ко-нанава названы вуліцы у г. п. Бешанко-вічы і сярэдняя школа ў в. Новікі Шумі-лінскага раёна.

КРАПЦОЎ-ЗАЙЧАНКА Мікалай Ва- сілевіч. Нарадзіўся 11.3.1914 г. ў в. Зярца-лы Ачынскага раёна Красная рскага краю. 3 рабочих. Рускі. Кандидат у члени КПСС. Са студзеня 1942 г. на Паўночна-Заходнім, 2-м Украінскім і 1-м Прыбал-тынскім франтах. Камандзір узвода разведкі лейтэнант М. В. Крапцоў-Зай-чанка вызначйўся при визваленні Шумі-лінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 26.6. 1944 г. ўзвод над яго камандаваннем фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. На-дзёжына Шумілінскага раёна, імклівай атакам выбіў гітлераўцаў з траншэй, чим садзейнічаў паспяховай пераправе палка. М. В. Крапцоў-Зайчанка загінуў у гэтым баі. Пахаваны ў в. Фролкавічы Бешанковіцкага раёна. Звание Героя Са-вецкага Саюза присвоена 24.3.1945 г.

КРАСІЛЬНІКАЎ Мікалай Пятровіч. нарадзіўся 27.6.1901 г. ў г. Бійск Алтайскага краю. 3 служачых. Рускі. Член КПСС з 1943 г. На фронце а 1942 г. Камандзір стралковага ўзвода малодшы лейтэнант М. П. Красільнікаў вйзначыўся при визваленні Бешанковіцкага раёна.

25.6.1944 г. на чале групы байцоў над агнём праціўніка фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. Шарипіпа, на захопленым плацдарме байци знішчылі 2 агпявыя кропкі ворага, чим садзейнічалі перапра-ве астатніх падраздзяленняў палка. Загі-нуў у баі 8.7.1944 г. Пахаваны ў г. п. Лын-тупы Віцебскай вобласці. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоеиа 22.7.1944 г. Імем М. П. Красільнікава названа вуліца ў г. п. Лынтупы, у Лыитупскай сярэдняй школе ўстаноўлены яго бюст.

КРАЎЧАНКА Міхаіл Панцялеевіч. Нарадзіўся ў 1914 г. ў в. Галоўчына Барысаўскага равна Белгародскай воб-ласці. 3 сялян. Рускі. Працаваў у саўгасе трактарыстам. На фронце з сакавіка 194.3 г. Стралок асобнага вучэбнага стралковага батальёна М. II. Краўчанка вызначыўся пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны. 24.6.1944 г. з групай байцоў пераправіўся цераз раку каля в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна; на плацдарме аўтаматпым агнём і гранатамі воіны выбілі ворага з умацавапняў і прыкрывалі пераправу батальёна. М. П. Краўчанка загінуў 26.6.1944 г. пры фарсіраванні р. Ула. Пахаваны ў в. Клешчыно Бешан-

ковіцкага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

КУДАКОЎСКІ Леу Уласавіч. Нарадзіў-ся 29.9.1918 г. ў г. Уладзівасток. 3 рабо-чих. Украінец. Член КПСС з 1943 г. У Чирвонай Арміі а 1937 г. На фронце з лютага 1942 г. Камандзір стралковага батальона маёр Л. У. Кудакоўскі вызна-чыўся при фарсіраванні Заходняй Дзвіни ў Бешанковіцкім раёне. 24.6.1944 г. адзін з перших нераправіўся з групай байцоў цераз раку каля в. Шарипіна, захапіў плацдарм і, замацаваўшыся на ім, аргані-заваў перанраву падраздзяленняў бата-льона. Загінуў у баі 29.7.1944 г. Пахаванй ў г. Вабальнінкас Літоўскай ССР. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7. 1944 г. Імем Л. У. Кудакоўскага названа сярэдняя школа № 7 ва Уладзівастоку.

КУЗНЯЦОЎ Міхаіл Ціханавіч. На-радзіўся 29.1.1925 г. ў в. Вялікае Грыдзіна Піцелінскага раёна Разанскай вобласці. 3 сялян. Рускі. На фронце з лютага 1944 г. Камандзір стралковага ўзвода лейтенант М. Ц. Кузняцоў вызначыўся ў час пра-рыву абарони нраціўніка на паўночны захад ад Віцебска і при фарсіраванні Заходняй Дзвіни. 23.6.1944 г. ўзвод у ру-канашним баі вйбіў ворага э траншэй. Праследуючи праціўніка, падраздзяленне фарсіравала Заходнюю Дзвіну, захапіла плацдарм, авалодала варожымі траншэ-ямі. М. Ц. Кузняцоў знішчыў кулямётную кропку. Загінуў 25.6.1944 г. ў баі за рас-ши рэнне плацдарма. Пахавани ў в. Дуб-рова Бешанковіцкага раёпа. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

КУЧАРАВЕНКА Міхаіл Іванавіч.Ге-нерал-маёр (1944). Нарадзіўся 5.2.1904 г. ў г. Палтава. 3 рабочих. Украінец. Член КПСС з 1927 г. Скончйў няхотную школу (1928), Вишэйшия акадэмічныя курсы при Ваеннай акадэміі Генштаба (1951). У Чирвонай Арміі з 1919 г. Удзсльнік грамадзянскай вайпы. У час Вялікай Айчыннай вайны з кастричніка 1942 г. на Калінінскім, 1-м і 2-м Прибалтыйскіх франтах. 306-я стралковая дывізія пад яго камандаваннем 23.6.1944 г. прарвала абарону праціўніка на наўночны захад ад Віцебска, фарсіравала Заходнюю Дзвіну і визваліла г. н. Бешанковічы; за 2 тыдні прайшла з баямі 30 км па цяжкапраходнай мясцовасці, захапіла шмат трафеяў і па-лонных. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасли вайны да 1959 г. М. I. Кучара-венка служыў у Савсцкай Арміі. Жыў у Омску. Памёр 3.10.1971 г.

ЛЕБЕДЗЕЎ Генадзь Сцянанавіч. На-радзіўся 18.1.1912 г. ў в. Фірсава Кавер нінскага раена Горкаўскай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. На фронце з 1942 г. Камандзір кулямётнага разліку малодши сяржант Г. С. Лебедзеў вызначыўся пры вызвален-ні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў.

26.6.1944 г. нершы са сваім разлікам увар-ваўся на станцыю Сіроціна, фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, выйшау на шашу Віцебск —Бешанковічы, адбіў 3 контратакі праціўніка. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Г. С. Лебедзеў узяў у сваю сям'ю і выхаваў 3 дзяцей загінуўшага франта-віка. Жыў у г. н. Каверніна Ніжагарод-скай вобласці. Памёр 16.11.1977 г.

ЛУГОЎСКІ Мікалай Пятровіч. На-радзіўся 14.12.1911 г. ў в. Равуча Талачын-скага раёна Віцебскай вобласці. 3 сялян. Беларус. Член КПСС з 1942 г. Працаваў на будоўлях Сібіры. У Чирвонай Арміі з 1939 г. Па фронце з 1941 г. Камандзір стралковага батальёна капітан М. П. Лу-гоўскі вйзначыўся ў баях на 1-м Прибал-тыйским фронце при вызваленні Шумілін-скага і Бешанковіцкага раёпаў. 23.6. 1944 г. батальон пад яго камандаваннем прарваў варожую абарону на тэрыторыі Шумілінскага раёна, вйзваліў вёскі Гуркі, Ермакі і выйшаў у тыл праціўніка, на

працягу дня адбіў 9 контратак, вызваліў вёскі Крунчына і Засіннікі. 24.6.1944 г. фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. Гри-нёва, захапіў плацдарм, выйінаў на шапіу Віцебск—Бешапковічы, дзе злучыўся з войскамі 3-га Беларускага фронту, скон-чыўшы акружэнне віцебскай групоўкі праціўніка. М. II. Лугоўскі загінуў у баі

25.6.1944 г. Пахаваны ў г. п. Бешанковічы. Званне Героя Савецкага Саюэа присвоена

22.7.1944 г. Імем М. II. Лугоўскага названа вуліца ў Бешанковічах, Друцкая васьмі-гадовая школа ў Талачынскім раёне, піянерская дружина васьмігадовай школы № 3 г. Талачйна, дзе ён вучыўся.

ЛУНЁЎ Павел Фёдаравіч. Нарадзіўся 8.8.1918 г. ў г. Кі ранаград. 3 сялян. Украінец. Член КПСС з 1944 г. Скончыў курсы лейтэнантаў (1940), Вышэйшую афіцарскую школу ў Ленінградзе (1946 і 1954). У Чырвонай Арміі з 1939. Удзель-нік савецка-фінляпдскай вайпн 1939— 40 гг. У час Вялікай Айчыннай вайны на фронце з чэрвеня 1941 г. Камандзір батарэі мінамётнага палка механізавапай брыгадн старшы лейтэнант П. Ф. Лунёў вызначыўся при вйзваленні Бешапковіц-кага раёна. На досвітку 25.6.1944 г. трупа салдат на чале з ім на падручных сродках пад агпём праціўніка фарсіравала Заход-нюю Дзвіну ў раёпе Бешанковіч, зніш-чыла 2 кулямётння разлікі праціўніка, захапіла плацдарм, на якім адбівала варо-жыя контратакі. У самы цяжкі момант бою П. Ф. Лунёў па рацыі звязаўся з ка-мандзірам палка і выклікаў агонь савец-кай артылерыі на сябе. Байцы з трупы II. Ф. Лунёва першыя ўварваліся ў Бешан-ковічы. Звание Героя Савецката Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайны П. Ф. Лупёў працаваў у гандлі. Жыве ў Кішынёве.

ЛУЦЭВІЧ Андрзй Піліпавіч. Нарадзіў-ся 10.8.1919 г. ў в. Зазер’е Нухавіцкага раёна Мінскай вобласці. 3 рабочих. Бела-рус. У Чырвонай Арміі з 1939 г. Удзельнік савецка-фінляндскай вайны 1939 — 40 гг. Камандзір гарматы старшы сяржант А. Ф. Луцэвіч вызначыўся при фарсіра-ванні Заходняй Дзвіны. 24.6.1944 г. над шквальным агнём з адкрытай пазіцыі зпішчыў 4 варожыя кулямёты і мінамёт. Яго дзеянні выклікалі паніку ў радах нраціўніка, дапамаглі падраздзяленням налка паспяхова пераправіцца цераз раку. На падручных сродках адзін з перших ён фарсіраваў раку і агнём з гарматы садзейнічаў захопу і расшырэнню плац-дарма. Загінуў у баі 17.7.1944 г. Пахаваны каля в. Смалвас Зарасайскага раёпа Літоў-скай ССР. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. А. П. Луцэвіч павечна залічаны ў снісы батарэі, якая посіць яго імя. На радзіме героя пастаў-лены помнік, яго імем названа вуліца ў г. Прэкуле Клайпедскага раёна Літоў-скай ССР.

ЛЯНКІН Анатоль Гардзеевіч. На-радзіўся 15.9.1918 г. ў в. Аляксееўск Почапскага раёна Бранскай вобласці. 3 рабочих. Рускі. У Чырвонай Арміі з 1938 г. Да вайны працаваў на абутковай фабры цы. На фронце з 1941 г. Стралок аўтаматчык гвардыі яфрэйтар А. Г. Ляп-кін вызначыуся пры фарсіраванні Заход-няй Дзвіны ў Бешанковіцкім раёне.

24.6.1944 г. пад агнём праціўніка перши перанлыў раку каля в. Дворышча і ўвар-ваўся ў а ко и и праціўніка. У баі за плац-дарм знішчыў і ўзяў у палон шмат гітле-раўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

У 1948—74 гг. А. Г. Липкія на адмі-ністрацыйна-гаснадарчай рабоце. Жыве ў Маскве.

МАЙСЕЕЎ Мікалай Сямёнавіч. На-радзійся 5.12.1918 г. ў в. Княж-Паўлава Бутурлінскага раёна Горкаўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. У Чырвонай Арміі з 1939 г. Са жніўня

1943 г. на Калініискім, 1-м і 2-м Прыбал-тыйскіх франтах. Камандзір артылерый-скай батарэі канітан М. С. Майсееў вызна-чыўся ў баях за нызваленне Бешапковіц-кага равна. 26.6.1944. г. пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны ў раёне г. н. Ула М. С. Майсееў з трупам воінаў на над-ручных сродках пераправіўся цераз раку. Агнём з аўтамата яны выбілі гітлераўцаў з першай траншэі і заханілі не. Нала дзіўшы сувязь з батарэяй, ён карэкціра-ваў агонь сваіх гар.мат, чым садзейнічаў хуткай перанраве на левы бераг ракі стрелковых надраздзялевпяў. У баях за плацдарм батарея на чале з М. С. Майсе-евым загараджальным агнём адбіла не-калькі контратак праціўніка. Знание Героя Савецкага Саюза прысвоена

22.7.1944 г.

Пасля ванны да 1958 г. М. С. Майсееў служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве ў Ленінградзе.

МАКАРАЎ Мікалай Рыгоравіч. Па-радзіўся 25.12.1917 г. ў г. Сярдобск Пен-зенский вобласці. 3 рабочых. Рускі. Член КПСС з 1942 г. Скончыў Сярдобскі заатэх-нікум (1937)» Энгельскае лётнае ваеннае вучылішча (1941). У Чырвонай Арміі з 1937 г. 3 1941 г. на Калінінскім, Варо-нежскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах. Камандзір эскадрыллі штурмавога авія-палка маёр М. Р. Макараў удзельнічаў у вызваленні Езярышча, Гарадка, Віцеб-ска, Бешанковіч, Полацка. У чэрвені

1944 г. ўдзельнічаў у разгроме акружапай над Віцебскам варожай груноўкі. 25.6. 1944 г. ў раёне Бешанковіч знішчыў 2 апорныя вузлы супраціўлення праціўніка. -Усяго за час вайпы здзейсніў 115 баявых вылетаў, з іх 26— на разведку войск пра-ціўніка, 37 на штурмоўку добра ўмацава-ных вузлоў абароны і чыгуначных -стан-цый, 52 на знішчэнне жывой сілы і тэхнікі праціўніка. ЗнІшчыў 8 танкаў, 90 аўтама-шын, 80 павозак, паравоз, 15 вагонаў, 14 гармат палявой артылерыі, 6 складоў з боепрыпасамі, падавіў агонь 30 агпявых кропак, стварыў 25 ачагоў пажару, зніш-чыў каля 500 гітлераўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 29.6.1945 г.

Пасля вайны да 1958 г. М. Р. Макараў служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Памёр 15.5.1974 г.

МАКАРЫ ЧАЎ Міхаіл Івапавіч. Гене-рал-лейтэнант артылерыі (1971). Па-радзіўся 2.6.1919 г. ў в. Гуляеўка Сурскага раёна Ульяпаўскан вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1941 г. Скопчыў Сумскае артылерыйскае вучылішча (1939), Ваенную акадэмію імя Фрунзе (1954), Вышэйшыя акадэмічныя курсы пры Артылерыйскай акадзміі (1962) і пры Ваенпай акадзміі Генштаба (1970). У Чырвонай Арміі з 1936 г. Са жніўня 1941 г. на Паўднёва-Заходнім, Данскім, Варонежскім, 1-м Украінскім, 2-м і 1-м Прыбалтыйскіх, ЛенінградскІм франтах. Удзельнік абароны Кіева, Сталіяградскай і Курскай бітваў, вызвалення Беларусі, Літвы, Латвіі. Камандзір знішчальна-проціватанкавага артылерыйскага палка маёр М. I. Макарычаў вызначыўся пры вызваленні Бешанковіцкага раёна. 24.6. 1944 г. полк над иго камандаваннем разам са стрелковым палком выйшаў да Заход-няй Дзвіны каля в. Лабейкі, паспяхова фарсіраваў раку, заханіў і расшырыў плацдарм і, адбіваючы контратак! праціў-ніка, забяснечыў пера праву галоўных сіл дывізіі. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайны да 1977 г. М. 1. Макарычаў служыў у Савецкай Арміі. Жыве ў Маскве. Працуе ў нраўленні Усесаюзнага тава-рыства «Веды».

МАЛЫШАЎ Іван Ермалаевіч. Па-радзіўся 12.8.1921 г. ў с. Іванцава Лука-япаўскага раёна Горкаўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1942 г. Скон-чыў Ваенна-палітычную академію імя Лепіна (1956). У Чырвонай Арміі з 1939 г. На фронце з 1941 г. Начальнік радыё-станцыі роты сувязі старшы сяржант I. Е. Малышаў вызначыўся ў баях за нызваленне Шумілінскага і Бешанковіц-кага раёнаў. У чэрвені 1944 г. ў час наступления савецкіх войск забяспечыў бесперебойную сувязь часцей з каманда-ваннем у раёне г. п. Шуміліна, вёсак Міралюбава і Сіроціна. У ноч на

24.6.1944 г. адзін з першых на падручных сродках фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, на-ладзіў радыёсувязь і карэкціраваў агонь артылерыі, а калі гітлераўцы пачалі контратаку пры падтрымцы танкаў, вы-клікаў агонь на квадрат, дзе знахо-

дзіўся сам. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасли вайны да 1961 г. I. Е. Малышау служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве і працуе ў Маскве.

МАНДЫБУРА МіхаІл Карпавіч. На радзіўся 10.5.1921 г. ў с. Даўжок Мар-та родска га раёна Вінніцкай вобласці. 3 сялян. Украінец. Член КПСС з 1944 г. Скончыў Тульчынскі ветэрынарны тэхні-кум (1939), Чэлябінскае ваеннае танка-тэхнічнае вучылішча (1946). Працаваў на радзіме ветэрынарным фельчарам. 3 ліпе-ня 1941 г. на Заходнім, Калінінскім, 1-м Ирыбалтыйскім франтах. Камандзір міна-мётнага разліку малодшы сяржант М. К. Мандыбура вызначыўся пры вызваленні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. У час прарыву варожай абароны каля вёсак Зазер’е і Мядзведзі 23.6.1944 г. вёў траппы агонь па нямецка-фашысцкіх захопніках і іх умацананнях. 24.6.1944 г. пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны каля в. Шарыпіна адзін з перших пераправіўся цераз раку, хутка арганізаваў абарону плацдарма. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасли вайны М. К. Мандыбура нраца-ваў старшинёй калгаса, заатэхнікам. з 1963 г.— брыгадзірам будаўнічай бригады на радзіме. Памёр 8.7.1985 г.

МАРТЫНАЎ Іван Аляксеевіч. На-радзіўся 19.9.1923 г. ў с. Нікола-Сергіеўка Мардоўскага раёна Тамбоўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Працаваў трактарыстам у калгасе. На фронце з 1943 г. Камандзір стралковага ўзвода гвардыі старіпы лейтэнант I. А. Мартынаў вызначыўся ў баях за вызва-ленне Шумілінскага і Бешанковіцкага раёпаў. 23—24.6.1944 г. ў час наступления замяніў камандзіра роты, якая першая фарсіравала Заходнюю Дзвіну каля в. Ла-бейкі Шумілінскага раёна. У баі за плац дарм двойчы паднімаў байцоў у атаку. Памёр ад ран 25.6.1944 г. Па ха ваны ў в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна ў брац-кай магіле. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

МАСЛІКАЎ Антон Трафімавіч. На радзіўся 18.5.1926 г. ў с. Углоўскае Ал-тайскага краю. 3 сялян. Рускі. Працаваў на мясакамбінаце ў Сяміпалацінску. На фронце з чэрвеня 1944 г. Стралок радавы А. Т. Маслікаў нызначыўся нры фарсіра-ванні Заходняй Дзвіны ў Бешапковіцкім раёне. 25.6.1944 г. над моцным агнём нраціўніка разам з радавым М. Дз. Весні-ным пераправіўся цераз раку каля в. Ша-рыпіна, захапіў варожыя лодкі і неранра віў іх да свайго берага, што садзейнічала паспяховай пераправе палка. Загінуў

25.6.1944 г. ў баі за плацдарм. Нахаваны ў в. Саннікі Бешанковіцкага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена

22.7.1944 г.

МАЦВЕЕЎ Павел Канстанцівавіч. Нарадзіўся 28.1.1912 г. ў в. Ганчакова (цяпер Мацвеева) Клінскага раёна Мас-коўскай вобласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС а 1939 г. Скопчыў Нагінскі так стыльны тэхпікум (1932), курсы каман-дзіраў артбатарэй (1942), Леніпград-скі інстытут савецкага гандлю (1950). 3 1934 г. нрацаваў на тэкстыльнай фабры цы і ў школе ФЗН у г. Высокаўск Маскоў-скай вобласці. У Чырвонай Арміі з 1940 г. На фронце з 1942 г. Камандзір батарэі гвардыі старты лейтэнант II. К. Мацвееў вызначыўся пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны ў Бешапковіцкім раёне. 25.6. 1944 г. бай цы батарэі над яго камандаван нем сярод перших пад агнём праціўніка на плитах пераправіліся цераз раку, агнём прямой наводкай знішчылі 5 куля-мётаў і артбатарэю, 3.7.1944 г. каля в. Руд-ня Нолацкага раён —7 кулямётаў. Зван-ие Героя Савецкага Саюза прысвоена

22.7.1944 г.

Да 1945 г. П. К. Мацвееў служыў у

Чырвонай Арміі, капітан. Да 1971 г. пра-цаваў у гандлі. Жыў у Сімферопалі. Памёр 29.4.1989 г. Імем героя названа родная веска.

МІРОПАЎ Аляксандр Ільіч. Нарадзіўся 7.9.1921 г. ў с. Хрушчова Ленінскага раёна Тульский вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Скончыў Ваенна-паветраную акадэмію (1955). Пасля скан-чэння школы ФЗН (1938) працаваў тока-рам на Тульскім зброевым заводзе. У Чырвонай Арміі з 1940 г. Са студзеня 1943 г. на Варонежскім, Калінінскім і 1-м IІрыбалтыйскім франтах. Здзейсніў 165 баявых вылетаў на разведку і інтур-моўку жывой сілы і тэхнікі праціўніка, з іх у 139 быў вядучым трупы. Вызна-чыўся ў час вызвалення Беларуси 11.11. 1943 г. намеснік камандзіра эскадрыллі штурмавога авіяпалка старшы лейтэнант А. 1. Міронаў пры штурмоўцы войск пра-ціўніка ў раёне Віцебска адбіў 3 атакі варожых знішчальнікаў і надбіў адзін са-малёт; 23.6.1944 г. ў раёне Улы штурмаваў войскі праціўніка, знінічыў каля 50 аўта-машын; 24.6.1944 г. ў раёне Бешанкові-чы — Віцебск, выконваючы задание на разведцы і штурмоўцы варожых войск, быў надбіты, на палаючым самалёце зра-біў насадку на акуніраванай тэрыторыі, прабраўся праз лінію фронту ў сваю часць. Зван не Героя Савецкага Саюза прысвоена 23.2.1945 г.

Пасля вайны да 1973 г. А. I. Міронаў служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве ў г. Краснагорск Маскоўскай воб-ласці, інжынор, працуе ў Маскве, пра-водзіць вялікую грамадскую работу.

МІРОНАЎ Рыгор Рыгоравіч. Нарадзіў-ся 8.2.1922 г. ў с. Іванаўка Шаблыкінскага раёна Арлоўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скончыў 7 класаў. Працаваў на заводзе ў г. Люберцы Мас-коўскай вобласці. У Чырвонай Арміі з 1941 г. Камсорг батальона 156-га гвар-дзейскага палка 51-й гвардзейскай страл-ковай дывіаіі гвардыі старшы сяржант Р. Р. Міронаў на чале трупы байцоў

25.6.1944 г. фарсіраваў Заходи гою Дзвіну ў раёне в. Балбечча Бешанковіцката раёна, захапіў плацдарм, забяснечыў фар-сіраванне ракі галоўнымі сіламі палка.

30.6.1944 г. ў раёне Полацка замяніў па-раненага камандзіра роты. Рота над я го камандаваннем адбіла 13 контратак пра-ціўніка. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 24.3.1945 г.

Пасля вайны Р. Р. Міронаў дэмабілі-заваўся, у 1954 г. скончыў Арэнбургскі сельскагаснадарчы тэхнікум і нрацаваў заатэхнікам. Жыў у пасёлку Бярозаўка Бузулукскага раёна Арэнбургскай воб-ласці. Зараз жыве ў г. Бузулук.

МІТРАФАНАЎ Мікалай Іванавіч. На-радзіўся 24.12.1912 г. ў с. Блінава Песця-коўскага раёна Іванаўскай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Скончыў сельскагаснадарчы тэхнікум у г. Плёс (1932), Падольскае няхотнае вучылішча (г. Іванава, 1943). Працаваў загадчыкам кантрольна-семянной лабараторыі Пес-цякоўскага райземаддзела. На фронце з 1942 г. Камандзір узвода лейтэнант М. I. Мітрафанаў вызначыўся нры вы зваленні Бешанковіцката раёна. 26.6.

1944 г. над абстрэлам нраціўніка першы з узвода фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, агнём прыкрываў пераправу батальона. У баі зе плацдарм падняў узвод у атаку і заханіў варожыя траншэі. Загінуў у гэтым баі. Пахаваны ў г. н. Ула Бешан-ковіцкага раёна ў брацкай магіле. Званне Героя Савецкага Саюза прысвоена 24.3.

1945 г. У г. п. Песцякі яго імем названа вуліца, нерад сярэдняй школай устаноў-лены бюст героя; на будынку Плёскага саўгаса-тэхнікума ўстаноўлена мемары-яльная дошка.

МОЦІН Іван Мікітавіч. Нарадзіўся 15.3.1917 г. ў с. Тазіна Вялікаберазнікоў-

скага раёна Мардоўскай АССР. Член КПСС з 1944 г. Працаваў на Ніжнетагіль-скім вагопабудаўнічым заводзе. На фрон-це з 1941 г. Удзельпік баёў над Масквой, на Курскай дузе, вызвалення Беларусі і Літвы. Камандзір кулямётнага разліку гвардыі старшына 1. М. Моцін вызначыў-ся пры вызваленні Бешанковіцкага раёна.

25.6.1944 г. пад агнём ворага фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, адзін з першых увар-ваўся ў г. п. Бешанковічы і агнём з кулямёта прыкрываў пераправу роты. Знание Героя Савецкага Саюза при-своена 22.7.1944 г. Пасля вайны 1. М. Моцін працаваў на вагонабудаўнічым за-водзе ў Ніжнім Тагіле. Памёр 15.5.1961 г. Яго імем названа вуліца ў Ніжнім Тагіле; на доме, дзе ён жыў, і на будынку цэха вагонабудаўнічага завода ўстаноўлсны ме-марыяльныя дошкі.

МУЖЭЦКІ Павел Ціханавіч. На-радзіўся 16.7.1902 г. ў в. Уцкава Пу-ціўльскага раёна Сумскай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Працаваў памочнікам майстра цэха на Монінскім камвольным камбінаце. 3 1942 г. на фрон-це. Парторг роты стралок П. Ц. Мужэц-кі вызначыўся пры фарсіраванні Заход-няй Дзвіны ў Шумілінскім і Бешанко-віцкім раёнах. 24.6.1944 г. з ротай пераправіўся цераз раку каля в. Лабейкі. На працягу ночы 25 чэрвеня байцы адбілі шматлікія контратакі пяхоты і танкаў праціўніка, якія падтрымлівала артыле-рыя. Асабістым прыкладам П. Ц. Мужэцкі тройчы натхняў байцоў на рукапашную схватку з ворагам, падбіў 1 танк праціў-ніка, цяжка паранены, не пакінуў поля бою. Звание Героя Савецкага Саюза при-своена 22.7.1944 г.

Пасля вайны да 1970 г. П. Ц. Мужэцкі працаваў на камвольным камбінаце ў г. Ласіна-Пятроўскі Маскоўскай воблас-ці. Памёр 23.2.1972 г.

МЯДЗВЕДЗЕЎ Іван Пятровіч. На-радзіўся 18.10.1924 г. ў в. Пустарадзіха Старыцкага раёна Калінінскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. 3 1942 г. на Калінінскім, Паўночна-Заход-нім і 1-м Прыбалтынскім франтах. Памоч-нік камандзіра ўзвода аўтаматчыкаў сяр-жант I. П. Мядзведзеў вызначыўся пры вызваленні Шуміліпскага і Бешапковіц-кага раёнаў. 23.6.1944 г. ў час прарыву абароны праціўніка падняў у атаку аддзя-ленне, якое захапіла 2 лініі варожых тран-шэй. 25. 6. 1944 г. I. П. Мядзведзеў з аддзяленнем адзін з першых фарсіраваў Заходнюю Дзвіну і агнём прыкрываў пераправу пяхоты. Звание Героя Савец-кага Саюза прысвоена 22.7.1944 г. I. П. Мядзведзеў жыве і працуе ў г. Колпіна Лепінградскага гарсавета.

НОВІКАЎ Кузьма Іванавіч. Нарадзіўся 1.11.1903 г. на хутары Смароднае Кур-скага раёна Курскай вобласці. 3 сялян. Рускі.Член КПСС з 1953 г. Працаваў у калгасе. 3 1943 г. на 1-м Прыбалтыйскім фронце. Стралок радавы К. I. Новікаў вызначыўся ў баях за вызваленне Віцебс-кай вобласці. 23.6.1944 г. ў час прарыву абароны праціўніка ў Гарадоцкім раёне ііеріпы ўварваўся ў варожую транніэю і зніпічыў станковы кулямот, чым садзей-нічаў захопу 1-й і 2-й ліній абароны праціўніка. 26.6.1944 г., знаходзячыся ў баявой ахове каля в. Астроўна Бешан-ковіцкага раёна, своечасова выявіў пра-ціўніка, які рыхтаваўся да бою, у выніку былі паспяхова адбіты 2 контратакі. Зван-ие Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7. 1944 г.

Пасля вайны да 1958 г. К. I. Повікаў нрацаваў старшынёй калгаса, жыў на радзіме. Памёр 24.3.1989 г.

ПАДАЛКА Барыс Міханлавіч. На-радзіўся 16.3.1921 г. ў г. Приморска-Ахтарск Краснадарскага краю. Рускі. Член КПСС з 1940 г. Скончыў Таганрог-скую ваеиную авіяцыйную школу піло-таў (1941), Куйбышаўскую абласную партыйную школу (1948), Куйбышаўскі педагагічиы інстытут (1950). У Чырвонай Арміі з 1938 г. 3 1941 г. на Цэнтральным, Паўднёва-Заходнім, Калінінскім, 1-м Прыбалтыйскім, 3-м Беларускім франтах. Камандзір эскадрыллі штурмавога авія палка канітан Б. М. Падалка ў час Бела-рускай апераціі 1944 г. ўдзельнічаў у раз-громе ворага пад Віцебскам, Ленелем, Бешанковічамі, Полацкам. Здзейсніў 142 баявыя вылеты, з іх 98 на штурмоўку і бамбардзіроўку жывой сілы і тэхпікі, 44 на разведку войск і камунікацый пра-ціўніка. Удзельнічаў у 23 паветраных баях, збіў у складзе групы 10 знішчальні-каў. Знішчыў 23 тапкі, 97 аўтамашый,

паравоз, 125 вагопаў, 320 павоэак, каля 460 гітлераўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 18.8.1945 г.

Да 1946 г. Б. М. Падалка служыў у Чырвонай Арміі. 3 1946 г. на партыйная і гаспадарчай рабоце. Живо ў Куйбишаве.

ПЛІЮЎ Дзмітрый Пятровіч. Нарадзіў-ся 8.11.1923 г. ў г. Вялікія Лукі Пскоўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Скончыў Ленінградскае ваенна-палітычнае вучилііпча імя Ф. Энгельса

(1946). Па фронце з 1942 г. Камсорг стралковага батальёна стар ши сяржант Дз. II. Паноў вызначйўся при вызвален-ні Бешанковіцкага раёна. 24.6.1944 г. трупа воінаў над яго камандаваннем па самаробним плице пераправілася цераз Заходи юн) Дзвіпу, захапіла плацдарм і ўтрймлівала яго да пераправи асноўных сіл палка. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайни Дз. П. Паноў на савецкай рабоце ў Лепінградзе. Памёр 7.2.1976 г.

ПАСЬКО Мікалай Фёдаравіч. На- радзіўся 12.12.1918 г. ў с. Скрипаі Гот-вальдаўскага раёна Харкаўскай вобласці. 3 сялян. Украінец. Член КПСС з 1942 г. У Чирвонай Арміі з 1939 г. Са снежня 1942 г. на Паўночна-Заходнім, 1-м і 2-м Прибалтыйскіх франтах. Камандзір эс-кадриллі знішчальнага авіяпалка гвардиі старши лейтзнант М. Ф. Пасько ўдзель-нічаў у визваленні Віцебска, Бешанковіч, Лепеля, Дзісни, Глыбокага, Докшыц, Полацка. Усяго за час вайни здзейсніў 265 баявих вйлетаў, удзельнічаў у 32 паветраных баях, збіў 15 самалётаў і аэра-стат праціўніка. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 18.8.1945 г.

Да 1956 г. М. Ф. Пасько служйў у Са-вецкай Арміі, палкоўнік. Жйў у Харкаве. Памёр 16.7.1982 г.

ПЕТЧА И КА Іосіф Ціханавіч. Нарадзіў-ся 17.9.1901 г. ў г. Балаклея Харкаўскай вобласці. 3 рабочих. Украіпец. Член КПССз 1945 г. У Чирвонай Арміі ў 1920— 24 гг. У 1924—41 гг. працаваў качагарам вадакачкі. На фронце з 1945 г. Наводчик мінамёта рада в и 1. Ц. Петчанка визна-чйўся ў чэрвені 1944 г. ў час прариву абароны праціўніка на паўночнй захад ад Віцебска і при фарсіраванні За ходи я й Дзвіни ў Бешанковіцкім раёне. На сама-робним плице са зброяй і боеприпасамі пераправіўся цераз раку, замацаваў трос, при дапамозе якога нераадолелі водны рубеж яшчэ 2 кулямётчикі, разам з імі агнём прйкрынаў падраздзяленні палка, якія фарсіравалі раку. Званне Героя Са-вецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайни 1. Ц. Петчанка жйў і працаваў на радзіме. Памёр 15.8.1976 г.

ПІДЖАКОЎ Мікалай Мікалаевіч. На-радзіўся 17.12.1923 г. ў в. Патаніна Дал-матаўскага раёна Курганскай вобласці. 3 служачых. Рускі. Член КПСС з 1951 г. Скончыў Саратаўскае танкавае вучилішча (1942). У Чирвонай Арміі з 1941 г. На фронце з 1942 г. Камандзір танка лейтэ-нант М. М. Піджакоў вызначйўся ў Бела-рускай анерациі. 24.6.1944 г. экіпаж иго танка ўдзельнічаў у нрариве варожай аба-роны і захопе скрыжавання дарог каля в. Дабея на поўдзень ад г. п. Шуміліна, адбіў 3 контратак! праціўніка, зніпічыў самаходную артылерыйскую ўстаноўку, 9 гармат, 5 аўтамашын з пяхотай і боепры-пасамі. 25.6.1944 г. фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля г. п. Бешанковічы, зніпічыў 2 мінамётнйя батарзі, 6 кулямётаў і каля

2 узводаў варожай пяхоты. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 24.3.1945 г.

"Пасля ванны М. М. Піджакоў жйў у г. Далматава. Памёр 15.4.1969 г.

ПЛАТОНАЎ Мікалай Яўціхіевіч. На-радзіўся 5.2.1923 г. ў в. Антонаўка Шу-мяцкага раёна Смаленскай вобласці.

3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. У Чирвонай Арміі з 1940 г. Скончыў Тамбоўскую ваенную авіяцыйную школу

нілотаў (1943), Ваепна-паветраную ака-дэмію (1957). На фронце з лістапада 1943 г. Лётчык, камандзір звяна штурма-вога авіяцыйнага палка старшы лейтэнант М. Я. Платонаў штурмаваў аб’екты пра-ціўніка на тэрыторыі Беларусі, Літвы, Латвіі, Польшчы, Усходняй Прусіі. У час Беларускай аперацыі 1944 г. граміў ворага ў раёне Віцебска, Бешанковіч, Полацка. Здзейсніў 147 баявых вылетаў, знішчыў і нашкодзіў 5 варожых танкаў, 90 аўта-машын, 6 гармат, падавіў 27 агнявых кропак, падарваў 4 вагоны, стварыў 27 ачагоў пажару. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 18.8.1945 г.

Пасля вайны да 1978 г. М. Я. Платонаў служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве і працуе ў Маскве.

ПЛЯКІН Іван Антонавіч. Нарадзіўся ў 1914 г. ў с. Ровонькі Белгародскай воб-ласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1942 г. У Чырвонай Арміі з 1936 г. На фронце з чэрвеня 1941 г. Вызначыўся пры вызва-ленні Бешанковіцкага раёна. 24.6.1944 г. мінамётная рота над камандаваннем гвардыі капітапа I. А. Нлякіна разам з няхотай фарсіравала Заходнюю Дзвіну, захапіла плацдарм, за дзень адбіла 3 контратакі праціўніка. I. А. Плякін загі-нуў у баі 25.6.1944 г. Пахаваны ў брац-кай магіле ў в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

ПУЗІКАЎ Анатоль Міхайлавіч. На-радзіўся 22.6.1925 г. ў г. Орск Арэнбург-скай вобласці. Рускі. Член КПСС з 1947 г. Скончыў ваенпае вучылішча сувязі

(1947). У Чырвонай Арміі з 1942 г. 3 каст-рычніка 1943 г. на 2-м Украінскім і 1-м Прыбалтыйскім франтах. Камандзір ад-дзялення аўтаматчыкаў гвардыі малодшы сяржант А. М. Пузікаў вызначыўся пры вызваленні Шумілінскага і Бешанковіц-кага раёнаў. 22—23.6.1944 г. ў баях каля в. Арэхі і г. п. ПІуміліна двойчы першы ўрываўся ў траншэі праціўніка і наносіў яму значныя страты. 24.6.1944 г. над агнём праціўніка на самаробным плице адзін з перших нераправіўся цераз Заход-нюю Дзвіну каля в. Яцукі Бешанковіцка-га раёна і забяспечыў пераправу над-раздзялення. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайни да 1955 г. А. М. Пузікаў служыў у Савецкай Арміі, маёр. Жыве на радзіме. Старіпыня Орскага гарадскога камітэта абароны міру. Ганаровы грама-дзянін Бешанковіч.

РАЗАНАЎ Віктар Дзмітрыевіч. На-радзіўся 24.11.1922 г. ў станіцы Стара-чаркаская Аксайскага раёна Растоўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Працаваў трактарыстам. На фронце з мая 1942 г. Камандзір стралко-вага аддзялеппя гвардыі старшы сяржант В. Дз. Раэанаў вызначыўся ў баях за вызваленне Беіпанковіцкага раёна. 24. 6. 1944 г. аддзяленне па чале з ім уплаў фарсіравала Заходнюю Дзвіну каля в. Дворышча, захапіла плацдарм і, адбі-ваючы варожыя контратакі, утрымлівала яго да падыходу асноўных сіл. Званне Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7. 1944 г.

Пасля вайны В. Дз. Разапаў працаваў трактарыстам па радзіме, аб’сздчыкам саўгаса «Старачаркаскі». Жыў у г. Аксай. Памёр 11.7.1982 г.

РАМАНЮК Мікалай Іванавіч. На-радзіўся 9.5.1922 г. ў г. Благавешчанск Амурскай вобласці. Украінец. Член КПСС з 1944 г. На фронце з 1941 г. Камандзір аддзялення сяржант М. I. Раманюк вызначыўся ў баях пры вызваленні Шумі-лінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 23.6. 1944 г. аддзяленне на чале з ім першае ўварвалася ў г. и. ПІуміліна, знішчыла 2 агпявыя кропкі праціўніка і каля 30 гіт-лераўцаў; 24.6.1944 г. над варожым агнём фарсіравала Заходнюю Дзвіну каля

в. Санькава Бешанковіцкага раёна, заха-піла і ўтрымала плацдарм; 26.6.1944 г. перарэзала шашу Віцебск — Бешапковічы, не дало гітлораўцам магчымасці адсту-піць. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

М. 1. Раманюк жыве і працуе на радзіме.

РУДНОЎ Аркадзь Андрэевіч. Нарадзіў-ся 8.2.1922 г. ў в. Кукалінкава Шадрып-скага раёна Курганскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. У Чырвонай Арміі з 1940 г. Па фронце з лістапада

1943 г. Камандзір звяна штурмавога авія-палка старшы лейтэнант А. А. Рудноў нызначыўся ў баях на Віцебскім напрам-ку. 25.6.1944 г. ў раёне Бешанковічы -Камень здзейсніў 4 банныя вылеты на штурмоўку і бамбардзіроўку адступаўшых войск праціўніка. Зпішчыў 20 аўтамаінын, 16 навозак з ваенным грузам, каля 40 гітлераўцаў, 3 эенітныя кронкі. 29.6.

1944 г. ў раёне Ушачы — Ветры на здзей-сніў 3 баявыя вылеты на разведку войск нраціўніка і бамбардзіроўку яго жывой сілы і тэхнікі. Знішчыў 6 аўтамашын з боепрыпасамі, 20 гітлераўцаў, надавіў агонь 3 зенітных кропак. За час вайны здзейсніў 101 баявы вылет. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 29.6.1945 г.

Наел я вайны да 1975 г. А. А. Рудноў служи ў у Савецкай Арміі. Жывеў Маскве.

РЫЖАНКОЎ Мікалай Андрэевіч. На- радзіўся 6.5.1925 г. ў в. Кашына Кіржац-кага раёна Уладзімірскай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. 3 1942 г. нрацаваў на аўта-мабільным заводзе ў Маскве. На фронце са студзеня 1944 г. Камандзір разліку процітанкавага ружжа малодшы сяржант М. А. Рыжанкоў вызначыўся нры вызва-ленні Бешанковіцкага раёна. 24.6.1944 г. фарсіраваў Заходи юю Дзвіну каля

г. и. Ула, на захопленым плацдарме веў агонь па танках праціўніка. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Загінуў у баі 27.7.1944 г. Пахаваны ў в. Вішкунай Шальчынінкскага раёна Літоўскай ССР, на магіле пастаулены помнік. Імем М. А. Рыжанкова названа вуліца ў г. Кіржач. Імя героя ўвекавечайа на помніку загіпуўшым воінам-землякам у в. Кашына.

РЫЛОЎ Валерий Дзмітрыевіч. На-радзіўся 30.9.1919 г. ў г. Я ранен Кіраўскай вобласці. 3 служачых. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Вучыўся ў Пермскім універсітэце. 3 1942 г. ўдзельнічаў у баях на Каліиін-скім фронце, над Сталінградам, на Кур-ская дузе, у Беларусі і Літве. Сувязіст старшій сяржант В. Дз. Рылоў вызначыўся при визваленні ПІумілінскага і Бешанко-віцкага раёнаў. У час прарыву варожай абароны 22.6.1944 г. над агнём праціўніка забяспечыў сувязь камандавання з пера-давымі падраздзяленнямі, ліквідаваў не-калькі паіпкоджанняў тэлефоннага ка-белю. 24.6.1944 г. адзін з періпых фарсі-раваў Заходнюю Дзвіну і наладзіў сувязь ударнай трупы з камандаваннем. Загінуў у баі 16.7.1944 г. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Пахаваны ў в. Рымша Літоўскай ССР, дзе яго імем названы калгас. На магіле героя пастаў-лены помнік.

РЭШАТАЎ Навел Дзмітрыевіч. На-радзіўся 26.8.1911 г. ў в. Бегунова Цвяр-ской вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС. Працаваў брыгадзірам трактариай бригады. На фронце з 1942 г. Камандзір кулямётнага аддзялення сяржант П. Дз. Рэіпатаў вызначыўся ў баі при вызвален-ні Бешанковіцкага раёна. 27.6.1944 г. ў'в. Абухава яго кулямётны разлік зніш-чыў большую частку варожай калоны, якая спрабавала вырвацца з віцебскага «катла». Застаўшыся адзін з разліку, II. Дз. Рэшатаў знішчыў 140 гітлераўцаў, а апошняй гранатам падарваў груну фа-шыстаў і сябе. Пахаваны ў брацкай магіле ў в. Смародзіна Лёзненскага раёна Ві-цебскай вобласці. Звание Героя Савецкага

Саюза присвоена 24.3.1945 г. Імем П. Дз. Рэшатава названа вуліца ў г. п. Лёзна.

САБАШНІКАЎ Ананій Васілевіч. На- радзіўся 5.11.1917 г. ў г. Вязнікі Уладзі-мірскай вобласці. Зслужачих. Рускі. Член КПСС з 1942 г. Скончыў тэхнікум ільня-ной прамисловасці (1938), міжабласную 2-гадовую партыйную школу ў г. Іванава

(1948). Працаваў цеплатэхнікам на льно-камбінаце на радзіме. 3 1941 г. на Ленін-градскім, Паўночна-Заходнім, 1-м При-балтыйскім, 2-м Беларускім франтах. Вйзначйўся при визваленні Шумілін-скага і Бешанковіцкага раёнаў. 22.6. 1944 г. стралновая рота пад камандаван-ием гвардиі старшага лейтэнанта А. В. Сабашнікава прарвала аба ропу праціўніка каля в. Арэхі Шуміліискага раёна, уварва-лася ў варожия траншэі і примусіла праціўніка адступіць. 24.6.1944 г. А. В. Сабашнікаў з групай байцоў фарсіраваў Заходи юн) Дзвіну, захапіў плацдарм, чым садзейнічаў пераправе астатніх падраз-дзяленняў палка. У баях за ўтрйманне плацдарма бйў парапени, але не пакінуў поля бою і двое сутак камандаваў ротай. Звание Героя Савсцкага Саюза присвоена

22.7.1944 г.

Пасля вайни А. В. Сабашнікаў на пар-тыйнай і гаспадарчай рабоце на радзіме.

САДЧЫКАЎ Фёдар Ільіч. нарадзіўся 20.2.1922 г. ў с. Аляксандраўка Нова-ўсманскага раёна Варонежскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з ^-1 1944 г. Скончйў Ягор’еўскую ваенную авіяций-ную школу лётчйкаў (1941), курси ка-мандзіраў эскадриллі (1946), Вишэйшую школу прафруху ВЦСПС (1950), Вышэй-шую дипламатычную школу МЗС СССР (1952). У Чирвонай Арміі з 1940 г. На фронце з жніўня 1943 г. Камандзір штур-мавой эскадриллі капітан Ф. I. Садчйкаў удзельнічаў у визваленні Беларусь 25.6. 1944 г. на чале шасцёркі «ілаў» атакаваў калону варожай тэхнікі каля в. Бачэйкава Бешанковіцкага раёна. Бомбавимі ўдара-мі, рэактйўнймі снарадамі і пушачна-кулямётним агнём знішчйў каля 30 аўта-машин, 40 павозак з грузам і каля 60 гітлераўцаў. За час знаходжання на фроп-це здзейсніў 178 баявих вйлетаў, нравёў 30 наветранйх баёў, яго экіпаж збіў 6 самалётаў праціўніка. Зван не Героя Са-вецкага Саюза присвоена 23.2.1945 г.

3 1952 г. Ф. I. Садчйкаў живе ў Маскве.

САЛАМАЦІН Міхаіл Іванавіч. На радзіўся 3.10.1920 г. ў с. Пірагова Серпу-хаўскага раёна Маскоўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скончйў Краспадарскае авіяцийнае вучи-лішча (1942). У Чирвонай Арміі з 1940 г. 3 чэрвеня 1944 г. на 1м Прибалтыйскім фронце. Камандзір звяна штурмавога авіяналка лейтэнант М. I. Саламацін удзельнічаў у визваленні Беларусі, Літви, Латвіі, разгроме ворага ва Усходняй Прусіі. Здзейсніў 105 баявих вйлетаў на штурмоўку пярэдняга краю абарони, жи-вой сіли і тэхнікі праціўніка. У час визва-лення Віцебскай вобласці 24.6.1944 г. здзейсніў 3 баявия вилеты на бамбар-дзіроўку адступаўшйх войск праціўніка па дарозе Віцебск —Бешанковічи, асабіста знішчйў 8 аўтамашйн з боепрйпасамі, И павозак з грузам, каля 20 гітлераўцаў. Зван не Героя Савецкага Саюза присвоена

29.6.1945 г.

Пасля вайни да 1959 г. М. I. Саламацін служйў у Савецкай Арміі, капітан. Живе ў Маскве.

САЛАЎЕЎ Мікалай Яфімавіч. На-радзіўся 27.4.1918 г. ў в. Стари Сіг Асташ-каўскага раёна Цвярской вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. На фронце з 1941 г. Памочнік камандзіра штабнога ўзвода роты сувязі старшина М. Я. Салаўёў вйзначйўся при визваленні Шуміліискага і Бешанковіцкага раёнаў.

23.6.1944 г. ў час прариву абарони ворага

каля в. Мядзведзі Шумілінскага раёна над агнём праціўніка забяспечыў беспсра-бойную сувязь паміж назіральным пунк-там дывізіі і палкамі. Наладзіў сувязь цераз Заходнюю Дзвіну. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

М. Я. Салаўёў жыве ў в. Лягушына Канакоўскага раёна Калінінскай вобласці.

САЛОНЧАНКА Уладзімір Данілавіч. Нарадзіўся 22.10.1922 г. ў г. Краснаярск. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1944 г. На фронце з 1941 г. Вызначыўся при фарсіраванні Заходняй Дзвіпй. 24.6. 1944 г. кулямётная рота над камандаван-нем гвардыі старшага лейтэнанта У. Д. Са-лончанкі пераправілася цераз раку каля в. Лабейкі Бешанковіцкага раёна, захапі-ла плацдарм і адбівала варожыя контрата-ки У час бою 25.6.1944 г. У. Д. Салончанка замяніў разлік станковага кулямёта, які выбыў са строю. У. Д. Салончанка загінуў у гэтым баі. Звание Героя Савецкага Саю-за присвоена 22.7.1944 г. Пахаваны ў брацкай магіле ў в. Узрэчча Бешанко-віцкага раёна. Імем героя названа вуліца на станциі Чарнарэчанская Казульскага раёна Краснаярскага краю.

3 узнагароднага ліста У. Д. Салончанкі

...На левом берегу бистро занял оборо-ну. Протывник с целью сбросить наши подразделения в реку и задержать нас-тупление с 21 часа 24 июня предпринял крупними силами контратаки, продол-жавшиеся в течение всей ночи. Тов. Со-лонченко, все время находясь в боевых порядках своей роты, своим примером стойкосты, мужества, отваги и презрением к врагу увлекал бойцов на повис подвиги. Когда один расчёт станкового пулемёта вышел из строя, лёг сам за пулемёт и про-должал косить цепи наступающих гитле-ровцев. В этом бою пал смертью храбрых...

Командир полка гвардии подполковник Дегтярев.

САРКІСЯНЦ (Саркісаў) Арамаіс Аст-вацатуравіч. Нарадзіўся 8.5.1922 г. ў г. Ба-ку. 3 рабочих. Армянін. Член ВЛКСМ. На фронце з 1943 г. Камандзір кулямёт-нага разліку гвардиі яфрэйтар А. А. Сар-кісянц вызначыўся при вызваленні Шумі-лінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 25.6. 1944 г. з 20 байцамі фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, замацаваўся з кулямётам на ўс-краіне в. Балбечча Бешанковіцкага раёна, адбіў 2 контратакі. Загінуў у гэтым баі, ратуючы параненага камандзіра. Паха-ваны ў брацкай магіле ў в. Галыні Бешан-ковіцкага раёна, на магіле пастаўлены помнік. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Імем героя названа школа ў с. Цех Гарискага раёна Армян-ский ССР.

СІВАКОЎ Іваи Пракопавіч. Генерал-маёр (1943). Нарадзіўся 15.6.1901 г. ў с. Іванаўка Чырвонагвардзейскага раёна Арэнбургскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1919 г. Скончйў пяхотную школу (1924), курсы «Выстрал» (1937). У Чырвонай Арміі з 1919 г. Удзельнік грамадзянскай вайны і ліквідацыі банды тызму ў Дагестане і Кабардзіна-Балкарыі. У перыяд Вялікай Айчыннай вайны з 1941 г. на Заходнім, Паўночна-Заходнім, Сталинградскій, Данскім, Варонежскім і 1-м Прыбалтыйскім франтах. Вызна-чыўся ў Віцсбска-Аршанскай аперацыі.

23.6.1944 г. стралковая дывізія пад каман-даваннем I. П. Сівакова прарвала абарону ворага на тэрыторыі Шумілінскага раёна, вызваліла г. п. Шуміліна, чыгуначную станцию Сіроціна, перарэзала шашу і чыгунку Полацк — Віцебск. 24.4.1944 г. з ходу фарсіравала Заходнюю Дзвіну.

25.6.1944 г. вызваліла г. п. Бешанковічы, чым садзейнічала акружэнню і разгрому віцебскай групоўкі праціўніка. У час гэтай аперацыі дывізія прайшла з баямі 148 км, вызваліла 255 населеных пунктаў. Зван-ие Героя Савецкага Саюза I. И. Сівакову

присвоена 22.7.1944 г. Загінуў 20.7.1944 г. ў баі на тэрыторыі Літвы. Пахаваны ў Віцебску, дзе яго імем названа вуліца.

СІМОН Васіль Пятровіч. Нарадзіўся 12.4.1920 г. ў с. Вязовае Ахтырскага раёна Сумскай вобласці. 3 сялян. Украіпец. Член КПСС з 1943 г. Скончыў Харкаўскі універсітэт (1948). 3 сакавіка 1943 г. на Паўночна-Заходнім, Бранскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах. Камандзір міна-мётнага ўзвода лейтэпант В. II. Сімон вызначыўся пры вызваленпі Шумілін-скага і Бешанковіцкага раёнаў. 24.8. 1944 г. ў раёне в. Грынёва Шумілінскага раёна ўзвод на чале з В. II. Сімонам перши з палка прарваўся да Заходняй Дзвіны, фарсіраваў яе і захапіў рубеж. На працягу сутак мінамётчыкі адбівалі контратак! праціўніка, утрымлівалі пазіцыю, чым забяспечылі пераправу цераз раку ініпых падраздзяленняў. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

3 1946 г. капітан В. П. Сімон у запасе. У 1948—80 гг. працаваў настаўнікам, загадчикам вучэбнай часткі ў сярэдняй школе № 1 г. Ахтырка Су мекай вобласці.

СІРАГОЎ Павел Іванавіч. Нарадзіўся 27.3.1922 г. ў г. Наваград-Валынскі Жыто-мірскай вобласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1943 г. 3 чэрвеня 1941 г. на Пау днёва-Заходнім, Данскім, Варонежскім, Калінінскім і 1-м Прибалтыйскім фран-тах. Намеснік камандзіра стралковага батальёна гвардиі старши лейтэпант II. I. Сірагоў вызначыўся ў чэрвені 1944 г. ў баях за визваленне Бешанковіцкага раёна. 3 групай байцоў фарсіраваў Заход-нюю Дзвіну і прыкрываў пераправу ін-іпых падраздзяленняў. Калі праціўнік при падтримци танкаў перайшоў у контр-атаку, П. I. Сірагоў падняў груну байцоў у атаку і ў рукапашпым баі адкінуў яго. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

24.3.1945 г.

Пасля ванны да 1973 г. П. I. Сірагоў служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Працуе намеснікам пачальніка Віль-нюскай аўтамабільнай школы.

СОЗІНАЎ Уладзімір Пятровіч. Нара-дзіўся 8.10.1904 г. ў в. Сасноўка Шаба-лінскага равна Кіраўскай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1940 г. У 1941 -43 гг. намеснік начальніка палітаддзела Падстэпнаўскай МТС. У Чырвонай Арміі з 1943 г. На фронце з 1944 г. Камандзір стралковага ўзвода лейтэпант У. П. Созі-наў вызначыўся пры вызвалениі Піумілін-скага і Бешанковіцкага раёнаў.

23.6.1944 г. ў час прарыву варожых ума-цаванняу на поўдзень ад чыгуначнай стапцыі Сіроціна на чале ўзвода першы ўварваўся ў траншэі праціўніка;

24.6.1944 г. пры фарсіраваппі Заходняй Дзвіны каля в. Шарыпіна Бешанковіц-кага раёна аргапізаваў пераправу свайго падраздзялення на падручных сродках, адзін з перших пераадолеў раку, заха-піў плацдарм і арганізаваў яго абарону да падыходу аспоўных сіл палка. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

22.7.1944 г. Пасля ванны да 1968 г. У. П. Созінаў працаваў намеснікам стар-шыні райвиканкома, старшинёй калгаса ў Рабрыхінскім раёне Алтайскага краю. Жыў у Барнауле. Памёр 10.10.1981 г.

СПОЛЬНІК Рыгор Іванавіч. Нара-дзіўся ў 1902 г. ў в. Байцуры Барысаў-ската раёна Белгародскай вобласці. 3 ся-лян. Украінец. Працаваў загадчикам ферми і старшинёй калгаса. У Чырво-най Арміі з 1941 г. Камандзір стралко-вага аддзялення гвардыі сяржант Р. 1. Спольнік вызпачйўся ў баях за вы-зваленне Бешанковіцкага раёна.

24.6.1944 г. на чале аддзялення пад агнём праціўніка перши пераправіўся на левы бераг Заходняй Дзвіны, выбіў праціўні-ка з траншэі. У баях за ўтрыманне плац-дарма аддзяленне адбіла 2 варожыя коптр-такі, нанесла праціўніку злачныя стра-

ты. Р. I. Спольнік загінуў у гэтым баі. Звание Героя Савецкага Саюза присвое-на 22.7.1944 г. Пахаваны ў г. и. Бешан-ковічы ў брацкай магіле савсцкіх воінаў; на магіле каля помніка загінуўшым яму ўстаноўлена нліта. Імем Р. I. Спольніка названа вуліца ў Бешанковічах.

СТРЫГУНОЎ Васіль Сцяпанавіч. На-радзіўся 4.2.1921 г. ў с. Дашына Масаль-скага раёна Калужскай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. У Чыр-вонай Лрміі з 1940 г. Са жніўня 1943 г. на Калінінскім, 1-м Прыбалтынскім франтах і ў Земландскай трупе войск. Старшы лётчик штурмавога авіяналка лейтэнант В. С. Стрыгуноў вызначыўся пры вызваленні Віцебскай вобласці ў 1944 г. У чэрвені — ліпені лятаў на інтур-моўку жывой сілы і баявой тэхнікі пра-ціўніка ў раёнах Віцебска, Полацка, Бе-шанковіч, Улы, Бачэйкава і іншых на-селен ых нунктаў. 23.6.1944 г. 3 разы нітурмаваў войскі праціўніка на дарозе Шуміліна — Бешанковічы, знішчыў 7 аўтамашын, 5 павозак, надавіў агонь 3 агнявых кронак. 26.6.1944 г. на дарозе Бачзйкава — Чашнікі расстраляў аўта-калону з пяхотай, падарваў драўляны мост, чым ускладніў становішча адсту-паўшага праціўніка. За час вайны

В. С. Стрыгуноў здзейсніў 147 баявых вылетаў на штурмоўку і разведку ва-рожых войск, знішчыў 10 танкаў, 70 аўта-машын, больш за 30 павозак з грузам, 10 чыгуначных вагонаў, каля 10 гармат палявой артылерыі, стварыў 20 ачагоў пажару, надавіў агонь 20 агнявых кро-пак, узарваў 4 склады з боепрыпасамі. Зван не Героя Савецкага Саюза присвое-на 29.6.1945 г.

Пасля вайны да 1957 г. В.С. Стрыгуноў служыў у Савецкай Арміі. Жыве ў Ка-луге.

СУПРУН Васіль Якаўлсвіч. Нарадзіў-ся 22.3.1913 г. ў с. Машиі.і Чаркаскага раёна. 3 сялян. Украінец. Член КПСС з 1942 г. Скончыў Адэскую артылерый-скую школу (1937). У Чырвонай Арміі з 1933 г. 3 кастрычніка 1941 г. на Заход-нім, Паўночна-Заходнім 1-м і 2-м Пры-балтыйскіх франтах. Вызначыўся пры вызваленні Бешанковіцкага раёна. У мэр вепі 1944 г. пры фарсіраванні За ходня й Дзвіпы гвардзейскі мінамётны полк над камандаваннем гвардыі надналкоўніка В. Я. Супруна агнём рэактыўных міна-мётаў сарваў контратаку гітлераўцаў, нанёс ім вялікія страты. Цяжка нара-нены В. Я. Супрун камандаваў палком у час адбіцця другой контратакі. Зван не Героя Савецкага Саюза присвоена

24.3.1945 г.

Пасля ванны да 1960 г. В. Я. Супрун служыў у Савецкай Арміі, налкоўнік. Да 1975 г. працаваў у Маскве ў інсты-тутах землеўпарадкавання і авіяцыйным. Жыве ў Маскве.

СУСЛА У Аляксандр Андрэевіч. На-радзіўся 20.3.1906 г. ў г. Кыштым Чэ-лябінскай вобласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1942 г. Да вайны быў рабо-чим. Па фронце з кастрычніка 1941 г. Камандзір кулямётнага разліку гвардыі старшы сяржант А.А. Суслаў вызна-чыўся ў баях за вызваленне Бешанко-віцкага раёна. 24.6.1944 г. разам з раз-лікам адзін з перших пераадолеў паласу ўмацаванняў нраціўніка, фарсіраваным маршам прайшоў 26 км да Заходняй Дзвіны і з ходу перанравіўся цераз раку каля в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна. Па захопленым плацдарме, нрыкрываю-чы атаку пяхоты, знішчыў 3 агнявыя кропкі, шмат салдат і афіцэраў праціў-ніка. У баі прыняў на сябе камандаванне ўзводам. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайны да 1955 г. А. А. Суслаў працаваў токарям на машынабудаўні-чым заводзе імя Калініна ў г. Кыштым. Памёр 6.2.1982 г.

СУХАЧОЎ Уладзімір Паўлавіч. Нара-дзіўся 15.7.1923 г. ў Маскве. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скончыў Ваенпае авіяцыйнае вучылішча лётчыкаў (1943), Ваенна-паветраную акадэмію (1955). У Чырвонай Лрміі з 1941 г. Са жніўня 1943 г. на Калінінскім, 1-м Прибалтыйским, 3-м Веларускім фран-тах. Камандзір звяна штурмавога авія-палка старты лейтэнант У.П. Сухачоў удзельнічаў у баях за визваленне Бела-русь За час вайни здзейсніў 138 баявих вйлетаў, знішчыў И танкаў, 87 аўта-машин, 60 навозак, падавіў агонь 37 агня-вих кронак, стварйў 19 ачагоў нажару, знішчйў болын за 350 гітлераўцаў, збіў 3 самалётй праціўніка. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 29.6.1945 г.

Палкоўнік У. II. Сухачоў жйве ў Маскве.

СЦЁПКІН Віктар Аляксандравіч. На-радзіўся 9.2.1919 г. ў г. Рослаўль Сма-ленскай вобласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скончйў Чэлябінскае танкавае вучилішча (1947). У Чирво-най Арміі з 1939 г. Са жніўня 1941 г. на Паўднёва-Заходнім, Сталінградскім, Сцяпным, Варонежскім, 1-м і 2-м При-балтыйскіх франтах. Старшы разведчик-назіральнік артылерийскага палка яфрэй-тар В. А. Сцёпкін вызначыўся ў час пра-риву варожай абароны ў Шумілінскім раёне і фарсіраванні Заходняй Дзвіни ў Бешанковіцкім раёне. 23.6.1944 г. з гру-пай разведчыкаў выявіў 16 агнявйх кропак праціўніка, якія ў час артпад-рйхтоўкі бйлі знішчапы савецкай арты-лерыяй. Разам з пяхотай адзін з перших у палку фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. Буй Бешанковіцкага раёна, у баях на плацдарме адбіў некалькі варо-жи х контратак, знішчйў 6 гітлераўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза присвое-на 22.7.1944 г.

Пасли вайни да 1974 г. В. А. Сцёпкін служйў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве ў г. Чэркес Карачаева-Чэркес-кай аўтаномнай вобласці.

ТАЛМАЧОЎ Аляксен Емяльянавіч. Нарадзіўся 1.5.1925 г. ў с. Новая Свініна Краснатурапскага раёна Краснаярскага краю. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1944 г. На фронце з 1942 г. Разведчик гвардиі радави А. Е. Талмачоў ви-значыўся ў баях за визваленне Шумі-лінскага і Бешанковіцкага раёнаў.

24.6.1944 г. при падиходзе да Заходняй Дзвіни гранатамі знішчйў варожи ку-лямёт разам з разлікам. 3 групай бай-цоў на падручних сродках пераправіў-ся цераз раку, узяў у налов 4 гітлераў-цаў. Загіпуў 24.6.1944 г. при адбіцці варожай контратакі каля в. Буй Бешан-ковіцкага раёна. Пахавани ў г. п. Шу-міліна. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Імем А. Е. Талма-чова названы вуліци ў Шуміліна і г. п. Шира Хакаскай аўтаномнай вобласці.

ТАРЛОЎСКІ Васіль Іванавіч. Нара-дзіўся 14.8.1902 г. ў в. Ачйжа Чэрвень-скага раёна Мінскай вобласці. 3 сялян. Беларус. Член КПСС з 1943 г. Скончйў Мінскі педінстйтут (1940). Працаваў настаўнікам у Чэрвеньскім раёне. 3 чэр-веня 1941 г. на Паўднёвйм, Данскім, Ва-ронежскім, Цэнтральнйм, 1-м Прйбал-тыйскім франтах. Камандзір стралковай роты старши лейтэнант В. I. Тарлоўскі вызначйўся ў баях за визваленне Шу-мілінскага і Бешанковіцкага раёнаў.

23.6.1944 г. рота над яго камандаваннем прарвала абарону праціўніка ў ПІумі-лінскім раёне, перакрйла чйгунку Ві цебск — Полацк і 24.6.1944 г. першая ў дывізіі фарсіравала Заходнюю Дзвіну каля в. Дворышча Бешанковіцкага раё-на, захапіла плацдарм і ўтрымлівала яго да падиходу асноўнйх сіл дывізіі. Звание Героя Савецкага Саюза присвое-на 22.7.1944 г.

Пасля вайны да 1953 г. В. I. Тарлоўскі служыў у Савецкай Арміі, маёр. Да 1958 г. працаваў выкладчыкам. Жыве ў г. Іванава (РСФСР).

ТАТМЯНІН Дзмітрый Піліпавіч. На-радзіўся 20.9.1915 г. ў в. Бакавец Свячын-скага раёна Кіраўскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Кандидат у члени КПСС. У Чырво-най Арміі з 1940 г. На фронце з верасня 1941 г. Разведчик асобнай гвардзейскай разведвальнай роты гвардиі старши сяр-жант Дз. П. Татмянін вызначыўся ў баях за вызваленне Бешанковіцкага раё-на. 23.6.1944 г. каля в. Малин Шэдзь-кі над абстрэлам ворага пераправіўся з трима разведчикам! на леви бераг Заход-няй Дзвіни. Груна 8 гадзін вяла няроўнй бой, адбіла 4 контратак!, адцягваючи на сябе асноўныя сілы праціўніка, садзейні-чала пераправе дывізіі. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г. Дз. II. Татмянін загінуў у баі 20.7.1944 г. Пахаваны ў г. п. Турмантас Літоўскай ССР. Яго імем названы вуліцы ў пасёлках Свяча і Ленінскае Кіраўскай вобласці.

ТРУФАНАЎ Пётр Цярэнцьевіч. На-радзіўся 23.12.1909 г. ў с. Баравое Ус-манскага раёпа Ліпецкай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. На фронце з 1941 г. Удзельнічаў у баях над Масквой, Сталінградам, у Курскай бітве, у визваленні Беларусі, Прибалтыки Кулямётчык гвардиі радави П. Ц. Тру-фанаў вызначыўся ў баях за вызваленне Бешанковіцкага раёна. 24.6.1944 г. каля в. Узрэчча з ручным кулямётам фарсіраваў Заходнюю Дзвіну, закідаў гранатамі куля-мётны акон праціўніка і адкрыў фланга-вы агонь, чым дапамог аддзяленню фарсі-раваць раку і замацавацца на захопленым плацдарме. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

У 1945—47 гг. II. Ц. Труфанаў нра-цаваў старшиной калгаса. Жыў на радзі-ме. Памёр 22.7.1980 г.

УГРУМАЎ Спартак Васілевіч. Нара-дзіўся 22.7.1924 г. ў в. Пеленьга Верхня-тоемскага раёна Архангельска»! вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1948 г. У Чырвонай Арміі з 1942 г. На фронце з ліпеня 1943 г. Камандзір стралковага ўзвода лейтэнант С. В. Угрумаў вызна-чыўся пры визваленні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 24.6.1944 г. ўзвод пераправіўся на левы бераг Заходняй Дзвіни ў раёне в. Ярашова, уварваўся ў траншэі нраціўніка, адбіваючы яго контратак!, агнём прыкрыў пераправу другіх падраздзяленняў палка. С. В. Угру-маў быў цяжка паранены, але поля бою не пакінуў. Званне Героя Савецкага Саюза присвоена 24.3.1945 г.

С. В. Угрумаў жыў і нрацаваў у с. Верхняя Тойма Архангельский вобласці. Памёр 10.8.1982 г.

УДАВІЧЭНКА Аляксандр Трафімавіч. Нарадзіўся 17.9.1908 г. ў г. Запарожжа. 3 рабочих. Украінец. Член КПСС з 1931 г. Скончыу Маскоўскае чигуначнае вучылішча (1941), курсы камандзіраў танкавых батальёнаў пры Вышэйшай афі-цэрскай школе (1944). Працаваў на чы-гунцы. У Чырвонай Арміі з 1930 г. На фронце з чэрвеня 1941 г. Камандзір танкавага батальона маёр А. Т. Удаві-чэнка вызначыўся пры визваленні Бе шан-ковіцкага раёна. 24.6.1944 г. батальён пад яго камандаваннем фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля Бешанковіч, захапіў скрыжа-ванне дарог і не даў магчымасці пра-ціўніку вырвацца з акружэння. 3 23.6 да

23.7.1944 г. батальён вызваліў 170 насе-леных нунктаў на тэрыториі Беларусі і Літвы, знішчыў 5 самаходных гар-мат, 6 танкаў, 9 мінамётных батарэй, 27 гармат, 2 склады з боепрыпасамі, 38 аўтамашып, 6 матацыклаў праціўніка. Зван не Героя Савецкага Саюза присвоена

24.3.1945 г.

Пасля вайны да 1957 г. А. Т. Удавічэнка

служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве ў Маскве.

УКРАДЫЖАНКА Іван Парфір’евіч. Нарадзіўся 26.12.1914 г. ў с. Талавераўка Кашарскага раёна Растоўскай вобласці. 3 сяляв. Украінец. Член КПСС з 1942 г. Скончыў Ваенную акадэмію імя Фрунзе (1949). У Чйрвонай Арміі ў 1936—39 гг. і з 1941 г. На фронце з сакавіка 1942 г. Камандзір асобнага вучэбнага стралковага батальона гвардыі капітан I. П. Украды-жанка вызначыўся пры вызвалсяні Бе-шанковіцкага раёна. У чэрвені 1944 г. ба-тальон над яго камандаваннем на пад-ручных сродках фарсіраваў Заходнюю Дзвіну і, адбіўшы на захоплсным плац-дарме 6 контратак праціўніка, забяспечыў пераправу дывізіі. Звание Героя Савец-кага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасля вайны да 1962 г. 1. П. Украды-жанка служыў у Савецкай Арміі, падпал-коўнік. Жыве ў Лепінградзе.

ФАЛІН Дзмітрый Канстанцінавіч. На-радзіўся 7.11.1917 г. ў г. Варонеж. 3 рабо-чих. Рускі. Член КПСС з 1944 г. Скон-чыў пастаўніцкі інстытут (1948). У Чыр-вонай Арміі з 1938 г. На фронце з чэр-вепя 1941 г. Памочнік камандзіра ўзвода гвардыі старшы сяржант Дз. К. Фалін вызначыўся пры вызваленні Шумілінска-га і Бешанковіцкага раёнаў. 22.6.1944 г. ў час прарыву абароны праціўніка каля в. Плігаўкі Шумілінскага раёна на чале ўзвода адзіп з перших уварваўся на чыгу-начпую станцию Лоўша. 24.6.1944 г. над варожым агнём фарсіраваў Заходнюю Дзвіну і садзейнічаў пераправе палка.

3.7.1944 г. ўзвод над яго камандаваннем пераадолеў Заходнюю Дзвіну, уварваўся ў Полацк і, мужна адбіваючы контратак! праціўніка, нанёс яму вялікія страты. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

24.3.1945 г. У 1946-67 гг. Дз. К. Фалін на партыйпай і гаспадарчай рабоце. Жыве ў Варонежы.

3 узнагароднага ліста Дз. К. Фаліна

...24 июни 1944 г. после упорных ожесточён-ных боёв взвод в числе первых достыг реки Западная Двина в районе д. Валбетча. Про-тывник, укрепившись здесь, не давал возмож-носты переправиться через реку. Тогда тов. Фалин первым бросился форсировать реку и, несмотря на сильный пулемётный и артыл-лерийский огонь, достыг левого берега Запад-ной Двины и первым ворвался в траншеи протывника. Вскоре форсировали реку ещё 18 воинов. Протывник дважды пытался унич-тожить переправившиеся группы, но обе его контратаки были отбиты, при этом было уничтожено 4 пулемёта, убито и ранено до 38 немецких солдат и офицеров. Героические подвиги тов. Фалина по отражению контрата-ки протывника обеспечили двум полкам ус-пешное форсирование реки Западная Двина. 26.06.44 г. тов. Фалин с бойцами 3 стрел-кового взвода перерезал дорогу, идущую на д. Пятыгорск, чем обеспечил форсирование пол-ком реки Улла.

Командир ГС КП гвардии подполковник

(М. Келов). 11 июля 1944 года.

ФІЛОНЕНКА Мікалай Івянавіч. Нара-дзіўся 5.8.1923 г. ў г. Сальск Растоў-скай вобласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1943 г. На фронце з верасня 1942 г. Камандзір гарматы старшы сяр-жант М. 1. Філоненка вызначыўся пры вы зваленні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 23.6.1944 г. каля г. п. ПІумілі-на разлік гарматы под яго камандаваннем знішчыў процітанкавую гармату, мінамёт-ную батарэю, 2 дзоты, 4 кулямётныя кропкі праціўніка; 25.6.1944 г. агнём з гар-маты прыкрываў пераправу стралковых падраздзялеппяў цераз Заходнюю Дзвіну, знішчыў мінамётпую батарэю, 2 кулямёт-ныя кропкі; 26 і 27.6.1944 г. надбіў 2 танкі, 2 самаходныя гарматы, зпішчыў 5 кулямётаў, больш за 300 гітлераўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза присво-ена 22.7.1944 г.

Пасля ванны ў 1947—83 гг. М. І.Філо-ненка на савецкай і адміністрацыйнай ра-боце. Жыве на радзіме. Праводзіць вялі-кую грамадскую работу.

ФОКІН Віктар Мікітавіч. Нарадзіўся 28.6.1922 г. ў с. Увяз Шылаўскага раёна Разанскай вобласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1944 г. На фронце з ліпеня 1941 г. Камандзір стралковага аддзялення парторг 4-й роты малодшы ея ржа нт В. М. Фокін вызначыўся ў баях за выз-валенне Віцебскан вобласці. 23.6.1944 г. ў час нрарыву абароны нраціўніка ў Гара-доцкім раёне нершы надняўся ў атаку, з аддзяленнем захапіў варожыя траншэі.

26.6.1944 г. ў баі за в. Астроўна Бешан-ковіцкага раёна М. В. Фокін і радавы I. А. Ціпікін, якія адны з усяго аддзялення засталіся ў жывых, вялі бой да падыходу падмацавання. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

В. М. Фокін жыве ў г. Віднае Маскоў-скай вобласці, працуе ў аўтатранспартнан арганізацыі.

3 успамінаў В. М. Фокіна

Нам загадалі фарсіраваць Заходнюю Дзвіпу з ходу. Але на чым? Фашисты ўсе лодкі, плиты, бочкі перагналі да свай-го берага або спалілі. Што рабіць? Я нра-панаваў камандзіру 4-й роты капітану Га-ліеву стварыць групу добраахвотнікаў, якія ўмеюць добра плаваць, і, пераправіў-шыся ноччу цераз раку, захапіць у праціў-ніка пдыты і лодкі і прывесці іх да наша-га берага.

Капітан Галіеў падумаў, зморшчыўся:

Ідэя добрая, але рызыкоўная. Давай-це, Фокіп, адбірайце добраахвотнікаў і плывіце.

Я так і зрабіў. Ночы ў чэрвені ка-роткія, светлый, трзба спяшацца. Раснра-нуліся, ціхенька наплылі. Калі бераг быў блізка, фашисты адкрылі агонь, у чорным небе ўспыхнулі ракеты. Светла як днём. Засвісталі кулі, зачвякала вада ад узри ваў мін, падымаючы ў паветра фаптаны пырскаў. Мы плывём, чую сапснне байцоў, стогны, крыкі «Тану!..» 3 нашага берага ўдарыла артылерыя, у стане ворага пачалі рвацца снарады.

На беразе мы знаншлі дзве вялізныя надзімаиыя лодкі і драўляны плит у тры накаты. Вярнуліся на свой бераг толькі ўдвух — я і аўтаматчык Іван Цішкін. У тую ж ноч на плице і лодках перапра-вілася ўся рота і з баямі заняла невялі-кі плацдарм, перарэзаўшы магистраль Ві-цебск — Полацк. На плацдарме было яшчэ цяжэй. Фашысты білі з трох бакоў. Мы зашыліся ў акопы, сядзім, пыл і дым

глытаем, галавы падпяць нс можам. Потым з'явілася наша штурмавая авія-цыя... Штурмавікі разнеслі ўшчэнт арты-лерыйскія пазіцыі і кулямётпыя кропкі ворага.

- У атаку! — прагрымеў голас камба-та. Усталі баііцы ва ўвесь рост і пайшлі. Хутка мы занялі вёску Астроўна, рас-шырыўшы плацдарм на некалькі кіла-метраў. Але праціўнік, несучы вялікій страты, пацяспіў нас ў цэнтры. Атры-малася так, што ўдвух з аўтаматчыкам Іванам Цішкіііым мы апынуліся як бы ў тыле ў гітлераўцаў, адрэзаныя ад сваіх... Бачым, строчыць па наших баявых парад-ках нямецкі ручны кулямёт. Мы падкра-ліся да разліку і захапілі кулямёт, павяр-нулі яго ў бок праціўніка. Салдаты, якія беглі каля нас, кідалі зброю і падымалі рукі ўверх. Пачуўшы крыкі «Хэндз хох», многія гітлераўцы спынялі агонь і зда-валіся ў палон. Мы выканалі задачу, хаця

1 страцілі сваіх баявых сяброў. Да тэтага часу, як успомню іх, сэрца маё разрываец-ца...

ФОРЗУН Якаў Цалевіч. Нарадзіўся

6.11.1924 г. ў г. Карастышаў Жытомірскай вобласці. 3 рабочих. Яўрэй. Член КПСС з 1962 г. У Чырвонай Арміі са жніўня 1942 г. На фронце з кастрычніка 1942 г. Кулямётчык гвардыі радавы Я. Ц. Форзун вызначыўся ў баях за визваленне Бешанковіцкага раёна. 24.6.1944 г. адзін з перших фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. Узрэчча і агнём з кулямёта пры-крыў пераправу роты. У баях за плацдарм з яго ўдзелам адбіта 11 контратак. Падбіў

2 танкі. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Я. Ц. Форзун жыве ў Жытоміры, працаваў брыгадзірам на заводзе «Рэм-бйттэхпіка».

ФЯДЗЮНІН Аляксандр Кузьміч. На-радзіўся 15.9.1911 г. ў в. Шатрышча Спаскага раёна Разанскай вобласці. 3 ся-

лян. Рускі. Член КНССз 1941 г. У Чырво-най Лрміі з 1933 г. На фронце з 1941 г. Вызначыўся ў баях за вызваленне Віцеб-скай вобласці. 23.6.1944 г. батальён над камандаваннем маёра А. К. Фядзюпіна ўварваўся на чыгуначную станцию Сіро-ціна, захапіў эталон з танкамі, 2 склады, гарматы артдывізіёна праціўніка;

24.6.1944 г. фарсіраваў Заходи юк> Дзвіну каля в. Галыні Бешапковіцкага раёна і за-мацаваўся на плацдарме, чым садзейні-чаў пераправе палка. Батальён удзельні-чаў у вызваленні Полацка. Звание Героя Савецкага Союза присвоена 22.7.1944 г.

Пасли ванны А. К. Фядзюнін да 1956 г. служыў у Савецкай Арміі. Жыў у г. Шах-ты Растоўскай вобласці. Намёр 4.11.1975 г.

ХАЗІЕЎ Валі Хазіахметавіч. Нара-дзіўся 9.7.1925 г. ў в. Уют Сабінскага раёна Татарскай АССР. 3 сялян. Татарин. На фронце з чэрвеяя 1944 г. Радавы В. X. Хазіеў выэначыўся ў баях за вызваленне Шумілінскага і Бешанко-віцкага раёнаў: 23.6.1944 г. ў час прарыву абароны праціўніка каля в. Казаногава і 25.6.1944 г. пры фарсіраванні Заходняй Дзвіны. Першы пераправіўся цераз раку, зніпічыў гранатамі варожы кулямёт. Ад-біваючы контратаку, быў цяжка паране-ны, але поля бою не пакінуў. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

22.7.1944 г.

Пасля ванны В. X. Хазіеў працаваў на заводзе ў г. Зеленадольск Татарскай АССР. 3 1981 г. на пенсіі. Праводзіць вялікую грамадскую работу.

3 успамінаў В. X. Хазіева

Раніцай 23 чэрвеня пасля магутнай ар-тылерыйскай падрыхтоўкі ўслед за ка-мандзірам узвода Брэусавым мы кінуліся на нямецкія пазіцыі і, пягледзячы на моц-ны агонь, хутка захапілі першыя траншэі і прайіплі яшчэ некалькі кіламетраў. Каля

в. Дубраўкі вораг аказаў супраціўлеііне і сам перайшоў у контратаку. Супраць кож-нага нашага воіна нрыходзілася не менпі чым 5 фашыстаў, але мы выстаялі.

Вось і Заходняя Дэвіна. Фарсіраваць яе мы павіпны былі ўтрох — разведчыкі Аляксей Натапаў, Вафа Сітдзікаў і я. Натапаў і Сітдзікаў загінулі пры фарсіра-ванні, я застаўся адзін. Нлыў цераз раку на кавалку бервяна, за ім жа і ўкрываўся ад куль. Дабраўся да берага, прапоўз над кустамі і стаў слухаць, адкуль б’е кулямёт. Выявіў, што кулям'ётныя кропкі раз-мешчаны непадалёку. Дабраўся да аднаго, надрыхтаваў процітанкавую гранату, кі-нуў яе, і кулямёт змоўк. Другой гранатай прымусіў замоўкпуць і другі кулямёт. Рантам чую, нехта крычыць: «Хазіеў, стой!» Я спужаўся, чуць гранату не ўпус-ціў. Хто на гэтым беразе можа ведаць мине? Аказваецца, я і не бачыў, як пераправіўся мой узводны, малодшы лей-тенант Брэусаў. Прыемна было ўсведам-ляць, што я ўжо не адзін. Камандзір тут жа паставіў задачу: знішчыць дзот праціў-ніка, які знаходзіцца на невялікай вышы-ні, што метраў за 100 да берага.

Я папоўз да дзота і ўсё думаў, як мне лепш дзейпічаць. У нейкі момант мільга-нула думка закрыць амбразуру сваім целам, але тут жа я адкінуў яе, бо тэта не мела сэнсу: мае таварышы не паспелі б за тэта імгненне пераправіцца. Прыгле-дзеўся: побач з дзотам праходзіць трак-шэя. Рантам бачу, з дзота ў траншам выходэіць немец, пацягнуўся. Доўга не думаючы, кідаю туды адну за адной дзве гранаты. Узвіўся клуб чорнага дыму — і дзот, і фашисты былі знішчаны. Як дабі-раўся да малодшага лейтенанта, не памя-таю. Апрытомнеў, калі Брэусаў, абдымаю-чы мяне, сказаў: «Малайчына, Хазіеў!»

Адышлі ад узарвапага дзота на бераг рэчкі. Брэусаў флажком даў сігнал: «Ход свабодны». Пакуль ён перадаваў сігнал, я аглянуўся і ўбачыў, што да берага бяжыць на рожая пяхота. Стаў касіць фашыстаў э аўтамата. У момант зацішша заўважыў на вялізнай сасне нямецкага карэкціроў-шчыка. Ледзь мы з лейтэнантам паспелі адысці, як на гэта месца абрушыўся арты-лерыйскі агонь. У тэты час нашы байцы пачалі перанраву цераз раку. Прыйшоў ардынарац і паведаміў, што нас абодвух нрадставілі да звания Героя Савецкага Саюза.

ХВАТКОЎ Міхаіл Пятровіч. Нарадзіў-ся 24.11.1925 г. ў с. Лугавое Ульянаў-скага раёна Ульянаўскай вобласці. 3 ся-лян. Рускі. Член ВЛКСМ. У 1943 г. пай-іноў на фронт дабравольцам. Удзельнічаў у Курскай бітве 1943 г. Сапёр гвардыі яфрэйтар М. П. Хваткоў вызначыўся ў баях за вызваленне ПІумілінскага і Бе-шанковіцкага раёнаў. 22.6.1944 г. ў час прарыву абароны нраціўніка каля в. Сіро-ціна над агнём ворага зрабіў 2 праходы ў мінных палях і драцяных загародах (дняў 64 міны), правёў цераз праходы роту пяхоты. 24.6.1944 г. пры фарсіра-ванні Заходняй Дзвіны з воінамі зрабіў плыт і над варожым агнём за суткі пера-правіў 60 байцоў, 8 станковых кулямё-таў, 30 скрынак з боеприпасам і, вывез раненых. Загінуў 25.6.1944 г. ў час пера-правы. Пахаваны ў в. Узрэчча Бешанко-віцкага раёна. Знание Героя Савецкага Саюза прысвоена 24.3.1945 г. Імем М. II. Хваткова названа сярэдняя школа па ра-дзіме героя.

ХУДАЛЕЕЎ Рыгор Аляксандравіч. Нарадзіўся 22.2.1902 г. ў в. Ізабеліна Кі-раўскага раёна Магілёўскай вобласці. 3 сялян. Беларус. Член КПСС з 1926 г. Скончыў Аб’яднапую беларускую ваен-пую школу імя ЦВК БССР (1930). У 1914 — 24 гг. працаваў у сельскай гаспа-дарцы. У Чырвонай Лрміі з 1924 г. Удзель-нік вызвалення Заходняй Беларусі ў 1939 г. На фронце з 1941 г.— па-чальнік штаба артылерыйскага палка. Удзельнік абарончых баёў у 1941 г. ў раё-не Нясвіжа, Слуцка, Крычава, Клімавіч, на Бярэзіне, Друці, бітвы над Масквой, вызвалення Беларусі, Літвы, Латвіі, Польшчы. Палкоўнік Р. Л. Худалееў вызначыўся ў Віцебскай аперацыі 1944 г. Пад яго камандаваннем артылерысты стралковай дывізіі ўдзельнічалі ў прары-ве абароны праціўніка на тэрыторыі Шу-мілінскага раёна. 24.6.1944 г. фарсіра-валі Заходнюю Дзвіну каля в. Шарыпіна, вызвалялі Бешанковічы, Лепель, Док-шыцы. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Р. А. Худалееў жыў у Мінску. Памёр 4.7.1964.

ЦЫГАНКОЎ Васіль Еўдакімавіч. На-радзіўся 29.4.1920 г. ў с. Сніжа Дзмітры-еўскага раёна Курскай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1943 г. На фронце з чэрвеня 1941 г. Камандзір аддзяленпя гвардыі сяржант В. Е. Цыганкоў вызпа-чыўся пры вызваленні Бешанковіцкага раёна. 24.6.1944 г. пад агнём праціўніка з групай разведчыкаў фарсіраваў За-ходиюю Дзвіну і захапіў плацдарм, на які пераправіліся іншыя падраздзяленні палка, разведаў напрамак руху праціў-ніка. Звание Героя Савецкага Саюза пры-своена 22.7.1944 г.

Наел я ванны В. Е. Цыганкоў служыў у Савецкай Арміі, капітан. 3 1960 г. на гас-падарчай, у 1966 — 72 гг. на партыйнай рабоце. 3 1973 г. старшыня камітэта ДТСААФ Крыварожскага цэнтральиага горнаўзбагачальнага камбіната.

ЦЫМБАЛЕНКА Васіль Фёдаравіч. Нарадзіўся 22.12.1922 г. ў с. Малая Буга-ёўка Васількоўскага раёна Кіеўскай воб-ласці. 3 сялян. Украінец. Член КПСС з 1942 г. Працаваў слесарам-зборшчыкам на Кіеўскім заводзе імя Пісьмеинага. На фронце з 1942 г. Камандзір страл-ковай роты старты лейтэнант В. Ф. Цым-баленка вызначыўся ў баях за вызваленне ПІумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў.

23.6.1944 г. рота над яго камандаваннем прарвала абарону праціўніка каля в. Мазурына ПІумілінскага раёна і ўварва-лася ў г. п. Шуміліна; 24.6.1944 г. над агнём праціўніка фарсіравала Заходнюю Дзвіну, захапіла плацдарм, чым садзей-нічала пераправе палка; 26.6.1944 г. ад-біла контратак! гітлераўцаў, якія выры-валіся з віцебскага «катла», узяла ў налои 40 салдат праціўніка, захапіла 15 аўтамашын з грузам. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

3 1946 г. да 1951 г. В. Ф. Цымбаленка працаваў на фабрыцы цукерак у Кіеве. У 1951 — 72 гг. служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыў у Кіеве. Памёр 6.12.1974 г.

ЧЫНКОЎ Анатоль Фёдаравіч. Нара-дзіўся 19.10.1921 г. ў г. Харкаў. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1943 г. Скончыў Харкаўскі юрыдычны інстытут (1958). Працаваў слесарам. У Чырвонай Лрміі з 1940. 3 1941 г. на Цэнтральным, Калі-иінскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах. Удзельнік баёў каля Вялікіх Лук, на Сма леишчыне, вызвалеиия Беларусі. Каман дзір роты аўтаматчыкаў каштан А. Ф. Чынкоў вызначыўся ў Віцебска-Аршан-скай аперацыі. 24.6.1944 г. рота фарсі-рлвала Заходнюю Дзвіну каля в. Бокішава Бешанковіцкага раёна. У баях за расшы ранне плацдарма А. Ф. Чынкоў на чале груны байцоў прабраўся ў тыл нра-ціўніка, захапіў участак аўтамабільнай дарогі Віцебск — Бешанковічы. За дзень баёў рота над яго камандаваннем адбіла некалькі контратак, знішчыла 150 гітле-раўцаў, 66 узяла ў палон. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Да 1963 г. А. Ф. Чынкоў служыў у Савецкай Арміі, падгіалкоўнік. Жыве ў Харкаве.

ЧЫСЦЯКОЎ Іван Міхайлавіч. Гепс-рал-палкоўнік (1944). Нарадзіўся 27.9.1900 г. ў в. Атрубніва Кашынскага раёна Калінінскай вобласці. 3 рабочих. Рускі. Член КПСС з 1926 г. Скончыў куля-мётную школу (1920), вышэйшыя афіцэр скія курсы «Быстрая» (1927 і 1930), Вышэйшыя акадэмічныя курсы пры Ваен-най акадэміі Генштаба (1949). У Чырво-най Лрміі з 1918 г. Удзельнік грамадзяи-скай вайны. У час Вялікай Айчыннай вайны з 1941 г. на Заходнім, Паўноч-на-Заходнім, Калінінскім, Данскім, Паўд-нёва-Заходнім, Варонежскім, 2-м і 1-м Прыбалтыйскіх франтах — камандзір стралковай бригады, дывізіі, корпуса, ка-мандуючы арміяй. Войскі над каманда-ваннем I. М. Чысцякова ўдзельнічалі ў бітве над Масквон, у Сталінградскай і Курскай бітвах, у разгроме невельскай групоўкі праціўніка, у Беларускай, Шаў-ляйскай, Рыжскай, Мемельскай аперацы-ях, у ліквідацыі курляндский групоў-кі праціўніка. 1. М. Чысцякоў вызна-чыўся пры вызваленні Віцебскай вобласці, у т. л. Бешанковіцкага раёна. 23.6.1944 г. 6-я гвардзейская армія над яго каман-даваппем прарвала абарону праціўніка ў Шуміліпскім раёне на ўчастку Валатоў-кі — Новая Ігуменшчына, вызваліла г. п. Сіроціна, 24—25.6.1944 г. шырокім фрон-там выйшла да Заходняй Дзвіны, фарсі-равала яе, захапіла плацдарм каля вёсак Вялікія Шчэдзькі, Дворышча, Мамойкі, адрэзала віцебскую групоўку праціўніка ад полацкай. Войскі 6-й гвардзейскай ар-міі вызвалілі гарадскія пасёлкі Ула, Уша-чы; пры садзейнічанні 4-й ударнай арміі

4.7.1944 г. штурмам авалодалі Полацкам. I. М. Чысцякоў — удзельнік разгрому войск імперыялістычнай Японіі ў 1945 г. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена

22.7.1944 г.

Пасля вайны I. М. Чысцякоў на каманд-ных насадах у войсках, з 1954 г. перши намесиік камандуючага войскамі Закаў-казскай наеннай акругі, э 1957 г. генерал-інспектар Галоўпай інспекцыі Міністэр-ства абаропы СССР. 3 1968 г. ў адстаўцы. Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР 2-га і 4-га склікання. Жыў у Маскве. Памёр 7.3.1979 г.

ШАСТАКОЎ Архіп АндрэевІч. Нара-дзіўся 3.3.1924 г. ў с. Лимца Анежскага раёна Архангельский вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС а 1944 г. Скончыў вышэйшае арктычиае марское вучылішча (1952). 3 1943 г. на Калінінскім і 1-м Пры-балтыйскім франтах. Камандзір стралко-вага ўзвода малодшы лейтенант А. А. Шастакоў вызначыўся пры вызваленні Ві-цебскай вобласці. 22.6.1944 г. ўзвод над яго камандаваннем у час прарыву варожай абароны каля в. Плігаўкі ПІумілінскага раёна пранік у тыл праціўніка па 6 км, знішчыў дзот, 2 бліндажы, заханіў зброю. 25.6.1944 г. каля в. Балбечча Бешанковіцкага раёна А. А. Шастакоў працягнуў цераз Заходнюю Дзвіну про-вад, нры дапамозе якога байцы ўзвода фарсіравалі раку. У баі за плацдарм знішчыў 18 гітлераўцаў. 2.7.1944 г. адзін з першых уварваўся на ўскраіну Полацка, знішчыў 2 агняныя кропкі і каля 30 гіт лераўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

3 1953 г. А. А. Шастакоў — інжынер экснедыцыі « Гідраарктыкпраект», на-чальнік гідрапошукавай партыі. 3 1959 г. жыў і працаваў у Ленінградзе. Памёр 17.2.1989 г.

ШВАРЦМАН Майсен Фроімавіч. На-радзіўся ў чэрвені 1911 г. ў с. Курныкі Тыўраўскага равна Вінпіцкай вобласці. 3 сялян. Яурэй. Член КПСС з 1939 г. Скончыў Вінніцкі педі петы тут (1936). Працанаў настаўнікам у сярэдняй школе, загадчикам раённага аддзела народнай асветы, парткабінета Хмяльніцкага рай-кома КП(б)У. На фронцс з 1941 г. На-меси ік камандзіра стралковага батальона па палітчастцы маёр М. Ф. Шварцман вызначыўся при вызваленні Шумілінска-га і Бсшапковіцкага раёнаў. 23.6.1944 г. ў час прариву нарожай абароны каля в. Казаногава Шумілінскага раёна трупа байцоў па чале з ім уварвалася ў варожыя траніпэі і знішчыла 80 гітлераў-цаў; на пастушій дзень фарсіравала За-ходнюю Дзвіну, замацавалася на плац-дарме і агнём прикрывала пераправу пад-раздзяленняў палка. М. Ф. Шварцман за-гінуў у гэтым баі. Пахаваны ў Бешан-ковічах, дзе яго імем названа вуліца. Звание Героя Савецкага Саюза присво-ена 22.7.1944 г.

ШКУЛІПА Мікалай Іванавіч. Нара-дзіўся 7.9.1924 г. ў с. Бузаўка Магда-лінаўскага раёна Днепрапятроўскай воб-ласці. 3 сялян. Украінец. Скопчыў пя-хотнае вучылішча (1945), аўтамабільнае вучылішча (1946). На фронце з 1943 г. Стралок радавы М. I. Шкуліпа вызна-чыўся при вызваленні Віцебскай вобласці.

23.6.1944 г. каля в. Заазер’е Віцебскага раёна як сувязны своечасова дастаўляў усе данясенні камандзіра, чым садзейні-чаў выканаппю баявога задания; 24.6. 1944 г. адзін з перших пераплыў Заход-ню ю Дзвіну і замацаваўся з байцамі на плацдарме каля в. Шарыпіна Бешанко-віцкага раёна. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Да 1954 г. М. I. Шкуліпа служыў у Савецкай Арміі, потым працаваў у сель-скай гаспадарцы на радзіме. Памёр 19.12.1960 г.

ШЛЯПІН Генадзь Фадзеевіч. Нарадзіў-ся 13.8.1912 г. ў г. Казалінск Кзыл-Лрдзінскай вобласці. 3 служачых. Рускі. Член КПСС з 1939 г. Скончыў Таш-кенцкае пяхотпае вучылішча імя Леніна (1941), курси «Выстрал» (1947). Праца-ваў у Казалінскай МТС. У Чырвопай Арміі ў 1934—36 гг., 1939 г. і з 1940 г. 3 чэрвеня 1941 г. на Заходнім, Паўднё-ва-Заходнім, Сталінградскім, Варонеж-скім, 1м і 2-м Прибалтыйских і Ленін-градскім франтах. Камандзір стралковага палка гвардыі маёр Г. Ф. Шляпін вызна-чыўся ў баях за вызваленне Віцебскай вобласці. 23.6.1944 г. полк над яго каман-даваннем прарваў абарону праціўніка каля в. Забор’е Шумілінскага раёна, вызваліў в. Сіроціна, пера разаў чыгунку Віцебск — Полацк; 24.6.1944 г. на падручных сродках фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. Узрэчча Бешанковіцкага раёна. На захопленим плацдарме адбіў некалькі контратак праціўніка. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена

22.7.1944 г.

Да 1958 г. 1'. Ф. Шляпін служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Памёр 13.8.1970 г.

ШЧАБЛАКОЎ Аляксандр Дзмітры-евіч. Нарадзіўся 31.10.1925 г. ў в. Шыба-пава Данілаускага раёна Яраслаўскай во-бласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1946

г. Скончиу Ваенную акадэмію імя Фрун-зе (1958). 3 1943 г. на Бранскім, 1-м Прибалтыйскім франтах. Стралок сяр-жант А. Дз. Шчаблакоў вызначыўся пры вызваленні Віцебскай вобласці.

23.6.1944 г. ў час прарыву абароны пра-ціўніка па паўночны захад ад Віцебска п рай шоу з баямі 30 км, адзін з перших перанравіўся цераз Заходнюю Дзвіну, у рукапашным баі на плацдарме знішчыў 7 гітлераўцаў. У час вызваленчых баёў

на Полацкім панрамку з 24.6 да 3.7.1944 г. захапіў 2 кулямёты, знішчыу 15 гітле-раўцаў. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 22.7.1944 г.

Пасли ванны Л. Дз. Шчаблакоў служи ў у Савецкай Арміі, палкоўнік.

3 успамінаў А. Дз. Шчаблакова

Фарсіраванне водпага рубяжа, бадай, адна з самых складаных бая вых аперацый. Праціунік, які замацаваўся на адным бе-разе, звычайна трымае пад прыцэльным агнём ножны метр зямлі на процілеглым, нрастрэльвае ўсю водную прастору. Той, хто рызыкнуў пераадолець раку ўплаў, знаходзіўся ў смяртэльнай небяспецы. Але хтосьці павінен биць першим. I тыя першыя павінны сумець выжыць, каб пе-тым уступіць у бой і, пацясніўіпы нра-ціўніка, авалодаць участкам зямлі. I ўтрымліваць тэты ўчастак да пади ходу асноўных сіл. Так ствараюцца плацдармы, з якіх далей развіваюцца наступлений

Вось і нашаму ўзводу было загадана выйсці да Заходняй Дзвіны, з ходу заха-піць плацдарм, забяспечыць рух баталь-она. Камандаваў узводам лейтенант Аляк-сандраў. Я быў тады сяржантам, намес-нікам камандзіра гэтага узвода. Мы скрытна выйшлі да ракі, адшукалі месца, дзе лес ушчыльную падыходзіў да вады. Незаўважаныя, назіраем. Процілеглы бе-раг круты. Там, уздоўж беразняку, лінія абароны праціўніка. Рака шырокая, а падручных сродкаў для пера нравы ням а. Вырашаем фарсіраваць уплаў. Не ўсе ея род нас аказаліся добрымі плыўцамі. Узялі тых, хто мог добра трымацца на вадзе. Распрануліся ў лесе. Ледзь паспе-лі нырнуць, як з процілеглага берага застракаталі кулямёты. Вакол закруцілі-ся фантанчыкі. Вось дзе спатрэбілася май-стэрства нырца. Я вы рас на Волзе і мог дзесяткі метраў праплываць пад вадой.

Таму адразу пайшоў на глыбіню. Выныр-ваючы за чарговым глытком паветра, пас-пявау агледзецца і ацаніць абстаноўку. Усё менш байцоў заставалася ў жывых — фашисты безупынна палівалі ўчастак пе-раправы свінцовым дажджом. Даплыўшы да сярэдзіны ракі, я зразумеў, што далей мёртвая зона: кулі свісталі над галавой, утыкаючыся ў ваду ўжо за мной. Да-лей паплыў не асцерагаючыся. За искаль-кі метраў ад мяне паказалася галава лей-тенанта. Наш камандзір узвода, выдатыы нлывец, таксама выжыў. Астатпім, на жаль, выбрацца на процілеглы бераг не давялося. Прайшлі дзесяцігоддзі, а мне і ципер часта сняцца тыя хлопцы...

Зразумеўшы, піто нас ужо не дастаць кулямётным агнём, фашисты адкрылі стральбу з мінамётаў. I на гэты раз выратавала умение трымацца пад вадой. Міны рвуцца на паверхні, а мы з лей-тенантам больш часу на глыбіні. Выска-чылі ўдвух на бераг. Трава высокая, зялё-ная. Схаваліся ў ёй. Гітлі раўцы пайіплі ў контратаку цэлай ротай, каб збіць нас зноў у раку. Відаць, не ведалі, што нас усяго двое. А мы, нерапаўзаючы ў траве з месца на месца, вядзём прыцэльпы агонь па фашистах, спрабуючы стварыць у іх уражанне, што пераправілася вялікая груна наших байцоў. Фашисты снрабава-лі контратакаваць нас некалькі разоў, але кожпы раз натыкаліся на траппы агонь. Праціўнік нёс значныя страты. I рантам смяротна раніла ў галаву лей-тенанта Аляксандрава. Я застаўся адзін. Фашисты насядаюць, акружаюць наў-кальцом. Адстрэльваюся, эканомячы пат-роны. Бачу, як падаюць, скошаныя маім агнём, фігури ў зялёных мундзірах. Але сілы далёка не роўныя. I, адчуўшы тэта, вораг стаў больш нахабным. Зусім заціс-нулі — падзецца няма куды. Я расстраляў амаль усе магазіны — свае і лейтенанта. Вырашыў: буду змагацца да апошпяга патрона, апошнюю кулю путчу ў сябе. I рантам пачуў гучнае «Ура!». Наш ба-тальён начаў пераправу на падрыхтава-ных за гэты час плывучих сродках. Фа-шисты, што атакавалі мяне, адкаціліся. А хутка на захоплены плацдарм прыбыў камандуючы арміяй генерал-палкоўнік I. М. Чысцякоў. Даведаўшыся, што мы з лейтенантам паўтары гадзіны трымалі тут абаропу, загадаў прадставіць нас да звания Героя Савецкага Саюза...

ШЭЙКІН Іван Трафімавіч. Нарадзіўся 12.1.1915 г. ў с. Зарэчная Слабада Валоўскага раёна Тульскай вобласці. Зся-лян. Рускі. Член КПСС з 1942 г. У Чырво-най Арміі з 1937 г. 3 1942 г. на Ка-лінінскім, 1-м Прыбалтыйскім і 1-м Укра-

інскім франтах. Вызначыўся пры вызва-ленні Шумілінскага і Бешанковіцкага раёнаў. 23.6.1944 г. стралковы батальон над камандаванием гвардыі маёра I. Т. Шэйкіна прарвау варожую абарону каля в. Сіроціна, вызваліў 15 паселеных пунктаў, захапіў 8 гармат, знішчыў 170 гітлераўцаў. 24.6.1944 г. фарсіраваў Заходнюю Дзвіну каля в. Лабейкі, на захоплепым плацдарме 2 дні адбіваў шматлікія контратак! праціўніка. I. Т. Шэйкін быў цяжка паранены, але ноля бою не пакінуў. Звание Героя Савецкага Саюз прысвоена 22.7.1944 г.

Пасли ванны 1. Т. ПІэйкін на гаспа-дарчай і партыйнай рабоце. Жыве ў Каст-раме.

ЮД3ІН Павел Капітонавіч. Нарадзіў-ся 20.7.1922 г. ў в. Пакуціна Санчур-скага раёна Кіраускай вобласці. 3 сялян. Рускі. Член КПСС з 1944 г. У Чыр-вонай Арміі з 1944 г. На фропце з 1942 г. Камандзір аддзялення сувязі гвардыі сяр-жант II. К. Юдзін вызначыўся пры вызва-ленні Шумілінскага і Бешанковіцкага ра-ёнау. 22.6.1944 г. ў час прарыву варожай абароны каля в. Сіроціна працягнуў лінію сувязі ў нейтральную зону, у баі лік-відаваў 47 нанікоджанняў тэлефоннай лі-ніі. 25.6.1944 г. порты ў роце перапра-віўся цераз Заходнюю Дзвіну і ўста-навіў сувязь, чым забяспсчыў кіраўніц-тва боем на плацдарме. Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7.1944 г.

Пасли ванны П. К. Юдзін жыве ў Чэбак-сарах, працаваў на агрэгатным заводле.

Я ГОРА У Васіль Васілевіч. Нарадзіўся 5.5.1923 г. ў в. Падсева Навадугінскага раёна Смаленскай вобласці. 3 сялян. Рус-кі. Член КПСС з 1944 г. Скончыў Барыса-глебскае авіявучылішча (1942). У Чырво-най Арміі з 1941 г. 3 красавіка 1943 г. на Калінінскім, 1-м Прыбалтыйскім, 3-м Бе-ларускім франтах. Камандзір звяна зиіін-чальнага авіяпалка старніы лейтэнант В. В. Ягораў з красавіка 1944 г. да краса-віка 1945 г. здзейсніў 315 баявых вылетаў, правёў 16 паветраных баёў, асабіста збіў 11 самалётаў і 1 у складзе груны. Вызна-чыўся пры вызваленпі Віцебскай вобласці.

19.6.1944 г. ў час разведкі артпазіцыі пра-ціўніка каля Полацка ўстуніў у бой з 6 самалётамі і збіў вядучага варожай авія-групы. 23.6.1944 г. ў час разведкі на шашы Віцебск— Бешанковічы —Ула вы-явіў вялікую калону войск праціўніка, у раёне Бешанковіч быў атакаваны 4 ва-рожымі знііпчальнікамі, у няроўным баі збіў 1 самалёт. 'Звание Героя Савецкага Саюза прысвоена 29.6.1945 г.

Пасли вайны В. В. Ягораў служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Загінуў 28.9.1964 г. пры выкананні службовых абавязкаў.

ЯНТЫМІРАЎ Булат Янбулатавіч. На-радзіўся ў 1915 г. ў с. Вялікая Інгла Упораўскага раёна Цюменскай вобласці. Татарин. Член КПСС з 1943 г. Скончыў Цюменскае недагагічнае вучыліінча. Працаваў настаўнікам. У Чырвонай Арміі з 1937 г. Удзельнік савецка-фінляндскай вайны 1939 — 40 гг. У час Вялікай Айчын-най вайны на фронце з 1941 г. Памеснік камандзіра стралковага батальона капітан Б. Я. Янтыміраў вызначыўся ў баях пры вызваленні Бешанковіцкага раёна. 25.6. 1944 г. каля в. Шарыпіна арганізаваў пераправу батальёна цераз Заходнюю Дзвіну. На захопленым плацдарме байцы на чале з ім адбілі некалькі варожых контратак. Б. Я. Янтыміраў загінуў у баі

26.6.1944 г. Пахаваны ў в. Саннікі Бешан ковіцкага раёна ў брацкай магілс. Званію Героя Савецкага Саюза прысвоена 22.7. 1944 г. Імем Б. Я. Янтымірава названа вуліца ў Бешанковічах.

ЯЎГРАФАЎ Садофій Пятровіч. Нара-дзіўся 2.10.1913 г. ў в. Гарохава Някрасаў-скага раёна Яраслаўскай вобласці. 3 ся-лян. Член КПСС з 1940 г. Скончыў інду-стрыяльны тэхнікум у Кастраме (1933). У Чырвонай Арміі з 1934 г. На фронце з ліпеня 1943 г. Вызначыўся ў чэрвені 1944 г. пры вызваленні Шумілінскага і Беіпанковіцкага раёнаў. У час нрарыву варожай абароны каля в. Сіроціна полк лёгкай артылерыі пад ка.мандаваннем пад-палкоўніка С. II. Яўграфава знішчыў 18 кулямётных кропак, 7 процітанкавых гармат, 3 пазіральныя пункты, 2 мінамёт-

Крутымі дарогамі вайны

На франтах вайны, у нартызанах, пад-поллі мужна змагаліся з фаіпысцкімі аку пантамі больш чым 12 тысяч ураджэнцаў Бешанковіцкага раёна. Яны абаранялі Маскву і Ленінград, удзельнічалі ў Ста-лінградскай і Курскай бітвах, вызвалялі родную Беларусь, народы Еўропы, штур-мавалі Берлін. I куды б ні кідалі іх фран-□'авыя дарогі, сыны і дочкі Прыдзвіння ваявалі самааддапа, не іпкадуючы ні сіл, ні жыцця. Сярод іх былі жыхары г. п. Бе-шанковічы: БЕРАСЦЕНЬ Васіль Іосіфа-віч, узнагароджаны 2 ордэнамі Чырвонай Зоркі, медалямі; БІДМАН Сямён Майсее-віч, які ваяваў на Леніпградскім і 3-м Прыбалтыйскім франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі і Айчыннай вайны II ступені, медалямі; ВОРАНАЎ Іван Мікалаевіч, узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны I і II ступеней, 2 медаля-мі «За баявыя заслугі»; ЖУРКО Кірыл Фёдаравіч, удзельнік савецка-фіпляпдс-кай і Вялікай Айчыннай войнаў, абараняў Маскву, Арол, Бранск, Жытомір, вызва-ляў Венгрию, Чэхаславакію, фарсіраваў Віслу і Одэр, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені, медалём «За баявыя заслугі»; КАЗЛОЎСКІ Вікенцій Іосіфавіч, узнага-роджаны 2 ордэнамі Чырвонай Зоркі, ор-дэнам Айчыннай вайны I ступені; КУХ-ТО Фёдар Сямёнавіч, узнагароджаны ор-дэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны

1 ступені, медалём «За баявыя заслугі»; ЛАПІЦКІ Канстанцін Сцяпанавіч, узна-гароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Ай-чыннай вайны 1 ступені, 2 медалямі «За баявыя заслугі»; МЯСАЕДАЎ Іван Ва-сілевіч, узнагароджаны ордэнамі Чырво-най Зоркі, Айчыннай вайны I і II ступе-ней, медалём «За адвагу», 2 медалямі «За баявыя заслугі»; УМЯРАНКАЎ Антон Фёдаравіч, узнагароджаны ордэнамі Чыр вонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені,

2 медалямі «За баявыя заслугі»; ФЕДАР-ЧУК Пётр Савельевіч, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вай-ны I і II ступеней, медалём «За адвагу»; ныя і 1 артылерыйскую батарэю. Прарваў-іпыся да Заходняй Дзвіны, артылерысты знішчылі агнявыя сродкі праціуніка на процілеглым беразе, фарсіравалі раку, да-лі магчымасць інніым часцям паспяхова развіць наступление. С. П. Яўграфаў загі-нуў 5.10.1944 г. пры вызваленні Літоўскай ССР. Пахаваны ў г. Шаўляй. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 24.3.1945 г.

ШАРКО Рыгор Дзмітрыевіч, які ваяваў на Заходнім, Калінінскім, Леніпградскім, 1-м Прыбалтыйскім франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вам ны 1 ступені, медалямі; ТАРАСЕВІЧ Зі-наіда Панцелянмонаўна, медсястра паля-вога піпіталя, ваявала па Паўдпёва-Заход-нім, Заходнім, Паўднёвым, 2-м Беларускім франтах, узпагароджана 2 ордэнамі Чыр вонай Зоркі, ордэна.м Айчыннай вайны II ступені, медалямі. КУЦЭНКА Валянціна Ігнатаўна з в. Астроуна таксама мед-сястра, лейтэнант, узпагароджана ордэна-мі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені, медалямі «За баявыя заслугі». Я о аднавясковец САРОКІН Міхаіл Паула-віч — кавалер ордэна Славы III ступені, узнагароджаны таксама медалямі «За ад вагу» і «За баявыя заслугі».

У ноупай меры зведаў лес салдата Аляксей Нічыпаравіч КУХТО з в. Ржаўка, які прайпюў з баямі ад Каўказа да Усход-пяй Прусіі, змагаўся з ворагам на За-каўказскім, Каўказскім, 1 м Украінскім, 2-м Беларускім франтах, ваяваў супраць Квантунскай арміі на Далёкім Усходзе, узнагароджаны 2 ордэнамі Чырвонай Зор-кі, ордэнамі Айчыннай вайны 1 і II ступе ней, медалямі. Шмат было памятных дзён і баёў. Весь што расказвае Аляксей Нічы-паравіч пра вызваленне Кубані: «За кож-ную вышыньку, кожную станіцу вяліся жорсткія кровавралітныя баі. Іпюў 1942 г. Вораг яшчэ перавышаў нас у бая вой тэх-ніцы, у жывой сіле. Аднак нікому нельга было параўнацца з савецкімі воінамі ў самаадданасці і гераізме. Аднак безымен-ная выінынька пятнаццаць разоў перахо-дзіла э рук у рукі. Я тады камандаваў мінамётпым узводам, але іпілі мы ў атаку на варожыя назіцыі з аўтаматамі і грана-там і над прыкрыццём танкаў. Я к ні супра-ціўляліся гітлераўцы, яны не вытрымалі націску, здалі пасечаную варонкамі вы шыню».

3 першага да апошняга дня змагаўся з фашыстамі танкіст ШНЯК Васіль Івана-віч з в. Дубавое, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайпы II сту-пені, 2 медалямі «За баявыя заслугі». КУХТО Аляксандр Тарасавіч з в. Траяны быў на фронце з 1941 г. да 1945 г., удзельнічаў у вызваленні Беларусі, Пры-балтыкі, узнагароджаны 3 ордэнамі Чыр-вонага Сцяга, ордэнамі Чырвонай Зоркі, Аляксандра Пеўскага, Айчыннай вайны II ступені. БАБАЕДАЎ Мікалай Мінавіч, ураджэноц в. Бабаедава, служыў у Чыр-вонай Арміі з 1924 г., узнагароджаны ордэнамі Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны II ступені. ЛЯДНІК Іван Канстан-цінавіч з в. Гайдукі — удзельнік савецка-фінляндскай і Вялікай Айчыннай войнаў, змагаўся з фашыстамі на Ленінградскім, Калінінскім, 1-м Украінскім франтах, уз-нагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступені, медалямі. ЛА-ТЫ ШАЎ Сцяпан Цітавіч з в. Раманава узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны, медалямі «За адвагу», «За баявыя заслугі». Такія ж узнагароды мае ЛИСЕНКА Прохар Макаравіч з в. Свіціна, які ваяваў на Паўднёва-Заход-нім, Заходнім, 1-м Беларускім франтах. МЯДЗВЕЦКІ Сяргей Піліпавіч з в. Чар-пагосце змагаўся з ворагамі на Паўднё-вым, Сталіпградскім, Паўночна-Заходнім, Волхаўскім, Ленінградскім і Прыбалтый-скім франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I сту-пені, медалём «За адвагу». МЯДЗВЕ-ДЗЕЎ Уладзімір Пятровіч з в. Будзіла-ва — удзельнік савецка-фінляндскай і Вя-лікай Айчыннай войнаў, абараняў Ма-скву, змагаўся на Цэнтральным, 3-м Бела-рускім франтах, узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны II ступені, медалямі. Абараняў Маскву і МАСАЛАЎ Мікалай Кірылавіч з в. Вядзерава. Ен узнагаро-джаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчын-най вайны I ступені, медалямі. ПАТА-ПЕНКА Сямён Іванавіч з в. Гняздзілава эмагаўся на 3-м Украінскім, Паўночна-Каўказскім, 3-м Прыбалтыйскім франтах, узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны II ступені, медалём «За адвагу». ПЯТРОЎ Іван Пятровіч ваяваў на Паўднёва-Заход-нім, 1-м і 4-м Украінскіх, 1-м і 3-м Бела-рускіх франтах, узнагароджаны 3 ордэна-мі Чырвонай Зоркі, ордэнам Айчыннай вайны I ступені, медалямі. ПЕЧАНЬ Ба-рыс Васілевіч з в. Забор’е — кавалер ордэ-на Славы III ступені, 2 ордэнау Чырвонай Зоркі, ордэна Айчыннай вайны I ступені. ЧАРКЕС Міхаіл Фёдаравіч ваяваў на 1м і 2-м Беларускіх, 1-м і 2-м Украінскіх франтах, узнагароджаны 2 ордэнамі Чыр-вонай Зоркі, ордэнам Айчыннай вайны II ступені, мае 5 падая к Вярхоўнага Га-лоўнакамандавання. ШАЎРОЎ Аляк-сандр Васілевіч з в. Дуброва узнага-роджаны 3 ордэнамі Айчыннай вайны

I ступені, медалямі. ШЫЁПАК Анатоль Анісімавіч з в. Бялянкава узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны I ступені, ме-далём «За адвагу». ШЧУКА Антон Сця-панавіч з в. Шчукі ўдзельнічаў у савецка-фінляндскай і Вялікай Айчыннай войнах, змагаўся на Карэльскім, Заходнім, 3-м Украінскім франтах, узнагароджаны 3 ордэнамі Чырвонай Зоркі, ордэнам Ай-чыннай вайны II ступені, медалямі. ДЗЕ-МІН Мікалай Васілевіч ваяваў на Паў-днёва-Заходнім, 3-м Украінскім франтах, узнагароджаны ордэнам Славы III ступе-ні, ордэнам Айчыннай вайны II ступені, медалём «За адвагу». ГАРАДЗЕЦКІ Мі-хаіл Іосіфавіч ваяваў на Ленінградскім, 2-м Прыбалтыйскім франтах, узнагаро-джаны ордэнам Чырвонай Зоркі, Айчын-най вайны I ступені, медалямі. БЕЛЬСКІ Пётр Пятровіч змагаўся з вора гам на Паўднёва-Заходнім, Паўднёвым, Сцяп-ным, 3-м Беларускім франтах, узнага-роджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, 2 ордэ-намі Айчыннай вайны. БЫКАЎ Фёдар Кузьміч ваяваў на Заходнім, Сталінград-скім, 1-м Беларускім франтах, узнагаро-джаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчын-най вайны II ступені. ВАРАНЬКО Макар Паўлавіч з в. Жахаўшчына ванваў па Сталіпградскім, 1-м Беларускім франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступені, польскім ор-дэнам «Крыж Харобрых». ДУБКО Васіль Васілевіч з в. Бычкова ваявау на Пауднё-ва-Заходнім, 1-м Беларускім франтах, уз-нагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Славы III ступені, Айчыннай вайны I сту-пені. ЯРМІЗІН Мікалай Андрэевіч ваяваў на Крымскім, Паўночна-Каўказскім, 2-м і 4-м Украінскіх франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вай-ны I і II ступеней, а за подзвігі на нрацоўным фронце — 2 ордэнамі Працоу-нага Чырвонага Сцяга, ордэнам «Знак Пашаны». ЯФРЭМАЎ Васіль Пятровіч ваяваў на Заходнім, 2-м і 3-м Беларускіх франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырво-най Зоркі, Айчыннай вайны I ступені, медалём *3а адвагу». ЯРОХА Ілья Андрэ-евіч з в. Дашкава ваявау на Паўднёва-Заходнім, Сталіпградскім, 3-м Украінскім, 1-м Беларускім франтах, узнагароджаны ордэнам Славы III ступені, Айчыннай вай-ны I ступені, 2 ордэнамі Айчыннай вайны

II ступені. ЖДАНОВІЧ Рыгор Іванавіч з в. Дублішча ўдзельнічаў у савецка-фін-ляндскай і Вялікай Айчыннай войнах, ваяваў па Карэльскім, Паўночна-Заход-пім, Прыбалтыйскім, 1-м Украінскім фра-нтах, узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны I і II ступеней. ЗЯМЦОЎ Ісак Ва-сілевіч з в. Вяжышча змагаўся з ворагам на 3-м Прыбалтыйскім, Калінінскім фран-тах, узнагароджаны ордэнамі Славы III ступені, Айчыннай вайны 1 ступені, меда-лём «За адвагу». КАМОВІЧ Трафім Іва-навіч з в. Рубеж ваяваў на Паўднёва-За-ходнім, 1 м Беларускім франтах, узнага-роджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Ай-чыннай вайны I ! II ступеней. КАМОСКА Кірыл Паулавіч з в. Трубіліна ўдзельнічаў у савецка-фінляндскай і Вялікай Айчын-най войнах, ваяваў на Паўночна-Заходнім, Цэнтральным, 1-м Украінскім франтах, узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступені. КАСЦЮКО-ВІЧ Міхаіл Ільіч з в. Фролкавічы змагаўся з ворагам на Паўднёвым, Крымскій, Паў-ночна-Каўказскім, 1-м Украінскім фран-тах, узнагароджаны ордэнамі Аляксандра Неўскага, Чырвонай Зоркі, Айчыннай ван-ны I ступені. ДРАЗДОЎ Мікіта Сцяпана-віч з в. Аскершчына ваяваў з першага да аііоіпняга дня на Заходнім, Сталіиград-скім, Данскім, Паўднёва-Заходнім, Укра-інскім, Прыбалтыйскім франтах, узнага-роджаны 2 ордэнамі Чырвонага Сцяга, ор-дэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны

I і II ступеней. ПЯСОЦКІ Яўген Аляксан-дравіч з в. Слабодка змагаўся з ворагам на Паўночна-Заходнім, Заходнім, 3-м Бе-ларускім франтах, у складзе Забайкаль-скага фронту прымаў удзел у раз-громе японскай Квантунскай арміі. САНЬКО Яфім Парфгнавіч з в. Чырвоныя Буднікі ваяваў па Заходнім. 1-м Беларус-кім франтах, узнагароджаны 2 ордэнамі Чырвонай Зоркі, ордэнам Айчыннай вай-ны II ступені. БАРСУКОЎ Сяргей Сцяпа-навіч з в. Сіняпы ўдзельнічаў у савецка-фінляндскай і Вялікай Айчыннай войнах, ваяваў па Каўказскім, 2-м Украінскім, 1-м Беларускім франтах, узнагароджаны ор-дэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны

II ступені. МАЦІЕЎСКІ Фёдар Ільіч з в. Сокарава — кавалер ордэпа Славы III ступені, ордэнаў Чырвонай Зоркі, Айчын-най вайны II ступені. БАГДАНАЎ Андрэн Андрэевіч ваяваў на Заходнім, 2-м Бела-рускім франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II сту-пені. СЛІЗКІ Рыгор Ільіч — кавалер ордэ-паў Славы II і III ступеней, Айчыннай вайны II ступені, змагаўся з ворагам на Крымскій фронце. НЕВЕЛЬСКІ Пётр Фе-ліксавіч узнагароджаны ордэнамі Чырво-най Зоркі, Айчыннай вайны 1 і II ступе-ней, медалём «За адвагу». МА РОЗ Ігнат Міхайлавіч узнагароджаны ордэнамі Чыр-вонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступені. КУІМАЎ Аляксей Андрэевіч ваяваў на Паўднёва-Заходнім, Сталінградскім, 1-м Беларускім франтах, узнагароджаны ор-дэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I і II ступеней. БАЙДАЧЭНКА Уладзімір Якаўлевіч узнагароджаны ордэнамі Чыр-вонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступепі. НІКІФАРАЎ Уладзімір Піліпавіч ваяваў на Заходнім, 1-м Беларускім франтах, узнагароджаны 2 ордэнамі Чырвонай Зоркі, ордэнам Айчыннай вайны I ступені, медалём «За адвагу». ІЦКОЎ Ілья Міка-лаевіч з в. Берашэўцы ваяваў на Заходнім, Сталінградскім, 1-м Беларускім франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені. КУЗЬМI НАЎ Міхаіл Міхайлавіч ваяваў на Карэль-скім, Ленінградскім, Паўночна-Заходнім франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырво-най Зоркі, Айчыннай Вайны I і II ступе-ней. ПЕШЧАНКА Іван Архіпавіч, меха-нік-вадзіцель танка, граміў вора га на Паў-ночна-Каўказскім, Бранскім, 1-м Украін-скім, 1-м Беларускім франтах, узнагаро-джаны ордэнамі Славы III ступені, Чыр-вонай Зоркі, Айчыннай вайны I і II ступе-ней, 2 медалямі «За адвагу». ВУС Парфен Дзянісавіч з в. Дубкі ўдзельнічаў у савецка-фінляндскай і Вялікай Айчыннай войнах, ваяваў на Карэльскім фронце, узнагароджаны ордэнамі Славы III ступе-нь Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны

I ступені. Удзельнічаў у гэтых жа дзвюх войнах і КАРУСЕВІЧ Іван Іосіфавіч з в. Нізгалава, які ваяваў на Карэльскім і 2-м Украінскім франтах, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вай-ны II ступені. ДЫБАЛЬ Уладзімір Рыго-равіч з в. Дыбалі ваяваў на 1-м Беларускім фронце, узнагароджаны ордэнамі Славы

II і III ступеней, Айчыннай вайны I і II ступеней, медалём «За адвагу». ЗАРОЎ-СКІ Анатоль Андрэевіч з в. Панкратава ўзнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I ступені, медалём «За адвагу». РЫЦІКАЎ Васіль Нічыпаравіч з в. Бузаны ўзнагароджаны ордэнам Чыр-вонай Зоркі, 2 ордэнамі Айчыннай вайны

1 ступені, ордэнам Айчыннай вайны II ступені. ЛІПАЎ Раман Аляксеевіч з в. Свича ўзнагароджаны ордэнам Чырво-нага Сцяга, трыма ордэнамі Чырвонай Зоркі. МЯЛЕШКА Серафім Паулавіч з в. Бараўцы і ГРЫБ Іван Пятровіч з в. Дразды ўзнагароджаны трыма меда-лямі «За адвагу». ЕРМАЛОВІЧ Станіслаў Канстанцінавіч з г. и. Ула ўзпагароджаны ордэнамі Славы III ступені, Чырвонай Зоркі, медалём «За адвагу». ГАЛЬКОЎ-СКІ Павел Фёдаравіч з в. Шапчына Узна-гароджаны ордэнам Славы III ступені,

2 медалямі «За адвагу».

Цяжкімі дарогамі вайны прайшлі мно-гія сотні ўраджэнцаў Бешанковіцкага раё-на. У гэтай кнізе названа ўсяго некалькі дзесяткаў прозвішч з тысяч, некалькі фра-гментаў з мноства біяграфій... Колькі бы-ло іх, сыноў Прыдзвіння, маладых і ста-лых, сямейпых і халастых, зусім бязву-сых юнакоў, якія пранеслі на сваіх плячах вялёгкую ношу салдата Вялікай Айчып-най! Кожны з іх, хто дажыў і не дажыў да пераможнага мая, хто названы і не названы тут, зрабіў свой уклад у агульную справу Гіерамогі.

АБАЗОЎСКІ Канстанцін Антонапіч. Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся 1.10.1919 г. ў в. Абухава Бешавковіцкага раёна. 3 сялян. Беларус. Член КПСС з 1943 г. Скончыў Ві-цебскі настаўніцкі інстытут (1938), ваеннае авіяцыйнае вучылішча. У Чырвонай Арміі з 1940 г. На фронце з мая 1943 г. Удэельнік вызвалення Паўночнага Каўказа, Крыма, Прыбалтыкі. Здзейсніў 106 баявых вылетаў на пітурмоўку жывой сілы і тэхнікі нраціўні-ка. 6.5.1944 г. звяно нітурмавікоў над каман-даваннем старшага лейтэнанта К. А. Абазоў-скага ў наветраным баі каля Севастопаля збіла 5 варожых знішчальнікаў, знішчыла на зямлі 8 самалётаў і 2 склады з боеприпасам і. К. А. Абазоўскі загінуў 26.10.1944 г. пры выз-валенні Прыбалтыкі. У той жа дзені. яму пры-своілі звание Героя Савецкага Саюза. Імем К. А. Абазоўскага названы вуліцы і завулак у Бешанковічах, сярэдняя школа ў в. Пліса Бешанковіцкага раёна, дзе ён вучыўся, а по-тым працаваў настаўнікам, на будынку школы ўстаноўлена мемарыяльная дошка. К. А. Аба зоўскі залічаны членам калектыву Рижскаго марскога гандлёвага порта.

3 узнагароднага ліста К. А. Абазоўскага

... Свыше года участвуя в боях с немец-ко-фашистскими захватчиками, лейтенант Абазовский проявил себя смелым и реши-тельным как летчик, волевым как коман-дир. Участвуя в боях с немецко-фашист-скими захватчиками на Северо-Кавказ-ском участке фронта, в Тамани и но очищению Крыма, за первые успешные боевые самолетовылеты по поддержке на-ших десантных войск на «Малой земле» и но освобождению станицы Крымской, где он летал на боевое задание 13 раз, награжден орденом Красной Звезды.

За проявленные отвагу и мужество в решающих боях по окончательному из-гнанию фашистских захватчиков с Кубани и Тамани и за последующие 20 успешных боеных вылетов награжден орденом Оте-чественной войны II ст.

За смелые боевые действия на Керчен-ском полуострове по поддержке десант-ных операций в Эльтыгене и по осво-бождению Крыма, где он произвел 20 ус-пешных вылетов, награжден орденом Красного Знамени.

Умение бить врага наверняка и особое мужество и отвагу он проявил в решаю-щих боях за Крым, за освобождение столицы Крыма — Симферополя и мор-ской крепосты Севастополя. В этых боях он произвел 21 боевой вылет и награжден вторым орденом Красной Звезды.

За последнее время лейтенант Абазов-ский на боевое задание ходит ведущим и с этой ответственной задачей справля-ется хорошо, не имея ни одного случая потери ориентыровки, вынужденной по-садки и поломки матчасты. Умело ис-пользуя вооружение самолета Ил-2, в со-вершенстве владея техникой пилотирова-ния, лейтенант Абазовский в каждом бо-евом вылете исключительно эффектывно производит бомбометание.

11.4.44 г. в течение дня лейтенант Аба-зовский произвел 3 боевых вылета и бом-бардировочно-штурмовыми действиями уничтожил 2 автомашины, вызнал боль-шой очаг пожара, на ж. д. ст. Семь Колодезей поджег 2 ж. д. вагона, что подтверждается истребителями прикры-тыя 805 иап.

14.4.44 г. в бухте Судак прямым попада-нием бомб он потопил 1 самоходную баржу с войсками протывника, что подтверждено местными жителями порта Судак.

6.5.44 г., выполняя задание в районе аэродрома м. Херсонес, действуя на брею-щем полете, группа, в которой участвовал лейтенант Абазовский, сбила в воздушном бою 4 ФВ-190, 1 МС-109, уничтожила на земле 8 самолетов протывника и взорвала 2 склада с боеприпасами, что подтвержда-ется истребителями прикрытыя 805 иап.

Эффектывность боевых действий лейте-нанта Абазовского подтверждена контро-лирующим представителем 4 ВЛ, истре-бителями прикрытыя 805 паи, 101 гиан и местным населением порта Судак.

Сейчас, па 2-м Прибалтыйском фронте, несмотря на новый район боевых дейст-вий, лейтенант Лбазовскнй, в короткое время освоившись в боевой обстановке, по-прежнему самоотверженно взялся за боевую работу. За короткое время, в пе-риод с 10 июля по 10 августа 1944 года он произвел 32 успешных боевых самоле-товылета и каждый раз при выполнении боевого задания командования показы-вал мастерство по нанесению бомбардиро-вочно-штурмовых ударов, проявляя при этом находчивость, мужество, отвагу и героизм.

12.7.44 г. в районе Рудня, Юхповичи лейтенант Лбазовскнй лично сам уничто-жил 6 повозок и 1 автомашину протыв-ника, пушечно-пулеметным огнем рас-стрелял свыше 20 человек солдат.

15.7.44 г. в населенном пункте Сафроно-во, действуя в составе группы Ил-2 в числе 5 самолетов, произвел удачный налет на скопление мотопехоты протывника, и в ре-зультате бомбардировочно-штурмовых ударов действий группой было уничтоже-но и повреждено 4 автомашины и расстре-ляно свыше взвода пехоты протывника, что подтверждают истребители прикрытыя 832 пап и фотоснимки.

18.7.44 г. в районе тыхтплово—Догда группа Ил-2, ведомая лейтенантом Лба-зовским, в результате смелого и дерзкого палета на автоколонну и обоз протыв-ника уничтожила и повредила 4 автома-шины и 2 повозки, что подтверждают истребители прикрытыя 832 пап.

25.7.44 г. в районе высоты 60,0, несмот-ря насильный зенитный огонь протывника, группа лейтенанта Абазовского произвела удачный налет на артыллерийские пози-ции протывника и вызнала взрыв большой мощносты.

26.7.44 г. в районе Ипучн, выполняя боевое задание командования как летчик охотник, зайдя далеко в тыл протывнику, отыскал цель и уничтожил 1 легковую машину, 2 грузовых автомашины и 3 по-возки.

За весь период участыя в Великой Оте-чественной войне лейтенант Лбазовскнй произвел 106 успешных боевых вылетов, нанес большой урон протывнику в технике и живой силе, не имея ни одной своей потери в материальной часты, и бомбарди ровочпо-штурмовыми ударами уничтожил И танков, 139 автомашин, подавил 26 зе нитных точек, 22 нолевых орудия, повре-дил в 2 местах ж. д. полотно, уничтожил па земле 3 самолета протывника, разру-шил 9 домов в местах скопления вражес-ких войск, уничтожил 59 повозок с грузом, вызвал 5 очагов пожара в армейском тылу и потопил 2 самоходные баржи.

Являясь командиром звена, умело вос-питывает молодой летный состав, переда-вая ему богатый боевой опыт, в результате чего звено, которым командует лейтенант Лбазовскнй, является лучшим звеном в эскадрильи и полку и за время его ко-мандования произвело 111 успешных са-молетовылетов без единой потери матери альной часты и людей...

Бясстрашны камандзір

ВЫСАГОРАЦ Міхаіл Амосавіч. Герой Са-нецкага Саюза. Нарадзіўся 19.11.1920 г. ў в. Духаўшчына Беінанковіцкага раёна. 3 ся-лян. Беларус. Член КПСС з 1943 г. Скончыў Віцебскі настаўніцкі інстытут (1940), Мас-коўскас ваенна-інжынернае вучылішча (1941). На фронце э 1941 г. Удзсльнік «баро-ны Масквы, баёў на Калінівскім фронце, над Курским, на Украіне, у Полынчы, штурму Берліна — камандзір сапёрнага ўзнода, роты, 13-га асобнага мотаінжынернага Прыкарнац кага батальона. Вызначыўся нры будаўніцтве паромнай неранравы для фарсіраваннн р. Днестр (24.3.1944), мастоў цераз рэкі Прѵт (29.3.1944), Заходні Буг (19.7.1944), Сан (24.7.1944) і Вісла (1-5.8.1944). Пад агнём нраціўніка гвардыі капітан М. А. Выса-горац кіраваў работамі, асабістым прыкладам натхняў байцоў на выкананне заданняў, ніто садзейнічала хуткаму фарсіраванню водных

рубяжоў савецкімі войскамі. Зван не Героя Савецкага Саюза присвоена 23.9.1944 г.

Пасли ванны з 1947 г. М. А. Высагорац працавау у г. Новокузнецк Кемераўскай воб-ласці начальнікам участка, вытворчага аддзе-ла будаўнічага ўпраўлення, з 1974 г. жыве ў рабочим посёлку Шахаўская Маскоўскай вобласці, працавау начальнікам аддзела бу даўнічага ўпраўлення, зараз на пеней.

3 узнагароднага ліста М. Л. Высагорца

... Во время постройки моста через реку Зап. Буг 19.07.44 г. в районе Добрачин т. Высогорцу было поручено строить мост с протывоположного берега. Тов. Высого-рец, стоя по грудь в воде, руководил постройкой моста, своим примером увле-кал всех бойцов роты. Весь участок работы систематычески обстреливался миномет-но-пулеметным огнем протывника, но ни один боец роты, глядя на своего команди-ра, не дрогнул и продолжал работать, благодаря чему мост был досрочно окон-чен. При постройке моста через реку Сап 24.07.44 г. в районе Высоцко роте т. Высо-горца было поручено ставить рамные опо-ры на самом глубоком месте. Плацдарм на протывоположном берегу был очень мал, и засевшие немецкие автоматчики все время прочесывали место постройки моста. Тогда т. Высогорец с двумя авто-матчиками пошел снять этых «кукушек». В рукопашной схватке он лично убил 6 немецких автоматчиков, а четыре были взяты в плен. Работа на мосту значительно ускорилась, т. к. обстрел прекратылся.

При постройке моста под грузы 60 тонн тов. Высогорец, будучи начальником стро-ительства моста, так организовал работу, что в течение 35 часов мост был закончен. Когда во время работы неожиданно пале тела вражеская авиация и одна из бомб попала в рамную опору (случайно бомба не разорвалась), которую отбросило в сто-рону и начало уносить течением, тов. Вы-согорец вместе с тремя ранеными бойца-ми, невзирая на продолжавшуюся бомбеж-ку, бросился в воду, задержал раму и спас трех бойцов. Вырванная рама была быстро установлена, и мост досрочно за-копчен.

Во время постройки моста через реку Висла в районе Сев.-Зап. Седлещаны лич но тов. Высогорцу с группой бойцов было поручено производить инжразведку реки. Семь залетов делали 3 «мессершмитта» на группу храбрецов, выполнявших на ры-бацкой лодчонке профиль реки. 16 пробо-ин получила эта лодка, а группа разведчи-ков во главе с тов. Высогорцем как мячи-ки, то спрыгивали в воду, то влезали в лодку и все-таки работу выполнили в срок и без потерь.

Во время постройки моста через реку Висла с I по 5 августа роте тов. Высогорца было дано задание строить мост с середи-ны реки. Наиболее трудный участок рабо-ты — забивка свай. Зная это, тов. Высого-рец в течение трех суток не сходил с места. Сам своим личным примером показывал образцы работы по-гвардейски, мужест-венно продолжал работу во время много-кратных налетов вражеской авиации. Рота тов. Высогорца первая закончила свое задание по постройке моста, чем обеспе-чила досрочное окончание всего моста че-рез реку Висла...

Строчкам фарсіраваў раку; утрымліваючы за-хоплены плацдарм, адбіў 5 контратак праціу-ніка, падбіў 6 танкаў. У час бою 1.1. Строчка эамяніў параненага камандзіра батарэі і ўтрымліваў рубеж да падыходу падмацавання. Звание Героя Савецкага Саюза присвоена 23.9.1944 г.

Пасля ванны да 1970 г. 1. I. Строчка служыў у Савецкай Арміі, палкоўнік. Жыве ў Кіеве, працуе намеснікам дырэктара Кіеўскага бюро падарожжаў і экскурсій.

— Таварыш старшина, паранены ка мандзір і выйшла са строю чацвёртая гармата,— далажыў баец, а сам ледзь тры-маўся на нагах. Снарады літаральна сы-паліся на батарэю. Іван Строчка кінуўся туды, дзе стаяла чацвёртая гармата. Дак-ладней, я на не стаяла, а перакулілася ў варонку, якая яшчэ дымілася ад выбуху. Тут жа, раскінуўшы рукі, ляжалі батарэй-цы. Цяжка прастагнаўшы, аддаў апошні загад камандзір: «Прымай каманду на сябе». Вяртаючыся да сваей гарматы, Іван заўважыў забітага наводчика трэцяй гар-маты і пашкоджаную другую гармату.

— Артылерысты, слухай маю каман-ду — па «тыграх» і «фердынандах» агонь! — скамандаваў Строчка.

Зямліста-ржавыя слуны ўсё бліжэй пад-ступалі да варожых танкаў. Але і фашис-ты не снынялі агню. Выбухі скаланалі паветра і засыпалі батарэю і яс разлік асколкамі. Усё меней заставалася артыле-рыстаў. Але не сціхаў іх агонь. Вось успыхнуў полымем адзін, потым другі, трэці танк. Загаварыла чацвёртая гарма-та, на якую новы камандзір накіраваў байцоў.

На нейкі момант эмоўкла першая гар-мата, і ў нязвыклай цішыні запылены і ўснацелы яе наводчык нракрычаў на ўсё наваколле: «Глядзіце, глядзіце, уця-каюць!». I сапраўды, не выстаялі фа шысты, крута павярнуўшыся, танкі адзіп за адным адыходзілі туды, адкуль прыйшлі.

Тэты бой адбыўся 29 жніўся 1944 г. на правым беразе Віслы. А менш чым праз месяц франтавых сяброў абляцела радасная вестка: групе воінаў, у тым лі-ку I. I. Строчку, присвоена звание Ге-роя Савецкага Саюза.

нештам у час вызвалення Венгры!), знішчыў 4 танкі, 48 аўтамашын, 3 склады з боепры-пасамі, 17 гармат, 9 кропак зенітнай артыле-рыі, 9 мінамётаў, 4 катары, каля 160 варо-жых салдат і афіцэраў. Звание Героя Савец-кага Саюза присвоена 13.4.1944 г.

Пасля найны жыў у Адэсе. Загінуў 9.3. 1948 г. Імем героя названы нуліца і сярэдняя школа № 2 у Бешанковічах, на будынку школы ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

3 узнагароднага ліста М. М. Ткачэнкі

... За период боевой работы лично тов. Ткаченко произвел 103 успешных бо-евых вылета на самолете Ил-2, из них 16 боевых вылетов на разведку войск про-тывника. За образцовое выполнение зада-ний командования по разгрому немецких захватчиков и проявленные при этом му-жество и отвагу в 1943 г. тов. Ткаченко был награжден медалью «За отвагу» и тремя орденами.

Командуя звеном, тов. Ткаченко про-явил отличные организаторские способ-носты, звено тов. Ткаченко произвело 178 эффектывных боевых вылетов па уничтожение живой силы и техники про-тывника. Тов. Ткаченко подготовил 8 молодых неопытных летчиков для боевой' работы на самолете Ил-2, все они за образцовую работу удостоены правитель-ственных наград.

В боях за Родину т. Ткаченко проявил себя бесстрашным летчиком, мастерски водил группы от звена до эскадрильи штурмовиков. В любую погоду точно во-дил самолеты на цель. Дерзкими много-кратными атаками уничтожал живую силу и технику протывника...

5.1.43 г. в паре со ст. лейтенантом Гладковым, выполняя задание по развед-ке ближнего тыла протывника в районе Буденовск —Минводы, при сложившихся метеоусловиях — облачность 10 баллов, высота 50—10 метров, видимость 1—2 км, обнаружил протывника, готовящегося к наступлению. На цель произвел пять захо-дов, причем вдвоем было уничтожено до 40 лошадей и более 50 солдат и офицеров. Тов. Ткаченко доставил ценные сведения о протывнике. За образцовое выполнение задания командующим Северной группы ЗКФ тов. Ткаченко была вынесена благо-дарность.

22.9.43 г., выполняя задание в группе по прикрытыю нашего десанта в районе мыса Хако, несмотря на сильный огонь ЗА и ЗП протывника, задание выполнил образцово. В завязавшемся воздушном бою над целью и лично тов. Ткаченко сбил самолет протывника ФВ-190.

25.9.43 г. в паре с мл. лейтенантом Талатыным, выполняя задание по развед-ке войск протывника в районе Темрюк, порт Чайкипо, Голубицкая, обнаружил баржи протывника. Тов. Ткаченко произ-вел штурмовку барж, в результате чего одну из них потопил, что подтверждено местным населением после освобождения указанных пунктов.

8.11.43 г., выполняя задание во взаимо-действии с нашей артыллерией на подав-ление артыллерии и боевых порядков про-тывника, в районе высоты 154,4 с бреюще-го полета сделал семь заходов на цель. Поставленное задание выполнил образцо-во, чем способствовал успешному про движению наших наземных частей.

5.12.43 г., будучи ведущим группы че-тырех самолетов Ил-2, выполнял задание по штурмовке танков и пехоты протывни-ка в районе Эльтыгеп, которые атаковали наши десантные войска. При подходе к цели группа была атакована четырьмя Ме-109. Отразив атаку протывника, тов. Ткаченко вывел группу свою точно па цель и с высоты 70 метров нанес удар по протывнику. В воздушном бою над целью группой тов. Ткаченко был сбит один самолет протывника Ме-109...

3 газеты «Крылья Советов» ад 25 снежи я 1943 г.

БОЕВЫЕ ДЕЛА ЛЕЙТЕНАНТА ТКА ЧЕНКО

...В эты дни приходилось вылетать по нескольку раз. Немцы всячески пытались контратаковать наши наземные часты, и каждый вылет был неотложен, ибо он помогал пехотынцам сдержать, а затем отбросить врага.

Погода стояла такая, что каждый взле-тающий самолет вызывал необычную тре-вогу у тех, кто оставался па земле. Шли дожди, аэродром размок, небо затянулось плотным слоем облачносты.

Ткаченко не уходил с КП. Он ждал боевой задачи.

— К линии фронта на участок Н. идут 7 немецких танков. Не допустыть! — по-ступил приказ.

Командир прочел телеграмму и, поду-мав, скагал:

— Поведет Ткаченко.

Он сказал это, хотя знал, что Ткаченко сегодня уже два раза ходил в бой.

И Ткаченко ушел в третый раз. Облака стлались низко над землей. «Пойты под ними,— подумал ведущий,— собьют». И забрался повыше. Сзади и ниже него шла другая группа. Он плыл на своем «Илью-шине», как на волнах, то скрываясь в облаках, то выскакивая на их поверхность.

Время показывало, что район цели близ-ко. Ткаченко разыскал просвет в тучах и, нырнув в него, спикировал на цель. За ним последовали ведомые. Танки были застыгнуты неожиданно. Сброшенные бомбы легли точно. Не успел он вернуться на аэродром, как по радио донесли:

— Четыре танка горят...

Был в недавних ббях у Ткаченко такой случаи. Не успел он подойты к цели, как в плоскость его «Ильюшина» угодил сна-ряд... Машина стала крениться влево. И все же он пошел к цели, разыскал две немецкие баржи, поджег одну из них и благополучно вернулся.

В те же дни товарищи поздравили Тка-ченко со славным боевым юбилеем: он сделал сотый вылет на штурмовике. Те-перь число его боевых вылетов перевали-ло за сто. Только в боях за Крым он сделал до 30 полетов, в результате кото-рых, по самым скромным подсчетам, враг потерял 6 танков, 6 автомашин, 1 пароход, 1 баржу, 1 бронекатер, 2 орудия, до 50 сол-дат и офицеров...

Дарога дамоў

3 успамінаў П. Ф. Невельскага

Пётр Феліксавіч НЕВЕЛЬСКІ служыў у Чырвонай Арміі з 1939 г. да 1946 г. Прайшоу шлях ад малодшага камандзіра да капітана. Ііачаў ваяваць з фашистам! на Беларусі, над Драгічынам, гнаў іх потым ад Падмаскоўя, у складзе 3-га Беларускага фронту вйзваляў родную Беларусь, Прибалтыку, ваяваў ва Ус-ходнян Прусіі. Перамогу сустрэў у Памераніі. Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай ванны I і II ступеней, Чырвонай Зоркі. медалямі. Жыве ў Бешанковічах.

Ваяваў я ў складзе 347-га асобнага знішчальнага процітанкавага дывізіёна, які ўваходзіў у 277-ю стрелковую дыві-зію. Прызначаўся наш дывізіён для адбіц-ця танка вых атак у абароне і для насту-пальных баёў на танкапебяспечных уча-стках у паласе баявых дзеянняў дывізіі. Мы, знішчальнікі танкаў, былі надзейна нрыкрыты бранёй сваіх айчынных баявых машын. Гаму страты байцоў і камандзіраў у нашым дывізіёне былі нараўнальна не-вялікія. У час Беларускай наступальнай аперацыі я быў камандзірам узвода ўпраў-лення дывізіёна, меў звание лейтэнанта. 21 чэрвепя 1944 г. наш дывізіён увайшоў у прарыў варожай абароны на ўчастку фронту паміж Віцебскам і Багушэўскам, Жорсткія баі былі 22 і 23 чэрвеня. У гэтыя дні наша дывізія падышла над Сян-но, а дывізіён быў высунуты на танкане-бяснечны папрамак каля вёскі Малішы. А ад Малішоў да маіх родных Маскалён-каў якіх-небудзь 10—12 кіламетраў. А там заставаліся мае бацькі, якіх я не бачыў з 1939 г. і не ведаў, што з імі. Япы таксама ад мяне не атрымлівалі вестак. Як жа тут было ўтрымацца, каб не наведаць іх! Я звярнуўся да камандзіра дывізіёна з просьбай дазволіць мне зазірнуць у Мас-калёнкі хаця б на гадзіпу—другую. Ка-мандзір дазволіў, сказаў.у якім напрамку будзе рухацца далей дывізіён, каб я змог дагнаць яго.

Адразу на Маскалёнкі ехаць нельга бы-ло. Тут сканцэнтраваліся вялікія сілы фа-шыстаў, якія, адыходзячы на захад, аказ-валі ўнартае супраціўленне. На танку Т-34 з механікам-вадзіцелем і зараджаю-чым гарматы ў экіпажы, разам з насту-паючымі падраздзяленнимі рушылі на Хі-заву, Пічыпцы, Шчукі і выйшлі да Вяр хоўя. Тут 24 чэрвеня 1944 г. з раніцы завязаўся бой з фашыстамі, якія імкнулі-ся прарвацца на Чашнікі з боку Машкоў і Забалацця. У тэты дзень ліквідавалі вялікую групоўку фашыстаў, шмат узялі палонных.

У Вярхоўе я да вайны хадзіў у школу, многіх тут ведаў, хто вучыўся разам са мной. Тут сустрэўся з аднакласніцай Ве-рай Кашанскай і яе мужам, іншымі знаё-мымі. Яны абрадавалі мянё паведамлен-нем, што ведаюць маіх бацькоў, што яны, як і раней, жывуць у Маскалёнках. Аб-станоўка дазваляла наведаць родную вёску.

Над вечар і паехалі на Машкі. Тады ж, вядома, не было тут ніякай меліярацыі, ледзь прыкметная да рожка пралягала праз хмызнякі і балатавіны. Па ёй і вёў механік «трыццацьчацвёрку», а я, стоячи на сядзенні, да пояса высунуўся з каман-дзірскага люка і назіраў наўкола. Фа-шиста ў я заўважыў за прыдарожным кус-том. Іх былотолькі двое. Як ні прывучапы быў вайной да асцярожнасці, ало на тэты раз яиа не спрацавала. Магчыма, я паду-маў, што пасля разгрому варожай групоў-кі паўрад ці адважыцца хто з уцалелых пад нашым агнём гітлераўцаў увязвацца з намі ў бой. Аднак тут давялося сустрэць надзвычай фанатычных фашыстаў. На імгненне заўважыў я сполахі аўтаматных стрэлаў і тут жа бяссільна споўз у люк з прабітымі куляй грудзьмі. Малайчына вадзіцель танка, не разгубіўся. Ен падмяў гусеніцамі куст, разам з ім фашыстаў, што так недарэчы апынуліея на маім шля-ху дадому. Баявыя сябры тут жа а казал і мне данамогу, перавязалі рану і павярну-лі баявую машину зноў на Вярхоўе, дзе стаяў наш палявы шпіталь. У ім залячылі раны. Пашчасціла, што не закрапула варо-жая куля жыццёва важных органаў. Ужо за Мінскам дагнаў свой родны дывізіён. А да бацькоў неўзабаве пасля маёй пяўда-лай снробы наведаць іх дайшла вестка, што забілі мине фашисты. Мабыць, нехта са знаёмых у Вярхоўі бачыў, як везлі мяне ў шпіталь. I як жа радаваліся яны, атрымаўшы маё пісьмо з фронту, што живы я, ваюю, але вось дадому трапіць мне не нашанцавала.

Што ж, франта вая да рога не гладкая, як вядома. Відаць, дарога дадому была мне на канава на толькі праз усю ванну.

Родам з вёскі Застарынне

Ігнат Савельевіч Лейчанка нарадзіўся ў 1914 г. ў сям’і селяніна ў в. Застарынне Бешанковіцкага раёна. У 1928 г. сям'я пераехала на жыхарства ў в. Халмагой Заларынскага раёна Іркуцкай вобласці. 3 начаткам Вялікай Айчыннай вайны Іг-нат быў нрызваны ў Чырвоную Армію. Пасля абучзння ў тыле быў накіраваны ў 2-гі асобны полк снецыяльнай службы важатым ваенна-службовых сабак. Гэтых сабак вучылі шукаць нараненых і выво-зіць іх з ноля бою. 3 лістанада 1942 г. I. С. Лейчанка на фронце. Ен са сваімі сабакамі вывозіў з нерадивой нараненых, перадтым аказаўшы ім першую медыцын-скую данамогу. Выў узнагароджаны ордэ-нам Чырволага Сцяга, медалямі «За адва-гу» і «За баявыя заслугі». Асабліва вы-значыўся Iгнат Савельевіч у час наступ-ления на Берлінскім нанрамку, пры фарсіраванні рак Вісла і Одэр. На нады-ходзе да Віслы быў цяжка изранены ка-мандзір 979-га стралковага палка. I. С. Лейчанка вывез я го з нерадивой, нотым са сваімі сабакамі перанравіўся на левы бераг Віслы. Вывозіў нараненых і іх зброю з поля бою, а назад вёз боеприпасы. Шмат нараненых уратаваў ён і ў цяжкіх баях пры фарсіраванні Одэра. Аднойчы ён вывозіў параненага камандзіра баталь-она, і на яго напалі шэсць гітлераўцаў. На такі выпадак у Лейчанкі быў аўтамат. Чатырох фашыстаў ён знішчыў, аднаго ўзяў у палон. За ііерыяд баёў на Берлін-скім напрамку ў студзені—лютым 1945 г. Ігнат Савельевіч вывез 139, а ўсяго за час вайны — 886 цяжка нараненых байцоў. 30 кіламетраў не дайшоў да Берліна сал-дат — быў сам паранены. А 10.4.1945 г. выйшаў указ аб узнагароджанні радавога Лейчанкі Ігната Савельевіча ордэнам Ле-ніна.

Пасля вайны вярнуўся салдат дадому і стаў працаваць будаўніком у саўгасе. Нрацаваў выдатна, як і ваяваў.

//. Фралоу.

Сям'я Зароўскіх

Андрэй Ігнатавіч і Кацярына Іванаўна Зароўскія родам з в. Панкратава Пліскага сельсавета. Андрэй Ігнатавіч працаваў звеннявым па вырошчванні лёну, узка чальваў калектыў жывёлагадоўчай фер-мы, Кацярына Іванаўна предавала цялят-ніцай.

Дзеці — Віктар, Аркадзь, Анатоль і Ге-надзь — вучыліся ў Пліскай, нотым у Ас-тровенскай школе, дапамагалі бацькам у хатніх і ў калгасных справах, пераймалі ад бацькоў любоў да роднай зямлі.

Калі грымнула вайна, усе мужчины Зароўскія, хто мог трымаць зброю, пай-шлі абараняць Айчыну ад фашысцкай навалы. Усім пашчасціла выжыць у гэтым пекле. Бацька, Андрэй Ігнатавіч, удзель-нічаў у Маскоўскай бітве, дайшоў да Берліна.

Старэйшы сын Віктар службу пачаў у 1938 г. на граніцы, калі яму не споўніла-ся і васемнаццаці гадоў. Перад саман вайной скончыў ваеннае вучылішча. Ва-нна}' на Бранскім, Цэнтральным, 2-м Бе-ларускім франтах. Абарапяў, як І бацька, Маскву, вызваляў родную Беларусь, Польшчу. За мужнасць і адвагу, праяўле-ныя ў баях, узнагароджаны ордэнамі Ай-чыннай ванны I ступені, трыма ордэнамі Чырвонай Зоркі, 15 медалямі. Пасля ван-ны Віктар Андрэевіч атрымаў вышэйшую ваенную адукацыю, працаваў на каман-дных, палітычных, штабных насадах у пагранічных войсках. У красавіку 1975 г. яму было прысвоена воінскае звание генерал маёр. Зараз былы франтавік у запасе.

Нямала цяжкасцей выпала на долю Кацярыны Іванаўны, якая засталася з дзецьмі на акупіраванай прыдзвінскай зямлі.

Аркадзь у першыя дні ванны атрымаў задание эвакуіраваць калгасную жывёлу. Але далёка адысці не давялося. Наляцелі фашысцкія самалёты і сталі бамбіць. Не ўсе засталіся ў жывых, але Аркадзь уцалеў і змог вярнуцца дадому. У 1942 г. устанавіў сувязь з нартызанамі, а ў 1943 г. сам стаў у строй лясных байцоў. Спа-чатку быў 2-м нумарам кулямётнага раз ліку, потым узйачальваў узвод разведкі. Пасля вызвалення Віцебшчыны ад нямец-ка-фашысцкіх захопнікаў да снежня 1945 г. Аркадзь Андрэевіч узначальваў калгас «Ударнік» Пліскага ссльсавета. Потым па камсамольскай пуцёўцы вучыў-ся ў Магілёўскай школе органаў унутра-ных спраў, займаў розныя адказныя паса-ды. Зараз працуе інжынерам аддзела забеснячзння ў Віцебскім вытворчым аб’-яднанні «Маналіт».

Партызанам стаў і трэці брат, Анатоль. Удзельнічаў у мініраванні чыгунак, ша-шэйных дарог, у штурме Чашнікаў, ха-дзіў у засады. Пасля злучэння партызан з часцямі Чырвонай Арміі стаў франтаві ком — вызваляў Прыбалтыку, над Рыгай быў наранены, пасля шпіталю зноў на фронце. Дзень Перамогі сустрэў у час ліквідацыі курляндская групоўкі ворага, ён быў камандзірам кулямётнан роты. Да 1950 г. служыў у Савецкай Арміі. Пасля вяртання дадому быў нрызначаны загадчыкам сельскай бібліятэкі і клуба Пліскага ссльсавета. Неўзабаве яго абралі старшынёй выканкома сельскага Савета народных дэпутатаў. Потым працаваў ін-структарам РК КПБ, сакратаром партый пай арганізацыі калгаса «Сталінец» Ве-шан ковіцкага раёна. Працаваў добрасум-ленна, стараўся быць нрыкладам ва ўсім. Таму на грудзях ветэрана побач з баявымі ўзнагародамі з’явіліся ўзнагароды за пра цу. Зараз Анатоль Андрэевіч працуе дыс нетчарам у калгасе «40 год БССР».

Малодшаму брату, Гснадзю, ваяваць не давялося — гадоў мала было. А вызна-чыўся ён у працы. У 1956 г., дэмабілі-заваўшыся з арміі, стаў будаўніком. Па-доўга звязаў свой нрацоўны лёс з Ві-цебскім вытворчым аб’яднаннем «Мана-літ». Без адрыву ад вытворчасці скончыў Маскоўскі інжынерпы інстытут. За час работы Зароўскі падаў і ўкараніў у вы-творчасць 10 рацыяналізатарскіх прапа-ноў, эканамічны эфскт якіх склаў болын за 40 тысяч рублёў. Па працы і пашана. Генадзь Андрэевіч некалькі гадоў запар выбіраўся сакратаром нартыйнай аргані-зацыі цэха, дэпутатам Віцебскага гарад-скога Савота. Яму прысвоена званне «Ганаровы ветэрап аб’яднання «Мана-літ», яго прозвішча занесена ў Кнігу па-шаны, Кнігу народнай славы. Г. А. Зароў-скі ўзнагароджаны Граматай Вярхоўнага Савета БССР. 3 1983 г. Гепадзь Аляксан-дравіч нрацуе майстрам-выкладчыкам у тэхнічпым базавым вучылішчы № 96. Шчодра нерадае дзецям сваю любоў да працы, веды і ўменне.

Вось такія яны, Зароўскія, улюбёныя ў сваю справу і родную зямлю, гатовыя на ратныя і працоўныя нодзвігі дзеля яс свабоды і росквіту.

М. Лісічонак.

Родныя вы наши.

У омутку вялікім схіліўшы галовы, стаім перад Вамі.

Вы не скарыліся лютым забойцам у чорныя дні фашысцкай навалы

Вы смерць прынялі, ды полымя сэрцаў Вашай любові да Савецкай Радзімы навек незгасальна.

Памяць пра Вас у нас назаўсёды, як неўміручая наша зямля і як вечна яркае сонца над ёю!

ЗАГІНУЎНІЫЯ ЎДЗЕЛЬНІКІ КАМУНІСТЫЧНАГА ПАДПОЛЛЯ, ПАРтыЗАНЫ, АСОБЫ, ЯКІЯ АКТЫЎНА САДЗЕЙНІЧАЛІ ПАРТЫЗАНСКАМУ РУХУ 1 КАМУ-НІСТЫЧНАМУ ПАДПОЛЛЮ, ЧЛЕНЫ IX СЕМ’ЯЎ, ЖЫХАРЫ ПАРТЫЗАНСКІХ ЗОН I РАЕПАЎ, ШТО ПАДВЕРГЛІСЯ ФАШЫСЦКАМУ ТЭРОРУ

АСТРОВЕНСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА АСТРОЎНА

БУКШТЫНАЎ Рыгор Паўлавіч, нара-дзіўся ў 1914, у час ванны, арганізаваўшы моладзь, пайшоў у партызаны, камандзір уз-вода 2-й партызанская брыгады імя Заело-нава, загінуў у в. Казінае Сенненскага р-на.

ВЕСКА БЕЛАЕ

ГАРБУКОЎ Якаў Антонавіч, нарадэіўся ў 1902, расстреляны за сувязь з партызанамі.

САЛАНІНКІНА Кацярына Васілеўна, пар тыаанка.

САЛАНІНКІНА Таццяна Якаулеўна, рас-стреляна за сувязь э партызапамі.

СІ МАКОВА Акуліпа Макараўна, рас-стреляна за сувязь з партызанамі.

СИМАКОВА Ніна Барысаўна, нарадзілася ў 1923, расстреляна за сувязь з партызанамі.

СІМАКОЎ Віктар Барысапіч, нарадзіўся ў 1925, расстреляны за сувязь з партызанамі.

ХАДЫКА Марфа Яфімаўна, нарадзілася ў

1923, расстреляна за сувязь з партызанамі.

ХАДЫКА Таццяна І.іьіпічпа. нарл.ізі.і •< я у 1898. рагі гра.інна <•« < \ ни п. і н ц»іы міммі

ЦЯРЭШЧАНКА Ефрасіння Паўлаўна, рас-стреляна за сувязь з партызанамі.

ЦЯРЭШЧАНКА Клаўдзія Паўлаўна, рас страляна за сувязь з партызанам!.

ЮДЧАНКА Васіль Іванавіч, ЮДЧАНКА Ганна Іванаўна, ЮДЧАНКА Мария Іванаўна,

ЮДЧАНКА Матрона Іванаўна, ЮДЧАНКА Яўгенія Іванаўна, расстраляныя за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ГОРКІ

РА ГОЖ ЫН Клім Еўдакімавіч, нарадзіўся ў 1926, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ДЗЯГІЛЕВА

АРЛОЎСКІ Ілья Міхайлавіч, нарадзіуся ў 1922, расстраляны.

ГАЛАЎНЁЎ Івап Барысавіч, нарадзіўся ў 1911, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

КАСМЫЛЁЎ Кірэй Емяльянавіч, нарадзіў-ся ў 1882, расстраляны за сувязь з парты-занам!.

КІСЯЛЁВА Вольга Купрэеўна, нарадзілася ў 1919, расстраляна за сувязь з партызанам!.

КІСЯЛЕЎ Купрэй Раманавіч, нарадзіуся ў 1908, расстраляны за сувязь з партызанам!.

КУЛИШОВА Домна Сяргееўна, нарадзі-лася ў 1898, у партызанах з 1942.

КУЛЯШОЎ Сяргей Еўдакімавіч, нарадзіўся ў 1895, расстраляны за сувязь з партыза-нам!.

МЯДЗВЕДСКІ Міхаіл Кандратавіч, на-радзіўся ў 1890, расстраляны за падпольную дзеннасць.

ПАЎЛУШКІН Васіль Сцяпанавіч, пара дзіўся ў 1906, расстраляны за сувязь з пар-тызанам!.

ПУТАЎ Васіль Уласавіч, нарадзіуся ў 1924, у партызанах з 1942, прапаў без вестак.

ПУТАЎ Пётр Уласавіч, нарадзіуся ў 1922, у партызанах з 1942, загінуў у 1942.

ПУТАЎ Улас Маркавіч, нарадзіўся ў 1897, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ХМЫЛЬНІКАВА Мария Канстанцінаўна, нарадзілася ў 1886, расстраляна за сувязь з партызанам!.

ХМЫЛЬНІКАЎ Іван Аляксандравіч, пара дзіўся ў 1923, у партызанах з 1942, загі-нуў у 1942.

ШАЛУПЕПКА Міхаіл Сямёнавіч, пара дзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, за-гінуў у 1944.

ВЕСКА ДОЎГАЕ

ГАРБУКОЎ Сяргей Дзямянавіч, нарадзіў-ся ў 1900, расстраляны ў 1943 за сувязь з партызанам!.

ГАРБУКОЎ Якаў Аптонавіч, нарадзіўся ў 1902, расстраляны ў 1943 за сувязь з парты-занам!.

КРАСОЎСКІ Ритор Васілевіч, нарадзіуся ў 1922, у партызанах з 1942, загінуу у 1944.

ВЕСКА КАМЛІ

МЯДЗВЕДЗЕЎ Андрэй Аляксандравіч, на-радзіўся у 1917, у партызанах з 1942, загінуу у 1944.

ПУЛЯРОЎ Уладзімір Мікалаевіч, нарадзіу-ся ў 1925, у партызанах з 1943, загінуу у 1944.

ШАПОНЬКА Васіль Несцеравіч, нарадзіуся ў 1910, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ВЕСКА КРУПЕНІНА

ДУХНОЎСКІ Сцяпан Фёдаравіч, расстра-ляны за сувязь з партызанам!.

КРЫШ ЧОП АК Павел Снірыдонавіч, рас-страляны за сувязь з партызанам!.

ПАТАПЕНКА Віктар Паўлавіч, партызан.

ХІТРЫКАЎ Аляксандр Кузьміч, нарадзіў-ся ў 1925, расстраляны за сувязь з партыза-нам!.

ВЕСКА ЛУЧКІ

ГАРБУКОЎ Антон Маркавіч, нарадзіўся ў 1910, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ГАРБУКОЎ Ананас Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1912, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ГАРБУКОЎ Віктар Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1924, расстраляны за сувязь з партызанам!.

КАПДРАЦЬЕЎ Іван Лук'янавіч, нарадзіуся ў 1923, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

КАНДРАЦЬЕЎ Лук’ян Амосавіч, нарадзіу-ся ў 1880, расстраляны за сувязь з парты-занам!.

КАРАЛЕВА Пастасся Цімафееўна, нарадзі-лася ў 1924, у партызанах з 1942, загінула ў 1944.

КАРАЛЕЎ Міхаіл Цімафеевіч, нарадзіўся ў 1908, расстраляны за сувязь з партызанам!.

КАРАЛЁЎ Фёдар Цімафеевіч, нарадзіўся ў 1912, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ШАНДРЫКАЎ Сярген Мінаевіч, нарадзіу-ся ў 1905, расстраляны за сувязь з партыза-нам!.

ВЕСКА ТАЎСЦЮКІ

ВАРЗОПАЎ Іван Сцяпанавіч, нарадзіўся ў 1910, расстраляны за сувязь з партыза-нами

ВЕСКА ЧАНАВІЧЫ

АЛЯКСЕЕНКА Пётр Цімафеевіч, нарадзіў-ся ў 1925, расстраляны за сувязь з пар-тызанам!.

АЛЯКСЕЕНКА Цімафей Андрэевіч, пара дзіўся ў 1889, расстраляны за сувязь з пар-тызанам!.

БАЖАНКОЎ Андрэй Аляксандравіч, на-радзіуся ў 1924, расстраляны за сувязь з партызанам!.

БУСЕЎ Іван Міхайлавіч, нарадзіуся ў 1902, расстраляны за сувязь з партызанам!.

БУСЕЎ Яфім Міхайлавіч, нарадзіуся ў 1905, расстраляны за сувязь з партызанам!.

БУЦЬКОЎ Васіль Паўлавіч, нарадзіўся ў 1888, расстраляны за сувязь з партызанам!.

БУЦЬКОЎ Рыгор Васілевіч, нарадзіуся ў 1922, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ГАРБУКОВА Софія Макараўна, нарадзі-лася ѵ І925, ѵ партызанах з 1942, загінѵла ў 1944.

ГЛЫЗДОВА Валяпціна Нічйнараўна. нара дзілася ў 1925, у партызанах з 1942, за-гінула ў 1944.

ГЛЫЗДОЎ Васіль Васілевіч, нарадзіўся ў 1925, расстраляни за сувязь з партыза-нам!.

ГЛЫЗДОЎ Васіль Цімафсевіч, нарадэіўся ў 1890, расстраляни за сувязь з пар-тызанам!.

ГЛЫЗДОЎ Сцяпан Цімафсевіч, нарадзіўся ў 1886, расстраляни за сувязь з партызанам!.

ГЛЫЗДОЎ Сямён Нічыпаравіч, нарадзіўся ў 1917, расстраляни за сувязь з партызанам!.

ГЛЫЗДОЎ Уладзімір Цімафеевіч, нара-дзіўся ў 1929, расстраляни за сувязь з пар-тызанам!.

ДЗЯ ПЛЕВА Мария Еўдакімаўна, нарадзі-лася ў 1894, расстраляна за сувязь з пар-тызанам!.

ДЗЯГІЛЕВА Таццяна Купрйянаўна, нара-дзілася ў 1919, расстраляна за сувязь з пар-тызанам!.

ДЗЯГІЛЕЎ Анатоль Паўлавіч, нарадзіўся ў 1922, расстраляни за сувязь з партыза-нам!.

ДЗЯГІЛЕЎ Іван Міхайлавіч, нарадэіўся ў 1918, расстраляни за сувязь з партызанам!.

ДЗЯГІЛЕЎ Павел Ільіч, нарадзіўся ў 1890, расстраляни за сувязь з партызанам!.

Помнік на магіле партызан і ахвяр фашиз-му ў вески Чанавічи.

ДЗЯГІЛЕЎ Трафім Купрэевіч, нарадзіўся ѵ 1918, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ДЗЯГІЛЕЎ Фёдар Купрыянавіч, нарадзіўся ў 1920, расстраляни за сувязь з партызанам!.

КАЗАКОЎ Іван Сяргеевіч, нарадзІўся ў 1918, расстраляни за сувязь з партызанам!.

КАЗАКОЎ Кузьма Сяргеевіч, нарадзіўся ў 1914, расстраляни за сувязь з партызанам!.

КАРАЛЁВА Алена Сямёнаўна, нарадзілася ў 1917, расстраляна за сувязь з партыза-нам!.

КАРАЛЁВА Ірина Васілеўна, нарадзілася ў 1892, расстраляна за сувязь з партызанам!.

КАРАЛЁЎ Аляксей Восіпавіч. нарадзіўся ў 1896, расстраляни за сувязь з партызанам!.

КАРАЛЁЎ Дзмітрин Сцяпапавіч, нарадзіў-ся ў 1913, расстраляни за сувязь з парты-занам!.

КАРАЛЁЎ Іван Сцяпанавіч, нарадзіўся ў 1917, расстраляни за сувязь з партызанам!.

КАРАЛЁЎ Сямён Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1882, расстраляни за сувязь з партыза-нам!.

КАРАЛЁЎ Фсдар Ягоравіч, нарадзіўся ў 1925, расстраляни за сувязь з партызанам!.

ЛЯХ Мария Пятроўна, нарадзілася ў 1910, у партызанах з 1942, загінула ў 1944.

ЛЯХ Рыгор Васілевіч, нарадзіўся ў 1912, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

МАЛАДЧОНАК Міхаіл Ягоравіч, нарадзіў-ся ў 1917, у партызанах з канца 1941, загінуў у 1942.

СІВАЛОБАВА Настасся Сямёнаўна, нара-дзілася ў 1896, расстраляна за сувязь з парты-занам!.

СІВАЛОБАЎ Трафім Якаўлевіч, нарадзіў-ся ў 1876, расстраляни за сувязь з парты-занами

СКОРЫНАВА Матрона Васілеўна, нарадзі-лася ў 1864, расстраляна за сувязь з пар-тызанами

X АДЫ КА Ірина Маркаўна, нарадзілася ў 1894, расстраляна за сувязь з партызанам!.

X АДЫ КА Мария I вана) на, нарадзілася ў 1920, расстраляна за сувязь з партызанам!.

ШАБАНАЎ Ригор Васілевіч, нарадзіўся ў 1889, расстраляни за сувязь з партыза-нам!.

ШАНДРЫКАВА Вера Іванаўна. нарадзі-лася ў 1925, у партызанах з 1942, загінула ў 1944.

ШАНДРЫКАЎ Васіль Іванавіч, нарадзіўся ў 1890, расстраляни за сувязь з партыза-нам!.

ШАНДРЫКАЎ Гаўрйла Лук'янавіч, на-радзіўся ў 1912, расстраляни за сувязь з партызанам!.

ШАНДРЫ КАЎ Лукян Васілевіч, нара-дзіўся ў 1886, расстраляни за сувязь з партызанам!.

ШАНДРЫКАЎ Лук ян Васілевіч, нарадзіў-ся ў 1888, расстраляни за сувязь з парты-занам!.

ШАНДРЫКАЎ Сяргей Іванавіч, нарадзіў-ся ў 1924, расстраляни за сувязь з парты-занам!.

ШАНДРЫКАЎ Цярэнцій Лук'янавіч, нара-дзіўся ў 1915, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

БЛЧЭЙКАЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА БАЧЭЙКАВА

ГАРБАЦЕНКА Кірыла Мікалаевіч, нара-дзіўся ў 1916 у в. Гарані Полацкага р-на, перад вайнон працаваў настаўнікам у Бачэй-каўскай сярэдняй школе, у партызанах з

1943, загінуў у 1944.

ГАРБАЧЭЎСКІ Уладзімір Сільвестравіч, нарадзіўся ў 1913, партызан, загінуў у Шумілінскім р-не.

ЖЫГУН Софія Мікалаеўна, нарадзілася ў 1925, партызанка, загінула ў 1944 ва Ушацкім р-не.

ВЕСКА БЫЦЕВА

МАТОРА Іпан Сяргеевіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, загінуў у 1944 на Ушацкім р-не.

МАТОРА Павел Фаміч, нарадзіўся ў 1926, расстреляны ў 1943 за сувязь э партыза-нам!.

ЧУКЛАЙ Аляксандр Цімафеевіч, нара-дзіўся ў 1922, у партызанах з 1943, за-гінуў у 1944.

ЯЖГУРАЎ Сяргей Васілевіч, нарадзіўся ў 1928, расстраляны ў 1943 за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ДАЛОСЦЫ

ЧАЧАНЕЦ Лідзія Прохараўна, нарадзілася ў 1923, расстраляна ў 1944 за сувязь з партызанам!.

ЧАЧАНЕЦ Лідзія Пятроўна, нарадзілася ў 1923, расстраляна ў 1944 за сувязь з партызанам!.

ШКАЛ ЯНОК Надзея Цімафееўна, нарадзі-лася ў 1925. партызанка, загінула ў 1944.

ПІКАЛЯНОК Сяргей Цімафеевіч, нара-дзіўся ў 1922, партызан, загінуў у 1944.

ВЕСКА ДВОР НІЗГАЛАВА

КАРУСЕВІЧ Аляксандр Івапавіч, нара-дзіўся ў 1923, у партызанах з 1943, за-гінуў у 1944.

КЛЕВА Валянціна Юльеўна, нарадзілася ў 1920, партызанка, загінула ў 1944.

КЛЕВА Васіль Юльевіч, нарадзіўся ў 1920, партызан, загінуў у 1944.

КЛЕВА Ганна Юдасаўна. нарадзілася ў 1906, у партызанах з 1943, расстраляна ў

1944.

САЛАМАХА Аляксандр Захаравіч, нара-дзіўся ў 1923, партызан атрада імя Грыза-дубавай, загінуў у 1944.

САЛАМАХА Мікалан Захаравіч, нарадзіўся ў 1925, партызан атрада імя Гризадубавай, прапаў без веста к у 1944.

ВЕСКА ЖАЛЕЗКІ

ГАРБАЦЕНКА Ніна Феранонтаўііа, нара-дзілася ѵ 1918, ѵ партызанах з 1943, загінула ў 1944.

ВЕСКА ЖАРНАСЕКАВА

ДЗЯЦЕЛ Захар Сцяпанавіч. нарадзіўся ў 1900, партызан, загінуў у 1944.

КРАСКО Іван Аляксандравіч, нарадзіўся ў 1921, партызан, загінуў у 1944.

КРАСКО Іван Аляксеевіч. нарадзіўся ў

1923, партызан, загіпуў у 1944.

КРАСКО Марфа Аляксееуна, нарадзілася ў 1925, расстраляна ў 1944 за сувязь з пар-тызанам!.

ВЕСКА ЗАБЕЛЛЕ

СОКАЛ Іван Васілевіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

ВЕСКА ЗАРУЧЭЎЕ

БУД31ЛА Фсдар Аляксандравіч. нарадзіўся ў 1917, партызан, прапаў без веста к у 1944.

КАНАПЕЛЬКА Аляксандр Івапавіч, у пір-тызанах з 1943, загінуў у 1944.

КАНАПЕЛЬКА Васіль Івапавіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

ПАЛІТАНАЎ Мікалаіі Рыгорапіч, у парты-занах з 1942, загінуў у 1944.

СІНКЕВІЧ Мікалан Івапавіч, нарадзіўся ў 1923, партызан, загіпуў у 1944.

ВЕСКА НІЗГАЛАВА

ДУБКО Віктар Ягоравіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ДУБКО Ілья Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1915, расстралянй ў 1942 за сувязь з партыза-нам!.

КАЛІНОЎСКІ Пётр Сцяпанавіч. нарадзіўся ў 1926, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

КАНАПЕЛЬКА Мікалай Маркавіч, пара дзіўся ў 1923, загінуў у 1944.

КРАЧКОЎСКАЯ Аляксандра Архіпаўна, нарадзілася ў 1909, схоплена за сувязь з партызанам! і загінула ў 1944 у лагеры смерці.

ЛЕБЕДЗЕВА Надзея Дзямідяўна, нарадзі-лася ў 1922, партызанка, загінула ў 1943.

МУСЛІВЕЦ Васіль Архіпавіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА ПРЫ ГОЖАЕ

ХАЦЬКО Іван Сямёнавіч, нарадзіўся ў

1924, партызан, загінуў у 1943.

ВЕСКА СЕЛЯДЦОВА

ГАРАЛЕВІЧ Іван Фёдаравіч. нарадзіўся ў 1926, у партызанах з 1942, прапаў без вестак.

ГАРАЛЕВІЧ Уладзімір Фёдаравіч, нара-дзіўся ў 1923, партызан, загінуў у 1942 ва Ушацкім р-не.

ВЕСКА СКАКУНОЎШЧЫНА

ГЕРЦІК Аркадзь Пятровіч, нарадзіўся ў

1925, у партызанах з 1943, загінуў у 1944 у час бла кади.

ГЕРЦІК Канстанцін Ігнатавіч, нарадзіўся ў 1905, расстраляны ў 1944 за сувязь з партызанам!.

ГЕРЦІК Ягор Дэмітрыевіч, нарадзіўся ў 1911, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

КАНАПЕЛЬКА Васіль Ісакавіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

КАНАПЕЛЬКА Васіль Паўлавіч, нарадзіў-ся ў 1913, расстраляны ў 1942 за сувязь 3 партызанамі.

КАНАПЕЛЬКА Мікалай Іванавіч. пара дзіўся ў 1919, у партызанах з 1942, прапаў без вестак.

КАНАПЕЛЬКА Ерамей Паўлавіч, нарадзіў-ся ў 1915, расстраляны ў 1941 за падполь-пую дзейнасць.

КАНАПЕЛЬКА Пётр Аляксандравіч, на-радзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, за-гінуў у 1944.

ХАЛІПСКАЯ Паліна, перад вайной при-ехала ў в. Скакуноўшчына, расстраляна ў

1943 разам з дачкой Валянцінан за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ЧУРЫЛАВА

ГАРАЛЕВІЧ Максім Мікалаевіч, нарадзіў-ся ў 1908, расстраляны ў 1942 за сувязь з партызанам!.

ГРЫЦКЕВІЧ Іван Астапавіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, прапаў без вестак у 1944.

КАНАПЕЛЬКА Трафім Трафімавіч, пара дзіўся ў 1918, у партызанах з 1943, прапаў без вестак у 1944.

КОРЗУН Міхаіл Аляксандравіч, нарадзіўся ў 1912, у партызанах з 1943, загінуў у

1944 ва Ушацкім р-не.

ЛЕСІН Яўген, партызан, загінуў у 1944.

ЛЕСІНА Валянціна, партызанка, загінула ў 1944.

НІКАЛАЕНКА Міхаіл Яфімавіч, нарадзіў-ся ў 1906 у в. Сычкова Лёзненскага р-на, у партызанах з 1943, прапаў без вестак у 1944.

ГАРАДСКІ ПАСЕЛАК БЕШАНКОВІЧЫ

АДАМОВІЧ Павел Яфімавіч, партызан.

АТРАШЧОНАК Вольта Васілеўна, нарадзі-лася ў 1907, партызанка, загінула ў 1944.

АТРАШЧОНАК Уладзімір Васілевіч, пар-тызан, загінуў у 1944.

ВАБАЕД Максім Васілевіч, нарадзіўся ў 1905, расстрелян и за сувязь з партыза-нам!.

БАРАПОЎСКІ Аляксандр Андрзевіч, на-радзіўся ў 1919, расстралянн за падпольную дзейнасць.

БАРАПОЎСКІ Іван Андрзевіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, прапаў без вестак.

БЕРАСЦЕНЬ Ефрасіння Андрэеуна, нара-дзілася ў 1923, партызанка.

БЯССОПАЎ Ціхан Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1907, партызан, загінуў у 1944.

ВАЛАДЗЬКО Аляксандр Рыгоравіч, нара-дзіўся ў 1900, расстраляны за сувязь з па рты за вам і.

ЗУБАК!II Аляксей Захаравіч, партызан, загіпуў у 1943.

МІХАЙЛАЎ Міхаіл Пятровіч, нарадзіўся ў 1906 у в. Чурылава, перад вайной жыў у Беіпапковічах, партызан, загінуў у 1944.

МЯСАЕДАЎ Іван Сільвестравіч, нарадзіўся ў 1927, партызан, загінуў у 1944.

ПЕТРУ ШЭЎСКІ Павел Данілавіч, на-

Ломнік ахвярам фашизму і землякам у Бе-шанковічах.

радзіўся ў 1912, расстраляны за сувязь з партыэанамі.

РАНДАРЭНКА Васіль Іванавіч, нарадзіўся ў 1910, партызан, загінуў у 1944.

СЕМЯНІДА Леанід Іванавіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загіпуў у 1943.

ШАВЕЛЬ Даніла Лук'янавіч, расстраляны за сувязь з партыэанамі.

ШАВЕЛЬ Лянон Данілавіч. расстраляны за сувязь з партызанам!.

ВЕРХНЯКРЫВІНСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА АСАВЕЦ

БУЛЫНЯ Віктар Дэмітрыевіч, нарадзіўся ў 1924, партызан бригады імя Данукалава, загінуў 4.5.1944.

БУЛЫНЯ Давыд Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1910, расстраляны ў 1943 за сувязь з партыэанамі.

ВАСІЛЕК Пётр Іванавіч, нарадзіўся ў 1902, расстраляны ў 1944 за сувязь з парты занамі.

ВІЛЮГА Варвара Піліпауна, нарадзілася ў 1903, расстраляна ў 1944 за сувязь з партыэанамі.

ВІЛЮГА Павел Васілевіч, нарадзіўся ў 1904, расстраляны ў 1944 за сувязь з пар-тызанам!.                               •

КАПОЙКА Клім Сафронавіч, нарадзіўся ў 1913, расстраляны ў 1943 за сувязь з партызанамі.

ПІЧЫПЕЦ Піліп Клімавіч, нарадзіўся ў 1922, расстраляны ў 1943 за сувязь з пар-тызанамі.

ВЕСКА БУДНІКІ

АРЦЕМЯНОК Ганна Ульянаўна, нарадзі-лася ў 1905, расстраляна за сувязь а пар-тызанам!.

БАКШТАЙ Ірына Сяргееўна, нарадзілася ў 1921, расстраляна за сувязь з партыза-нам!.

БАКШТАЙ Ніна Сяргееўна, нарадзілася у 1927, расстраляна за сувязь з партыза-нам!.

БЕРАСЦЕНЬ Іван Мікалаевіч, нарадзіўся ѵ 1906, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ВЕСКА ДАБРЫГОРЫ

МАЦКЕВІЧ Віктар Дзям'янавіч, нарадзіуся ў 1918, расстраляны ў 1944 за сувязь з партызанам!.

МАЦКЕВІЧ Іііна Фёдараўна, нарадзілася ў 1922, расстраляна ў 1943 за сувязь з партызанам!.

МІНЁНАК Іосіф Раманавіч, нарадзіўся ў 1906, расстраляны ў 1942 за сувязь з пар-тызанам!.

МІНЁНАК Кірыла Раманавіч, нарадзіўся ў 1902, расстраляны ў 1942 за сувязь з партызанам!.

ОКУНЬ Лявон Данілавіч, нарадзіўся ў 1922, расстраляны ў 1942 за сувязь з пар тызанамі.

ШАРОЎСКАЯ Юлія Наўлаўна, нарадзілася ў 1908, расстраляна за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ЗАГРАДДЗЕ

БРОЎКА Мария Азарауна, нарадзілася ў 1920, партызанка бригады імя Данукалава, загінула 5.5.1944 ва Ушацкім р-не.

ПЕРАГУД Вольта Фёдараўна, партызан-ская сувязная, закатавана ў фашысцкіх за-сценках у канцы 1942 — начатку 1943.

ВЕСКА КОШЧАВА

КУЛЬГАВЫ Сямён АляксандравІч, нара-дзіўся ў 1929, расстраляны ў 1944 за пад-польную дзейнасць.

ЛАБАНАЎ Іван Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1919, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ЛАПЫ

ЛАНА Аляксандр Пятровіч, нарадзіўся ў 1895, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ЛАПА Пётр АляксандравІч, нарадзіўся ў 1925, расстраляны за сувязь з партызанам! ѵ 1943.

СКРАБЛО Всньямін Андрэевіч, нарадзіуся ў 1923, у партызанах з 1943, загінуў у 1943.

ВЕСКА НОВЫЯ РАНЧЫЦЫ

ЗУБЕЦ Захар, нарадзіўся ў 1905 у в. Палі-цы, яго сын 13 гадоў; ЗУБЕЦ Марфа Кіры-лаўна, нарадзілася ў 1910, расстраляны ў 1944 за сувязь з партызанам!.

МАРОЗ Павел Кірылавіч, нарадзіуся ў 1900, расстраляны ў 1944 за сувязь з парты-занам!.

ВЕСКА ПАЛІЦЫ

АТРАШЧОНАК Савелій Лаўрэнцьевіч, па-радзіўся ў 1911, у партызанах з 1943, за-гінуу’ у 1943.

СМАРЧКОЎ Іван Данілавіч. нарадзіўся ў 1920, у партызанах з канца 1941, загінуў у 1944.

ВЕСКА РЖАЎКА

БЕРДНІК Пётр Васілевіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, загінуу у 1943.

МАСАЛАЎ Пётр Іванавіч, нарадзіуся ў 1906, у партызанах з 1942, загінуў у 1943.

ШЫБЕКА Юрый Іванавіч, нарадзіўся ў 1921, у партызанах з 1942, загінуу у 1943.

ВЕСКА РУСІЛКІ

ТОЛАР Кірыла Іванавіч, нарадзіўся ў 1885, партызанскі сувязны, загінуў у 1943.

ВЕСКА САННІКІ

КЛЯЦКО Іван Васілевіч, нарадзіўся ў 1912, партызан, загінуў 10.6.1943.

ВЕСКА СЕМЯНЦОВА

СЕМЯНЕЦ Васіль АляксандравІч, пара дзіўся ѵ 1926, у партызанах з 1943, загінуў у 1943.

СЕМЯНЕЦ Уладзімір АляксандравІч, на-радзіўся ў 1924, у партызанах з 1943, за-гінуу' у 1943.

СЁМЯIIЕЦ Юрин Іванавіч, нарадзіўся ў 1924, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

Я1ЫБЕКА Алена Якаўлеўна, нарадзілася ў 1908, расстраляна ў 1943 за падпольную дзейнасць.

ШЫБЕКА Васіль Андрэевіч, нарадзіуся ў 1918, расстраляны ў 1943 за падпольную дзейнасць.

ШЫБЕКА Ганна Васілеўна, нарадзілася ў 1922, расстраляна ў 1943 за падпольную дзейнасць.

ШЫБЕКА Іван Васілевіч, нарадзіўся ў 1921, расстраляны ў 1943 за сувязь з пар-тызапамі.

ШЫБЕКА Канстанцін Васілевіч, нарадзіў-ся ў 1921, расстраляны ў 1943 за падполь-ную дзейнасць.

ЯКУШАЎ Васіль Якаўлевіч, нарадзіуся ў 1918, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА СТАРАДВОРЦЫ

ПРАВІЛАВА Надзея Апанасаўна, нарадзі-лася ў 1921, у партызанах з 1943, загінула ў 1944.

ШЫБЕКА Юрын Іванавіч, нарадзіўся ў 1927, у партызанах з 1943, загінуў 30.10. 1943 у в. Жарцы Сенненскага р-на.

ВЕСКА ХІЗАВЛ

ВЫСОЦКАЯ Марфа Фёдараўна, нарадзіяа-ся ў 1922, расстраляна за су вязь з партыза-нами

ЛЮБАЧКА Мікалай Міхайлавіч, нара-дзіўся ў 1910, расстраляны за сувязь з пар-тызанам!.

ЛЮБАЧКА Уладзімір Фядосавіч, нара-дзіўся ў 1925, расстраляны за сувязь з пар-тызанам!.

МЯДЗВЕДСКІЯ, два браты, навешаны гітлераўцамі ў 1942.

ОКУНЬ Антаніна Лляксееўна, навешана гітлераўцамі ў 1942.

ОКУНЬ Еўдакія Аляксееўна, нарадзілася ў 1926, расстраляна за сувязь з партыза-намі.

САЛОХА Васіль Яфімавіч, нарадзіўся ў 1924, расстраляны 'за сувязь з партызанамі.

ВЯРХОЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА АСКЕРЫ

ПІШЧЭЙКА Ігнат Цярэнцьевіч, нарадзіўся ў 1906, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА АСТРАВЫ

КРАЯНКОЎ Анатоль Фёдараніч, нара-дзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1943 у в. Астравы.

ВЕСКА БАРКУНЫ

РАМАНКЕВІЧ Фёдар Амосавіч, нарадзіўся ў 1919, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА ВАДАПОЕВА

ПЕЛІПЕНЕЦ Андрэй Карпавіч, нарадзіўся ў 1923, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА ВАСКРАСЕНЦЫ

АРЦЮХ Іван Аляксандравіч, нарадз!ўся ў 1918, партызан, загінуў у 1943.

АРЦЮХ Мікалай Ягоравіч, нарадзіўся ў 1927, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

АРЦЮХ Сямён Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1923, партызан, загінуў у 1943 у Сенненскім раёне.

ВЕСКА ВЯРХОЎЕ

АГЕЙЧАНКА Сяргей Міронавіч. нарадзіў-ся ў 1926, у партызанах з 1943, загі-нуў у 1944.

Брацкая магіла ў в. Вярхоўе, дзе паха-ваны:

АПІШЧАНКА Іван А., нарадзіўся ў 1924, партызан, загінуў у чэрвені 1944 у в. Шка-лёўка.

БАБРОВА Настасся Алякеандраўна. пара дзілася ў 1923, партызанка, забіта 10.4.1944 каля в. Сватаўка.

ГАЛЯНЕЎ Іван А., нарадзіўся ў 1924, партызан, загінуў у чэрвені 1944.

КАВАЛЕЎСКІ Алякссй Арцёмавіч, на-радзіўся ў 1925, перад вайной жыў у Сен-ненскім р-не, партызан, загінуў 27.11.1943 у в. Застарынке.

ПАСКАНБАЕЎ Яўген, нарадзіўся ў 1924, перад вайной жыў у г. п. Лёзна, загінуў 10.4.1944 у в. Сватаўка.

ПУГАЧОЎ Пётр I., нарадзіўся ў 1924, партызап, загінуў у чэрвені 1944 у в. Шка-лёўка.

СІНКЕВІЧ Іван Ягоравіч. нарадзіўся ў

1922,  партызан, загінуў у чэрвені 1944 у в. Луг.

ФЕДАРАЎ Аляксандр Сяргесвіч, нарадзіў ся ў 1922, партызан, перад вайной жыў у Віцобску, загінуў 23.11.1943 у в. Шкалёўка.

ШЫНКАРОЎ Сцяпан Емяльянавіч, нара-дзіўся ў 1918, партызан, загінуў 10.4.1944.

ВЕСКА ДРАБУШОВА

БЕЛАВУС Міхаіл Сцяпанавіч, нарадзіўся ў 1918, у партызанах з 1942, загінуў у 1942.

КАМОСКА Міхаіл Андрэевіч, нарадзіўся ў 1924, у партызанах з 1942, загінуў у 1943.

МАРОЗ Фёдар Макаравіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1944, прапаў без вестак.

ВЕСКА ЗАБАЛОЦЦЕ

ШУТ Андрэн Карпавіч, нарадзіўся ў 1914, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ШУТ Назар Карпавіч, нарадзіўся ў 1916, у партызанах э 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА ЗАСТАРЫННЕ

ПАЗНИК Надзея Еўдакімаўна, нарадзі-лася ў 1923, расстраляна за сувязь з пар тызанамі.

РУБІII Раман Маркавіч, нарадзіўся ў 1923, партызан брыгады імя Данукалава, прапаў без вестак 17.1.1944 ва Ушацкім р-не.

ШЛЫК Фёкла Сцяпанаўна, нарадзілася ў 1925, расстраляна за сувязь з партызанам».

ВЕСКА ЛУГ

ДЗЕНІСЕІ1АК Васіль Ігнатавіч, нарадзіўся ў 1926, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

СУХВАЛ Міхаіл Данілавіч, нарадзіўся ў

1923, у партызанах з 1944, загінуў у 1944.

ВЕСКА ЛЮЛЮКІ

ЗЯМКО Аляксандр Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1925, загінуў у час прымусовых работ.

ЗЯМКО Уладзімір Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1923, партызан, загінуў у 1943.

КАТАРЭЦ Павел Мікалаевіч, нарадзіўся ў 1925, загінуў у час прымусовых работ.

ПЛЯХНЕВІЧ Міхаіл Андрэсвіч, нарадзіўся ў 1923, у партызанах з 1942, загінуў у 1943.

НЯТРАШКА Дзмітрый Яфрэмавіч, нара-дзіўся ѵ 1922, у партызанах а 1944, загінуў у 1944.’

ПЯТРАШКА Марк Іванавіч, нарадзіўся ў 1913, партызан, загінуў у 1942.

ПЯТРАШКА Мікалай Васілевіч, у парты-занах з 1943, загінуў у 1944.

ПЯТРАШКА Міхаіл Платонавіч, нарадзіў-ся ў 1923, партызан, загінуў у 1942.

ПЯТРАШКА Яфім Лукіч, нарадзіўся ў 1902, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА МАШКІ

ЦВЯТКОЎ Уладзімір Кузьміч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, загінуў у

1944.

ВЕСКА ПАТАШНЯ

СЕМЯIIIДА Леанід Іванавіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

СЕМЯIIIДА Міхаіл Емяльянавіч, нарадзіў ся ў 1918, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА ПУГАЧКІ

ЛЕТКА Іван Пятровіч, нарадзіуся ў 1923, загіпуў у 1945.

ВЕСКА СВАТАЎКА

БАБАРЭНЬ Канстанцін Сямёнавіч, наря-да іўся ў 1910, падарваўся на мінс ў 1941.

ГАРНАК Мікалай Ягоравіч, нарадзіўся ў

1920, у партызанах з 1944, загіпуў у 1944.

ПЛЯХНЕВІЧ Міхаіл Прохаравіч, нарадзіў-ся ў 1920, партызан, загіпуў у 1944.

ВЕСКА СЕЛ НИ ЧА

МА РОЗ Вольта Цімафееўна, нарадзілася ў

1921, забіта ў 1943 за су вязь з партызанами

ТКАЧОІ1АК Валянцін Яфімавіч, нарадзіў ся ў 1922, партызан, загінуў у 1943.

ТКАЧОНАК Яфім Сяргеевіч, нарадзіўся ў 1902, забітй ў 1943 за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ШЧУКІ

ПАЗНЯК Міхаіл Міхеевіч, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ШЧУКА Леанід Ігнатавіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1944, загінуў у 1944.

ВЕСКА ЯКУБАЎШЧЫНА

АГЕЙЧАПКА Сяргей Міронавіч, нарадзіў-ся ў 1926, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

РАМАПКЕВІЧ Мікалай Клімавіч, на радзіўся ў 1922, у партызанах з 1943, за гінуў у 1944.

ДРАЗДОЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА БЕРАСНІ

АКУНЕВІЧ Якаў Кандратавіч, нарадзіўся ў 1913, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ББРАСЦЕПЬ Ефрасіння Андрэеўна, пара дзілася ў 1925, партызанка, загіпула ў 1944.

ВЕСКА БЫСТРЫ

БАБАЕД Мікалай Міронавіч, нарадзіўся ў 1895, расстраляни за падпольную дзей-насць.

ЯЦУК Андрэй Іванавіч, нарадзіўся ў 1900, расстраляни за сувязь э партызанам!.

ВЕСКА ВАРАХОБКІ

ВАРАХОБКА Алена Рыгораўна, нарадзі-лася ў 1920, расстраляна за сувязь з пар-тызанам!.

ВАРАХОБКА Матрона Іванауна, нарадзі-лася ў 1897, расстраляна за сувязь з парты-занам!.

ВАРАХОБКА Пастасся Рыгораўна, нара-дзілася ў 1922, расстраляна за сувязь з пар тызана.мі.

ВАРАХОБКА Піна Міхайлаўна, нарадзі-лася ў 1900, расстраляна за сувязь з пар тызанамі.

ВАРАХОБКА Пётр Яфімавіч, нарадзіуся ў 1915, расстраляни за сувязь з партыза-нам!.

ВАРАХОБКА Ульяна Дзмітрыеўна, пара дзілася ў 1915, расстраляна за сувязь з па ртызанамі.

ТКАЧЭНКА Зінаіда Аляксандраўна, па-радзілася ў 1925, расстраляна за сувязь з партызанам!.

ШУЛЬГА Алена Елісееўна, нарадзілася ў 1900, расстраляна за сувязь з партызанам!.

ШУЛЬГА Мария Усцінаўна, нарадзілася ў 1925, расстраляна разйм з бацькамі за сувязь з партызанам!.

ШУЛЬГА Усцін Цітавіч, нарадзіуся ў 1900, расстраляни за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ГАЛЫНІ

МАСТЫКАЎ Уладзімір Сцяпанавіч, пара дзіўся ў 1924, партызан, памёр 29.10.1943, пахавани ў в. Галині.

РУДЗЬКО Павел Іванавіч, нарадзіуся ў 1895, расстраляни за падпольную дзейнасць.

ШЭДЗІКАЎ Гепадзь Міхайлавіч. нарадзіў-ся ў 1925, загінуў 5.5.1943 у в. Царкавішча, пахавани ў в. Галині.

ВЕСКА ГАЛЬКІ

УМЕЦКІ Алякеей Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1923, расстраляни за падпольную дзейнасць.

ВЕСКА ДАВЫДКАВІЧЫ

МАТОРА Уладзімір Авяр'янавіч. нарадзіў-ся ў 1890, партызан, загінуў у палоне.

ПЯСОЦКІ Мікалай Цімафеевіч, нарадзіуся ў 1940, загінуў у 1944 ва Ушацкім р-не.

ЧАЧАНЕЦ Пётр Авяр'янавіч, нарадзіўся ў 1920, партызан, загінуў.

ВЕСКА ЖАРАБІКОВА

БЕРАСЦЕПЬ Рыгор Іванавіч, нарадзіўся ў 1924, расстраляни за падпольную дзейнасць.

ДРОЗД Я ў ген Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1923, расстраляни за падпольную дзейнасць.

ВЕСКА ЗАБОР Е

АКСЕНАЎ Кузьма Міхайлавіч. нарадзіўся ў 1900, партызан, загіпуў у в. Донцы.

БУРЫ НАВА Софія Сцяпанаўна, нарадзі-лася ў 1919, партызанка, загінула ад рук здрадпіка.

ГАРАЛЕВІЧ Уладзімір Нікадзімавіч, на-радзіўся ў 1920, памочнік камісара нарты-занскага ат рада, загінуў у 1944 у Чэр-веньскім р-не Мінскан вобл.

КАВАЛЕЎСКІ Канстанцін Барысавіч, на-радзіўся ў 1924, партызан, загінуў у 1943.

МАТОРА Аляксей Ціханавіч, нарадзіўся ў 1924, расстраляны.

МАТОРА Арцём Мацвеевіч, нарадзіўся ў 1910, партызан, прапаў без вестак.

МАТОРА Лідзія Прохараўна, нарадзілася ў 1924, расстраляна за сувязь з партыза-нам!.

МАТОРА Прохар Прохаравіч, нарадзіўся ў 1924, партызан бригади «За Савецкую Беларусь», загінуў.

МАТОРА Уладзімір Авяр'янавіч, нарадзіў-ся ў 1908, партызан, прапаў без вестак.

ПРОПІЧАНКА Іван Елісеевіч, нарадзіўся ў 1924, партызан, загінуў у 1944.

УСАЎ Андрэй Іванавіч, нарадзіўся ў 1909, партызан, прапаў без вестак.

ЧУКЛАЙ Іван Васілевіч, нарадзіўся ў 1912, партызан, прапаў без вестак.

IIIЫПУЛЯ Даніла Данілавіч, нарадзіўся ў 1915, партызан, эагінуў у 1943.

ВЕСКА ІЛЬЯГОВА

ВАРКУЛЕВІЧ Васіль Дзмітрыевіч, на-радзіўся ў 1924, перад вайной жыў у в. Ілья-гова, расстраляны за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ЛУКАШОЎКА

КАРПЕКА Іван Нічыпаравіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, прапаў без вестак.

КАРПЕКА Сяргей Нічыпаравіч, нарадзіўся ў 1927, партызан, прапаў без вестак.

ВЕСКА ПЯЦІГОРСК

МАРОЗ Мікалай Маркіянавіч, нарадзіўся ў 1913 у в. Сгпькаўшчына, перад ванном жыў у в. Няцігорск, партызан, загінуў у 1944.

СУДАК Ананас Харытонавіч, нарадзіўся ў 1914, партызан, загінуў.

СУДАК Леанід Сяргеевіч, нарадзіўся ў 1921, партызан, загінуў.

ВЕСКА СТРЫЖАВА

АСКЕРА Якута Паўлавіч, нарадзіўся ў 1912, партызан, нрапаў без вестак.

БАРАДУЛІН Яфім Ісакавіч, нарадзіўся ў 1904, партызан, загінуў у в. Нарэчча.

БАРАДУЛІНА Варвара Ісакаўна, нарадзі-лася ў 1905, партызанка, загінула ў в. Па-рэчча.

ВЫСАГОРАЦ Леанід Іванавіч, нарадзіўся ў 1922, партызан бригади «За Савецкую Беларусь», прапаў без вестак.

ВЫСАГОРАЦ Мікалай Іванавіч, нарадзіўся ў 1925, партызан бригади імя В. I. Чапаева, прапаў без вестак.

ВЫСАГОРАЦ Несцер Данілавіч, нарадзіў-ся ў 1918, партызан, прапаў без вестак.

ГАРАЛЕВІЧ Спірыдон Аляксеевіч, нара-дзіўся ў 1918, партызан, загінуў у 1944.

ДУХОВІЧ Ганна Алякгандраўна, нарадзі-лася ў 1920, расстраляна за сувязь з партыза-нам!.

ЗІНОЎЕЎ Васіль Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1918, партызан, забіты ў 1943 у в. Сасняни.

КАВАЛЕНАК Міхаіл Іванавіч. нарадзіўся ў 1904, партызан, прапаў без вестак.

КАРБОЎСКАЯ Рэгіна Іванаўна, нарадзі-лася ў 1925, расстраляна за сувязь з партыза-нам!.

КАРБОЎСКІ Іван Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1919, партызан, загінуў ва Ушацкім р-не.

КАРБОЎСКІ Лявон Сямёнавіч. нарадзіўся ў 1902, партызан бригади «За Савецкую Беларусь», загінуў у 1944 ва Ушацкім р-не.

КАРПАВА Марин Кандрацьеуна, нарадзі-лася ў 1906, сувязная, расстраляна ў в. Сі-роціна.

КАРПЕКА Аляксандр Макаравіч, нарадзіў-ся ў 1921, партызан, загінуў у 1943 ва Ушацкім р-не.

РАСАНЕЦ Мікалай Кузьміч, нарадзіўся ў

1922,  партызан бригади «За Савецкую Беларусь», загінуў у в. Крыжы Ушацкага р-на.

РАСАНЕЦ Міхаіл Сідаравіч, нарадзіўся ў 1923, партызан бригади «За Савецкую Бе-ларусь», прапаў без вестак.

РАСАНЕЦ Павел Фёдаравіч, нарадзіўся ў

1923,  партызан брыгади «За Савецкую Беларусь».

РУСЕЦКІ Ананас Антонавіч, нарадзіўся ў 1897, удзельнік грамадзянскай ванны, рас-страляны ў Бешанковічах.

РУСЕЦКІ Пётр Апанасавіч, нарадзіўся ў 1920, партызан, пахавани ў в. Зялёны Бор над Мінскам.

СТАЛЬМАКОЎ Ягор Цімафесвіч, нарадзіў ся ў 1919, партызан, прапаў без вестак.

ЧАЧАНЕЦ Канстанцін Міхайлавіч. на радэіўся ў 1922, партызан, камандзір узвода, прапаў без вестак.

ШЫПУЛЯ Дзмітрын Лукіч, нарадзіўся ў 1905, партызан, пранаў без вестак.

ШЫПУЛЯ Дз.мітрый Лявонавіч, нарадзіўся ў 1914, партызан брыгади «За Савецкую Беларусь», загінуў і пахавани ў Полац-кім р-не.

ПЛІСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА АБУХАВА

КАБЛУКОЎ Анатоль Фёдаравіч, нарадзіў-ся ў 1925, расстраляни за сувязь з партыза-нам!.

КАРПЕКА Канстанцін Іванавіч, нарадзіў-ся ў 1925, расстраляны за сувязь з пар-тызанам!.

СМЯШКОЎ Канстанцін Антонавіч, пара дзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, за-гінуў у 1944.

ВЕСКА АЛЕКСАНДРОВА

ГЛУСАЎ Аляксей Вікенцьевіч, нарадзіўся ў 1913, расстраляны за падпольную дзей наець.

ПІПКІИ Мікіта Іванавіч, нарадзіўся ў 1912, расстраляны за сувязь з партызанам!.

САВЕЛЬЕЎ Несцер Міхайлавіч, расстра-ляны за сувязь з партызанам!.

ШАЛУХІН Сцяпан Фёдаравіч, расстраляны ў 1941 за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ВЯДЗЕРАВА

ТАПОЛЬСКАЯ Ніна Кандрацьеўна, нара-дзілася ў 1926, у партызанах з 1943, загі-нула ў 1944.

ВЕСКА ГЛЕЙ

ВАКАНАЎ Ісай Паўлавіч, нарадзіўся ў 1895, расстраляны за сувязь з партызанамі.

ВЕСКА ЖАРКІ

ВАКАНАВА Усціння Якаўлеўна, нарадзі-лася ў 1912, расстраляна за сувязь з парты-занамі.

ВЕСКА ЖЫГАЛЫ

РУБЯПОК Якаў Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1916, расстраляны за сувязь з партызанамі.

ВЕСКА ЗАМАШЭННЕ

БАРЫСЕНКА Маўра Фядосаўна, нарадзі-лася ў 1892, расстраляна за сувязь з парты-занамі.

БУХАНАЎ Анатоль Ігнатавіч, нарадзіўся ў 1916, расстраляны за падпольную дзей-насць.

КІСЯЛЕЎ Павел Маркавіч, нарадзіўся ў 1908, расстраляны за сувязь з партызанамі.

ПАЛАВІНКА Сямён Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1919, расстраляны за сувязь з партыза-намі.

ВЕСКА ЗАСТАРЫННЕ

АЛЯКСЕЕЎ Алякссй Іванавіч, нарадзіўся ў 1897, расстраляны за сувязь з партыза-намі.

ДАДЗЕРКІН Якаў Іванавіч, нарадзіўся ў 1898, расстраляны за сувязь з партыза-намі.

ЛЯВОНАЎ Іван Арцем’евіч, нарадзіуся ў 1897, расстраляны за сувязь з партызанамі.

ВЕСКА КУПIНА

ГРУНТОЎ Андрэн Пятровіч, нарадзіўся ў 1900, разам з жонкай Ганнан Маркаўнай, дзецьмі Віктарам і Людмілай расстраляны за сувязь з партызанамі.

ЛАБЕЦКІ Пётр Дзмітрысвіч, нарадзіўся ў 1922, расстраляны за сувязь з партызанамі.

ВЕСКА ЛАТЫГАВА

ГРУНТОЎ Мікіта Пятровіч, нарадзіўся ў 1920, расстраляны за сувязь з партызанамі.

ВЕСКА ПАНКРАТАВА

ЛЯХОЎСКАЯ Валянціна Дзянісаўна, на-радзілася ў 1922, у партызанах з 1943, загінула ў 1944.

ЯНЕКІН Іван Сямёнавіч, нарадзіуся ў 1922, у партызанах з 1943, загінуў у 1943.

ВЕСКА ПЛІСЫ

ДЗЕГЦЯРОЎ Мяркурый Васілевіч, парты-зан, загінуў у 1944.

ЗАЙЦАЎ Клім Міхайлавіч. нарадзіўся ў 1912, расстраляны за сувязь з партыза-намі.

ВЕСКА І1ЯСОЧНАЯ

МАШКАПА Ў Мадэет Іванавіч, нарадзіўся ў 1926, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА ШУТЫ

СІ МА КОВА Настасся Тарасаўна, нарадзі-лася ў 1910 у в. Белее, перад вайной жыла ў в. Шуты, расстраляна за сувязь з парты-занамі.

ЮПАТАЎ Карп Яфімавіч, нарадзіўся ў

1914, расстраляны за сувязь з партызанамі.

♦ ♦ •

ВАКАНАЎ Рыгор Панфілавіч, нарадзіуся ў 1912, расстраляны за сувязь з партыза-намі.

КУЗНЯЦОЎ Кірыла Сцянанавіч, нарадзіуся ў 1890, расстраляны за сувязь з партызанамі.

РУБЕЖСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА ГАНКАВІЧЫ

САВЕЛЬЕЎ Мірон Аўдзеевіч, нарадзіўся ў 1917, партызан.

САЛОДКІ Лаўрэн Данілавіч, нарадзіуся ў 1913, партызан.

ВЕСКА ГАРБАЧЫ

БАРАНОК Сяргсй Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1922, партызан, загінуў у 1941.

ВЕСКА ДУБКІ

ВУЗ Мацвей Герасімавіч, нарадзіўся ў

1915, расстраляны за сувязь з партызанамі.

НІКІФАРЭНКА Савелій Ягоравіч, на-радзіўся ў 1916, партызан брыгады імя Данукалава, загінуу у 1944 ва Ушацкім р-не.

ВЕСКА ЗАСТАРЫННЕ

АДНАПАЛАЎ Фама Захаравіч, нарадзіуся ў 1892, расстраляны 12.9.1942 за сувязь з партызанамі.

ГРЫБУНОВА Зінаіда Кузьмінічна, пара дзілася ў 1921, партызанка, загінула ў 1944.

ІВАНОЎ Іван Рыгоравіч, нарадзіуся ў 1908, партызан, загінуў у 1944.

КАВАЛЕНКА Даяніе Астапавіч, нарадзіуся ў 1898, расстраляны 12.9.1942 за сувязь з партызанамі.

ВЕСКА ЗАХОДНА

КАМОВІЧ Сяргсй Данілавіч, нарадзіўся ў 1920, партызан, загінуў у 1944.

ВЕСКА КАЗІНАЕ СЯЛО

РАВЯК Павел Мікітавіч, нарадзіўся ў 1917, партызан, загінуў у 1944.

ВЕСКА БАРАНОВА

БАРАНОК Міхаіл Дзмітрысвіч, нарадзіў-ся ў 1922, партызан, загінуў у 1943.

ГАЛЫНЯ Капстанцін Якімавіч, нарадзіуся ў 1926, партызан, загінуў у 1944.

ГАЛЫНЯ Сяргсй Якімавіч, нарадзіўся ў 1917, партызан, загіпуў у 1943.

КАМОВІЧ Васіль Архінавіч, нарадзіуся ў 1926, партызан, загінуў у 1943.

КАМОВІЧ Настасся Мікітаўна, нарадзілася ў 1922, партызанка, загінула ў 1944.

ВЕСКА МАХАНЕВА

АКСЕНАЎ Аркадзь Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1928, партызан, загінуў у 1944.

АКСЕНАЎ Сямён Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1910, партызан, загінуў у 1943.

АКСЕНАЎ Сяргей Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1927, партызан, загінуў у 1944.

БАРАНОК Вольга Іванаўна, нарадзілася ў 1928, партызанка, загінула ў 1944.

БАРАНОК Ганна Міхайлаўна. нарадзілася ў 1927, партызанка, загінула ў 1944.

БАРАНОК Дзмітрый Ціханавіч, нарадзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1943.

БАРАНОК Іван Фролавіч, нарадзіўся ў 1922, партызан, загінуў у 1944.

БАРАНОК Лукаш Фролавіч. нарадзіўся ў 1920, партызан, загінуў у 1944.

БАРАНОК Ягор Ціханавіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

ГАНКОВІЧ Сцяпан Фядосавіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

СТАЛЬМАКОВА Валянціна Цімафееўна, нарадзілася ў 1928, партызанка, загінула ў 1944.

СТАЛЬМАКОЎ Ягор Цімафеевіч, нарадзіў-ся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

ВЕСКА ПАЖАРЫШЧА

БУКШТЫНАЎ Георгій Паўланіч, нарадэіў-ся ў 1915, лейтэнант, быў у партызанах, за-гінуў 27.12.1943 у в. Заходна.

ІСАЧАНКА Іван Мікалаевіч, нарадзіўся ў 1914, партызан, загінуў 7.9.1943 у в. шалами.

СЯМЁНАЎ Міхаіл Рыгоравіч, камісар 14-га атрада «Знііичальнік» партйзанскай бригады імя А. Ф. Данукалава, загінуў у ліпсні

1943.

ШАРСНЕЎ Ніліп Іванавіч, нарадзіўся ў 1903, партызан, загінуў у кастрычніку 1943 у в. Асавсц.

ВЕСКА РУБЕЖ

АКСЁНАЎ Канстанцін Яфімавіч, нарадзіў-ся ў 1918, партызан, загінуў у 1944.

* АКСЁНАЎ Міхаіл Яфімавіч, нарадзіўся ў 1922, партызан, загінуў у 1944.

БАТАЛКА Андрей Лявонавіч, нарадзіўся ў 1922, партызан, загінуў у 1944.

БАТАЛКА Сяргей Лявонаніч, нарадзіўся ў 1930, расстралянй 7.4.1944 за сувязь з пар-тызанам).

БАТАСЕХА Аляксандр Канстанцінавіч, нарадзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1944.

ГАНКОВІЧ Васіль Цімафеевіч, нарадзіўся ў 1922, партызан, загінуў у 1944.

ЛАТЫШАВА (Аксёнова) Лідзія Цітаўна, нарадзілася ў 1922, расстраляна ў 1944 за сувязь з партызанам!.

ШЭК Рыгор Цітавіч, нарадзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1944.

ВЕСКА ЦЕЛЯПН!

ГАНКОВІЧ Пётр Ягоравіч. нарадзіўся ў 1913, партызан, загінуў у 1944.

ГРЫБУНОЎ Піліп Аляксесвіч, нарадзіўся ў 1906, расстреляны ў 1942 за сувязь з партызанам!.

ГРЫБУНОЎ Сцяпан Аляксеевіч, нарадзіў-ся ў 1904, расстреляны ў 1942 за сувязь з партызанам).

КАЛОСКІН Навел Юнатавіч, нарадзіўся ў 1916, партызан, загінуў у 1942.

СІНКЕВІЧ Восін, нарадзіўся ў 1889, рас страляны ў 1942 за сувязь з партызанам!.

ШАРОЎСКІ Міхаіл Майсеевіч, нарадзіўся ў 1913, партызан бригады імя Данукалава, загінуў у 1944 ва Ушацкім р-не.

ШАРОЎСКІ Уладзімір Іванавіч. нарадзіўся ў 1910, партызан бригады імя Данукалава. загінуў 30.1.1944 ва Ушацкім р не.

СВЯЧАНСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА ДОЎГАЕ

МУХА Андрей Цімафеевіч, нарадзіўся ў

1922, партызан, загінуў.

ВЕСКА ЖАХОЎШЧЫНА

ШЫКУЛЯ Ліна Пракопаўііа, нарадзілася ў 1922, партызанка, крапала без вестак.

ВЕСКА ЛІЦВЯКІ

АНЦІХОВІЧ Авяр'ян Лукіч, нарадзіўся ў 1910, партызан, загінуў у 1943.

ГА РАЛ ЕВ 14 Мікіта Малахавіч. нарадзіўся ў 1908, расстреляны гітлераўцамі ў 1942.

ГАРАЛЕВІЧ Фёдар Міханлавіч, нарадзіў ся ў 1918, партызан, загінуў у 1943.

ЕСІНАЎ Ніліп Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1911, партызан.

КАВАЛЕЎСКАЯ Ефрасіння Максімаўна, нарадзілася ў 1886, расстраляна гітлераў-цамі ў 1943 за сувязь з партызанам).

КАВАЛЕЎСКАЯ Клаўдзія Іванаўна. пара дзілася ў 1922, расстраляна гітлераўцамі ў 1943 за сувязь з партызанам!.

КАВАЛЕЎСКІ Аляксандр Кандратавіч, на радзіўся ў 1912, партызан, загінуў у 1943.

КАНАПЕЛЬКА Васіль Парфір'евіч, на радзіўся ѵ 1910, расстреляны гітлераўцамі ў 1943.

КОРПУС Наталля Іванаўна, нарадзілася ў 1919, партызанка, загінула ў 1943.

ПЯСОЦКІ Іван Апанасавіч, нарадзіўся ў 1914, партызан, загінуў у 1943.

ВЕСКА САСНЯНЫ

ВАРАНЬКО Андрея Іванавіч. партызан, за гінуў у 1943.

МАЛАХ Сцяпан Пахомавіч, нарадзіўся ў 1886, удзельнік грамадзянскай ванны, расстреляны за сувязь з партызанам!.

МУХА Мікалан Аўрамавіч, нарадзіўся ў

1923, партызан бригады імя Леніна, загінуў у 1944.

СІНКЕВІЧ Ягор Іосіфавіч, нарадзіўся ў 1922, з 1943 партызан бригады імя Леніна, загінуў у 1944.

ВЕСКА СВЯЧА

КАВАЛЕЎСКІ Васіль Пятровіч, нарадэіўся ў 1924, партызан, загінуў у 1944.

КАВАЛЕЎСКІ Веньямін Іванавіч, на-радзіўся ў 1928, загінуў 12.11.1943 пры раз м і іі і ра на и н і да рог.

КАВАЛЕЎСКІ Уладзімір Інананіч, нара-дэіўся ў 1925, у 1943 вывезены ў Германію, назад не вярнуўся.

КРЫIIIЫН Аляксей Лявонавіч, нарадзіўся ў 1931, загінуў у 1943.

КРЫIIIЫН Капітон Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1931, загінуў у 1943.

КУЙКО Ніна Сільвестрауна, загінула 12.11. 1943 пры размініраванні да рог.

МАТУС Уладзімір Мацвеевіч, нарадзіўся ў 1928, партызан, загіпуў у 1944.

РАДЗЬКО Міна Кузьміч, нарадзіўся ў 1914, партызан, загінуў у 1943.

РУЖЫНСКІ Мяленцій Прохаравіч, на радзіўся ў 1914, партызан, загіпуў у 1944.

ВЕСКА IIIЫ ШОВ А

БУРАКОЎ Яўгей Інананіч, нарадзіўся ў 1923, з 1944 разведчык партызанская брыгады «За Савецкую Беларусь».

КОРПУС Петр Васілевіч, нарадзіўся ў 1913, партызан.

ЮШКОЎ Сяргей Фёдаравіч, партызан, за-гінуў у 1943.

СОКАРАЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА АРЛОВА

ГРЫЦКЕВІЧ Аляксей Андрэевіч, нарадзіў-ся ў 1925, расстраляны за падпольную дзей-насць.

ГРЫЦКЕВІЧ Андрэн Паўлавіч, нарадзіўся ў 1902, расстраляны за падпольную дзей-насць.

ГРЫЦКЕВІЧ Я гор Канстанцінавіч, на рад.зіўся ў 1923, у партызанах з 1942, за-гінуў у 1944.

ЦІХАНАЎ Ягор Мітрафанавіч, нарадзіўся ў 1903, расстраляны за падпольную дзейнасць.

ВЕСКА БІКЛОЖЫ

ЛЯ ВОШКА Віктар Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1924, перад вайной скончыў Лепельскае педагагічнае вучылішча, загінуў вясной 1944 ва Ушацкім р-не ў час блакады.

ЛЯ ВОШКА Уладзімір Якаўлевіч, нарадзіў-ся ў 1924, загінуў у 1944 ва Ушацкім р-не ў час блакады.

РАБЫШ Рыгор Ануфрыевіч, нарадзіўся ў 1900, расстраляны ў 1943.

СІ ДЛЯ РЭНКА Апанас Міхайлавіч, на радзіўся ў 1920, партызан, загінуў у краса віку 1944.

ВЕСКА БЫЧКОВА

СІНКЕВІЧ Мікалай Сяргеевіч, нарадзіўся ў 1924, з 1942 партызан брыгады «За Са-вецкую Беларусь», загінуў у 1944 у в. Са-рочына Ушацкага р-на.

ВЕСКА ГАЛІ

БА РАДУЛ ЬК А Уладзімір Сямёнавіч, на радзіўся ў 1923, партызан, прапаў без вестак.

КОРЗУН Антаніна Іванаўна, нарадзілася ў 1920, расстраляна за падпольную дзей-насць.                                          •

КОРЗУН Нічыпар Аляксесвіч, нарадзіўся ў 1893, расстраляны за падпольную дзей-насць.

ЦЯНЮГА Дзмітрый Трафімавіч, нарадзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1944.

ЦЯНЮГА Іван Трафімавіч, нарадзіўся ў 1923, партызан, загінуў у 1943.

ВЕСКА ГАРАНІ

ГРЫЦКЕВІЧ Аляксей Максімавіч, на-радзіўся ў 1922, у партызанах з 1943, за-мну}' у 1944.

ЗЯЗЮЛЬКІН Мікалай Аляксандравіч, на радзіўся ў 1908. у партызанах з 1943, за-гінуў у 1944.

КРАСКО Іван Іванавіч, нарадзіўся ў

1913, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

МАЦІЕЎСКІ Фама Мікалаевіч, нарадзіўсн ў 1914, у партызанах а 1943, загінуў у

1945.

ВЕСКА ГЛЕБАЎШЧЫНА

БУЯВЕЦ Аляксей Натапавіч, нарадзіўся ў 1926, партызан, быў изранены, праііаў без вестак у 1944 ва Ушацкім р-не ў час блакады.

БУЯВЕЦ Патан Аляксесвіч, нарадзіўся ў 1894, партызан, загінуў у 1944 ва Ушац кім р-не ў час блакады.

ПАЎЛАВА Лідзія Міхайлаўпа, нарадзілася ў 1913, перад вайной придавала настаў-ніцай, расстраляна ў 1942 за падпольную дзейнасць.

ПАЎЛАЎ Дзяніс Ігнатавіч, нарадзіўся ў

1914,  перад вайной працаваў старшынёй сельсавета, расстраляны ў 1942 за падполь-ную дзейнасць.

ПІСКУНОЎ Іосіф Міхайлавіч. нарадзіўся ў 1923. партызан, загінуў у 1943 каля в. Свяча.

ПІСКУНОЎ Пётр Якаўлевіч, нарадзіўсл ў 1902, у партызанах з 1942, прапаў без вестак.

ПІСКУНОЎ Фёдар Аляксандравіч, на радзіўся ў 1926, загіпуў у 1943 каля в. Са-рочына Ушацкага р-на.

ЦІХАНАВА Ганна Цімафееўна, нарадзі-лася ў 1910, расстраляна за падпольную дзейнасць.

ШАНО Цімафей Ісакавіч, нарадзіўся ў 1906, загінуў у партызанах у 1943.

ВЕСКА ДЫБАЛІ

ГАЛЬКОЎСКАЯ Ефрасіння Іванауна, на-радзілася ў 1927, партызанка, загінула ў 1943.

ДЫБАЛЬ Васіль Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1914, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ДЫБАЛЬ Ніна Аляксееўна, нарадзілася ў 1922, партызанка.

ВЕСКА ЖДАНОВА

ПЕТУХОВА Вера Васілеўна, нарадзілася ў 1918, загінула ў 1944 ва Ушацкім р-не ў час блакады.

ПЕТУХОЎ Пётр Васілевіч, нарадзіўся ў 1912, партызан, загінуў у 1944 ва Ушац-кім р-не ў час блакады.

ВЕСКА КАЗЛОЎШЧЫНА

БАРЫСЕВІЧ Апісій Аляксеевіч, нарадзіў-ся ў 1928» партызан, загінуў у 1943.

ЖАРНАСЕК Іван Сцяпанавіч, нарадзіўся ў 1904, партызан, загіііуў у 1944.

КЛЯЧКОЎСК! Іван Іванавіч, нарадзіўся ў 1920, партызан, загінуў у 1943.

КУПРЫЯНАЎ Антон Яфімавіч, нарадзіўся ў 1885, расстраляны за падпольную дзей-насць.

РАБЫШ Леанід Васілевіч, нарадзіўся ў

1921, партызан.

ВЕСКА МАРЦІНАВА

БАРЫСЕЦ Мікалай Сцяпанавіч, нарадзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1944.

ЖУРАЎ Віктар Дзмітрыевіч, нарадзіўся ў 1924, партызан, загінуў у 1944.

КАЗЮК Віктар Лукіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

ЛЕСІН Анатоль Паўлавіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

ПЕТУХОВА (Свяцінская) Ніна Міхайлаў-на, нарадзілася ў 1918, партызанка, загі-нула ў 1944.

ПЕТУХОЎ Аляксей Канстанцінавіч, на-радзіўся ў 1922, партызан, загінуў у 1944.

ПЕТУХОЎ Мікалай Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1914, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ПЕТУХОЎ Уладзімір Міхайлавіч, нарадзіў-ся ў 1924, партызан, загінуў у 1944.

ВЕСКА ПАЎАЗЕР’Е

БАРАДУЛЬКА Мікалай Канстанцінавіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

БАРАДУЛЬКА Міхаіл Канстанцінавіч, на-радзіўся ў 1924, у партызанах з 1942, за-гінуў у сакавіку 1944 ва Ушацкім р-не.

КОРЗУН Васіль Мікалаевіч. нарадзіўся ў

1922, з 1943 палітрук узвода партызанская бригади «За Савецкую Беларусь», загінуў у маі 1944.

КОРЗУН Васіль Нічипаравіч, нарадзіўся ў 1925, расстраляны за падпольную дзей-насць.

КОРЗУН Феня Нічыпарауна, нарадзілася ў 1923, расстраляна за падпольную дзей-наець.

ФРЭЙМАН Уладзімір Якаўлсвіч. нарадзіў-ся ў 1902, загінуў у партызанах.

ЦІХАІ1АВА Ала Ягораўна, нарадзілася ў 1927, расстраляна за падпольную дзей-наець.

ВЕСКА ПРУДЗІНЫ

ЧУКЛАЙ Іван Іванавіч, нарадзіўся ў 1920, з 1941 у партызанскія атрадзе «Ка-марова», загінуў у верасні 1942 каля в. Мяця-вічи Салігорскага р-на.

ВЕСКА САПЕГІ

ГАЙСЯПОК Леанід Прохаравіч, нарадзіўся ў 1916, партызан, загінуў у 1943.

ДУБКО Міхаіл Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

ДУБКО Павел Мікаласвіч, нарадзіўся ў 1914, навешаны ў в. Бачэйкава.

ДУБКО Пётр Мікалаевіч, нарадзіўся ў 1924, расстраляни ў 1942 за сувязь з пар-тызанам).

КАЗЛОЎ Анатоль Ільіч, нарадзіўся ў 1915, партызан, загінуў у 1943.

ЛАДЗІК Павел Максімавіч, нарадзіўся ў 1900, расстраляны ў 1942 за сувязь з пар-тызанам).

МАКАРАНКА Вольта Міхайлаўна. нарадзі-лася ў 1903, партызанка, загінула ў 1943.

САПЕГА Дзмітрый Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1919, партызан.

САПЕГА Іван Іванавіч, нарадзіўся ў 1913, партызан, загінуў у 1944.

ЦЯПЮГА Мацвей Мацвеевіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1943.

ВЕСКА СЛАБАДА

БАРАТЫНСКІ Баніфацый Антонавіч, на-радзіўся ў 1925, партызан бригади «За Савецкую Беларусь», загінуў у сакавіку 1944 ва Ушацкім р-не.

КАРНЕЕЎ Даніла Фадзеевіч, нарадзіўся ў 1917, партызан, загінуў.

ЦЕЦЕРАЎ Парфен Сцяпанавіч, нарадзіў-ся ў 1904, партызан, загінуў у 1942.

ВЕСКА СОКАРАВА

ВАЛЬКОЎСКІ Мікалай Ніканоравіч, на радзіўся ў 1917, партызан, загінуў у 1943.

ЗАХАРАВА Мария Васілеўна, нарадзілася ў 1910, у партызанах з 1942, загінула ў

1944.

ЗАХАРАЎ Міхаіл Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1905, партызан, загінуў у 1944.

КАНАПЕЛЬКА Міхаіл Харытонавіч, на радзіўся ў 1923, партйзап, загінуў.

КАНАПЕЛЬКА Сяргей Дзям’янавіч, на радзіўся ў 1922, партызан, загінуў.

ЛЯСНЕЎСКІ Іван Іванавіч, нарадзіўся ў 1922, партызан, прапаў без вестак 23.5.1944.

ПІСКУПОЎ Іван Сцяпанавіч, нарадзіўся ў 1912, загінуў у партызанах.

ВЕСКА ХОЦІНА

БУЛ О Клаўдзія Сцяпанаўна, нарадзілася ў 1903, расстраляна за падпольную дзей-наець.

БУРЖЫНСКІ Пётр Ваеілевіч, нарадзіўся ў 1893, расстраляни за падпольную дзей-наець.

ДАВАТАР Мария Кузьмінічна, нарадзі лася ў 1903, расстраляна ў студзені 1942 за падпольную дзейнаець разам з чацвярыма малалетнімі дзецьмі.

ДАВАТАР Ягор Іванавіч, нарадзіўся ў 1902, расстраляни за падпольную дзейнаець.

ДАКШАНІН Уладзімір Лявопавіч, на рад.зіўся ў 1919, у партызанах з 1942, памер ад ран у 1944.

ЛЯ ВОШКА Канстанцін Канстанцінавіч, нарадзіўся ў 1925, партызан, загінуў у

1943.

РАБЫШ Настасся Сямёнаўна, нарадзі-лася ў 1903, партызанка, загінула ў 1942.

СТАНІСЛАЎЧЫК Сямён Аляксеевіч. на-радзіўся ў 1890, расстраляны за падпольную дзейнаець.

ВЕСКА ЦУРАКІ

БЛРАДУЛЬКА Мікалай Уладзіміравіч, на-радзіўся ў 1922, партызан бригады імя В. 1. Чапаева, загінуў у ліпені 1944.

ВАСІЛЕНКА Аляксандр Сцяпанавіч, на-радзіўся ў 1919, партызан. памёр ад ран у

1944.

ВАСІЛЕНКА Аркадзь Сцяпанавіч, нара-дзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944.

ВАСІЛЕНКА Дзмітрый Данілавіч, пара дзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1943.

ВАСІЛЕНКА Іван Данілавіч, нарадзіўся ў 1924, партызан, загінуў у 1944.

ВАСІЛЕНКА Павел Яфімавіч, нарадзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1944.

ВАСІЛЕНКА Фёдар Данілавіч, нарадзіўся ў 1914, камісар партызанскага атрада імя Р. I. Катоўскага, загінуў у 1944 ва Ушац-кім р-не ў час блакады.

ХАЛІПСКІ Міхаіл Якаўлсвіч, нарадзіўся ў 1920, партызан, загінуў у 1944.

ВЕСКА ЯРМОЛАЎШЧЫНА

СІНКЕВІЧ Пётр Дзмітрыевіч, нарадзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1944.

СІНКЕВІЧ Эдуард Маркавіч, нарадзіўся ў 1926, загінуў у 1944 на Уиіачах.

БАРАДУЛЬКА Іван Парфенавіч, нарадзіў-ся ў в. Жаранькова Уіпацкага р-на, рас-стреляны за падпольную дзейнасць.

БЛРАДУЛЬКА Фёдар Антонавіч, пара дзіўся у 1925 у в. Лішакі, партызан, за-гінуў у 1943 ва Ушацкім р-не.

ДАНЧАНКА Хрысанф Інананіч, нарадзіўся ў 1922, партызан бригады «За Савецкую Беларусь», прапаў без вестак у час блакады.

ШЫДЛОЎСКІ Аляксандр Мікаласвіч, на радзіўся ў 1909 у в. Баграцы, партызан, загінуў у 1944.

ШЫДЛОЎСКІ Павел Мікаласвіч, нарадзіў ся ѵ 1906 у в. Баграцы, партызан, загінуў у 1944.

СОРЖЫЦКІ СЕЛЬСАВЕТ •

ВЕСКА БЕРАШЭЎЦЫ

ГЕНЕРАЛАВА Матрона Іванаўна, рас-стреляна.                               •

ГЕНЕРАЛАВА Юлія, партызанка.

ГЕПЕРАЛАЎ Іван Іванавіч, партызан.

ГЕНЕРАЛАЎ Мікалай Цімафсевіч, пар-тызан.

ЖЫГУНОЎ Андреи Фёдаравіч, партызан.

КАЗІМІРАЎ Павел, расстраляны.

КАМІНСКІ Фёдар Іванавіч, нарадзіўся ў 1921, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА БЕРКАВА

АДАМОВІЧ Савелій Міронавіч, парадзіўся ў 1905, партызан.

БАБРОЎ Аляксандр Іванавіч, нарадзіўся ў 1928, партызан, загінуў у 1942.

КАЛКОЎ Аляксандр Пракопавіч, партызан.

КАЛКОЎ Віктар Пракопавіч, партызан.

КАЛКОЎ Пракоп Андрэевіч, партызан.

ВЕСКА БУД31ЛАВА

СІМАКОЎ Павел Ягоравіч, партызан.

ВЕСКА ВЯЖЫШЧА

АБЛЯЦОВА Ганна Мартынаўна, расстра-ляна.

АБЛЯЦОВА Ганна Паўлаўна.

АБЛЯЦОВА Мария Емяльянаўна, парты занка.

АБЛЯЦОВА Матрона Герасімаўна, парты-занка.

АБЛЯЦОВА Падзея Мікалаеўна, парты-занка.

АБЛЯЦОЎ Андрэй Паўлавіч, расстра ляны.

АБЛЯЦОЎ Мікалай Данілавіч, партызан.

АБЛЯЦОЎ Пётр Мікаласвіч, партызан.

АБЛЯЦОЎ Рыгор Мікаласвіч, партызан.

АЎСЮКОВА Таццяна Рыгораўпа, рас-стра ля на.

БРАДЗІНСКАЯ Ганна Мартынаўна, на радзілася ў 1905, расстреляна за сувязь з партызан амі.

ГЛЫЗДОВА Валяпціна Васілеўна, парты-занка.

ЖОРАВА Мария Трафімаўна, расстре-ляна.

МАТУСЕВІЧ Валяпціна Уладзіміраўна, партызанка, загінула ў 1944.

МАТУСЕВІЧ Уладзімір Аляксандравіч, партызан, загінуў у 1944.

МАЦЮШЭНКА Сямён Ільіч, партызан.

ПАЖАРЫНА Матрона Пятроўна, нарадзі-лася ў 1918, расстраляна ў 1943 за сувязь з партызанамі.

РЫБАЧОНАК Уладзімір Сямёнавіч, рас-страляны.

ВЕСКА ГНЯЗДЗІЛАВА

ВАХЛЕЕЎ Аляксандр Мікітавіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ПАТАПЕНКА Барыс Захаравіч, нарадзіўся ў 1908, расстраляны ў 1942 за сувязь з партызанамі.

ПАТАПЕНКА Іван Апанасавіч, расстра-ляны.

РАЎКОЎ Пётр Нічыпаравіч. расстраляны.

ВЕСКА ДАШКАВА

КРАЯНКОЎ Анатоль Фёдаравіч, нарадзіў-ся ў 1925, у партызанах з 1942, загінуў у 1943, нахаваны ў в. Астравы.

СІНКЕВІЧ Уладзімір Фёдаравіч, нарадзіў-ся ў 1927, расстраляны за падпольную дзей-насць.

ЯРОХА Таццяна Фёдараўна, нарадзілася ў 1922, партызанка брыгады імя Данукалава, загінула ў 1944 ва Ушацкім р-не.

ВЕСКА ДУБРОВА

БЕЛЕЗЯКОЎ Іван Васілевіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, камандзір узво-да, загінуў у 1944.

ВЯРЦЁЛКА Васіль Ігнатавіч, нарадзіўся ў 1918, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ВЯРЦЕЛКА Іван Андрэевіч, нарадзіўся ў 1916, у партызанах з 1942, загінуў у 1943.

КАЛКОВА Марыя Міхайлаўна, нарадзілася ў 1922, у партызанах з 1942, загінула ў 1943.

ВЕСКА ЖАВУРЫ

КРАСОЎСКАЯ Ірына Пятроўна, парты-занка.

ЛАТЫШАЎ Канстанціп Касьянавіч, пар-тызан.

МАЦВЕЕЎ Анатоль Сямёнавіч, партызан.

РЫБАКОЎ Міхаіл Пятровіч, партызан.

веска забелле

ВЕЛЯЗЕКА Анатоль Васілевіч, нарадзіўся ў 1925, расстраляны ў 1942 за падпольную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Васіль Лявонцьевіч, нарадзіў-ся ў 1927, расстраляны ў 1942 за над-польную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Васіль Цітавіч, расстраляны за падпольную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Віктар Пілінавіч, нарадзіўся ў 1927, расстраляны ў 1943 за падпольную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Вольта Ягораўна. нарадзі-лася ў 1895, расстраляна ў 1942 за пад-польную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Галіна Лявонцьеўна, нарадзі-лася ў 1922, расстраляна ў 1942 за пад-польную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Ганна Ягораўна, расстраляна ў 1942 за падпольную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Дзмітрый Лявонцьевіч, рас-страляны ў 1942 за падпольную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Еўдакія Якаўлеўна, нарадзі-лася ў 1888, расстраляна ў 1943 за пад-польную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Іван Астапавіч, нарадэіўся ў 1927 расстраляны за надпольную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Іван Ягоравіч, нарадзіўся ў 1921, расстраляны ў 1943 за падпольную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Настасся Ягораўна, нарадзі-лася ў 1907, расстраляна ў 1942 за пад-польную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Павел Канстанцінавіч, нара-дзіўся ў 1925, расстраляны ў 1942 за пад-польную дзейнасць.

ВЕЛЯЗЕКА Піліп Паўлавіч, нарадзіўся ў 1888, расстраляны ў 1943 за надпольную дзей-насць.

ВЕЛЯЗЕКА Фёдар Астапавіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ВЕЛЯЗЕКА Фёдар Цімафеевіч, нарадзіўся ў 1924, расстраляны ў 1943 за падпольную дзейнасць.

ГРЫГОР’ЕЎ Аляксей Міхайлавіч, нара-дзіўся ў 1916, расстраляны ў 1942 за над польную дзейнасць.

ДАЎГЯЛА (лльвестр Андрэевіч, парадэіўся ў 1890, расстраляны ў 1942 за падпольную дзейнасць.

ЗІНКЕВІЧ Уладзімір Іванавіч, нарадзіўся ў 1928, у партызанах з 1942, загіпуў у 1943.

СКАРЫНКІН Іван Іванавіч, нарадзіўся ў 1890, расстраляны ў 1943 за падпольную дзейнасць.

СКАРЫПКІНА Настасся Іванауна, пара дзілася ў 1923, расстраляна ў 1942 за пад-польную дзейнасць.

ВЕСКА ЗА МОШ IIIА

АЗАРАЎ Андрэй Іванавіч. расстраляны.

ЖЫГУНОЎ Яфім Іванавіч, нарадзіўся ў 1910, у партызанах з 1942, загінуў у 1942. КАIIКО Даніла Мікітавіч, расстраляны.

КАПКО Кузьма Іванавіч, расстраляны.

КАПКО Я гор Мікітавіч, расстраляны.

ПЕРАГУД Мацвей Ціханавіч, расстраляны.

ПЕРАГУД Яўгепія Мацвееўна, расстра ляна.

ВЕСКА КУДЗЯНЫ

ЗУВАКІН Васіль Захаравіч. нарадзіўся ў 1925, у партызанах/з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА ЛІХАЧЫ

ДАЎГЯЛА Ананас Карпавіч, расстраляны.

ДАЎГЯЛА Ягор Лявонцьевіч, расстраляны.

ВЕСКА ЛІХОШ ЫНА

АДАМОВІЧ Павел, партызан, загінуў у 1944.

ВУБЯНКОЎ Міхаіл Сяргеевіч, партызан, загінуў у 1944.

КА БА НАВА Еўдакія Ягораўна, расстра-ляна ў 1942.

КАБАНАвА Яўгенія Ягораўна, нарадзілася ў 1921, расстраляна ў 1942.

КАЛКОВА Ганна Емяльянаўна, нарадзі-лася ў 1896, расстраляна ў 1942.

КАЛКОЎ Пётр Дзмітравіч, партызан з 1942, загінуў у 1943.

КАЛКОЎ Пётр, расстраляны ў 1942.

МУРАШКА Ніліп Фаміч, расстреляны ў

1942.

ПУТАВА Матрона Макараўна, партызанка з 1943, за гі пула ў 1944.

ПУТАЎ Александр Паўлавіч, нарадзіўся ў 1924. партызан, загінуў у 1944.

ПУТАЎ Віктар Паўлавіч, нарадзіўся ў 1926, расстраляны ў 1942.

...У нартызанскан пёсцы Ліхошына люта-валі карнікі. На вачах у Віці Путава фа-шисты па-зверску раснравіліся з яго старэй-ніымі сябрамі-камсамольцамі. Схапілі і Віцю. Яму и рананавалі выкупіць жыццё здрад ніцтвам — паказаць усе партызанскія сем’і ў вёсцы. Над дулам аўтамата хлопчика вялі на доўгай вуліцы. Перад кожнай хатай прыпынак:

- Тут?

    - Не.

Калі ён сказаў «не» каля апошііяй хаты, фашист вйстраліў яму ў патыліцу...

...Худзенькі русавалосы хлопчик, які яшчэ зусім нядаўна насіў ніянерскі гальштук. Толь кі што бачыў ён страшную смсрць сваіх таварышаў, недаў, што яго чакае... Аднак не здрыганулася яго мужнае сэрца. У нарта сцвярджаў «не», калі нраходзіў над вокнамі партызанскіх хат. Не захацеў купіць сабе жыццё цаной подласці. Ці ж тэта не подзвіг?

ПУТАЎ Міхаіл Сцяпанавіч, партызан з 1942, загінуў у 1944.

ПУТАЎ Навел Максімавіч, расстраляны ў

1942.

ПУТАЎ Рыгор Аляксандравіч, нарадзіу-ся ў 1925, партызан з 1943, загінуў у 1944.

ПУТАЎ Сяргей Аляксандраніч, нарадзіў-ся ў 1923, расстрел ян и ў 1942.

САБАЛЕЎСКАЯ Ганна Сямёнаўна, пара дзілася ў 1898, расстреляна ў 1942 за сувязь з партызанамі.

САБАЛЕЎСКАЯ Ніна Цімафееўна, нара-дзілася ў 1921, расстреляна ў жніўні 1941 з трохмесячным сынам.

САБАЛЕЎСКІ Аляксей Цімафеевіч, на-радзіўся ў 1926, расстраляны ў 1942.

ВЕСКА ПАДАКІ

РАЎКОЎ Мікалай Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1943, загінуў у 1944.

ВЕСКА РАВЯКІ

РАЎКОЎ Мікалай Міхайлавіч. партызан.

ВЕСКА СІНІЦЫ

НУШНЕЎ Антон Еўдакімавіч. нарадзіўся ў 1881, расстраляны ў 1941 за нашкоджанне налявога кабелю.

ВЕСКА СІНЯНЫ

БАРСУКОЎ Дзмітрый Тарасавіч, расстре-ляны за сувязь з партызанамі.

БАРСУКОЎ Іван Сяргеевіч, расстреляны за сувязь з нартызанамі.

КРАСАЧКІН Іпан Андрэевіч, расстраляны за сувязь з партызанамі.

ЛЮЦКО Міхаіл Емяльянавіч, расстре-ляны за сувязь з партызанамі.

СУШЧЭЎСКАЯ Настасся Іванаўна, рас страляна за сувязь з партызанамі.

СУШЧЭЎСКІ Кірыл Барысавіч, расстра ляны за сувязь з партызанамі.

СУШЧЭЎСКІ Фёдар Андрэевіч, расстра ляны за сувязь з партызанамі.

ШАХОРСКІ Раман Цярэнцьевіч, расстра-ляны за сувязь з партызанамі.

ШАХОРСКІ Філімон ДзянІсавіч, расстра ляны за сувязь з нартызанамі.

ВЕСКА СОРЖЫЦА

АДАМОВІЧ Іван Цімафеевіч, расстреляны.

АДАМОВІЧ Канстанцін Канстанцінавіч, нарадзіўся ў 1925, расстраляны ў 1942 за ііадпольную дзейнасць.

АДАМОВІЧ Сцяпан Цімафеевіч, партызан, расстреляны.

АНУ IIIЧ АНКА Мікалан Андрэевіч, на-радзіўся ў 1916, партызан бригады імя Да-нукалава, загінуў 30.8.1943.

БІБЕР Уладзімір, партызан.

БЫКАЎ Навел Ульянавіч, расстраляны.

ДАДЗЕРКІН Фядос, расстраляны.

КРАЎЧАНКА Пётр Сідаравіч, нарадзіўся ў 1923, у партызанах з 1942, загінуў у 1943.

МАЗНІКАЎ Савелій Сафопавіч, партызан.

САБАЛЕЎСКІ Уладзімір Сямёнавіч, пар-тызан.

САКАЛОЎСКАЯ Вольта Іванаўна, пар-тызанка.

САКАЛОЎСКАЯ Клаўдзія Ягораўна, пар-тызанка.

САКАЛОЎСКІ Уладзімір Ягоравіч, парты зап.

ЦЕРАХАЎ Іван Трафімавіч, расстраляны.

ЦЯЛЯПАЎ Міхаіл Міхайлавіч, расстре-ла н и.

ЦЯЛЯПАЎ Міхаіл Фёдаравіч, расстраляны.

ШЭМБЕЛЬ Уладзімір Уладзіміряніч, на-радзіўся ў 1925, партызан бригады імя Да-нукалава, загінуў у 1944 ва Ушацкім р-не.

ВЕСКА СТРЭЛІШЧА

КАРАЛЕЎ Александр Захаравіч, рас-страляны.

САКАЛОЎСКАЯ Ірына Пятроўна. рас-стреляна.

ЯРОХА Алнксей Міхайлавіч, партызан.

ЯРОХА Лукер'я Міхайлаўна, партызанка.

ЯРОХА Марыя Фёдараўна, расстреляна.

ЯРОХА Ніна Міхайлаўна, расстраляна.

ЯСКЕВІЧ Вольга Фёдараўна, расстраляна.

ЯСКЕВІЧ Ефрасіння Васілеўна, партіи занка.

ЯСКЕВІЧ Мікалан Арцёмавіч, партызан.

ЯСКЕВІЧ Настасся Піліпаўна, расстра-ляна.

ВЕСКА ХОЛМ

СТУКАНАВА Арына Парфенаўна, нара-дзілася ў 1888, расстраляна ў 1942 за сувязь з партызанамі.

СТУКА НАВА Кацярына Іванаўна, нара-дзілася ў 1916, расстраляна ў 1942 за сувязь з партызанам!.

СТУКАПАЎ Пётр Іванавіч, нарадзіўся ў 1914, расстраляны ў 1942 за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ЧАРНАГОСЦЕ

АДАМОВ!Ч Генадзь Мікалаевіч, нарадзіўся ў 1925, расстралянй ў 1942 за сувязь з партызанам!.

АДАМОВІЧ Лідзія Кірылаўна, нарадзілася ў 1930, расстраляна ў 1944 за сувязь з партызанам!.

АДАМОВІЧ Міхаіл Васілевіч, нарадзіўся ў 1924, расстралянй ў 1942 за сувязь з партызанам!.

ДАДЗЕРКІН Іван Іванавіч, нарадзіўся ў 1918, расстралянй ў 1941 за сувязь з пар тіізанамі.

КАВАЛЕЎСКІ Іван Іванавіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

КАМОВІЧ Вольга Парфенаўна, нарадзі-лася ў 1922, ѵ партызанах з 1943, загінула ў 1943.

ЛАЗАРАЎ Аляксандр Цітавіч, нарадзіўся ў 1923, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ЛАЗАРАЎ Аляксей Прохаравіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

СІНКЕВІЧ Валянцін Абакумавіч. нарадзіў-ся ѵ 1924, у партызанах з 1944, загінуў у 1944.

СІНКЕВІЧ Васіль Савельевіч. нарадзіўся ў 1928, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

СІНКЕВІЧ Мікалай Савельевіч. нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, камандзір брыгаднай разведкі, загінуў у 1944.

СІНКЕВІЧ Савелій Іосіфавіч, нарадзіўся ў 1890, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

СІНКЕВІЧ Таццяна Абакумаўна, нарадзі-лася ў 1921, у партызанах з 1942, загінула ў 1944.

ВЕСКА ШЧАКАТОЎШЧЫНА

БУЛАНАЎ Антон Сазонавіч. расстра-ляны.

БУЛАНАЎ Міхаіл Антонавіч, расстраляны.

МЯДЗВЕДСКІ Міхаіл Рыгоравіч, расстра-ляны.

МЯДЗВЕДСКІ Цімафен Рыгоравіч, рас-страляны.

БЕЛЯЗЕКА Пётр Сяргеевіч, нарадзіўся ў 1912 у в. Чарнаручна, у партызанах з 1942, загінуў у 1942.

ГАПЧАРОЎ Аляксандр Іосіфавіч, нарадзіў-ся ў 1910, камісар 5-га атрада 1-й Віцеб-скай бригады, загінуў у 1943.

УЛЬСКІ ПАСЯЛКОВЫ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА БОРтыІКІ

АЎСЮКОЎ Аркадзь Сямёнавіч, нарадзіўся ў 1917, партызан, загінуў у 1944 у час про-рыву блакади.

АЎСЮКОЎ Мітрафан Мікалаевіч, нарадзіў-ся ў 1898, у партызанах з ліпеня 1942, эа-гінуў у 1944 у час прорыву блакади.

ГАМЗЮК Ягор Піліпавіч, партызан, загі-нуў у 1944 у час прариву блакади.

КАЗЛОЎ Фёдар Ануфрыевіч. расстраляны ў 1944 за паднольную дзейнаець.

МАСЬКО Якаў Кірылавіч.

МЯДЗЮПІКА Дзмітрын Канстанцінавіч, партызан, загінуў у 1944 у час прариву блакади.

МЯДЗЮПІКА Л I., МЯДЗЮПІКА II. Е.,

МЯДЗЮШКА II. I., расстраляни за сувязь 3 партызанам!.

МЯДЗЮПІКА Рыгор Іванавіч, расстраляны за сувязь з партызанам!.

МЯДЗЮШКА Фёдар Канстанцінавіч, пар-тызан, загінуў у 1944 у час прариву блакади.

САДОЎСКІ Ягор Канстанцінавіч, пара дзіўся ў 1911, з 1943 партызан бригады «За Савецкую Беларусь», расстраляны ў г. п. Ула.

ЯЦУК Павел Данілавіч. нарадзіўся ў 1923, партызан атрада імя М. А. Шчорса, загінуў у 1944 у час прорыву блокады.

ВЕСКА БРОДЫ

ЖДАНОВІЧ Алена Іванаўна. нарадзілася ў 1924, пород ванной предавала настаў-ніцан у Талачынскім р-не, у час войны раз-ведчица 1-й Віцебскай партызанской брига-ды, загінула ў 1944.

ВЕСКА ДВОРПІКІ

БАРАДЗЮЛЯ Валерий Фёдаравіч, расстра ляны ў маі 1944 за паднольную дзейнаець.

БАРАДЗЮЛЯ Ганна Сямёнаўна, расстра-ляна ў маі 1944 за паднольную дзейнаець.

БАРАДЗЮЛЯ Ганна Фёдараўна, расстра ляна ў маі 1944 за подпольную дзейнаець.

БАРАДЗЮЛЯ Іван Рыгоравіч, расстраляны ў маі 1944 за паднольную дзейнаець.

БАРАДЗЮЛЯ Фёдар Арцёмавіч, расетраля ны ў маі 1944 за паднольную дзейнаець.

ГРЫЦКЕВІЧ іван Несцеравіч, расстра-ляны ў 1942 за сувязь з партызанам!.

ГРЫЦКЕВІЧ Песцер Сцянанавіч, расстра ляны ў 1942 за сувязь з партызанам!.

ДВОРПІК Іосіф Мікалаевіч. партызан бригады імя В. Г. Чапаева, загінуў вясной 1944.

МАРОЗ Амос Фокавіч, расстраляны за сувязь з партызанам! ў 1943.

ОКУНЬ Мікіта Піліпавіч, расстраляны ў 1943 за сувязь з партызанам!.

ВЕСКА ДУБІШЧА

ЛЯ ВОШКА Ігнат Лявонавіч, расстраляны ў 1944 за падпольную дзейнаець.

ЛЯ ВОШКА Міхаіл Антонавіч. расстреляны ў 1944 за падпольную дзейнасць.

ВЕСКА ЗАРЭЧЧА

ГАЙЛОЎ Аляксандр Пахомавіч, нарадзіўся ў 1910, партызан бригады «За Савецкую Беларусь», загінуў у 1944.

КОПЫШАВА Мария Сямсйаўна, нарадзі-лася ў 1920, у партызанах з 1942, загінула ў 1943.

КОНЫШАЎ Сяргсй Іванавіч, нарадзіўся ў 1920, партызан бригады імя В. I. Чапаева, загінуў у 1943 у час выканання баявога за-дания.

КОРЗУН Аляксандр Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1910, у партызанах з ліпеня 1943, за-гінуў вясной 1944.

СМАЛЯРОЎ Леанід Фёдаравіч, нарадзіўся ў 1925, з 1943 партызан бригады «За Савецкую Беларусь», загінуў у 1944.

СМАЛЯРОЎ Мікалай Міхайлавіч, нарадзіў-ся ў 1905, расстраляны за падпольную дзей-насць.

ВЕСКА КА РА II ЕВА

Веска Каранёва разам з жыхарамі спалена ў сакавіку 1943 г. Было спалена 32 жыхары, 20 двароў. Вядомы настунпыя прозвііцчы загінуўшых:

МАРОЗ Мііпа, 3 гады.

МА РОЗ Каця, 5 гадоў.

МАРОЗ Галя, 6 гадоў.

МА 1*03 Раня, 7 гадоў.

МАРОЗ А.

МАРОЗ А. А.

МАРОЗ А. А.

МАРОЗ А. А.

МАРОЗ А. Д,

МАРОЗ В. С.

МАРОЗ Г. К.

МАРОЗ Е. В.

МАРОЗ Е. 1.

МАРОЗ Е. М.

МАРОЗ Е. И.

МАРОЗ Е. С.

МАРОЗ I. I.

МАРОЗ I. Л.

МАРОЗ 1. С.

МАРОЗ К.

МАРОЗ М. В.

МАРОЗ М. К.

МАРОЗ М. Л.

МАРОЗ М. Л.

МАРОЗ Н. I.

МАРОЗ II. Д.

МАРОЗ П. I.

МАРОЗ X. А.

РАБЧЫПСКІ I. С.

РАБЧЫПСКІ I. С.

РАБЧЫПСКІ М. С.

ВЕСКА ПАНІ33Е

КАСЦЮКОВІЧ Зінаіда Гаўрылаўна, на радзілася ў 1929, эагінула ў 1944 у час пра-рыву блакады.

МЯДЗЮШКА Валянціна Міхайлаўна, рас стреляна ѵ 1944 за падпольную дзейнасць.

МЯДЗЮШКА Мікалай Міхайлавіч, рас стреляны за су вязь з партызанам!.

МЯДЗЮШКА Міхаіл Мікалаевіч, расстра-ляны ў 1943 за сувязь з партызанам!.

МЯДЗЮШКА Міхаіл Міхайлавіч, расстра-ляны ў 1944 за падпольную дзейнасць.

МЯДЗЮШКА Уладзімір Якаўлсвіч, рас стреляны ў 1944 за падпольную дзейнасць.

ГАРАДСКІ ПАСЕЛАК УЛА

АЗАРКЕВІЧ Пётр Францавіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з 1942, загінуў у 1942.

АЛЕШЧАПКА Валянцін Пракопавіч, на радзіўся ў 1925, у партызанах з чэрвеня 1942, загінуў 3.5.1944 у час прарыву бла-кады.

АЛЕШЧАНКА Піна Кузьмінічна. нарадзі-лася ў 1914, расстраляна вясной 1942 як жонка камандзіра партызанскага атрада.

АЎСЕЕПКА Пётр Іосіфавіч, нарадзіўся ў 1912, у партызанах з 1943, загінуў у 1946 пры абясшкоджанні міны.

БАРДАШЭВIЧ Іосіф Іванавіч, нарадзіўся ў 1924, у партызанах з 1942, загінуў у 1944 у час блакады.

БАРЫСЕНАК Мікалай Аляксандравіч, на радзіўся ў 1923, у партызанах з ліпеня 1942, заТінуў у 1944 у час блакады.

БАРЫСЕНАК Мікалай М., у партызанах з ліпеня 1942, загінуў у 1943 у час выка-нання баявога задания.

БУХАЛАВА Піна Пятроуна, нарадзілася ў 1920, у партызанах з 1942, загінула ў 1944 у час блакады.

БУХАЛАЎ Аляксандр Калінавіч, нарадзіў-ся ў 1913, у партызанах з ліпеня 1942, загінуў у кастрычпіку 1942.

ВЯТОХА Георгій Парфір'евіч, нарадзіўся ў 1924. з ліпеня 1942 у партызанская брыгадзе імя В. 1. Чапаева, загінуў у маі 1943 у час выкипания баявога задания.

ГАЙСЯНОК Леанід, з 1942 у партызанская брыгадзе імя В. I. Чапаева.

ГАЛУБІЦКІ Іван Пятровіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з 1942. разведчик брыга-ди імя В. I. Чапаева, загінуў у чэрвеиі 1944.

ГАРЭЛІК Аляксандра Іванаўна, нарадзі-лася ў 1924, з ліпеня 1942 медсястра пар-тызгріскай бригады імя В. I. Чапаева, за-гінула 5.5.1944 у час блакады.

ГАРЭЛІК Міхаіл Іванавіч, нарадзіўся ў 1928. у партызанах з верасня 1943, загінуў у маі 1944 у час блакади.

ГІТЛІНА Раіса Давыдаўна, расстраляна ў снежні 1941.

ГРЫГОР’ЕЎ Валянцін Мацвеевіч, на-радзіўся ў 1926, партызан, загінуў у 1944.

ГРЫГОР’ЕЎ Іван Мацвеевіч, нарадзіўся ў 1923, з ліпеня 1942 у партызанская брыгадзе імя В. I. Чапаева, ад’ютант ка-місара брыгады, загінуў у 1944 у час блакады.

ГРЫГОР’ЕЎ Мікалай Мацвеевіч. нарадзіў-ся ў 1923, партызан, загінуў у 1944.

ДАНІЛЕВІЧ Матрона Арцем'еўна, пара дзілася ў 1888, расстраляна ў 1944 за над-польную дзсйнасць.

ДАНІЛЕВІЧ Ульяна Сямёнауна, нарадзі-ласн ў 1909, расстраляна ў 1944 за падполь-ную дзсйнасць.

ДЫШЫНСКІ Яўген Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1924, у партызанах з 1942, загіпуў у 1943 у час виканання баявога задания.

ІГНАТОВІЧ Аляксандр Сяргеевіч, з ліпеня 1942 у партызанская брыгадзе імя В. I. Ча-паева, эагінуў у 1943 у час виканання баявога задания.

ІГНАТОВІЧ Уладзімір Сяргеевіч, нара-дзіўся ў 1925, партызан, загінуў у 1944 у час блакады.

КАРАНЕЎСКІ Іван Фсдаравіч, нарадзіў-ся ў 1905, з ліпеня 1942 камісар парты-занскай брыгады імя В. I. Чапаева, загінуў у маі 1944 у час нрарыву блакады.

КАРАНЕЎСКІ Пётр Еўдакімавіч, нарадзіў ся ў 1902, у партызанах з чэрвеня 1943, загіпуў у 1944 ва Ушацкім р-не у час блакады.

КРАЎЧАНКА Міхаіл Пахомавіч, КРАЎ-ЧАНКА Аляксандра. іх дзеці: КРАЎЧАНКА Барыг Міхайлавіч, КРАЎЧАНКА Зінаіда Мі-хайлаўна і не двое дзяцей, КРАЎЧАНКА Канстанцін Міхайлавіч, КРАЎЧАНКА Ула-дзімір Міхайлавіч, расстраляны ў 1943 за су вязь з партызанам і.

МАЛЬЦАЎ Уладзімір Іванавіч, нарадзіў-ся ў 1926, з чэрвеня 1943 партызан атрада імя М. А. Шчорса партызанская брыгады імя В. I. Чапаева, загінуў у 1944.

МАРОЗ Віктар Рыгоравіч, нарадзіўся ў 1922, у партызанах з чэрвеня 1942, загінуў у 1943 при викапанні баявога задания.

МАРОЗ Мария Дзмітрыеўна, расстраляна за су вязь з партызанам і.

МАРОЗ Мікалай Дзмітрыевіч, расстраляны за су вязь з партызан а мі.

МАРОЗ Ульяна Дзмітрыеўна, расстраляна за сувязь з партызанамі.

МАРОЗ Юрый Лаурэнцьевіч. нарадзіўся ў 1927, з верасня 1943 у партызанская брыгадзе імя В. I. Чапаева, загінуў у маі 1944 у час нрарыву блакады.

НЕСЦЕРАЎ Мікалай Аляксесвіч. нарадзіў-ся ў 1918, камандзір узвода атрада імя М. А. Шчорса партызанский брыгады імя В. I. Чапаева, загінуў у 1943 пры викапанні баявога задания.

НЯДЗВЕДСКІ Мікалай Васілевіч, нарадзіў-ся ў 1907, у партызанах з 1942, загінуў у 1943 пры викапанні баявога задания ў

в. Усаі Ушацкага р-на.

• » ♦

АЎРАМЕНКА Аляксандр, лейтэнант Чир вонай Арміі, закончйў курсы падрыўнікоў, быў закінуты ў раён Мінска. Траніў у палов праз некалькі дзен, але уцёк з лагера, што размяіпчаўся ў Уле. Стаў падрыўніком, вы конваў абавязкі палітрука ўзвода ў парты-занскай брыгадзе Раманава. Зноў трапіў у палон і расстраляны.

ВЕСКА УЛЬЯНАЎКА

БАРАДУЛЯ Вера Пятроўна, нарадзілася ў 1921, партызанка брыгады імя В. I. Чапаева, загінула ў 1944.

КОРЗУН Іван Анісімавіч, нарадзіўся ў 1925, у партызанах з верасня 1942, загінуў у 1944 у час блакады.

ЦЯНЮГА Аляксандр Аляксесвіч. нарадзіў ся ѵ 1918, у партызанах з 1942, загінуў у 1944.

ЦЯНЮ ГА Іван Васілевіч, нарадзіўся ў 1902, у партызанах з верасня 1942, загінуў у 1943 у час виканання баявога задания.

ВЕСКА ФРОЛКАВІЧЫ

ДЫБАЛЬ Я гор Якаўлевіч, нарадзіўся ў 1914, расстраляны ў 1943 за падпольную дзеннасць.

ВЕСКА ШАВУРЫНА

ВАСЕХА Вольга Паулауна, расстраляна за падпольную дзеннасць.

ВАСЕХА Зінаіда Кандрацьеўна, расстра-ляна за падпольную дзеннасць.

ВАСЕХА Павел Фадзеевіч, расстраляны за падпольную дзеннасць.

ДВОРНІК Еўдакія Рыгораўна, расстраляна за падпольную дзсйнасць.

ДУБКО Дзмітрый Сцяпанавіч, партызан, загінуў.

ЯКУБАВА Валянціна Сямёнаўна, рас-страляна за сувязь з партызанамі.

ЯКУБАВА Зінаіда Сямёнаўна, расстраляна ў 1943 за сувязь з партызанамі.

ЯКУБАВА Надзея, расстраляна ў 1943 за сувязь з партызанамі.

ЯКУБАЎ Аляксандр Данілавіч. расстра-ляны ў 1943 за сувязь з партызанамі.

ЯКЎБАЎ Мікалай Сямёнавіч, расстраляны ў 1943 за сувязь з партызанамі.

ЯКУБАЎ Прохар Гсрасімавіч, нарадзіўся ў 1910, у партызанах з 1943, загінуў у кра-са віку 1944.

ЯКУБАЎ Сямён Данілавіч, партызан, за-гінуў.

ЯСКУН Надзея Іванауна, расстраляна ў 1943 за сувязь з партызанамі.

ЗАГІНУЎШЫЯ ПАРТЫЗАНЫ, ПАДПОЛЬШЧЫКІ I МІРНЫЯ ЖЫХАРЫ УРАДЖЭНЦЫ ВЁСАК БЕШАНКОВІЦКАГА I КАЎЛЯКОЎСКЛГА СЕЛЬСКІХ САВЕТАЎ, ЯКІЯ АДЫШЛІ Ў 1985 г. ДА ШУМІЛІНСКАГА РАВНА*

БЕШАНКОВІЦКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА БАНДАРОВА

АЎЧЫННІКАЎ Павел Восіпавіч, нара-дзіўся ў 1912, расстреляны гітлераўцамі за падпольную дзейнасць.

ВЕСКА БОНЬКІ

ЯРОШЧАНКА Мікіта Міхайлавіч, на-радзіўся ў 1900, расстреляны гітлераўцамі за падпольную дзейнасць.

ВЕСКА ДВОРЫШЧА

ШЧАДРОВА Фёкла Нічыпарауна, нарадзі лася ў 1912, расстреляна карнікамі за пад-польную дзейнасць.

Я ЦУН Александра Фёдора ў на, нарадзілася ў 1924, расстраляна фашыстамі за сувязь з партызанамі.

ЯЦУК Александра Фсдараўна, нарадзілася ў 1923, расстраляна гітлераўцамі за пад-польную дзейнасць.

ЯЦУК Ефрасіння Мацвееўна, нарадзілася ў 1922, расстраляна за падпольную дзейнасць.

ЯЦУК Рыгор Данілавіч. нарадзіўся ў 1917, расстреляны за падпольную дзейнасць.

ЯЦУК Рыпіння Ізафатаўна, нарадзілася ў 1890, расстраляна за падпольную дзейнасць.

ВЕСКА ЗАРУЧЭЎЕ

ВАРКУЛЕВІЧ Васіль Дзмітрыевіч, нара-дзіўся ў 1924, расстреляны гітлераўцамі за сувязь з партызанамі.

ВЕСКА ПОЛЬКАВІЧЫ

БАРАНАЎ Фёдар Васілевіч, нарадзіўся ў 1912, расстреляны за падпольную дзей-насць.

БЕР АС ЦЕН Ь Ліна Андрэеўна, нарадзілася ў 1925, расстраляна за падпольную дзей-насць.

ЛЯЎКОВІЧ Цярэнцій Сямёнавіч, нарадзіў-ся ў 1904, расстреляны гітлераўцамі за сувязь з партызанамі.

ШНЯК Зоя Кандратаўна, нарадзілася ў 1895, расстраляна за падпольную дзейнасць.

ШНЯК Федер Ульянавіч, нарадзіўся ў 1912, расстреляны за падпольную дзейнасць.

КАЎЛЯКОЎСКІ СЕЛЬСАВЕТ

ВЕСКА БЕЛЬКАВА

ВАРКУЛЕВІЧ Барыс Макеімавіч, пара дзіўся ў 1918, партызан, загінуў.

ВАРКУЛЕВІЧ Марыя Іванаўна, нарадзі-лася ў 1920, партызанка, загінула.

ВЕСКА КРЫ ВОЕ СЯЛО

У брацкай магілц разам з савецкімі воі-намі, што загінулі пры вызваленні раёна, па хаваны наступныя партызаны:

АРЭХАЎ Пётр Фёдаравіч, загіпуў 2.10.1943 у в. Духровічы.

БАБАЕД Рыгор, загінуў ў 1943.

КУЦЕНКА Прохар Якаўлсвіч, загінуў у

1943.

МАРОЗ Рыгор, загінуў у 1943.

МАСТАВІК Іван Ігнатавіч, нарадзіўся ў 1912, загінуў 20.4.1944 у в. Духровічы.

САНДЛЕР Ісак, загінуў у 1943.

СВ I НІИ Анатоль Аляксеевіч, нарадзіўся ў 1919, загінуў 10.9.1942 у в. Казлы Віцеб-скага р-на.

ЦАПЛІН Алексей Харытонавіч, загінуў у

1942.

ВЕСКА ЛЮБІЧЫ

ШАЛАПАХІН Кузьма Фаміч, нарадзіўся ў 1900, расстреляны фашыстамі за падполь-ную дзейнасць.

ВЕСКА МЯСАЕДЫ

ЛАЗУКА Антон Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1908, у партызанах з 1944, загінуў у 1944.

ВЕСКА НОВАЕ СЯЛО

ІЛЫНЕЦ Марыя Нарфенауна, нарадзілася ў 1919, у партызанах з 1942, загінула ў

1943.

ВЕСКА СТРАЛКІ

АЎСЮКОЎ Петр Нічыпаравіч, нарадзіўся ў 1924, у партызанах з 1942, прапаў без вестак.

БАРЫСЕНКА Браніслау Сяргесвіч, нара дзіўся ў 1920, у партызанах з 1942, загі-нуў у 1944.

♦ Кніга «Память. Шумилинский район» выйшла ў 1985 г.

ПАРТЫЗАНЫ БРЫГАДЫ А. Ф. ДАНУКАЛАВА, ЯКІЯ ЗАГІНУЛІ НА ТЭРЫТОРЫІ БЕШАНКОВІЦКАГА РАЁНА

АНТОНЕНКА Сяргей Дзмітрыевіч, пара дзіўся ў 1924 у в. Манулкі Віцебскага р-на, загінуў 2.11.1943 кали в. Астроўна.

БАЗЫЛЕНКА Мікалай Міхайлавіч, пара дзіўся ў 1916 у в. Ласасіна Віцебскага р-на, загінуў 2.11.1943 каля в. Моханева.

ГАЛЕНАЎ Іван Іванавіч, нарадзіўся ў 1924 у в. Макарава Віцебскага р-на, загінуў

26.11.1943 у в. Асінаўка.

ЕЛЯНЕЎСКІ Міхаіл Пятровіч, нарадзіўся ў 1925 у в. Слідчаны Чашніцкага р-на, загінуў 20.11.1943 у в. Вада ноева.

ЗАВАТАРАЎ Аляксандр Мікалаевіч, нара дзіўся ў 1916 у Ніжагародскай вобл., загінуў

4.9.1943 у в. Заходна.

ІЎЛІЕЎ Аляксандр Пятровіч, нарадзіўся ў 1907 у Маскве, загінуў 18.10.1943 у в. Вада-ноева.

КАВАЛЁЎ Андрэй Арцёмавіч, нарадзіўся ў 1925 у Віцебску, загінуў 26.11.1943 у

в. Пікалёўка.

КАНАНЕНКАЎ Анатоль Нічыпаравіч, на радзіўся ў 1923 у Віцебску, загінуў 16.10. 1943 каля в. IПаламы.

КАНДРАТОВІЧ Раман Нічыпаравіч, на радзіўся ў 1918 у в. Касінічы Мінскан вобл., загінуў у в. Шыпулі.

МАТУЗАЎ Захар Назаравіч, нарадзіўся ў 1919 у в. Нанкратава Магілёўскай вобл., памёр ад ран 2.5.1943 у в. Царкавішча.

РАМАН АЎ Леанід Мікалаевіч, нарадзіўся ў

1922  у Віцебску, загінуў 16.10.1943 у

в. Шаламы.

САВІЦКІ Віктар Міхайлавіч, нарадзіўся ў 1925 у в. Паршчэўшчына Чашніцкага р-на, загінуў 15.8.1943 у в. Пясочня.

УТКІН Барыс Іванавіч, нарадзіўся ў

1923 у в. Маіпканы Сеннснскага р-на, за гінуў 29.10.1943 у Бешанковіцкім р-не.

ФЁДАРАЎ Аляксандр Сяргеевіч, нарадзіў-ся ў 1922 у Віцебску, загінуу 26.11.1943 у в. Шкалсўка.

ЯФІМАЎ Дзмітрын Мікалаевіч, нарадзіўся ў 1926 у Арлоўскай вобл., прапаў без вестак 23.10.1943 каля в. Бачэйкава.

Да спіса загінуўшых партызан і мірных жыхароў (злева на-права): В. М. Дыбаль, в. Дыбалі, М. М. Петухоў, в. Марцінава, М. В. Захарава, в. Сокарава — усе Сокараўскі ссльсавет; Я. I. Жыгуноў. в. Замоіпіпа Соржыцкага сельсавета; М. С. Коны шава, в. Зарэчча Ульскага пассавета.

ВОИНЫ КРАСНОЙ АРМИИ, ПОГИБШИЕ ПРИ ОБОРОНЕ

И ОСВОБОЖДЕНИИ БЕШЕНКОВИЧСКОГО РАЙОНА И ЗАХОРОНЕННЫЕ НА ЕГО ТЕРРИТОРИИ

БЕШЕН КОВИ ЧСКИЙ ПОСЕЛКОВЫЙ

СОВЕТ

ЗАХОРОНЕН НЕ В ГОРОДСКОМ ПОСЕЛКЕ БЕШЕНКОВИЧИ

АГАЧЕВ Игнатый Филиппович, род. в 1919, Мари-Турекский р н Марийской АССР, сер-жант 219-го гв. стрелкового полка, погиб

25.6.1944 у пос. Стрелка.

АННУКАЛОВ Сагбай, род. в 1909, Чарский р и Семипалатынской обл., рядовой 44-й мотострелковой бригады, погиб 26.6.1944 у д. Дворище.

АКАШИН Никифор Федорович, род. в 1926, Кузоватовский р-н Ульяновской обл., рядо-вой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

27.6.1944.

АЛЕКСЕЕВ Константын Архипович, род. в 1921, Алтайский край, рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Му-рашки.

АЛТЗЕЦЕР Меер Моисеевич, г. Витебск, капитан, зам. командира батальона по по-литчасты 213-го гв. стрелкового полка, погиб

1.7.1944.

АНОСОВ Илья Яковлевич, род. в 1925, Крутынскнй р-н Омской обл., мл. лейтенант, командир стрелкового взвода 213-го гв. стрел-кового полка, погиб 25.6.1944 у г. п. Бешеіі-ковичи.

АРАЕВ Иван Васильевич, род. в 1926, Кузоватовский р-н Ульяновской обл., рядо-вой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

БАЗАРНОВ Иван Григорьевич, род. н 1900, погиб 4.7.1944.

БЕЛОЗЕРОВ Федор Михайлович, г. Ново-сибирск, командир отделения 213-го гв. стрел кового полка, погиб 29.6.1944.

БЕЛОУСОВ Иван Гаврилович, ст. лейте-нант, погиб 30.6.1944.

БЕльнИКОВ II. А., рядовой, погиб в июне

1944.

БЕРУЛАВА Макар Ерастович, род. в 1918, Зугдидский р и Грузинской ССР, старшина, командир отделения 219-го гв. стрелкового полка, погиб 28.6.1944 у пос. Стрелка.

БОЧЕРОВ Василий Григорьевич, род. в 1922, рядовой, погиб 26.6.1944.

БРАЖНИКОВ Степан II иколаевич, рядо-вой, погиб 24.6.1944.

БУЛ ЫЛ КИН Александр Павлович, род. в 1926, Венгеровский р-н Новосибирской обл., рядовой 139-го гв. стрелкового полка, погиб

26.6.1944.

ВЕЛЬЧИНСКИИ Иван Венедиктович, род. в 1900, ст. лейтенант, погиб в июне 1944.

В ЕР И Ч ЕВ Арсентый Фадеевич, род. в 1917, мл. сержант, погиб 30.6.1944.

ВЛАСЕНКО Александр Николаевич, сер -жант, радист 97-го гв. артыллерийского полка, утонул 26.6.1944 при форсировании Запад-ной Двины у г. п. Бешенковичи.

ВЛАСОВ Петр Степанович, род. в 1911.

Орловская обл., ст. сержант, командир отде-ления 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

ВОЛКОВ Александр Васильевич, род. в 1926, рядовой, пулеметчик 139-го гв.стрелко-вого полка, умер от ран 27.6.1944.

ВОЛКОВ Иван Мартынович, род. в 1899, Городищепский р-н Пензенской обл., рядовой, командир отделения 935-го стрелкового пол-ка, погиб 25.6.1944.

ВОЛЬЧУК Василий Наилович, род. в 1912, Хмельницкий р-н Хмельницкой обл., рядовой, пулеметчик 213-го гв. стрелкового полка, по-гиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

ВОРОБЬЕВ Григорий Федорович, род. в 1924, г. Бийск Алтайского края, рядовой 139-го гв. стрелкового полка, умер от ран

26.6.1944.

ГАВРИЛОВ Михаил Андреевич, г. Вельск Архангельской обл., ст. лейтенант, зам. ко-мандира батальона 213-го гв. стрелкового пол ка, умер от ран 4.7.1944.

ГОЛОВЕШКИП Константын Васильевич, сержант, погиб 4.7.1941.

ГОРЕЦКИЙ Андрей Павлович, лейтенант, погиб в июне 1944.

Помніку гонарпартызанскіхатрадаў «Сібірак» і імя В. I. Чапаева ў вёсцы Чанавічы.

ГОРЛОВА Татьяна Никандровна, старши на медслѵжбы, погибла 4.7.1944.

ГОРНЯКОВ Петр Петрович, род в 1914.

г. Обоянь Курской обл., рядовой 213-го ГВ. стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

ГУСЕВ Прокопий Афанасьевич, род. в 1910, Волгоградская обл., сержант, командир отделения 213-го гв. стрелкового полка, по-гиб 25.6.1944 у д. Мурашки.

ДАВЫДОВ Иван Макарович, сержант, по гиб в июне 1944.

ДОВИЛЬМАН Арон Хаимович, род. в 1911,

г.  Чимкент, лейтенант, командир взвода химзащиты 31-го гв. стрелкового полка, погиб 29.6.1944.

ДОРДА Петр Яковлевич, рядовой, погиб

25.6.1944.

ДРИГАЛЮК Николай Васильевич, род. в 1903, г. Кременец Тернопольской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

25.6.1944.

ДРОВОРУБ Федот тымофеевич, род. в 1899, Киевская обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у д. Мурашки.

ДРУЖИНИН Андрей Михайлович, род. в 1915, Челябинская обл., рядовой, теле фонист 213-го гв. стрелкового полка, погиб

25.6.1944 у д. Мурашки.

ЖАДОВ Василий Андреевич, род. в 1909, ефрейтор, погиб 27.6.1944 у д. Макаровичи.

ЖУКОВ Владимир Петрович, род. в 1911, Пошехонский р-н Ярославской обл., ст. сер жант 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

ЗАСУХ ЙН Дмитрий Афанасьевич, род. в 1923, Томский р-н Томской обл., рядовой 219-го стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у пос. Стрелка.

ЗАХАРОВ Иван Емельянович, род. в 1908, Борисовский р-н Белгородской обл., рядовой 213-го стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у

д. Мурашки.

ЗУЛИН Алексей Петрович, род. в 1906, Сузунский р-н Новосибирской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

ИВАНОВ Иван Михайлович, ст. сержант, погиб в июне 1944.

ИВАНОВ Федор Антонович, род. в 1925, Новокузнецкий р-н Кемеровской обл., сер-жант 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

КАЛАШНИКОВ..., сержант.

КАРПАЧЕВ Павел Андреевич, род. в 1924, Курская обл., рядовой, разведчик 219-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у пос. Стрелка.

КАРПЮК Иван Васильевич, род. в 1905, Млиновский р-н Ровенской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

КАСКИБАЕВ Зияд, род. в 1912, Жана семейский р н Семипалатынской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

КАТЮК Л. С., ст. лейтенант, погиб в июне

1944.

КАУТАЕВ Мирсорд Назимович, род. в 1920, ст. лейтенант, погиб 29.6.1944.

КИРИЛЮК Александр Дмитриевич, капи-тан, погиб в июне 1944.

КИРЮШКИН Геннадий Яковлевич, род. в 1926, Марийская АССР, рядовой 219-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у пос. Стрелка.

КЛЕВОВ Александр Лазаревич, род. в 1925, Городецкий р-н Нижегородской обл., мл. сер-жант, командир отделения 219-го гв. стрелко-вого полка, погиб 25.6.1944 у пос. Стрелка.

КОМКОВ Владимир Иванович, род. в 1926, Рыбповский р-н Рязанской обл., гв. рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

КРАСНОПЕРОВ Петр Александрович, род. в 1926, Новокузнецкий р-н Кемеровской обл., рядовой 139-го гв. стрелкового полка, погиб 26.6.1944.

КУДРЕШОВ Иван Иванович, сержант, погиб 25.6.1944 у пос. Стрелка.

КУЗНЕЦОВ Константын Михайлович, род. в 1901, Сасовский р-н Рязанской обл.. рядо вой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

КУРОПОТЕПКО Иван Маркович, рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

ЛАВРИК Григорий Андреевич, род. в 1913, ст. сержант, погиб 30.6.1944.

ЛАРЮтыН Сергей Иванович, род. в 1926, Орловская обл., рядовой 213-го гв. стрелко-вого полка, погиб 27.6.1944.

ЛЕБИДЕНКО Михаил Степанович, рядо вой, погиб 29.6.1944.

ЛОГИНОВ Анатолий Михайлович, род. в 1907, Юринский р-н Марийской АССР, в Красной Армии с 1942, рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 26.6.1944 у д. Му-рашки.

ЛУГОВСКИП Николай Петрович, Герой Советского Союза (статью о нем см. в разделе «Павечпа ў памяці»).

ЛУПИКОНЕНКО Федор Фомич, род. в 1906, Киевская обл., рядовой, пулеметчик 213-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

МАИЛАКОВ Итул, рядовой, погиб 1.7.1944.

МАКАРОВ Дмитрий Максимович, род. в 1925, Лев-Толстовский р-н Липецкой обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

23.6.1944 у д. Мурашки.

МАКСИМОВ Александр Сергеевич, род. в 1926, Гаврилово-Посадский р-н Ивановской обл., рядовой 213-го стрелкового полка, по-гиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

МАКСИМЧУК Родион Кузьмич, род. в 1900, Здолбуновский р-н Ровенской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

МАЛКИН Владимир Ильич, род. в 1925, Новоспасский р-н Ульяновской обл., погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

МАЛЫШЕВ Михаил Петрович, сержант, погиб 29.6.1944.

МАЛЫШКИН Сергей Семенович, род. в 1922, рядовой, погиб 10.7.1944.

МАЛЬКОВ Николай Николаевич, рядовой, погиб 25.6.1944.

МАРТЫНОВСКИЙ Феофан Тарасович, род. в 1906, Острожский р-н Ровенской обл., рядовой 935-го стрелкового полка, погиб

25.6.1944.

МАРТЫНЧЕНКО Мирон Васильевич, род. в 1926, Хабарский р-н Алтайского края. рядовой 139-го гв. стрелкового полка, погиб

26.6.1944.

МЕДВЕДЕВ Николай Ефимович, род. в 1926, Тюпскнй р-н Иссык-Кульской обл., рядовой 935-го стрелкового полка, погиб

25.6.1944.

МЕЛЬКОВ Егор тымофеевич, род. в 1914, Ковылкинскин р-н Мордовской АССР, ст. сержант, пом. комвзвода 139-го гв. стрелко-вого полка, погиб 26.6.1944.

МЕЛЬНИЧУК Иван Яковлевич, род. в 1925,

г. Кременец Тернопольской обл.. рядовой 213-го стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у д. Мурашки.

МЕРАТОВ Михаил Иванович, род. в 1925, погиб в июне 1944.

МЕСТОВСКИЙ Иосиф Филимонович, род. в 1923, рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

МЕТЕЛ ЮК Игнат Фомич, род. в 1910, Дубновский р-н Ровенской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944 У Д- Мурашки.

МИРОНОВ Виктор Иосифович, род. в 1926, Саратовская обл., рядовой 213-го гв. стрелко кого полка, погиб 25.6.1944.

МОВСИСЯН Азот Агоджановнч, род. в 1922, рядовой, погиб 1.7.1944.

МУРАВЬЕВ Владимир Иванович, род. н 1899, майор, погиб в июне 1944.

НАГОРНЫЙ Григорий Илларионович, майор.

НИКОЛАЕВ Чайжелеон Эрдемиевич, род. в 1924, Акшинский р-н Читынской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

НОРКИН Григорий Ефимович, род. в 1916, г. Томск, лейтенант, командир взвода 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

ОСИПОВ Александр Ефимович, род. в 1926, Моркинский р-п Марийской АССР, ря-довой 219-го гв. стрелкового полка, погиб

25.6.1944 у пос. Стрелка.

ОШ ИН Федор Васильевич, род. в 1912, Кадомский р-н Рязанской обл., сержант 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

ПАДАЛКО Анатолий Георгиевич, ст. сер-жант. погиб 26.6.1944.

ПЕТРОВ Николай Никифорович, род. в 1926, Павлодарская обл., рядовой 935-го стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

ПЕЧНИКОВ Григорий Михайлович, род. в 1923, г. Тула, мл. сержант, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

ПОПОВ Семен Васильевич, род. в 1925, Лешуконский р-н Архангельской обл., мл. лейтенант, командир взвода 213-го гв. стрел нового полка, погиб 25.6.1944.

ПОПОВСКИЙ Сергей Фомич, род. в 1906, Сумский р-н Сумской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашкй,

ПОРЧЕН ЮК Ананий Евдокимович, род. в 1898, Млиновский р-н Ровенской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

НОЦЕНКОВ Григорий Дмитриевич, род. в 1925, рядовой, погиб 28.6.1944.

ПРОМЫСЛОВ Федор Ефимович, род. в 1895, рядовой, погиб 29.6.1944.

ПУГАЧ Николай Давыдович, род. в 1922, Маневичский р-н Волынской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у д. Мурашки.

РЕВЦЕВ Григорий Панфилович, род. в 1918, г. Хабаровск, мл. сержант 213-го гв. стрелкового полка, погиб 23.6.1944 у д. Му-рашки.

РОССОМАХИН Степан Алексеевич, род. в 1925, Ермаковский р-н Красноярского края, рядовой, снайпер 219-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у пос. Стрелка.

РУДЬКО Григорий Иванович, род, в 1926, Аромашевский р-н Тюменской обл., рядовой 935-го стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

САВЧЕНКО Николай Прокофьевич, погиб

2.7.1944.

СВИДЕРСКИЙ Анатолий Гаврилович, род. в 1912, Беломорский р-н Карельской АССР, ст. сержант, командир отделения 139-го гв. стрелкового полка, погиб 26.6.1944.

С ЕЛ ЕД КОВ Ефим Петрович, род. в 1912, Верещагинский р-н Пермской обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

С ЕРД ЮКОВ Николай Петрович, род. в 1921, г. Волгоград, рядовой 213-го гв. стрел-кового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

СИДОРОВ Василий Андреевич, род. в 1926. Данковский р-н Липецкой обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у д. Мурашки.

СИРОТКИН Вячеслав тымофеевич, род. в 1926, Ярославская обл.. рядовой 935-го стрел кового полка, погиб 25.6.1944.

СОКОЛОВ Павел Егорович, род. в 1912,

Помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў у Бешанковічах.

Курчатовский р-н Курской обл., старшина, командир отделении 219-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944 у пос. Стрелка.

СПОЛЬНИК Григорий Иванович, Герой Советского Союза (статью о нем см. в разделе «Навечна ў памяці»).

ТЕЛЫШЕВ Алексей Васильевич, род. в 1923, Богородицкий р-н Тульской обл., рядо-вой, ном. командира взвода 213-го гв. стрел-кового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

ТОЛСТОНОСОВ Леонид Матвеевич, род. в 1926, Татарский р-н Новосибирской обл., рядовой 139-го гв. стрелкового полка, погиб

26.6.1944.

ТЮКАНОВ Александр Яковлевич, род. в

1925, Устюженский р-н Вологодской обл., сержант, командир отделения 213-го гв. стрел-кового полка, погиб 24.6.1944 у д. Мурашки.

УКОЛОВ Филипп Антонович, род. в 1899. Воронежская обл., мл. сержант, командир 935-го стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

УРБАНСКИ И Михаил Борисович, род. в 1905, г. Кременец Тернопольской обл., рядо вой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

ФЕДОРЦЕВ Навел Семенович, г. Ленин-град, лейтенант, командир взвода 213-го гв. стрелкового полка, погиб 26.6.1944.

ФИСЕНКО Дмитрий тыхонович, лейте-нант.

ФРОЛОВ Максим Максимович, рядовой, погиб 1.7.1944.

ХАНОВ Гафур Ахметович, род. в 1913, Татышлинскин р-н Башкирской АССР, рядо-вой 213-го гв. стрелкового полка, погиб

24.6.1944 у д. Мурашки.

ХАРАБОРКИН Георгий Филимонович, Ге-рой Советского Союза (статью о нем см. в разделе «Навечна ў памяці»).

ХЛЫСТОВ Алексей Михайлович, род. в

1926, Лежвевский р-н Ивановской обл., рядо-вой 213-го гв. стрелкового ііолка, погиб

25.6.1944.

ХМЕЛЕВСКИЙ Степан Николаевич, род. в 1904, г. Кременец Тернопольской обл., рядовой 18-го стрелкового полка, погиб

25.6.1944.

ХОЗЯЕВ Григорий, род. в 1925, Карымский р-н Читынской обл., рядовой 213-го гв. стрел-кового полка, погиб 25.6.1944.

ЧАЛКО Василий Григорьевич, род. в 1919, Убипский р-н Новосибирской обл., подпол-ковник, начальник 1-го отделения 9-й гв. стрелковой дивизии, погиб 29.6.1944.

ЧЕГОШЕВ Григорий Леонтьевич, род. в 1914, Хасанскнй р-н Приморского края, мл. сержант 18-го гв. стрелкового полка, погиб 25.6.1944.

ЧЕРНИКИ!! И. С., рядовой, погиб в июне 1944.

ШАБАШЕВ Николай Васильевич, «род. в 1924, Нижегородская обл., рядовой 213-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у д. Му-рашки.

ШАПОВАЛОВ Николай Пантелеевич, Краснопольский р-п Могилевской обл., мл. сержант, командир отделения 219-го гв. стрелкового полка, погиб 24.6.1944 у пос. Стрелка.

ШВАРЦМАН Моисей Фроимович, Герой Советского Союза (статью о нем см. в раз-деле «Навечна ў памяці*).

ШКАБРОЗ Николай Михайлович, род. в 1923, курсант, погиб в июле 1941.

ШМИРИН Евгений Григорьевич, род. в 1915, Баштанский р-н Николаевской обл., старшина 935-го стрелкового полка, погиб

25.6.1944.

ШУ РУХ ИН П. С., рядовой, погиб в июне 1944.

ЩЕтыНИН Владимир Валентынович, род. в 1926, Лоевский р-н Гомельской обл., рядовой 219-го гв. стрелкового полка, погиб

25.6.1944 у пос. Стрелка.

ЮСУПОВ Мамасаш, род. в 1906, Пахта-абадский р-н Андижанской обл., мл. сер-жант, командир отделения 935-го стрелково-го полка, погиб 25.6.1944.

ЮСЬКО Семен Герасимович, род. в 1908, рядовой, погиб 24.6.1944.

ЯГУПОВ М. Я., мл. лейтенант, командир 1-й пулеметной роты 290-го стрелкового полка, погиб 8.7.1941.

ЯНЧИШИН Михаил Алексеевич, род. в 1923, Владимирецкий р-н Ровенской обл., рядовой 219-го гв. стрелкового полка, погиб

25.6.1944 у пос. Стрелка.

БОЧЕЙКОВСКИИ СЕЛЬСОВЕТ

ЗАХОРОНЕНИЕ В ДЕРЕВНЕ БОЧЕЙКОВО

ВОРОБЕЙ А. Г., майор, погиб в 1944.

Помнік на магіле А. Г. Вераб’я ў вёсцы Ба-чэйкава.

ЗАХОРОНЕНИЕ В ДЕРЕВНЕ КЛЕЩИ НО

АБДУЛАЕВ Эскендер Курцайтович, род. в 1917, Ялтынский р-н Крымской обл., рядо-вой 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

АБУБАКИРОВ Ахмед Сайфутдинович, ря-довой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

АВЕРЬЯНОВ Иван Данилович, сержант, погиб 27.6.1944.

АЙДЫБЕНКОВ Знятдин Сабзалиевич, род. в 1917, сержант, погиб 26.6.1944 в д. Вочей-ково.

АРТАМОНОВ Александр Степанович, род. в 1925, Ветлужский р-н Нижегородской обл., сержант 117-й танковой Унечской бригады, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

АРХИПОВ Сергей Алексеевич, род. в 1924, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

АЧИМОВ Александр Ефимович, род. в 1909, Талицкий р-н Свердловской обл., рядовой 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

БАЦИЛОВ Андрей Петрович, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

БЕЛОЗЕРОВ Н., ст. лейтенант, погиб в 1944.

БЕРЕЖКО И. Д., мл. сержант, погиб

26.6.1944.

БОГДАНОВ Илья Иванович, капитан, по-гиб в 1944.

БОГДАНОВ Михаил Алексеевич, род. в 1900, сержант, погиб 26.6.1944 в д. Вочей-ково.

БОЛ МАСОВ Андрей Петрович, капитан, погиб 27.6.1944 в д. Новоселки.

БОЛОТОВ Николай Михайлович, род. в 1908, Московская обл., рядовой 28-го гв. артыллерийского полка, погиб 25.6.1944 в д. Вочейково.

БОЛТУНОВ Аким Моисеевич, рядовой 139-го гв. стрелкового полка, погиб 28.6.1944.

БОНДАРЕВ Михаил Иванович, мл. сер-жант, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

БОШИРИН Николай Михайлович, род. в 1925, Чебаркульский р-н Челябинской обл., сержант 117-й танковой Унечской бри-гады, погиб 26.6.1944 в' д. Новоселки.

БРЫЗГАЛОВ Леонид Васильевич, род. в 1925, Сокольский р-н Вологодской обл., сержант 117-й танковой Унечской бригады, погиб 26.6.1944 в д. Новоселки.

БУЛОВ Федор Гаврилович, род. в 1902, ефрейтор, погиб 24.6.1944.

В АКСИН Григорий Семенович, род. в 1926, рядовой, погиб 3.7.1944.

ВЕРБЕНКО Сергей Федорович, мл. сер-жант, погиб 26.6.1944.

ВОРОБЬЕВ Сергей Константынович, род. в 1925, Колпнянский р-н Орловской обл., рядовой 117-й танковой Унечской бригады, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

ВЫШИНСКИХ Василий Иванович, рядо-вой 139-го гв. стрелкового полка, погиб

28.6.1944.

ГАЙНУТДИНОВ Салях, рядовой, погиб

28.6.1944.

ГАЛИУЛИН Хибат, род. в 1903, Кыштым ский р-н Челябинской обл., рядовой 1 го тан-кового корпуса, погиб 26.6.1944 в д. Вочей-ково.

ГАМ ИЛОВ Гумбат Джаман-оглы, род. в 1919, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочей-ково.

ГОЛОВАНОВ Гавриил Николаевич, рядо-вой, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

ГОЛУБЕВ Василин Андреевич, род. в 1920, старшина, погиб 27.6.1944.

ДАЙ РАБА ЕВ Айтбак, род. в 1912. Чуй-ский р-н Джамбулской обл., рядовой 1-го танкового корпуса, утонул 28.6.1944 в р. Улла у д. Сов расы.

ДОРОФЕЕВ Михаил Петрович, род. в 1911, Ульчский р-н Хабаровского края, рядовой 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

ЕГОРОВ Сергей Николаевич, ефрейтор, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

ЕРШОВ Александр Петрович, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

ЕФИМЕНКО Василий Иванович, род. в 1920, г. Хабаровск, сержант 1514-го само-ходного артыллерийского полка, погиб

26.6.1944 в д. Вочейково.

ЖАБИН Петр Григорьевич, рядовой, погиб

26.6.1944.

ЖБЛИХОВСКИЙ Александр Никитович, род. в 1919, Хмельницкая обл., рядовой 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

ЖМУРИН Михаил Алексеевич, род. в 1899, рядовой, погиб 1.7.1944.

ЗАБОЙКИ II Борис Максимович, род. в 1925, сержант, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

Помнік на брацкай магіле савецкіх воінаў у вёсцы Клешчыно.

ЗАВЬЯНОВ Дмитрий Васильевич, род. в 1912, рядовой, погиб 27.6.1944 в д. Но-чей ново.

ЗЕНИН Петр Иванович, рядовой 517-го стрелкового полка, погиб 27.6.1944.

ЗИАЖДИНОВ Камар, рядовой, погиб

26.6.1944 в д. Вочейково.

ИВАНОВ Всеволод Павлович, род. в 1921, Чудновский р-н Житомирской обл., умер от ран 29.6.1944 в д. Промыслы.

ИМАНГУЛОВ Абдарахман Гусейнович, ефрейтор, погиб 30.6.1944 в д. Вочейково.

ИСРАИЛОВ Габульхан Халилович, род. в 1914, Караидсльский р-н Башкирской АССР, мл. сержант, погиб 28.6.1944 в

д. Новоселки.

КАБЕКОВ Бубеш, сержант, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

КАВЫЛИП Александр Афанасьевич, ст. сержант, погиб 27.6.1944.

КАМЕНЕВ Борис Константынович, рядо-вой. погиб 27.6.1944.

КАРАХтыНЦЕВ Петр Миронович, род. в 1924, Калачевский р-н Волгоградской обл., ст. сержант 117-й танковой Унечской бри-гады. погиб 26.6.1944 в д. Новоселки.

КАРЖАУБАЕВ Ариббай, рядовой, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

КАРПОВ Александр, погиб в 1944.

КЛЕПОВ Петр Павлович, род. в 1913, старшина, погиб 20.4.1944.

КЛИНОВ Анатолий Степанович, старшина, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

КОНДЮКОВ Иван Леонтьевич, род. в 1919, Шумячскин р-н Смоленской обл., старшина 4-й отдельной роты связи 9-й гв. стрелковой дивизии, погиб 29.6.1944 в д. Забелье.

КОРОЛЕВ Николай Трофимович, ефрейтор 139-го гв. стрелкового полка, погиб 28.6.1944.

КОРШУБЕЕВ С. А., погиб в 1944.

КРАВЧЕНКО Михаил Пантелеевич, Герой Советского Союза (статью о нем см. в раз-деле «Навечна ў памяці»),

КРАВЧУК Михаил Сергеевич, рядовой, по-гиб 29.6.1944 в д. Вочейково.

КРИВОГОРНИЦЫН Иван Петрович, род. в 1913, рядовой, погиб 30.6.1944.

КРЫСАЕВ Михаил Владимирович, род. в 1918, г. Сухиничи Калужской обл., лейтенант, командир взвода автоматчиков 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

КУПЦОВ Николай Иванович, род. в 1925, рядовой, погиб 1.7.1944 в д. Клеіцино.

ЛУКИЧЕВ Григорий, ст. сержант, погиб

29.6.1944.

ЛУКЬЯНЧИКОВ Егор Гавриилович, род. в 1918, Фатежский р-н Курской обл., рядо-вой 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

ЛУПАЧЕВ Егор Прокофьевич, род. в 19217

г. Рогачев Гомельской обл., сержант 139-го стрелкового полка, умер от ран 30.6.1944 в

д. Промыслы.

НАГОРНОВ Афанасий Яковлевич, рядовой, погиб 26.6.1944.

НОГИН Дмитрий Васильевич, сержант, погиб 26.6.1944.

ПЕТРАКОВ Иван Петрович, рядовой, по-гиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

ПЛЕНУШЕВ И. В„ погиб в 1944.

ПЛЕХАНОВ Михаил Васильевич, род. в 1915, ст. сержант, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

ПОНОМАРЕНКО Николай Васильевич, ря довой 139-го стрелкового полка, погиб

27.6.1944.

ПОПОВ Александр Николаевич, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

ПОПОВ Николай тымофеевич, род. в 1923, рядовой, ‘погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

ПУЗАНОВ Василий Петрович, род. в 1912, рядовой, погиб 25.7.1943 в д. Вочейково.

ПУЗОВСКИЙ Григорий Андреевич, рядо вой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

ПЫРЬЕВ Федор Степанович, род. в 1919, Сузунскин р іі Новосибирской обл., ефрейтор 9-й стрелковой дивизии, погиб 29.6.1944 в д. Забелье.

РАДЕВИЧ Владимир Владимирович, род. в 1925, г. Харьков, рядовой 117-й танковой Унечской бригады, погиб 28.6.1944 в д. Но-чей ково.

САГИТОВ ПІимухамед, род. в 1918, Омская обл., рядовой 117 й танковой Унечской бри гады, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

САЕНКО Афанасий Иванович, род. в 1925, Ветлужский р-н Нижегородской обл., ст. сер-жант 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

САФИУЛЛИН Самуил Гафиятулловнч, род. в 1925, сержант, погиб 27.6.1944.

СЕЛЕЗНЕВ Сергей Платонович, ефрейтор, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

СЕРДАЛАЕВ Кай, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

СКОВОРОДКИН Иван Семенович, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Новоселки.

СМИРНОВ Анатолий Иванович, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

СТРЕЛКОВ Павел Григорьевич, сержант, погиб 27.6.1944.

ТАРАСЕВИЧ Александр Иванович, сер жант, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

тыТОВ Иван Александрович, род. в 1922, Касторенский р-н Курской обл., мл. сержант 117-й танковой Унечской бригады, погиб

28.6.1944 в д. Вочейково.

ТУЛИН Петр Степанович, род. в 1923, Благовещенский р-н Амурской обл., рядо вой 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Вочейково.

УРАЗОВ Дмитрий Антонович, ефрейтор, погиб 27.6.1944 в д. Вочейково.

ФАДЕЕВ Федор Фадеевич. род. в 1916, ст. лейтенант, погиб 13.6.1944 в д. Клеіцино.

ФОМЕНКО Николай Артемович, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

ХАЛИМОВ Григорий Васильевич, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

ХОЛОШНЮК Николай Павлович, род. в 1912, рядовой, погиб 26.6.1944.

ХОМУТОВ Сергей Васильевич, род. в 1925, рядовой, погиб 30.6.1944.

ХОЧЕТУРОВ Сергей Саркисович, род. в 1899, ефрейтор, погиб 27.6.1944 в д. Во-чейково.

ЧЕРНЕПОК Иван Евдокимович, рядовой, погиб 26.6.1944 в д. Вочейково.

ЧИХАНОВ Гавриил Петрович, род. в 1904,

Кондольский р-н Пензенской обл., рядовой 117-й танковой Унечской бригады, погиб

27.6.1944 в д. Бочейково.

ШАГИН Иван Степанович, рядовой 139-го гв. стрелкового полка, погиб 28.6.1944.

ШАРУН Петр Федорович, рядовой, погиб

28.6.1944.

ШАТОХИН Василий Иванович, род. в 1926, Топчнхинский р-н Алтайского края, рядовой 139-го гв. стрелкового полка, умер от ран